Library / Tipiṭaka / ತಿಪಿಟಕ • Tipiṭaka / ಸಾರತ್ಥದೀಪನೀ-ಟೀಕಾ • Sāratthadīpanī-ṭīkā

    ಧಮ್ಮಚಕ್ಕಪ್ಪವತ್ತನಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

    Dhammacakkappavattanasuttavaṇṇanā

    ೧೩. ದ್ವೇಮೇ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಅನ್ತಾತಿ ದ್ವೇ ಇಮೇ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಕೋಟ್ಠಾಸಾ, ದ್ವೇ ಭಾಗಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಭಾಗವಚನೋ ಹೇತ್ಥ ಅನ್ತ-ಸದ್ದೋ ‘‘ಪುಬ್ಬನ್ತೇ ಞಾಣಂ ಅಪರನ್ತೇ ಞಾಣ’’ನ್ತಿಆದೀಸು (ಧ॰ ಸ॰ ೧೦೬೩) ವಿಯ। ಇಮಸ್ಸ ಪನ ಪದಸ್ಸ ಉಚ್ಚಾರಣಸಮಕಾಲಂ ಪವತ್ತನಿಗ್ಘೋಸೋ ಬುದ್ಧಾನುಭಾವೇನ ಹೇಟ್ಠಾ ಅವೀಚಿಂ ಉಪರಿ ಭವಗ್ಗಂ ಪತ್ವಾ ದಸಸಹಸ್ಸಿಲೋಕಧಾತುಂ ಫರಿತ್ವಾ ಅಟ್ಠಾಸಿ। ತಸ್ಮಿಂಯೇವ ಸಮಯೇ ಪರಿಪಕ್ಕಕುಸಲಮೂಲಾ ಸಚ್ಚಾಭಿಸಮ್ಬೋಧಾಯ ಕತಾಧಿಕಾರಾ ಅಟ್ಠಾರಸಕೋಟಿಸಙ್ಖಾ ಬ್ರಹ್ಮಾನೋ ಸಮಾಗಚ್ಛಿಂಸು। ಪಚ್ಛಿಮದಿಸಾಯ ಸೂರಿಯೋ ಅತ್ಥಮೇತಿ, ಪಾಚೀನದಿಸಾಯ ಆಸಾಳ್ಹನಕ್ಖತ್ತೇನ ಯುತ್ತೋ ಪುಣ್ಣಚನ್ದೋ ಉಗ್ಗಚ್ಛತಿ। ತಸ್ಮಿಂ ಸಮಯೇ ಭಗವಾ ಧಮ್ಮಚಕ್ಕಪ್ಪವತ್ತನಸುತ್ತಂ ಆರಭನ್ತೋ ‘‘ದ್ವೇಮೇ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಅನ್ತಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ।

    13.Dveme, bhikkhave, antāti dve ime, bhikkhave, koṭṭhāsā, dve bhāgāti attho. Bhāgavacano hettha anta-saddo ‘‘pubbante ñāṇaṃ aparante ñāṇa’’ntiādīsu (dha. sa. 1063) viya. Imassa pana padassa uccāraṇasamakālaṃ pavattanigghoso buddhānubhāvena heṭṭhā avīciṃ upari bhavaggaṃ patvā dasasahassilokadhātuṃ pharitvā aṭṭhāsi. Tasmiṃyeva samaye paripakkakusalamūlā saccābhisambodhāya katādhikārā aṭṭhārasakoṭisaṅkhā brahmāno samāgacchiṃsu. Pacchimadisāya sūriyo atthameti, pācīnadisāya āsāḷhanakkhattena yutto puṇṇacando uggacchati. Tasmiṃ samaye bhagavā dhammacakkappavattanasuttaṃ ārabhanto ‘‘dveme, bhikkhave, antā’’tiādimāha.

    ತತ್ಥ ಪಬ್ಬಜಿತೇನಾತಿ ಗಿಹಿಬನ್ಧನಂ ಛೇತ್ವಾ ಪಬ್ಬಜ್ಜುಪಗತೇನ। ನ ಸೇವಿತಬ್ಬಾತಿ ನ ವಳಞ್ಜೇತಬ್ಬಾ ನಾನುಯುಞ್ಜಿತಬ್ಬಾ। ಯೋ ಚಾಯಂ ಕಾಮೇಸು ಕಾಮಸುಖಲ್ಲಿಕಾನುಯೋಗೋತಿ ಯೋ ಚ ಅಯಂ ವತ್ಥುಕಾಮೇಸು ಕಿಲೇಸಕಾಮಸುಖಸ್ಸ ಅನುಯೋಗೋ, ಕಿಲೇಸಕಾಮಸಂಯುತ್ತಸ್ಸ ಸುಖಸ್ಸ ಅನುಗತೋತಿ ಅತ್ಥೋ। ಹೀನೋತಿ ಲಾಮಕೋ। ಗಮ್ಮೋತಿ ಗಾಮವಾಸೀನಂ ಸನ್ತಕೋ ತೇಹಿ ಸೇವಿತಬ್ಬತಾಯ। ಪೋಥುಜ್ಜನಿಕೋತಿ ಪುಥುಜ್ಜನೇನ ಅನ್ಧಬಾಲಜನೇನ ಆಚಿಣ್ಣೋ। ಅನರಿಯೋತಿ ನ ಅರಿಯೋ ನ ವಿಸುದ್ಧೋ ನ ಉತ್ತಮೋ, ನ ವಾ ಅರಿಯಾನಂ ಸನ್ತಕೋ। ಅನತ್ಥಸಂಹಿತೋತಿ ನ ಅತ್ಥಸಂಹಿತೋ, ಹಿತಸುಖಾವಹಕಾರಣಂ ಅನಿಸ್ಸಿತೋತಿ ಅತ್ಥೋ। ಅತ್ತಕಿಲಮಥಾನುಯೋಗೋತಿ ಅತ್ತನೋ ಕಿಲಮಥಸ್ಸ ಅನುಯೋಗೋ, ದುಕ್ಖಕರಣಂ ದುಕ್ಖುಪ್ಪಾದನನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ದುಕ್ಖೋತಿ ಕಣ್ಟಕಾಪಸ್ಸಯಸೇಯ್ಯಾದೀಹಿ ಅತ್ತಬಾಧನೇಹಿ ದುಕ್ಖಾವಹೋ। ಮಜ್ಝಿಮಾ ಪಟಿಪದಾತಿ ಅರಿಯಮಗ್ಗಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ। ಮಗ್ಗೋ ಹಿ ಕಾಮಸುಖಲ್ಲಿಕಾನುಯೋಗೋ ಏಕೋ ಅನ್ತೋ, ಅತ್ತಕಿಲಮಥಾನುಯೋಗೋ ಏಕೋ ಅನ್ತೋ, ಏತೇ ದ್ವೇ ಅನ್ತೇ ನ ಉಪೇತಿ ನ ಉಪಗಚ್ಛತಿ, ವಿಮುತ್ತೋ ಏತೇಹಿ ಅನ್ತೇಹಿ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ಮಜ್ಝಿಮಾ ಪಟಿಪದಾ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ। ಏತೇಸಂ ಮಜ್ಝೇ ಭವತ್ತಾ ಮಜ್ಝಿಮಾ, ವಟ್ಟದುಕ್ಖನಿಸ್ಸರಣತ್ಥಿಕೇಹಿ ಪಟಿಪಜ್ಜಿತಬ್ಬತೋ ಚ ಪಟಿಪದಾತಿ, ತಥಾ ಲೋಭೋ ಏಕೋ ಅನ್ತೋ, ದೋಸೋ ಏಕೋ ಅನ್ತೋ। ಸಸ್ಸತಂ ಏಕಂ ಅನ್ತಂ, ಉಚ್ಛೇದೋ ಏಕೋ ಅನ್ತೋತಿ ಪುರಿಮನಯೇನೇವ ವಿತ್ಥಾರೇತಬ್ಬಂ।

    Tattha pabbajitenāti gihibandhanaṃ chetvā pabbajjupagatena. Na sevitabbāti na vaḷañjetabbā nānuyuñjitabbā. Yo cāyaṃ kāmesu kāmasukhallikānuyogoti yo ca ayaṃ vatthukāmesu kilesakāmasukhassa anuyogo, kilesakāmasaṃyuttassa sukhassa anugatoti attho. Hīnoti lāmako. Gammoti gāmavāsīnaṃ santako tehi sevitabbatāya. Pothujjanikoti puthujjanena andhabālajanena āciṇṇo. Anariyoti na ariyo na visuddho na uttamo, na vā ariyānaṃ santako. Anatthasaṃhitoti na atthasaṃhito, hitasukhāvahakāraṇaṃ anissitoti attho. Attakilamathānuyogoti attano kilamathassa anuyogo, dukkhakaraṇaṃ dukkhuppādananti attho. Dukkhoti kaṇṭakāpassayaseyyādīhi attabādhanehi dukkhāvaho. Majjhimā paṭipadāti ariyamaggaṃ sandhāya vuttaṃ. Maggo hi kāmasukhallikānuyogo eko anto, attakilamathānuyogo eko anto, ete dve ante na upeti na upagacchati, vimutto etehi antehi, tasmā ‘‘majjhimā paṭipadā’’ti vuccati. Etesaṃ majjhe bhavattā majjhimā, vaṭṭadukkhanissaraṇatthikehi paṭipajjitabbato ca paṭipadāti, tathā lobho eko anto, doso eko anto. Sassataṃ ekaṃ antaṃ, ucchedo eko antoti purimanayeneva vitthāretabbaṃ.

    ಚಕ್ಖುಕರಣೀತಿಆದೀಹಿ ತಮೇವ ಪಟಿಪದಂ ಥೋಮೇತಿ। ಪಞ್ಞಾಚಕ್ಖುಂ ಕರೋತೀತಿ ಚಕ್ಖುಕರಣೀ। ಸಾ ಹಿ ಚತುನ್ನಂ ಸಚ್ಚಾನಂ ದಸ್ಸನಾಯ ಸಂವತ್ತತಿ ಪರಿಞ್ಞಾಭಿಸಮಯಾದಿಭೇದಸ್ಸ ದಸ್ಸನಸ್ಸ ಪವತ್ತನಟ್ಠೇನಾತಿ ‘‘ಚಕ್ಖುಕರಣೀ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ। ತಯಿದಂ ಸತಿಪಿ ಪಟಿಪದಾಯ ಅನಞ್ಞತ್ತೇ ಅವಯವವಸೇನ ಸಿಜ್ಝಮಾನೋ ಅತ್ಥೋ ಸಮುದಾಯೇನ ಕತೋ ನಾಮ ಹೋತೀತಿ ಉಪಚಾರವಸೇನ ವುತ್ತನ್ತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ। ದುತಿಯಪದಂ ತಸ್ಸೇವ ವೇವಚನಂ। ಉಪಸಮಾಯಾತಿ ಕಿಲೇಸುಪಸಮತ್ಥಾಯ। ಅಭಿಞ್ಞಾಯಾತಿ ಚತುನ್ನಂ ಸಚ್ಚಾನಂ ಅಭಿಜಾನನತ್ಥಾಯ। ಸಮ್ಬೋಧಾಯಾತಿ ತೇಸಂಯೇವ ಸಮ್ಬುಜ್ಝನತ್ಥಾಯ। ನಿಬ್ಬಾನಾಯಾತಿ ನಿಬ್ಬಾನಸಚ್ಛಿಕಿರಿಯಾಯ। ಅಥ ವಾ ನಿಬ್ಬಾನಾಯಾತಿ ಅನುಪಾದಿಸೇಸನಿಬ್ಬಾನಾಯ। ‘‘ಉಪಸಮಾಯಾ’’ತಿ ಹಿ ಇಮಿನಾ ಸಉಪಾದಿಸೇಸನಿಬ್ಬಾನಂ ಗಹಿತಂ।

    Cakkhukaraṇītiādīhi tameva paṭipadaṃ thometi. Paññācakkhuṃ karotīti cakkhukaraṇī. Sā hi catunnaṃ saccānaṃ dassanāya saṃvattati pariññābhisamayādibhedassa dassanassa pavattanaṭṭhenāti ‘‘cakkhukaraṇī’’ti vuccati. Tayidaṃ satipi paṭipadāya anaññatte avayavavasena sijjhamāno attho samudāyena kato nāma hotīti upacāravasena vuttanti daṭṭhabbaṃ. Dutiyapadaṃ tasseva vevacanaṃ. Upasamāyāti kilesupasamatthāya. Abhiññāyāti catunnaṃ saccānaṃ abhijānanatthāya. Sambodhāyāti tesaṃyeva sambujjhanatthāya. Nibbānāyāti nibbānasacchikiriyāya. Atha vā nibbānāyāti anupādisesanibbānāya. ‘‘Upasamāyā’’ti hi iminā saupādisesanibbānaṃ gahitaṃ.

