| Library / Tipiṭaka / ติปิฎก • Tipiṭaka / สํยุตฺตนิกาย (ฎีกา) • Saṃyuttanikāya (ṭīkā) |
๒. ธมฺมจกฺกปฺปวตฺตนวโคฺค
2. Dhammacakkappavattanavaggo
๑. ธมฺมจกฺกปฺปวตฺตนสุตฺตวณฺณนา
1. Dhammacakkappavattanasuttavaṇṇanā
๑๐๘๑. ‘‘อิสีนํ ปตนุปฺปตนวเสน โอสีทนอุปฺปตนฎฺฐานวเสน เอวํ ‘อิสิปตน’นฺติ ‘ลทฺธนาเม’ติ สเงฺขปโต วุตฺตมตฺถํ วิวริตุํ ‘เอตฺถ หี’’’ติอาทิ วุตฺตํฯ
1081.‘‘Isīnaṃ patanuppatanavasena osīdanauppatanaṭṭhānavasena evaṃ ‘isipatana’nti ‘laddhanāme’ti saṅkhepato vuttamatthaṃ vivarituṃ ‘ettha hī’’’tiādi vuttaṃ.
อามเนฺตสีติ เอตฺถ ยสฺมา ธมฺมจกฺกปฺปวตฺตนตฺถํ อยํ อามนฺตนา, ตสฺมา สมุทาคมโต ปฎฺฐาย สตฺถุ ปุพฺพจริตํ สเงฺขเปเนว ปกาเสตุํ วฎฺฎตีติ ‘‘ทีปงฺกรปาทมูเล กตาภินีหารโต ปฎฺฐายา’’ติอาทิ อารทฺธํฯ ตตฺถ มารพลํ ภินฺทิตฺวาติ มารญฺจ มารพลญฺจ ภญฺชิตฺวาฯ อถ วา มารสฺส อพฺภนฺตรํ พาหิรญฺจาติ ทุวิธํ พลํ ภญฺชิตฺวาฯ ‘‘เทฺวเม, ภิกฺขเว, อนฺตา’’ติ เอตฺถ อนฺต-สโทฺท ‘‘ปุพฺพเนฺต ญาณํ อปรเนฺต ญาณ’’นฺติอาทีสุ (ธ. ส. ๑๐๖๓) วิย ภาคปริยาโยติ อาห ‘‘เทฺว อิเม, ภิกฺขเว, โกฎฺฐาสา’’ติฯ สห สมุทาหาเรนาติ อุจฺจารณสมกาลํฯ ปตฺถริตฺวา อฎฺฐาสิ พุทฺธานุภาเวนฯ พฺรหฺมาโน สมาคจฺฉิํสุ ปริปกฺกกุสลมูลา สจฺจาภิสโมฺพธาย กตาธิการาฯ
Āmantesīti ettha yasmā dhammacakkappavattanatthaṃ ayaṃ āmantanā, tasmā samudāgamato paṭṭhāya satthu pubbacaritaṃ saṅkhepeneva pakāsetuṃ vaṭṭatīti ‘‘dīpaṅkarapādamūle katābhinīhārato paṭṭhāyā’’tiādi āraddhaṃ. Tattha mārabalaṃ bhinditvāti mārañca mārabalañca bhañjitvā. Atha vā mārassa abbhantaraṃ bāhirañcāti duvidhaṃ balaṃ bhañjitvā. ‘‘Dveme, bhikkhave, antā’’ti ettha anta-saddo ‘‘pubbante ñāṇaṃ aparante ñāṇa’’ntiādīsu (dha. sa. 1063) viya bhāgapariyāyoti āha ‘‘dve ime, bhikkhave, koṭṭhāsā’’ti. Saha samudāhārenāti uccāraṇasamakālaṃ. Pattharitvā aṭṭhāsi buddhānubhāvena. Brahmāno samāgacchiṃsu paripakkakusalamūlā saccābhisambodhāya katādhikārā.