    ಇದಾನಿ ತಂ ಮಜ್ಝಿಮಪ್ಪಟಿಪದಂ ಸರೂಪತೋ ದಸ್ಸೇತುಕಾಮೋ ‘‘ಕತಮಾ ಚ ಸಾ’’ತಿ ಪುಚ್ಛಿತ್ವಾ ‘‘ಅಯಮೇವಾ’’ತಿಆದಿನಾ ನಯೇನ ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇಸಿ। ತತ್ಥ ಅಯಮೇವಾತಿ ಅವಧಾರಣವಚನಂ ಅಞ್ಞಸ್ಸ ನಿಬ್ಬಾನಗಾಮಿಮಗ್ಗಸ್ಸ ಅತ್ಥಿಭಾವಪಟಿಸೇಧನತ್ಥಂ। ಸತ್ತಾಪಟಿಕ್ಖೇಪೋ ಹಿ ಇಧ ಪಟಿಸೇಧನಂ ಅಲಬ್ಭಮಾನತ್ತಾ ಅಞ್ಞಸ್ಸ ಮಗ್ಗಸ್ಸ। ಅರಿಯೋತಿ ಕಿಲೇಸಾನಂ ಆರಕತ್ತಾ ಅರಿಯೋ ನಿರುತ್ತಿನಯೇನ। ಅರಿಪಹಾನಾಯ ಸಂವತ್ತತೀತಿಪಿ ಅರಿಯೋ ಅರಯೋ ಪಾಪಧಮ್ಮಾ ಯನ್ತಿ ಅಪಗಚ್ಛನ್ತಿ ಏತೇನಾತಿ ಕತ್ವಾ। ಅರಿಯೇನ ಭಗವತಾ ದೇಸಿತತ್ತಾ ಅರಿಯಸ್ಸ ಅಯನ್ತಿಪಿ ಅರಿಯೋ, ಅರಿಯಭಾವಪ್ಪಟಿಲಾಭಾಯ ಸಂವತ್ತತೀತಿಪಿ ಅರಿಯೋ। ಏತ್ಥ ಪನ ಅರಿಯಕರೋ ಅರಿಯೋತಿಪಿ ಉತ್ತರಪದಲೋಪೇನ ಅರಿಯ-ಸದ್ದಸಿದ್ಧಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ಅಟ್ಠಹಿ ಅಙ್ಗೇಹಿ ಉಪೇತತ್ತಾ ಅಟ್ಠಙ್ಗಿಕೋ। ಮಗ್ಗಙ್ಗಸಮುದಾಯೇ ಹಿ ಮಗ್ಗವೋಹಾರೋ, ಸಮುದಾಯೋ ಚ ಸಮುದಾಯೀಹಿ ಸಮನ್ನಾಗತೋ ನಾಮ ಹೋತಿ। ಅಯಂ ಪನೇತ್ಥ ವಚನತ್ಥೋ – ಅತ್ತನೋ ಅವಯವಭೂತಾನಿ ಅಟ್ಠಙ್ಗಾನಿ ಏತಸ್ಸ ಸನ್ತೀತಿ ಅಟ್ಠಙ್ಗಿಕೋತಿ। ಪರಮತ್ಥತೋ ಪನ ಅಙ್ಗಾನಿಯೇವ ಮಗ್ಗೋ ಪಞ್ಚಙ್ಗಿಕತೂರಿಯಾದೀನಿ ವಿಯ, ನ ಚ ಅಙ್ಗವಿನಿಮುತ್ತೋ ಛಳಙ್ಗೋ ವೇದೋ ವಿಯ। ಕಿಲೇಸೇ ಮಾರೇನ್ತೋ ಗಚ್ಛತೀತಿ ಮಗ್ಗೋ ನಿರುತ್ತಿನಯೇನ, ನಿಬ್ಬಾನಂ ಮಗ್ಗತಿ ಗವೇಸತೀತಿ ವಾ ಮಗ್ಗೋ। ಅರಿಯಮಗ್ಗೋ ಹಿ ನಿಬ್ಬಾನಂ ಆರಮ್ಮಣಂ ಕರೋನ್ತೋ ಗವೇಸನ್ತೋ ವಿಯ ಹೋತಿ। ನಿಬ್ಬಾನತ್ಥಿಕೇಹಿ ಮಗ್ಗೀಯತೀತಿ ವಾ ಮಗ್ಗೋ ವಿವಟ್ಟೂಪನಿಸ್ಸಯಪುಞ್ಞಕರಣತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ತದತ್ಥಪಟಿಪತ್ತಿತೋ। ಗಮ್ಮತಿ ವಾ ತೇಹಿ ಪಟಿಪಜ್ಜೀಯತೀತಿ ಮಗ್ಗೋ। ಏತ್ಥ ಪನ ಆದಿಅನ್ತವಿಪರಿಯಾಯೇನ ಸದ್ದಸಿದ್ಧಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ।

    Idāni taṃ majjhimappaṭipadaṃ sarūpato dassetukāmo ‘‘katamā ca sā’’ti pucchitvā ‘‘ayamevā’’tiādinā nayena vissajjesi. Tattha ayamevāti avadhāraṇavacanaṃ aññassa nibbānagāmimaggassa atthibhāvapaṭisedhanatthaṃ. Sattāpaṭikkhepo hi idha paṭisedhanaṃ alabbhamānattā aññassa maggassa. Ariyoti kilesānaṃ ārakattā ariyo niruttinayena. Aripahānāya saṃvattatītipi ariyo arayo pāpadhammā yanti apagacchanti etenāti katvā. Ariyena bhagavatā desitattā ariyassa ayantipi ariyo, ariyabhāvappaṭilābhāya saṃvattatītipi ariyo. Ettha pana ariyakaro ariyotipi uttarapadalopena ariya-saddasiddhi veditabbā. Aṭṭhahi aṅgehi upetattā aṭṭhaṅgiko. Maggaṅgasamudāye hi maggavohāro, samudāyo ca samudāyīhi samannāgato nāma hoti. Ayaṃ panettha vacanattho – attano avayavabhūtāni aṭṭhaṅgāni etassa santīti aṭṭhaṅgikoti. Paramatthato pana aṅgāniyeva maggo pañcaṅgikatūriyādīni viya, na ca aṅgavinimutto chaḷaṅgo vedo viya. Kilese mārento gacchatīti maggo niruttinayena, nibbānaṃ maggati gavesatīti vā maggo. Ariyamaggo hi nibbānaṃ ārammaṇaṃ karonto gavesanto viya hoti. Nibbānatthikehi maggīyatīti vā maggo vivaṭṭūpanissayapuññakaraṇato paṭṭhāya tadatthapaṭipattito. Gammati vā tehi paṭipajjīyatīti maggo. Ettha pana ādiantavipariyāyena saddasiddhi veditabbā.

    ಸೇಯ್ಯಥಿದನ್ತಿ ನಿಪಾತೋ, ತಸ್ಸ ಕತಮೋ ಸೋ ಇತಿ ಚೇತಿ ಅತ್ಥೋ, ಕತಮಾನಿ ವಾ ತಾನಿ ಅಟ್ಠಙ್ಗಾನೀತಿ। ಸಬ್ಬಲಿಙ್ಗವಿಭತ್ತಿವಚನಸಾಧಾರಣೋ ಹಿ ಅಯಂ ನಿಪಾತೋ। ಏಕಮೇಕಮ್ಪಿ ಅಙ್ಗಂ ಮಗ್ಗೋಯೇವ। ಯಥಾಹ ‘‘ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿ ಮಗ್ಗೋ ಚೇವ ಹೇತು ಚಾ’’ತಿ (ಧ॰ ಸ॰ ೧೦೩೯)। ಪೋರಾಣಾಪಿ ಭಣನ್ತಿ ‘‘ದಸ್ಸನಮಗ್ಗೋ ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿ, ಅಭಿನಿರೋಪನಮಗ್ಗೋ ಸಮ್ಮಾಸಙ್ಕಪ್ಪೋ…ಪೇ॰… ಅವಿಕ್ಖೇಪಮಗ್ಗೋ ಸಮ್ಮಾಸಮಾಧೀ’’ತಿ। ನನು ಚ ಅಙ್ಗಾನಿ ಸಮುದಿತಾನಿ ಮಗ್ಗೋ ಅನ್ತಮಸೋ ಸತ್ತಙ್ಗವಿಕಲಸ್ಸ ಅರಿಯಮಗ್ಗಸ್ಸ ಅಭಾವತೋತಿ? ಸಚ್ಚಮೇತಂ ಸಚ್ಚಸಮ್ಪಟಿವೇಧೇ, ಮಗ್ಗಪ್ಪಚ್ಚಯತಾಯ ಪನ ಯಥಾಸಕಂ ಕಿಚ್ಚಕರಣೇನ ಪಚ್ಚೇಕಮ್ಪಿ ತಾನಿ ಮಗ್ಗೋಯೇವ, ಅಞ್ಞಥಾ ಸಮುದಿತಾನಮ್ಪಿ ತೇಸಂ ಮಗ್ಗಕಿಚ್ಚಂ ನ ಸಮ್ಭವೇಯ್ಯಾತಿ। ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿಆದೀಸು ಸಮ್ಮಾ ಪಸ್ಸತೀತಿ ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿ, ಸಮ್ಮಾ ಸಙ್ಕಪ್ಪೇತಿ ಸಮ್ಪಯುತ್ತಧಮ್ಮೇ ನಿಬ್ಬಾನಸಙ್ಖಾತೇ ಆರಮ್ಮಣೇ ಅಭಿನಿರೋಪೇತೀತಿ ಸಮ್ಮಾಸಙ್ಕಪ್ಪೋ, ಸಮ್ಮಾ ವದತಿ ಏತಾಯಾತಿ ಸಮ್ಮಾವಾಚಾ, ಸಮ್ಮಾ ಕರೋತಿ ಏತೇನಾತಿ ಸಮ್ಮಾಕಮ್ಮಂ, ತದೇವ ಸಮ್ಮಾಕಮ್ಮನ್ತೋ, ಸಮ್ಮಾ ಆಜೀವತಿ ಏತೇನಾತಿ ಸಮ್ಮಾಆಜೀವೋ, ಸಮ್ಮಾ ವಾಯಮತಿ ಉಸ್ಸಹತೀತಿ ಸಮ್ಮಾವಾಯಾಮೋ, ಸಮ್ಮಾ ಸರತಿ ಅನುಸ್ಸರತೀತಿ ಸಮ್ಮಾಸತಿ, ಸಮ್ಮಾ ಸಮಾಧಿಯತಿ ಚಿತ್ತಂ ಏತೇನಾತಿ ಸಮ್ಮಾಸಮಾಧೀತಿ ಏವಂ ನಿಬ್ಬಚನಂ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ಇದಾನಿ ಅಯಂ ಖೋ ಸಾ ಭಿಕ್ಖವೇತಿ ತಮೇವ ಪಟಿಪದಂ ನಿಗಮೇನ್ತೋ ಆಹ। ತಸ್ಸತ್ಥೋ – ಯ್ವಾಯಂ ಚತ್ತಾರೋಪಿ ಲೋಕುತ್ತರಮಗ್ಗೇ ಏಕತೋ ಕತ್ವಾ ಕಥಿತೋ ಅಟ್ಠಙ್ಗಿಕೋ ಮಗ್ಗೋ, ಅಯಂ ಖೋ ಸಾ ಭಿಕ್ಖವೇ…ಪೇ॰… ನಿಬ್ಬಾನಾಯ ಸಂವತ್ತತೀತಿ।

    Seyyathidanti nipāto, tassa katamo so iti ceti attho, katamāni vā tāni aṭṭhaṅgānīti. Sabbaliṅgavibhattivacanasādhāraṇo hi ayaṃ nipāto. Ekamekampi aṅgaṃ maggoyeva. Yathāha ‘‘sammādiṭṭhi maggo ceva hetu cā’’ti (dha. sa. 1039). Porāṇāpi bhaṇanti ‘‘dassanamaggo sammādiṭṭhi, abhiniropanamaggo sammāsaṅkappo…pe… avikkhepamaggo sammāsamādhī’’ti. Nanu ca aṅgāni samuditāni maggo antamaso sattaṅgavikalassa ariyamaggassa abhāvatoti? Saccametaṃ saccasampaṭivedhe, maggappaccayatāya pana yathāsakaṃ kiccakaraṇena paccekampi tāni maggoyeva, aññathā samuditānampi tesaṃ maggakiccaṃ na sambhaveyyāti. Sammādiṭṭhiādīsu sammā passatīti sammādiṭṭhi, sammā saṅkappeti sampayuttadhamme nibbānasaṅkhāte ārammaṇe abhiniropetīti sammāsaṅkappo, sammā vadati etāyāti sammāvācā, sammā karoti etenāti sammākammaṃ, tadeva sammākammanto, sammā ājīvati etenāti sammāājīvo, sammā vāyamati ussahatīti sammāvāyāmo, sammā sarati anussaratīti sammāsati, sammā samādhiyati cittaṃ etenāti sammāsamādhīti evaṃ nibbacanaṃ veditabbaṃ. Idāni ayaṃ kho sā bhikkhaveti tameva paṭipadaṃ nigamento āha. Tassattho – yvāyaṃ cattāropi lokuttaramagge ekato katvā kathito aṭṭhaṅgiko maggo, ayaṃ kho sā bhikkhave…pe… nibbānāya saṃvattatīti.

    ೧೪. ಏವಂ ಮಜ್ಝಿಮಪಟಿಪದಂ ಸರೂಪತೋ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಇದಾನಿ ಚತ್ತಾರಿ ಅರಿಯಸಚ್ಚಾನಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಇದಂ ಖೋ ಪನ, ಭಿಕ್ಖವೇ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ತತ್ಥ (ವಿಸುದ್ಧಿ॰ ೨.೫೩೦) ದುಕ್ಖನ್ತಿ ಏತ್ಥ ದು-ಇತಿ ಅಯಂ ಸದ್ದೋ ಕುಚ್ಛಿತೇ ದಿಸ್ಸತಿ। ಕುಚ್ಛಿತಞ್ಹಿ ಪುತ್ತಂ ‘‘ದುಪುತ್ತೋ’’ತಿ ವದನ್ತಿ, ಖಂ-ಸದ್ದೋ ಪನ ತುಚ್ಛೇ। ತುಚ್ಛಞ್ಹಿ ಆಕಾಸಂ ‘‘ಖ’’ನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ। ಇದಞ್ಚ ಪಠಮಸಚ್ಚಂ ಕುಚ್ಛಿತಂ ಅನೇಕಉಪದ್ದವಾಧಿಟ್ಠಾನತೋ, ತುಚ್ಛಂ ಬಾಲಜನಪರಿಕಪ್ಪಿತಧುವಸುಭಸುಖತ್ತಭಾವವಿರಹಿತತೋ, ತಸ್ಮಾ ಕುಚ್ಛಿತತ್ತಾ ತುಚ್ಛತ್ತಾ ಚ ‘‘ದುಕ್ಖ’’ನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ। ಯಸ್ಮಾ ಪನೇತಂ ಬುದ್ಧಾದಯೋ ಅರಿಯಾ ಪಟಿವಿಜ್ಝನ್ತಿ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ಅರಿಯಸಚ್ಚ’’ನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ। ಅರಿಯಪಟಿವಿಜ್ಝಿತಬ್ಬಞ್ಹಿ ಸಚ್ಚಂ ಪುರಿಮಪದೇ ಉತ್ತರಪದಲೋಪೇನ ‘‘ಅರಿಯಸಚ್ಚ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ। ಅರಿಯಸ್ಸ ತಥಾಗತಸ್ಸ ಸಚ್ಚನ್ತಿಪಿ ಅರಿಯಸಚ್ಚಂ। ತಥಾಗತೇನ ಹಿ ಸಯಂ ಅಧಿಗತತ್ತಾ ಪವೇದಿತತ್ತಾ ತತೋ ಏವ ಚ ಅಞ್ಞೇಹಿ ಅಧಿಗಮನೀಯತ್ತಾ ತಂ ತಸ್ಸ ಹೋತೀತಿ। ಅಥ ವಾ ಏತಸ್ಸ ಅಭಿಸಮ್ಬುದ್ಧತ್ತಾ ಅರಿಯಭಾವಸಿದ್ಧಿತೋ ಅರಿಯಸಾಧಕಂ ಸಚ್ಚನ್ತಿಪಿ ಅರಿಯಸಚ್ಚಂ ಪುಬ್ಬೇ ವಿಯ ಉತ್ತರಪದಲೋಪೇನ । ಅವಿತಥಭಾವೇನ ವಾ ಅರಣೀಯತ್ತಾ ಅಧಿಗನ್ತಬ್ಬತ್ತಾ ಅರಿಯಂ ಸಚ್ಚನ್ತಿಪಿ ಅರಿಯಸಚ್ಚಂ। ಸಚ್ಚತ್ಥಂ ಪನ ಚತುನ್ನಮ್ಪಿ ಸಚ್ಚಾನಂ ಪರತೋ ಏಕಜ್ಝಂ ದಸ್ಸಯಿಸ್ಸಾಮ।

    14. Evaṃ majjhimapaṭipadaṃ sarūpato dassetvā idāni cattāri ariyasaccāni dassetuṃ ‘‘idaṃ kho pana, bhikkhave’’tiādimāha. Tattha (visuddhi. 2.530) dukkhanti ettha du-iti ayaṃ saddo kucchite dissati. Kucchitañhi puttaṃ ‘‘duputto’’ti vadanti, khaṃ-saddo pana tucche. Tucchañhi ākāsaṃ ‘‘kha’’nti vuccati. Idañca paṭhamasaccaṃ kucchitaṃ anekaupaddavādhiṭṭhānato, tucchaṃ bālajanaparikappitadhuvasubhasukhattabhāvavirahitato, tasmā kucchitattā tucchattā ca ‘‘dukkha’’nti vuccati. Yasmā panetaṃ buddhādayo ariyā paṭivijjhanti, tasmā ‘‘ariyasacca’’nti vuccati. Ariyapaṭivijjhitabbañhi saccaṃ purimapade uttarapadalopena ‘‘ariyasacca’’nti vuttaṃ. Ariyassa tathāgatassa saccantipi ariyasaccaṃ. Tathāgatena hi sayaṃ adhigatattā paveditattā tato eva ca aññehi adhigamanīyattā taṃ tassa hotīti. Atha vā etassa abhisambuddhattā ariyabhāvasiddhito ariyasādhakaṃ saccantipi ariyasaccaṃ pubbe viya uttarapadalopena . Avitathabhāvena vā araṇīyattā adhigantabbattā ariyaṃ saccantipi ariyasaccaṃ. Saccatthaṃ pana catunnampi saccānaṃ parato ekajjhaṃ dassayissāma.

    ಇದಾನಿ ತಂ ದುಕ್ಖಂ ಅರಿಯಸಚ್ಚಂ ಸರೂಪತೋ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಜಾತಿಪಿ ದುಕ್ಖಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ತತ್ರಾಯಂ ಜಾತಿ-ಸದ್ದೋ ಅನೇಕತ್ಥೋ। ತಥಾ ಹೇಸ ‘‘ಏಕಮ್ಪಿ ಜಾತಿಂ ದ್ವೇಪಿ ಜಾತಿಯೋ’’ತಿ (ದೀ॰ ನಿ॰ ೧.೩೧; ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೧೪೮) ಏತ್ಥ ಭವೇ ಆಗತೋ। ‘‘ಅತ್ಥಿ, ವಿಸಾಖೇ, ನಿಗಣ್ಠಾ ನಾಮ ಸಮಣಜಾತೀ’’ತಿ (ಅ॰ ನಿ॰ ೩.೭೧) ಏತ್ಥ ನಿಕಾಯೇ। ‘‘ಜಾತಿ ದ್ವೀಹಿ ಖನ್ಧೇಹಿ ಸಙ್ಗಹಿತಾ’’ತಿ (ಧಾತು॰ ೭೧) ಏತ್ಥ ಸಙ್ಖತಲಕ್ಖಣೇ। ‘‘ಯಂ ಮಾತುಕುಚ್ಛಿಸ್ಮಿಂ ಪಠಮಂ ಚಿತ್ತಂ ಉಪ್ಪನ್ನಂ ಪಠಮಂ ವಿಞ್ಞಾಣಂ ಪಾತುಭೂತಂ, ತದುಪಾದಾಯ ಸಾವಸ್ಸ ಜಾತೀ’’ತಿ (ಮಹಾವ॰ ೧೨೪) ಏತ್ಥ ಪಟಿಸನ್ಧಿಯಂ। ‘‘ಸಮ್ಪತಿಜಾತೋ, ಆನನ್ದ, ಬೋಧಿಸತ್ತೋ’’ತಿ (ದೀ॰ ನಿ॰ ೨.೩೧; ಮ॰ ನಿ॰ ೩.೨೦೭) ಏತ್ಥ ಪಸೂತಿಯಂ। ‘‘ಅಕ್ಖಿತ್ತೋ ಅನುಪಕುಟ್ಠೋ ಜಾತಿವಾದೇನಾ’’ತಿ (ದೀ॰ ನಿ॰ ೧.೩೦೩) ಏತ್ಥ ಕುಲೇ। ಸ್ವಾಯಮಿಧ ಗಬ್ಭಸೇಯ್ಯಕಾನಂ ಪಟಿಸನ್ಧಿತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಯಾವ ಮಾತುಕುಚ್ಛಿಮ್ಹಾ ನಿಕ್ಖಮನಂ, ತಾವ ಪವತ್ತೇಸು ಖನ್ಧೇಸು, ಇತರೇಸಂ ಪಟಿಸನ್ಧಿಕ್ಖಣೇಸ್ವೇವಾತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ। ಅಯಮ್ಪಿ ಚ ಪರಿಯಾಯಕಥಾವ, ನಿಪ್ಪರಿಯಾಯತೋ ಪನ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ನಿಬ್ಬತ್ತಮಾನಾನಂ ಸತ್ತಾನಂ ಯೇ ಖನ್ಧಾ ಪಾತುಭವನ್ತಿ, ತೇಸಂ ಪಠಮಪಾತುಭಾವೋ ಜಾತಿ ನಾಮ।