คิหิสโญฺญชนนฺติ คิหิพนฺธนํฯ ฉินฺทิตฺวาติ หริตฺวาฯ น วฬเญฺชตพฺพาติ นานุยุเญฺชตพฺพาฯ กิเลสกามสุขสฺสาติ กิเลสกามยุตฺตสฺส สุขสฺสฯ อนุโยโคติ อนุภโวฯ คามวาสีหิ เสวิตพฺพตฺตา คามวาสีนํ สนฺตโกฯ อตฺตโนติ อตฺตภาวสฺสฯ อาหิโต อหํมาโน เอตฺถาติ อตฺตา, อตฺตภาโวฯ ทุกฺขกรณนฺติ ทุกฺขุปฺปาทนํฯ อตฺตมารเณหีติ อตฺตพาธเนหิฯ อุปสมายาติ กิเลสวูปสโม อธิเปฺปโต, ตทตฺถสมฺปทานวจนนฺติ อาห ‘‘กิเลสูปสมตฺถายา’’ติฯ เอส นโย เสเสสุปิฯ
Gihisaññojananti gihibandhanaṃ. Chinditvāti haritvā. Na vaḷañjetabbāti nānuyuñjetabbā. Kilesakāmasukhassāti kilesakāmayuttassa sukhassa. Anuyogoti anubhavo. Gāmavāsīhi sevitabbattā gāmavāsīnaṃ santako. Attanoti attabhāvassa. Āhito ahaṃmāno etthāti attā, attabhāvo. Dukkhakaraṇanti dukkhuppādanaṃ. Attamāraṇehīti attabādhanehi. Upasamāyāti kilesavūpasamo adhippeto, tadatthasampadānavacananti āha ‘‘kilesūpasamatthāyā’’ti. Esa nayo sesesupi.
สจฺจญาณาทิวเสน ตโย ปริวฎฺฎา เอตสฺสาติ ติปริวฎฺฎํ, ญาณทสฺสนํฯ เตนาห ‘‘สจฺจญาณา’’ติอาทิฯ ยถาภูตํ ญาณนฺติ ปฎิเวธญาณํ อาหฯ เตสุเยว สเจฺจสุฯ ญาเณน กตฺตพฺพสฺส จ ปริญฺญาปฎิเวธาทิกิจฺจสฺส จ ชานนญาณํ, ‘‘ตญฺจ โข ปฎิเวธโต ปเควา’’ติ เกจิฯ ปจฺฉาติ อปเรฯ ตถา กตญาณํฯ ทฺวาทสาการนฺติ ทฺวาทสวิธอาการเภทํฯ อญฺญตฺถาติ อเญฺญสุ สุเตฺตสุฯ
Saccañāṇādivasena tayo parivaṭṭā etassāti tiparivaṭṭaṃ, ñāṇadassanaṃ. Tenāha ‘‘saccañāṇā’’tiādi. Yathābhūtaṃ ñāṇanti paṭivedhañāṇaṃ āha. Tesuyeva saccesu. Ñāṇena kattabbassa ca pariññāpaṭivedhādikiccassa ca jānanañāṇaṃ, ‘‘tañca kho paṭivedhato pagevā’’ti keci. Pacchāti apare. Tathā katañāṇaṃ. Dvādasākāranti dvādasavidhaākārabhedaṃ. Aññatthāti aññesu suttesu.
ปฎิเวธญาณมฺปิ เทสนาญาณมฺปิ ธมฺมจกฺกนฺติ อิทํ ตตฺถ ญาณกิจฺจํ ปธานนฺติ กตฺวา วุตฺตํฯ สทฺธินฺทฺริยาทิธมฺมสมุทาโย ปน ปวตฺตนเฎฺฐน จกฺกนฺติ ธมฺมจกฺกํฯ อถ วา จกฺกนฺติ อาณา, ธมฺมโต อนเปตตฺตา ธมฺมญฺจ ตํ จกฺกญฺจ, ธเมฺมน ญาเยน จกฺกนฺติปิ ธมฺมจกฺกํฯ ยถาห ‘‘ธมฺมญฺจ ปวเตฺตติ จกฺกญฺจาติ ธมฺมจกฺกํ, จกฺกญฺจ ปวเตฺตติ ธมฺมญฺจาติ ธมฺมจกฺกํ, ธเมฺมน ปวตฺตตีติ ธมฺมจกฺกํ, ธมฺมจริยาย ปวตฺตตีติ ธมฺมจกฺก’’นฺติอาทิ (ปฎิ. ม. ๒.๔๐-๔๑)ฯ อุภยมฺปีติ ปฎิเวธญาณํ เทสนาญาณนฺติ อุภยมฺปิฯ เอตนฺติ ตทุภยํฯ อิมาย เทสนายาติ อิมินา สุเตฺตน ปกาเสเนฺตน ภควตา ยถาวุตฺตญาณทฺวยสงฺขาตํ ธมฺมจกฺกํ ปวตฺติตํ นาม ปวตฺตนกิจฺจสฺส อนิฎฺฐิตตฺตาฯ ปติฎฺฐิเตติ อญฺญาสิ โกณฺฑญฺญเตฺถเรน โสตาปตฺติผเล ปติฎฺฐิเตฯ ปวตฺติตํ นาม กสฺสปสมฺมาสมฺพุทฺธสฺส สาสนนฺตรธานโต ปฎฺฐาย ยาว พุทฺธุปฺปาโท, เอตฺตกํ กาลํ อปฺปวตฺตปุพฺพสฺส ปวตฺติตตฺตา, อุปริมคฺคาธิคโม ปนสฺส อตฺถงฺคโต เอวาติฯ