    Idāni taṃ dukkhaṃ ariyasaccaṃ sarūpato dassetuṃ ‘‘jātipi dukkhā’’tiādimāha. Tatrāyaṃ jāti-saddo anekattho. Tathā hesa ‘‘ekampi jātiṃ dvepi jātiyo’’ti (dī. ni. 1.31; ma. ni. 1.148) ettha bhave āgato. ‘‘Atthi, visākhe, nigaṇṭhā nāma samaṇajātī’’ti (a. ni. 3.71) ettha nikāye. ‘‘Jāti dvīhi khandhehi saṅgahitā’’ti (dhātu. 71) ettha saṅkhatalakkhaṇe. ‘‘Yaṃ mātukucchismiṃ paṭhamaṃ cittaṃ uppannaṃ paṭhamaṃ viññāṇaṃ pātubhūtaṃ, tadupādāya sāvassa jātī’’ti (mahāva. 124) ettha paṭisandhiyaṃ. ‘‘Sampatijāto, ānanda, bodhisatto’’ti (dī. ni. 2.31; ma. ni. 3.207) ettha pasūtiyaṃ. ‘‘Akkhitto anupakuṭṭho jātivādenā’’ti (dī. ni. 1.303) ettha kule. Svāyamidha gabbhaseyyakānaṃ paṭisandhito paṭṭhāya yāva mātukucchimhā nikkhamanaṃ, tāva pavattesu khandhesu, itaresaṃ paṭisandhikkhaṇesvevāti daṭṭhabbo. Ayampi ca pariyāyakathāva, nippariyāyato pana tattha tattha nibbattamānānaṃ sattānaṃ ye khandhā pātubhavanti, tesaṃ paṭhamapātubhāvo jāti nāma.

    ಕಸ್ಮಾ ಪನೇಸಾ ದುಕ್ಖಾತಿ ಚೇ? ಅನೇಕೇಸಂ ದುಕ್ಖಾನಂ ವತ್ಥುಭಾವತೋ। ಅನೇಕಾನಿ ಹಿ ದುಕ್ಖಾನಿ। ಸೇಯ್ಯಥಿದಂ – ದುಕ್ಖದುಕ್ಖಂ ವಿಪರಿಣಾಮದುಕ್ಖಂ ಸಙ್ಖಾರದುಕ್ಖಂ ಪಟಿಚ್ಛನ್ನದುಕ್ಖಂ ಅಪ್ಪಟಿಚ್ಛನ್ನದುಕ್ಖಂ ಪರಿಯಾಯದುಕ್ಖಂ ನಿಪ್ಪರಿಯಾಯದುಕ್ಖನ್ತಿ। ತತ್ಥ ಕಾಯಿಕಚೇತಸಿಕಾ ದುಕ್ಖಾ ವೇದನಾ ಸಭಾವತೋ ಚ ನಾಮತೋ ಚ ದುಕ್ಖತ್ತಾ ದುಕ್ಖದುಕ್ಖನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ। ಸುಖಾ ವೇದನಾ ವಿಪರಿಣಾಮದುಕ್ಖುಪ್ಪತ್ತಿಹೇತುತೋ ವಿಪರಿಣಾಮದುಕ್ಖಂ। ಉಪೇಕ್ಖಾ ವೇದನಾ ಚೇವ ಸೇಸಾ ಚ ತೇಭೂಮಕಾ ಸಙ್ಖಾರಾ ಉದಯಬ್ಬಯಪೀಳಿತತ್ತಾ ಸಙ್ಖಾರದುಕ್ಖಂ। ಕಣ್ಣಸೂಲದನ್ತಸೂಲರಾಗಜಪರಿಳಾಹದೋಸಜಪರಿಳಾಹಾದಿಕಾಯಿಕಚೇತಸಿಕಾ ಆಬಾಧಾ ಪುಚ್ಛಿತ್ವಾ ಜಾನಿತಬ್ಬತೋ ಉಪಕ್ಕಮಸ್ಸ ಚ ಅಪಾಕಟಭಾವತೋ ಪಟಿಚ್ಛನ್ನದುಕ್ಖಂ। ದ್ವತ್ತಿಂಸಕಮ್ಮಕಾರಣಾದಿಸಮುಟ್ಠಾನೋ ಆಬಾಧೋ ಅಪುಚ್ಛಿತ್ವಾವ ಜಾನಿತಬ್ಬತೋ ಉಪಕ್ಕಮಸ್ಸ ಚ ಪಾಕಟಭಾವತೋ ಅಪ್ಪಟಿಚ್ಛನ್ನದುಕ್ಖಂ। ಠಪೇತ್ವಾ ದುಕ್ಖದುಕ್ಖಂ ಸೇಸದುಕ್ಖಂ ಸಚ್ಚವಿಭಙ್ಗೇ ಆಗತಂ ಜಾತಿಆದಿ ಸಬ್ಬಮ್ಪಿ ತಸ್ಸ ತಸ್ಸ ದುಕ್ಖಸ್ಸ ವತ್ಥುಭಾವತೋ ಪರಿಯಾಯದುಕ್ಖಂ। ದುಕ್ಖದುಕ್ಖಂ ಪನ ನಿಪ್ಪರಿಯಾಯದುಕ್ಖನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ। ತತ್ರಾಯಂ ಜಾತಿ ಯಂ ತಂ ಬಾಲಪಣ್ಡಿತಸುತ್ತಾದೀಸು (ಮ॰ ನಿ॰ ೩.೨೪೬ ಆದಯೋ) ಭಗವತಾಪಿ ಉಪಮಾವಸೇನ ಪಕಾಸಿತಂ ಆಪಾಯಿಕಂ ದುಕ್ಖಂ, ಯಞ್ಚ ಸುಗತಿಯಮ್ಪಿ ಮನುಸ್ಸಲೋಕೇ ಗಬ್ಭೋಕ್ಕನ್ತಿಮೂಲಕಾದಿಭೇದಂ ದುಕ್ಖಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ತಸ್ಸ ವತ್ಥುಭಾವತೋ ದುಕ್ಖಾ। ತೇನಾಹು ಪೋರಾಣಾ –

    Kasmā panesā dukkhāti ce? Anekesaṃ dukkhānaṃ vatthubhāvato. Anekāni hi dukkhāni. Seyyathidaṃ – dukkhadukkhaṃ vipariṇāmadukkhaṃ saṅkhāradukkhaṃ paṭicchannadukkhaṃ appaṭicchannadukkhaṃ pariyāyadukkhaṃ nippariyāyadukkhanti. Tattha kāyikacetasikā dukkhā vedanā sabhāvato ca nāmato ca dukkhattā dukkhadukkhanti vuccati. Sukhā vedanā vipariṇāmadukkhuppattihetuto vipariṇāmadukkhaṃ. Upekkhā vedanā ceva sesā ca tebhūmakā saṅkhārā udayabbayapīḷitattā saṅkhāradukkhaṃ. Kaṇṇasūladantasūlarāgajapariḷāhadosajapariḷāhādikāyikacetasikā ābādhā pucchitvā jānitabbato upakkamassa ca apākaṭabhāvato paṭicchannadukkhaṃ. Dvattiṃsakammakāraṇādisamuṭṭhāno ābādho apucchitvāva jānitabbato upakkamassa ca pākaṭabhāvato appaṭicchannadukkhaṃ. Ṭhapetvā dukkhadukkhaṃ sesadukkhaṃ saccavibhaṅge āgataṃ jātiādi sabbampi tassa tassa dukkhassa vatthubhāvato pariyāyadukkhaṃ. Dukkhadukkhaṃ pana nippariyāyadukkhanti vuccati. Tatrāyaṃ jāti yaṃ taṃ bālapaṇḍitasuttādīsu (ma. ni. 3.246 ādayo) bhagavatāpi upamāvasena pakāsitaṃ āpāyikaṃ dukkhaṃ, yañca sugatiyampi manussaloke gabbhokkantimūlakādibhedaṃ dukkhaṃ uppajjati, tassa vatthubhāvato dukkhā. Tenāhu porāṇā –

    ‘‘ಜಾಯೇಥ ನೋ ಚೇ ನರಕೇಸು ಸತ್ತೋ।

    ‘‘Jāyetha no ce narakesu satto;

    ತತ್ಥಗ್ಗಿದಾಹಾದಿಕಮಪ್ಪಸಯ್ಹಂ।

    Tatthaggidāhādikamappasayhaṃ;

    ಲಭೇಥ ದುಕ್ಖಂ ನ ಕುಹಿಂ ಪತಿಟ್ಠಂ।

    Labhetha dukkhaṃ na kuhiṃ patiṭṭhaṃ;

    ಇಚ್ಚಾಹ ದುಕ್ಖಾತಿ ಮುನೀಧ ಜಾತಿಂ॥

    Iccāha dukkhāti munīdha jātiṃ.

    ‘‘ದುಕ್ಖಂ ತಿರಚ್ಛೇಸು ಕಸಾಪತೋದ-

    ‘‘Dukkhaṃ tiracchesu kasāpatoda-

    ದಣ್ಡಾಭಿಘಾತಾದಿಭವಂ ಅನೇಕಂ।

    Daṇḍābhighātādibhavaṃ anekaṃ;

    ಯಂ ತಂ ಕಥಂ ತತ್ಥ ಭವೇಯ್ಯ ಜಾತಿಂ।

    Yaṃ taṃ kathaṃ tattha bhaveyya jātiṃ;

    ವಿನಾ ತಹಿಂ ಜಾತಿ ತತೋಪಿ ದುಕ್ಖಾ॥

    Vinā tahiṃ jāti tatopi dukkhā.

    ‘‘ಪೇತೇಸು ದುಕ್ಖಂ ಪನ ಖುಪ್ಪಿಪಾಸಾ-

    ‘‘Petesu dukkhaṃ pana khuppipāsā-

    ವಾತಾತಪಾದಿಪ್ಪಭವಂ ವಿಚಿತ್ತಂ।

    Vātātapādippabhavaṃ vicittaṃ;

    ಯಸ್ಮಾ ಅಜಾತಸ್ಸ ನ ತತ್ಥ ಅತ್ಥಿ।

    Yasmā ajātassa na tattha atthi;

    ತಸ್ಮಾಪಿ ದುಕ್ಖಂ ಮುನಿ ಜಾತಿಮಾಹ॥

    Tasmāpi dukkhaṃ muni jātimāha.

    ‘‘ತಿಬ್ಬನ್ಧಕಾರೇ ಚ ಅಸಯ್ಹ ಸೀತೇ।

    ‘‘Tibbandhakāre ca asayha sīte;

    ಲೋಕನ್ತರೇ ಯಂ ಅಸುರೇಸು ದುಕ್ಖಂ।

    Lokantare yaṃ asuresu dukkhaṃ;

    ನ ತಂ ಭವೇ ತತ್ಥ ನ ಚಸ್ಸ ಜಾತಿ।

    Na taṃ bhave tattha na cassa jāti;

    ಯತೋ ಅಯಂ ಜಾತಿ ತತೋಪಿ ದುಕ್ಖಾ॥

    Yato ayaṃ jāti tatopi dukkhā.

    ‘‘ಯಞ್ಚಾಪಿ ಗೂಥನರಕೇ ವಿಯ ಮಾತು ಗಬ್ಭೇ।

    ‘‘Yañcāpi gūthanarake viya mātu gabbhe;

    ಸತ್ತೋ ವಸಂ ಚಿರಮತೋ ಬಹಿ ನಿಕ್ಖಮಞ್ಚ।

    Satto vasaṃ ciramato bahi nikkhamañca;

    ಪಪ್ಪೋತಿ ದುಕ್ಖಮತಿಘೋರಮಿದಮ್ಪಿ ನತ್ಥಿ।

    Pappoti dukkhamatighoramidampi natthi;

    ಜಾತಿಂ ವಿನಾ ಇತಿಪಿ ಜಾತಿ ಅಯಞ್ಹಿ ದುಕ್ಖಾ॥

    Jātiṃ vinā itipi jāti ayañhi dukkhā.

    ‘‘ಕಿಂ ಭಾಸಿತೇನ ಬಹುನಾ ನನು ಯಂ ಕುಹಿಞ್ಚಿ।

    ‘‘Kiṃ bhāsitena bahunā nanu yaṃ kuhiñci;

    ಅತ್ಥೀಧ ಕಿಞ್ಚಿದಪಿ ದುಕ್ಖಮಿದಂ ಕದಾಚಿ।

    Atthīdha kiñcidapi dukkhamidaṃ kadāci;

    ನೇವತ್ಥಿ ಜಾತಿವಿರಹೇನ ಯತೋ ಮಹೇಸಿ।

    Nevatthi jātivirahena yato mahesi;

    ದುಕ್ಖಾತಿ ಸಬ್ಬಪಠಮಂ ಇಮಮಾಹ ಜಾತಿ’’ನ್ತಿ॥ (ವಿಸುದ್ಧಿ॰ ೨.೫೪೧; ವಿಭ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೧೯೧; ಮಹಾನಿ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೫; ಪಟಿ॰ ಮ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೧.೧.೩೨-೩೩)।

    Dukkhāti sabbapaṭhamaṃ imamāha jāti’’nti. (visuddhi. 2.541; vibha. aṭṭha. 191; mahāni. aṭṭha. 5; paṭi. ma. aṭṭha. 1.1.32-33);

    ಜರಾಪಿ ದುಕ್ಖಾತಿ ಏತ್ಥ ಪನ ದುವಿಧಾ ಜರಾ ಸಙ್ಖತಲಕ್ಖಣಞ್ಚ ಖಣ್ಡಿಚ್ಚಾದಿಸಮ್ಮತೋ ಸನ್ತತಿಯಂ ಏಕಭವಪರಿಯಾಪನ್ನಕ್ಖನ್ಧಪುರಾಣಭಾವೋ ಚ, ಸಾ ಇಧ ಅಧಿಪ್ಪೇತಾ। ಸಾ ಪನೇಸಾ ಜರಾ ಸಙ್ಖಾರದುಕ್ಖಭಾವತೋ ಚೇವ ದುಕ್ಖವತ್ಥುತೋ ಚ ದುಕ್ಖಾ। ಯಞ್ಹಿ ಅಙ್ಗಪಚ್ಚಙ್ಗಸಿಥಿಲಭಾವಇನ್ದ್ರಿಯವಿಕಾರವಿರೂಪತಾಯೋಬ್ಬನವಿನಾಸವೀರಿಯಾವಿಸಾದಸತಿಮತಿವಿಪ್ಪವಾಸಪರಪರಿಭವಾದಿಅನೇಕಪಚ್ಚಯಂ ಕಾಯಿಕಚೇತಸಿಕಂ ದುಕ್ಖಮುಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ಜರಾ ತಸ್ಸ ವತ್ಥು। ತೇನಾಹು ಪೋರಾಣಾ –

    Jarāpidukkhāti ettha pana duvidhā jarā saṅkhatalakkhaṇañca khaṇḍiccādisammato santatiyaṃ ekabhavapariyāpannakkhandhapurāṇabhāvo ca, sā idha adhippetā. Sā panesā jarā saṅkhāradukkhabhāvato ceva dukkhavatthuto ca dukkhā. Yañhi aṅgapaccaṅgasithilabhāvaindriyavikāravirūpatāyobbanavināsavīriyāvisādasatimativippavāsaparaparibhavādianekapaccayaṃ kāyikacetasikaṃ dukkhamuppajjati, jarā tassa vatthu. Tenāhu porāṇā –

    ‘‘ಅಙ್ಗಾನಂ ಸಿಥಿಲೀಭಾವಾ, ಇನ್ದ್ರಿಯಾನಂ ವಿಕಾರತೋ।

    ‘‘Aṅgānaṃ sithilībhāvā, indriyānaṃ vikārato;

    ಯೋಬ್ಬನಸ್ಸ ವಿನಾಸೇನ, ಬಲಸ್ಸ ಉಪಘಾತತೋ॥

    Yobbanassa vināsena, balassa upaghātato.

    ‘‘ವಿಪ್ಪವಾಸಾ ಸತಾದೀನಂ, ಪುತ್ತದಾರೇಹಿ ಅತ್ತನೋ।

    ‘‘Vippavāsā satādīnaṃ, puttadārehi attano;

    ಅಪ್ಪಸಾದನೀಯತೋ ಚೇವ, ಭಿಯ್ಯೋ ಬಾಲತ್ತಪತ್ತಿಯಾ॥

    Appasādanīyato ceva, bhiyyo bālattapattiyā.

    ‘‘ಪಪ್ಪೋತಿ ದುಕ್ಖಂ ಯಂ ಮಚ್ಚೋ, ಕಾಯಿಕಂ ಮಾನಸಂ ತಥಾ।

    ‘‘Pappoti dukkhaṃ yaṃ macco, kāyikaṃ mānasaṃ tathā;

    ಸಬ್ಬಮೇತಂ ಜರಾಹೇತು, ಯಸ್ಮಾ ತಸ್ಮಾ ಜರಾ ದುಖಾ’’ತಿ॥ (ವಿಸುದ್ಧಿ॰ ೨.೫೪೨; ವಿಭ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೧೯೨; ಮಹಾನಿ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೫; ಪಟಿ॰ ಮ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೧.೧.೩೨-೩೩)।

    Sabbametaṃ jarāhetu, yasmā tasmā jarā dukhā’’ti. (visuddhi. 2.542; vibha. aṭṭha. 192; mahāni. aṭṭha. 5; paṭi. ma. aṭṭha. 1.1.32-33);

    ಬ್ಯಾಧಿಪಿ ದುಕ್ಖೋತಿ ಇದಂ ಪದಂ ವಿಭಙ್ಗೇ ದುಕ್ಖಸಚ್ಚನಿದ್ದೇಸಪಾಳಿಯಂ ನ ಆಗತಂ, ತೇನೇವ ವಿಸುದ್ಧಿಮಗ್ಗೇಪಿ ದುಕ್ಖಸಚ್ಚನಿದ್ದೇಸೇ ತಂ ನ ಉದ್ಧಟಂ, ಧಮ್ಮಚಕ್ಕಪವತ್ತನಸುತ್ತನ್ತಪಾಳಿಯಂಯೇವ ಪನ ಉಪಲಬ್ಭತಿ, ತಸ್ಮಾ ತತ್ಥೇವಿಮಸ್ಸ ವಚನೇ ಅಞ್ಞತ್ಥ ಚ ಅವಚನೇ ಕಾರಣಂ ವೀಮಂಸಿತಬ್ಬಂ।

    Byādhipi dukkhoti idaṃ padaṃ vibhaṅge dukkhasaccaniddesapāḷiyaṃ na āgataṃ, teneva visuddhimaggepi dukkhasaccaniddese taṃ na uddhaṭaṃ, dhammacakkapavattanasuttantapāḷiyaṃyeva pana upalabbhati, tasmā tatthevimassa vacane aññattha ca avacane kāraṇaṃ vīmaṃsitabbaṃ.

    ಮರಣಮ್ಪಿ ದುಕ್ಖನ್ತಿ ಏತ್ಥಾಪಿ ದುವಿಧಂ ಮರಣಂ ಸಙ್ಖತಲಕ್ಖಣಞ್ಚ। ಯಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ ‘‘ಜರಾಮರಣಂ ದ್ವೀಹಿ ಖನ್ಧೇಹಿ ಸಙ್ಗಹಿತ’’ನ್ತಿ (ಧಾತು॰ ೭೧)। ಏಕಭವಪರಿಯಾಪನ್ನಜೀವಿತಿನ್ದ್ರಿಯಪ್ಪಬನ್ಧವಿಚ್ಛೇದೋ ಚ। ಯಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ ‘‘ನಿಚ್ಚಂ ಮರಣತೋ ಭಯ’’ನ್ತಿ (ಸು॰ ನಿ॰ ೫೮೧; ಜಾ॰ ೧.೧೧.೮೮), ತಂ ಇಧ ಅಧಿಪ್ಪೇತಂ। ಜಾತಿಪಚ್ಚಯಮರಣಂ ಉಪಕ್ಕಮಮರಣಂ ಸರಸಮರಣಂ ಆಯುಕ್ಖಯಮರಣಂ ಪುಞ್ಞಕ್ಖಯಮರಣನ್ತಿಪಿ ತಸ್ಸೇವ ನಾಮಂ। ತಯಿದಂ ದುಕ್ಖಸ್ಸ ವತ್ಥುಭಾವತೋ ದುಕ್ಖನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ತೇನಾಹು ಪೋರಾಣಾ –

    Maraṇampi dukkhanti etthāpi duvidhaṃ maraṇaṃ saṅkhatalakkhaṇañca. Yaṃ sandhāya vuttaṃ ‘‘jarāmaraṇaṃ dvīhi khandhehi saṅgahita’’nti (dhātu. 71). Ekabhavapariyāpannajīvitindriyappabandhavicchedo ca. Yaṃ sandhāya vuttaṃ ‘‘niccaṃ maraṇato bhaya’’nti (su. ni. 581; jā. 1.11.88), taṃ idha adhippetaṃ. Jātipaccayamaraṇaṃ upakkamamaraṇaṃ sarasamaraṇaṃ āyukkhayamaraṇaṃ puññakkhayamaraṇantipi tasseva nāmaṃ. Tayidaṃ dukkhassa vatthubhāvato dukkhanti veditabbaṃ. Tenāhu porāṇā –

    ‘‘ಪಾಪಸ್ಸ ಪಾಪಕಮ್ಮಾದಿ-ನಿಮಿತ್ತಮನುಪಸ್ಸತೋ।

    ‘‘Pāpassa pāpakammādi-nimittamanupassato;

    ಭದ್ದಸ್ಸಾಪಸಹನ್ತಸ್ಸ, ವಿಯೋಗಂ ಪಿಯವತ್ಥುಕಂ।

    Bhaddassāpasahantassa, viyogaṃ piyavatthukaṃ;

    ಮೀಯಮಾನಸ್ಸ ಯಂ ದುಕ್ಖಂ, ಮಾನಸಂ ಅವಿಸೇಸತೋ॥

    Mīyamānassa yaṃ dukkhaṃ, mānasaṃ avisesato.