Paṭivedhañāṇampi desanāñāṇampi dhammacakkanti idaṃ tattha ñāṇakiccaṃ padhānanti katvā vuttaṃ. Saddhindriyādidhammasamudāyo pana pavattanaṭṭhena cakkanti dhammacakkaṃ. Atha vā cakkanti āṇā, dhammato anapetattā dhammañca taṃ cakkañca, dhammena ñāyena cakkantipi dhammacakkaṃ. Yathāha ‘‘dhammañca pavatteti cakkañcāti dhammacakkaṃ, cakkañca pavatteti dhammañcāti dhammacakkaṃ, dhammena pavattatīti dhammacakkaṃ, dhammacariyāya pavattatīti dhammacakka’’ntiādi (paṭi. ma. 2.40-41). Ubhayampīti paṭivedhañāṇaṃ desanāñāṇanti ubhayampi. Etanti tadubhayaṃ. Imāya desanāyāti iminā suttena pakāsentena bhagavatā yathāvuttañāṇadvayasaṅkhātaṃ dhammacakkaṃ pavattitaṃ nāma pavattanakiccassa aniṭṭhitattā. Patiṭṭhiteti aññāsi koṇḍaññattherena sotāpattiphale patiṭṭhite. Pavattitaṃ nāma kassapasammāsambuddhassa sāsanantaradhānato paṭṭhāya yāva buddhuppādo, ettakaṃ kālaṃ appavattapubbassa pavattitattā, uparimaggādhigamo panassa atthaṅgato evāti.
เอกปฺปหาเรนาติ เอเกเนว ปหารสญฺญิเตน กาเลนฯ ทิวสสฺส หิ ตติโย ภาโค ปหาโร นามฯ ปาฬิยํ ปน ‘‘เตน ขเณน เตน ลเยน เตน มุหุเตฺตนา’’ติ วุตฺตํฯ ตํ ปหารกฺขณสลฺลกฺขณเมวฯ สพฺพญฺญุตญฺญาโณภาโสติ สพฺพญฺญุตญฺญาณานุภาเวน ปวโตฺต โอภาโส จิตฺตํ ปฎิจฺจ อุตุสมุฎฺฐาโน เวทิตโพฺพฯ ยสฺมา ภควโต ธมฺมจกฺกปฺปวตฺตนสฺส อารเมฺภ วิย ปริสมาปเน อติวิย อุฬารตมํ ปีติโสมนสฺสํ อุทปาทิ, ตสฺมา ‘‘อิมสฺสปิ อุทานสฺสา’’ติอาทิ วุตฺตํฯ
Ekappahārenāti ekeneva pahārasaññitena kālena. Divasassa hi tatiyo bhāgo pahāro nāma. Pāḷiyaṃ pana ‘‘tena khaṇena tena layena tena muhuttenā’’ti vuttaṃ. Taṃ pahārakkhaṇasallakkhaṇameva. Sabbaññutaññāṇobhāsoti sabbaññutaññāṇānubhāvena pavatto obhāso cittaṃ paṭicca utusamuṭṭhāno veditabbo. Yasmā bhagavato dhammacakkappavattanassa ārambhe viya parisamāpane ativiya uḷāratamaṃ pītisomanassaṃ udapādi, tasmā ‘‘imassapi udānassā’’tiādi vuttaṃ.
Related texts:
ติปิฎก (มูล) • Tipiṭaka (Mūla) / สุตฺตปิฎก • Suttapiṭaka / สํยุตฺตนิกาย • Saṃyuttanikāya / ๑. ธมฺมจกฺกปฺปวตฺตนสุตฺตํ • 1. Dhammacakkappavattanasuttaṃ
อฎฺฐกถา • Aṭṭhakathā / สุตฺตปิฎก (อฎฺฐกถา) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / สํยุตฺตนิกาย (อฎฺฐกถา) • Saṃyuttanikāya (aṭṭhakathā) / ๑. ธมฺมจกฺกปฺปวตฺตนสุตฺตวณฺณนา • 1. Dhammacakkappavattanasuttavaṇṇanā