    ‘‘ಸಬ್ಬೇಸಞ್ಚಾಪಿ ಯಂ ಸನ್ಧಿ-ಬನ್ಧನಚ್ಛೇದನಾದಿಕಂ।

    ‘‘Sabbesañcāpi yaṃ sandhi-bandhanacchedanādikaṃ;

    ವಿತುಜ್ಜಮಾನಮಮ್ಮಾನಂ, ಹೋತಿ ದುಕ್ಖಂ ಸರೀರಜಂ॥

    Vitujjamānamammānaṃ, hoti dukkhaṃ sarīrajaṃ.

    ‘‘ಅಸಯ್ಹಮಪ್ಪಟಿಕಾರಂ, ದುಕ್ಖಸ್ಸೇತಸ್ಸಿದಂ ಯತೋ।

    ‘‘Asayhamappaṭikāraṃ, dukkhassetassidaṃ yato;

    ಮರಣಂ ವತ್ಥು ತೇನೇತಂ, ದುಕ್ಖಮಿಚ್ಚೇವ ಭಾಸಿತ’’ನ್ತಿ॥ (ವಿಸುದ್ಧಿ॰ ೨.೫೪೩; ವಿಭ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೧೯೩; ಮಹಾನಿ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೫; ಪಟಿ॰ ಮ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೧.೧.೩೨-೩೩)।

    Maraṇaṃ vatthu tenetaṃ, dukkhamicceva bhāsita’’nti. (visuddhi. 2.543; vibha. aṭṭha. 193; mahāni. aṭṭha. 5; paṭi. ma. aṭṭha. 1.1.32-33);

    ಇಮಸ್ಮಿಞ್ಚ ಠಾನೇ ‘‘ಸೋಕಪರಿದೇವದುಕ್ಖದೋಮನಸ್ಸುಪಾಯಾಸಾಪಿ ದುಕ್ಖಾ’’ತಿ ವಿಭಙ್ಗೇ ದುಕ್ಖಸಚ್ಚನಿದ್ದೇಸೇ ಆಗತಂ, ಇಧ ಪನ ತಂ ನತ್ಥಿ, ತತ್ಥಾಪಿ ಕಾರಣಂ ಪರಿಯೇಸಿತಬ್ಬಂ।

    Imasmiñca ṭhāne ‘‘sokaparidevadukkhadomanassupāyāsāpi dukkhā’’ti vibhaṅge dukkhasaccaniddese āgataṃ, idha pana taṃ natthi, tatthāpi kāraṇaṃ pariyesitabbaṃ.

    ಅಪ್ಪಿಯೇಹಿ ಸಮ್ಪಯೋಗೋ ದುಕ್ಖೋತಿ ಏತ್ಥ ಅಪ್ಪಿಯಸಮ್ಪಯೋಗೋ ನಾಮ ಅಮನಾಪೇಹಿ ಸತ್ತಸಙ್ಖಾರೇಹಿ ಸಮೋಧಾನಂ। ಸೋಪಿ ದುಕ್ಖವತ್ಥುತೋ ದುಕ್ಖೋ। ತೇನಾಹು ಪೋರಾಣಾ –

    Appiyehi sampayogo dukkhoti ettha appiyasampayogo nāma amanāpehi sattasaṅkhārehi samodhānaṃ. Sopi dukkhavatthuto dukkho. Tenāhu porāṇā –

    ‘‘ದಿಸ್ವಾವ ಅಪ್ಪಿಯೇ ದುಕ್ಖಂ, ಪಠಮಂ ಹೋತಿ ಚೇತಸಿ।

    ‘‘Disvāva appiye dukkhaṃ, paṭhamaṃ hoti cetasi;

    ತದುಪಕ್ಕಮಸಮ್ಭೂತ-ಮಥ ಕಾಯೇ ಯತೋ ಇಧ॥

    Tadupakkamasambhūta-matha kāye yato idha.

    ‘‘ತತೋ ದುಕ್ಖದ್ವಯಸ್ಸಾಪಿ, ವತ್ಥುತೋ ಸೋ ಮಹೇಸಿನಾ।

    ‘‘Tato dukkhadvayassāpi, vatthuto so mahesinā;

    ದುಕ್ಖೋ ವುತ್ತೋತಿ ವಿಞ್ಞೇಯ್ಯೋ, ಅಪ್ಪಿಯೇಹಿ ಸಮಾಗಮೋ’’ತಿ॥

    Dukkho vuttoti viññeyyo, appiyehi samāgamo’’ti.

    ಪಿಯೇಹಿ ವಿಪ್ಪಯೋಗೋ ದುಕ್ಖೋತಿ ಏತ್ಥ ಪನ ಪಿಯವಿಪ್ಪಯೋಗೋ ನಾಮ ಮನಾಪೇಹಿ ಸತ್ತಸಙ್ಖಾರೇಹಿ ವಿನಾಭಾವೋ। ಸೋಪಿ ಸೋಕದುಕ್ಖಸ್ಸ ವತ್ಥುತೋ ದುಕ್ಖೋ। ತೇನಾಹು ಪೋರಾಣಾ –

    Piyehi vippayogo dukkhoti ettha pana piyavippayogo nāma manāpehi sattasaṅkhārehi vinābhāvo. Sopi sokadukkhassa vatthuto dukkho. Tenāhu porāṇā –

    ‘‘ಞಾತಿಧನಾದಿವಿಯೋಗಾ।

    ‘‘Ñātidhanādiviyogā;

    ಸೋಕಸರಸಮಪ್ಪಿತಾ ವಿತುಜ್ಜನ್ತಿ।

    Sokasarasamappitā vitujjanti;

    ಬಾಲಾ ಯತೋ ತತೋಯಂ।

    Bālā yato tatoyaṃ;

    ದುಕ್ಖೋತಿ ಮತೋ ಪಿಯವಿಪ್ಪಯೋಗೋ’’ತಿ॥

    Dukkhoti mato piyavippayogo’’ti.

    ಯಮ್ಪಿಚ್ಛಂ ನ ಲಭತೀತಿ ಏತ್ಥ ‘‘ಅಹೋ ವತ ಮಯಂ ನ ಜಾತಿಧಮ್ಮಾ ಅಸ್ಸಾಮಾ’’ತಿಆದೀಸು ಅಲಬ್ಭನೇಯ್ಯವತ್ಥೂಸು ಇಚ್ಛಾವ ‘‘ಯಮ್ಪಿಚ್ಛಂ ನ ಲಭತಿ, ತಮ್ಪಿ ದುಕ್ಖ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಾ, ಸಾಪಿ ದುಕ್ಖವತ್ಥುತೋ ದುಕ್ಖಾ। ತೇನಾಹು ಪೋರಾಣಾ –

    Yampicchaṃ na labhatīti ettha ‘‘aho vata mayaṃ na jātidhammā assāmā’’tiādīsu alabbhaneyyavatthūsu icchāva ‘‘yampicchaṃ na labhati, tampi dukkha’’nti vuttā, sāpi dukkhavatthuto dukkhā. Tenāhu porāṇā –

    ‘‘ತಂ ತಂ ಪತ್ಥಯಮಾನಾನಂ, ತಸ್ಸ ತಸ್ಸ ಅಲಾಭತೋ।

    ‘‘Taṃ taṃ patthayamānānaṃ, tassa tassa alābhato;

    ಯಂ ವಿಘಾತಮಯಂ ದುಕ್ಖಂ, ಸತ್ತಾನಂ ಇಧ ಜಾಯತಿ॥

    Yaṃ vighātamayaṃ dukkhaṃ, sattānaṃ idha jāyati.

    ‘‘ಅಲಬ್ಭನೇಯ್ಯವತ್ಥೂನಂ, ಪತ್ಥನಾ ತಸ್ಸ ಕಾರಣಂ।

    ‘‘Alabbhaneyyavatthūnaṃ, patthanā tassa kāraṇaṃ;

    ಯಸ್ಮಾ ತಸ್ಮಾ ಜಿನೋ ದುಕ್ಖಂ, ಇಚ್ಛಿತಾಲಾಭಮಬ್ರವೀ’’ತಿ॥

    Yasmā tasmā jino dukkhaṃ, icchitālābhamabravī’’ti.

    ಸಂಖಿತ್ತೇನ ಪಞ್ಚುಪಾದಾನಕ್ಖನ್ಧಾ ದುಕ್ಖಾತಿ ಏತ್ಥ ಪನ ಯಸ್ಮಾ ಇನ್ಧನಮಿವ ಪಾವಕೋ, ಲಕ್ಖಮಿವ ಪಹರಣಾನಿ, ಗೋರೂಪಂ ವಿಯ ಡಂಸಮಕಸಾದಯೋ, ಖೇತ್ತಮಿವ ಲಾಯಕಾ, ಗಾಮಂ ವಿಯ ಗಾಮಘಾತಕಾ, ಉಪಾದಾನಕ್ಖನ್ಧಪಞ್ಚಕಮೇವ ಜಾತಿಆದಯೋ ನಾನಪ್ಪಕಾರೇಹಿ ವಿಬಾಧೇನ್ತಾ ತಿಣಲತಾದೀನಿ ವಿಯ ಭೂಮಿಯಂ, ಪುಪ್ಫಫಲಪಲ್ಲವಾನಿ ವಿಯ ರುಕ್ಖೇಸು ಉಪಾದಾನಕ್ಖನ್ಧೇಸುಯೇವ ನಿಬ್ಬತ್ತನ್ತಿ, ಉಪಾದಾನಕ್ಖನ್ಧಾನಞ್ಚ ಆದಿದುಕ್ಖಂ ಜಾತಿ, ಮಜ್ಝೇದುಕ್ಖಂ ಜರಾ, ಪರಿಯೋಸಾನದುಕ್ಖಂ ಮರಣಂ, ಮನೋರಥವಿಘಾತಪ್ಪತ್ತಾನಞ್ಚ ಇಚ್ಛಾವಿಘಾತದುಕ್ಖಂ ಇಚ್ಛಿತಾಲಾಭೋತಿ ಏವಂ ನಾನಪ್ಪಕಾರತೋ ಉಪಪರಿಕ್ಖಿಯಮಾನಾ ಉಪಾದಾನಕ್ಖನ್ಧಾವ ದುಕ್ಖಾತಿ ಯದೇತಂ ಏಕಮೇಕಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ವುಚ್ಚಮಾನಂ ಅನೇಕೇಹಿಪಿ ಕಪ್ಪೇಹಿ ನ ಸಕ್ಕಾ ಅನವಸೇಸತೋ ವತ್ತುಂ, ತಸ್ಮಾ ತಂ ಸಬ್ಬಮ್ಪಿ ದುಕ್ಖಂ ಏಕಜಲಬಿನ್ದುಮ್ಹಿ ಸಕಲಸಮುದ್ದಜಲರಸಂ ವಿಯ ಯೇಸು ಕೇಸುಚಿ ಪಞ್ಚುಪಾದಾನಕ್ಖನ್ಧೇಸು ಸಙ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಸಂಖಿತ್ತೇನ ಪಞ್ಚುಪಾದಾನಕ್ಖನ್ಧಾ ದುಕ್ಖಾ’’ತಿ ಭಗವಾ ಅವೋಚ। ತೇನಾಹು ಪೋರಾಣಾ –

    Saṃkhittena pañcupādānakkhandhā dukkhāti ettha pana yasmā indhanamiva pāvako, lakkhamiva paharaṇāni, gorūpaṃ viya ḍaṃsamakasādayo, khettamiva lāyakā, gāmaṃ viya gāmaghātakā, upādānakkhandhapañcakameva jātiādayo nānappakārehi vibādhentā tiṇalatādīni viya bhūmiyaṃ, pupphaphalapallavāni viya rukkhesu upādānakkhandhesuyeva nibbattanti, upādānakkhandhānañca ādidukkhaṃ jāti, majjhedukkhaṃ jarā, pariyosānadukkhaṃ maraṇaṃ, manorathavighātappattānañca icchāvighātadukkhaṃ icchitālābhoti evaṃ nānappakārato upaparikkhiyamānā upādānakkhandhāva dukkhāti yadetaṃ ekamekaṃ dassetvā vuccamānaṃ anekehipi kappehi na sakkā anavasesato vattuṃ, tasmā taṃ sabbampi dukkhaṃ ekajalabindumhi sakalasamuddajalarasaṃ viya yesu kesuci pañcupādānakkhandhesu saṅkhipitvā dassetuṃ ‘‘saṃkhittena pañcupādānakkhandhā dukkhā’’ti bhagavā avoca. Tenāhu porāṇā –

    ‘‘ಜಾತಿಪ್ಪಭುತಿಕಂ ದುಕ್ಖಂ, ಯಂ ವುತ್ತಮಿಧ ತಾದಿನಾ।

    ‘‘Jātippabhutikaṃ dukkhaṃ, yaṃ vuttamidha tādinā;

    ಅವುತ್ತಂ ಯಞ್ಚ ತಂ ಸಬ್ಬಂ, ವಿನಾ ಏತೇ ನ ವಿಜ್ಜತಿ॥

    Avuttaṃ yañca taṃ sabbaṃ, vinā ete na vijjati.

    ‘‘ಯಸ್ಮಾ ತಸ್ಮಾ ಉಪಾದಾನ-ಕ್ಖನ್ಧಾ ಸಙ್ಖೇಪತೋ ಇಮೇ।

    ‘‘Yasmā tasmā upādāna-kkhandhā saṅkhepato ime;

    ದುಕ್ಖಾತಿ ವುತ್ತಾ ದುಕ್ಖನ್ತ-ದೇಸಕೇನ ಮಹೇಸಿನಾ’’ತಿ॥

    Dukkhāti vuttā dukkhanta-desakena mahesinā’’ti.

    ಏವಂ ಸರೂಪತೋ ದುಕ್ಖಸಚ್ಚಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಇದಾನಿ ಸಮುದಯಸಚ್ಚಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಇದಂ ಖೋ ಪನ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ದುಕ್ಖಸಮುದಯ’’ನ್ತಿಆದಿಮಾಹ। ತತ್ಥ ಸಂ-ಇತಿ ಅಯಂ ಸದ್ದೋ ‘‘ಸಮಾಗಮೋ ಸಮೇತ’’ನ್ತಿಆದೀಸು ಸಂಯೋಗಂ ದೀಪೇತಿ, -ಇತಿ ಅಯಂ ‘‘ಉಪ್ಪನ್ನಂ ಉದಿತ’’ನ್ತಿಆದೀಸು ಉಪ್ಪತ್ತಿಂ। ಅಯ-ಸದ್ದೋ ಪನ ಕಾರಣಂ ದೀಪೇತಿ। ಇದಞ್ಚಾಪಿ ದುತಿಯಸಚ್ಚಂ ಅವಸೇಸಪಚ್ಚಯಸಮಾಯೋಗೇ ಸತಿ ದುಕ್ಖಸ್ಸುಪ್ಪತ್ತಿಕಾರಣನ್ತಿ ದುಕ್ಖಸ್ಸ ಸಂಯೋಗೇ ಉಪ್ಪತ್ತಿಕಾರಣತ್ತಾ ‘‘ದುಕ್ಖಸಮುದಯ’’ನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ। ಯಾಯಂ ತಣ್ಹಾತಿ ಯಾ ಅಯಂ ತಣ್ಹಾ। ಪೋನೋಬ್ಭವಿಕಾತಿ ಪುನಬ್ಭವಕರಣಂ ಪುನಬ್ಭವೋ ಉತ್ತರಪದಲೋಪೇನ, ಪುನಬ್ಭವೋ ಸೀಲಮೇತಿಸ್ಸಾತಿ ಪೋನೋಬ್ಭವಿಕಾ। ನನ್ದೀರಾಗೇನ ಸಹಗತಾತಿ ನನ್ದೀರಾಗಸಹಗತಾ। ಇದಂ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ ‘‘ನನ್ದನತೋ ರಜ್ಜನತೋ ಚ ನನ್ದೀರಾಗಭಾವಂ ಸಬ್ಬಾಸು ಅವತ್ಥಾಸು ಅಪ್ಪಚ್ಚಕ್ಖಾಯ ವುತ್ತಿಯಾ ನನ್ದೀರಾಗಸಹಗತಾ’’ತಿ। ತತ್ರತತ್ರಾಭಿನನ್ದಿನೀತಿ ಯತ್ರ ಯತ್ರ ಅತ್ತಭಾವೋ ನಿಬ್ಬತ್ತತಿ, ತತ್ರತತ್ರಾಭಿನನ್ದಿನೀ।

    Evaṃ sarūpato dukkhasaccaṃ dassetvā idāni samudayasaccaṃ dassetuṃ ‘‘idaṃ kho pana, bhikkhave, dukkhasamudaya’’ntiādimāha. Tattha saṃ-iti ayaṃ saddo ‘‘samāgamo sameta’’ntiādīsu saṃyogaṃ dīpeti, u-iti ayaṃ ‘‘uppannaṃ udita’’ntiādīsu uppattiṃ. Aya-saddo pana kāraṇaṃ dīpeti. Idañcāpi dutiyasaccaṃ avasesapaccayasamāyoge sati dukkhassuppattikāraṇanti dukkhassa saṃyoge uppattikāraṇattā ‘‘dukkhasamudaya’’nti vuccati. Yāyaṃ taṇhāti yā ayaṃ taṇhā. Ponobbhavikāti punabbhavakaraṇaṃ punabbhavo uttarapadalopena, punabbhavo sīlametissāti ponobbhavikā. Nandīrāgena sahagatāti nandīrāgasahagatā. Idaṃ vuttaṃ hoti ‘‘nandanato rajjanato ca nandīrāgabhāvaṃ sabbāsu avatthāsu appaccakkhāya vuttiyā nandīrāgasahagatā’’ti. Tatratatrābhinandinīti yatra yatra attabhāvo nibbattati, tatratatrābhinandinī.

    ಸೇಯ್ಯಥಿದನ್ತಿ ನಿಪಾತೋ, ತಸ್ಸ ಸಾ ಕತಮಾತಿ ಚೇತಿ ಅಯಮತ್ಥೋ। ರೂಪತಣ್ಹಾದಿಭೇದೇನ ಛಬ್ಬಿಧಾಯೇವ ತಣ್ಹಾ ಪವತ್ತಿಆಕಾರಭೇದತೋ ಕಾಮತಣ್ಹಾದಿವಸೇನ ತಿವಿಧಾ ವುತ್ತಾ। ರೂಪತಣ್ಹಾಯೇವ ಹಿ ಯದಾ ಚಕ್ಖುಸ್ಸ ಆಪಾಥಮಾಗತಂ ರೂಪಾರಮ್ಮಣಂ ಕಾಮಸ್ಸಾದವಸೇನ ಅಸ್ಸಾದಯಮಾನಾ ಪವತ್ತತಿ, ತದಾ ಕಾಮತಣ್ಹಾ ನಾಮ ಹೋತಿ। ಯದಾ ತದೇವಾರಮ್ಮಣಂ ಧುವಂ ಸಸ್ಸತನ್ತಿ ಪವತ್ತಾಯ ಸಸ್ಸತದಿಟ್ಠಿಯಾ ಸದ್ಧಿಂ ಪವತ್ತತಿ, ತದಾ ಭವತಣ್ಹಾ ನಾಮ ಹೋತಿ। ಸಸ್ಸತದಿಟ್ಠಿಸಹಗತೋ ಹಿ ರಾಗೋ ‘‘ಭವತಣ್ಹಾ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ। ಯದಾ ಪನ ತದೇವಾರಮ್ಮಣಂ ಉಚ್ಛಿಜ್ಜತಿ ವಿನಸ್ಸತೀತಿ ಪವತ್ತಾಯ ಉಚ್ಛೇದದಿಟ್ಠಿಯಾ ಸದ್ಧಿಂ ಪವತ್ತತಿ, ತದಾ ವಿಭವತಣ್ಹಾ ನಾಮ ಹೋತಿ। ಉಚ್ಛೇದದಿಟ್ಠಿಸಹಗತೋ ಹಿ ರಾಗೋ ‘‘ವಿಭವತಣ್ಹಾ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ। ಏಸ ನಯೋ ಸದ್ದತಣ್ಹಾದೀಸುಪಿ।

    Seyyathidanti nipāto, tassa sā katamāti ceti ayamattho. Rūpataṇhādibhedena chabbidhāyeva taṇhā pavattiākārabhedato kāmataṇhādivasena tividhā vuttā. Rūpataṇhāyeva hi yadā cakkhussa āpāthamāgataṃ rūpārammaṇaṃ kāmassādavasena assādayamānā pavattati, tadā kāmataṇhā nāma hoti. Yadā tadevārammaṇaṃ dhuvaṃ sassatanti pavattāya sassatadiṭṭhiyā saddhiṃ pavattati, tadā bhavataṇhā nāma hoti. Sassatadiṭṭhisahagato hi rāgo ‘‘bhavataṇhā’’ti vuccati. Yadā pana tadevārammaṇaṃ ucchijjati vinassatīti pavattāya ucchedadiṭṭhiyā saddhiṃ pavattati, tadā vibhavataṇhā nāma hoti. Ucchedadiṭṭhisahagato hi rāgo ‘‘vibhavataṇhā’’ti vuccati. Esa nayo saddataṇhādīsupi.

    ಕಸ್ಮಾ ಪನೇತ್ಥ ತಣ್ಹಾವ ಸಮುದಯಸಚ್ಚಂ ವುತ್ತಾತಿ? ವಿಸೇಸಹೇತುಭಾವತೋ। ಅವಿಜ್ಜಾ ಹಿ ಭವೇಸು ಆದೀನವಂ ಪಟಿಚ್ಛಾದೇನ್ತೀ ದಿಟ್ಠಿಆದಿಉಪಾದಾನಞ್ಚ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಅಭಿನಿವಿಸಮಾನಂ ತಣ್ಹಂ ಅಭಿವಡ್ಢೇತಿ, ದೋಸಾದಯೋಪಿ ಕಮ್ಮಸ್ಸ ಕಾರಣಂ ಹೋನ್ತಿ, ತಣ್ಹಾ ಪನ ತಂತಂಭವಯೋನಿಗತಿವಿಞ್ಞಾಣಟ್ಠಿತಿಸತ್ತಾಆವಾಸಸತ್ತನಿಕಾಯಕುಲಭೋಗಿಸ್ಸರಿಯಾದಿವಿಚಿತ್ತತಂ ಅಭಿಪತ್ಥೇನ್ತೀ ಕಮ್ಮವಿಚಿತ್ತತಾಯ ಉಪನಿಸ್ಸಯತಂ ಕಮ್ಮಸ್ಸ ಚ ಸಹಾಯಭಾವಂ ಉಪಗಚ್ಛನ್ತೀ ಭವಾದಿವಿಚಿತ್ತತಂ ನಿಯಮೇತಿ, ತಸ್ಮಾ ದುಕ್ಖಸ್ಸ ವಿಸೇಸಹೇತುಭಾವತೋ ಅಞ್ಞೇಸುಪಿ ಅವಿಜ್ಜಾಉಪಾದಾನಕಮ್ಮಾದೀಸು ಸುತ್ತೇ ಅಭಿಧಮ್ಮೇ ಚ ಅವಸೇಸಕಿಲೇಸಾಕುಸಲಮೂಲಾದೀಸು ವುತ್ತೇಸು ದುಕ್ಖಹೇತೂಸು ವಿಜ್ಜಮಾನೇಸು ತಣ್ಹಾವ ‘‘ಸಮುದಯಸಚ್ಚ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ।

    Kasmā panettha taṇhāva samudayasaccaṃ vuttāti? Visesahetubhāvato. Avijjā hi bhavesu ādīnavaṃ paṭicchādentī diṭṭhiādiupādānañca tattha tattha abhinivisamānaṃ taṇhaṃ abhivaḍḍheti, dosādayopi kammassa kāraṇaṃ honti, taṇhā pana taṃtaṃbhavayonigativiññāṇaṭṭhitisattāāvāsasattanikāyakulabhogissariyādivicittataṃ abhipatthentī kammavicittatāya upanissayataṃ kammassa ca sahāyabhāvaṃ upagacchantī bhavādivicittataṃ niyameti, tasmā dukkhassa visesahetubhāvato aññesupi avijjāupādānakammādīsu sutte abhidhamme ca avasesakilesākusalamūlādīsu vuttesu dukkhahetūsu vijjamānesu taṇhāva ‘‘samudayasacca’’nti vuttāti veditabbaṃ.

    ಇದಾನಿ ದುಕ್ಖನಿರೋಧಂ ಅರಿಯಸಚ್ಚಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಇದಂ ಖೋ ಪನ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ದುಕ್ಖನಿರೋಧ’’ನ್ತಿಆದಿಮಾಹ। ತತ್ಥ ಯಸ್ಮಾ ನಿ-ಸದ್ದೋ ಅಭಾವಂ, ರೋಧ-ಸದ್ದೋ ಚ ಚಾರಕಂ ದೀಪೇತಿ, ತಸ್ಮಾ ಅಭಾವೋ ಏತ್ಥ ಸಂಸಾರಚಾರಕಸಙ್ಖಾತಸ್ಸ ದುಕ್ಖರೋಧಸ್ಸ ಸಬ್ಬಗತಿಸುಞ್ಞತ್ತಾ, ಸಮಧಿಗತೇ ವಾ ತಸ್ಮಿಂ ಸಂಸಾರಚಾರಕಸಙ್ಖಾತಸ್ಸ ದುಕ್ಖರೋಧಸ್ಸ ಅಭಾವೋ ಹೋತಿ ತಪ್ಪಟಿಪಕ್ಖತ್ತಾತಿಪಿ ‘‘ದುಕ್ಖನಿರೋಧ’’ನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ। ದುಕ್ಖಸ್ಸ ವಾ ಅನುಪ್ಪಾದನಿರೋಧಪಚ್ಚಯತ್ತಾ ದುಕ್ಖನಿರೋಧಂ। ದುಕ್ಖನಿರೋಧಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೇನ ಚೇತ್ಥ ‘‘ಯೋ ತಸ್ಸಾಯೇವ ತಣ್ಹಾಯಾ’’ತಿಆದಿನಾ ನಯೇನ ಸಮುದಯನಿರೋಧೋ ವುತ್ತೋ, ಸೋ ಕಸ್ಮಾ ವುತ್ತೋತಿ ಚೇ? ಸಮುದಯನಿರೋಧೇನ ದುಕ್ಖನಿರೋಧೋ। ಬ್ಯಾಧಿನಿಮಿತ್ತವೂಪಸಮೇನ ಬ್ಯಾಧಿವೂಪಸಮೋ ವಿಯ ಹಿ ಹೇತುನಿರೋಧೇನ ಫಲನಿರೋಧೋ, ತಸ್ಮಾ ಸಮುದಯನಿರೋಧೇನೇವ ದುಕ್ಖಂ ನಿರುಜ್ಝತಿ, ನ ಅಞ್ಞಥಾ। ತೇನಾಹ –

    Idāni dukkhanirodhaṃ ariyasaccaṃ dassetuṃ ‘‘idaṃ kho pana, bhikkhave, dukkhanirodha’’ntiādimāha. Tattha yasmā ni-saddo abhāvaṃ, rodha-saddo ca cārakaṃ dīpeti, tasmā abhāvo ettha saṃsāracārakasaṅkhātassa dukkharodhassa sabbagatisuññattā, samadhigate vā tasmiṃ saṃsāracārakasaṅkhātassa dukkharodhassa abhāvo hoti tappaṭipakkhattātipi ‘‘dukkhanirodha’’nti vuccati. Dukkhassa vā anuppādanirodhapaccayattā dukkhanirodhaṃ. Dukkhanirodhaṃ dassentena cettha ‘‘yo tassāyeva taṇhāyā’’tiādinā nayena samudayanirodho vutto, so kasmā vuttoti ce? Samudayanirodhena dukkhanirodho. Byādhinimittavūpasamena byādhivūpasamo viya hi hetunirodhena phalanirodho, tasmā samudayanirodheneva dukkhaṃ nirujjhati, na aññathā. Tenāha –

    ‘‘ಯಥಾಪಿ ಮೂಲೇ ಅನುಪದ್ದವೇ ದಳ್ಹೇ।

    ‘‘Yathāpi mūle anupaddave daḷhe;

    ಛಿನ್ನೋಪಿ ರುಕ್ಖೋ ಪುನರೇವ ರೂಹತಿ।

    Chinnopi rukkho punareva rūhati;

    ಏವಮ್ಪಿ ತಣ್ಹಾನುಸಯೇ ಅನೂಹತೇ।

    Evampi taṇhānusaye anūhate;

    ನಿಬ್ಬತ್ತತೀ ದುಕ್ಖಮಿದಂ ಪುನಪ್ಪುನ’’ನ್ತಿ॥ (ಧ॰ ಪ॰ ೩೩೮)।

    Nibbattatī dukkhamidaṃ punappuna’’nti. (dha. pa. 338);

    ಇತಿ ಯಸ್ಮಾ ಸಮುದಯನಿರೋಧೇನೇವ ದುಕ್ಖಂ ನಿರುಜ್ಝತಿ, ತಸ್ಮಾ ಭಗವಾ ದುಕ್ಖನಿರೋಧಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಸಮುದಯನಿರೋಧೇನ ದೇಸೇಸಿ। ಸೀಹಸಮಾನವುತ್ತಿನೋ ಹಿ ತಥಾಗತಾ। ತೇ ದುಕ್ಖಂ ನಿರೋಧೇನ್ತಾ ದುಕ್ಖನಿರೋಧಞ್ಚ ದೇಸೇನ್ತಾ ಹೇತುಮ್ಹಿ ಪಟಿಪಜ್ಜನ್ತಿ, ನ ಫಲೇ। ಯಥಾ ಹಿ ಸೀಹೋ ಯೇನತ್ತನಿ ಸರೋ ಖಿತ್ತೋ, ತತ್ಥೇವ ಅತ್ತನೋ ಬಲಂ ದಸ್ಸೇತಿ, ನ ಸರೇ, ತಥಾ ಬುದ್ಧಾನಂ ಕಾರಣೇ ಪಟಿಪತ್ತಿ, ನ ಫಲೇ। ತಿತ್ಥಿಯಾ ಪನ ಸುವಾನವುತ್ತಿನೋ। ತೇ ದುಕ್ಖಂ ನಿರೋಧೇನ್ತಾ ದುಕ್ಖನಿರೋಧಞ್ಚ ದೇಸೇನ್ತಾ ಅತ್ತಕಿಲಮಥಾನುಯೋಗದೇಸನಾದೀಹಿ ಫಲೇ ಪಟಿಪಜ್ಜನ್ತಿ, ನ ಹೇತುಮ್ಹಿ। ಯಥಾ ಹಿ ಸುನಖಾ ಕೇನಚಿ ಲೇಡ್ಡುಪ್ಪಹಾರೇ ದಿನ್ನೇ ಭುಸ್ಸನ್ತಾ ಲೇಡ್ಡುಂ ಖಾದನ್ತಿ, ನ ಪಹಾರದಾಯಕೇ ಉಟ್ಠಹನ್ತಿ, ಏವಂ ಅಞ್ಞತಿತ್ಥಿಯಾ ದುಕ್ಖಂ ನಿರೋಧೇತುಕಾಮಾ ಕಾಯಖೇದಮನುಯುಜ್ಜನ್ತಿ, ನ ಕಿಲೇಸನಿರೋಧನಂ, ಏವಂ ತಾವ ದುಕ್ಖನಿರೋಧಸ್ಸ ಸಮುದಯನಿರೋಧವಸೇನ ದೇಸನಾಯ ಪಯೋಜನಂ ವೇದಿತಬ್ಬಂ।

    Iti yasmā samudayanirodheneva dukkhaṃ nirujjhati, tasmā bhagavā dukkhanirodhaṃ dassento samudayanirodhena desesi. Sīhasamānavuttino hi tathāgatā. Te dukkhaṃ nirodhentā dukkhanirodhañca desentā hetumhi paṭipajjanti, na phale. Yathā hi sīho yenattani saro khitto, tattheva attano balaṃ dasseti, na sare, tathā buddhānaṃ kāraṇe paṭipatti, na phale. Titthiyā pana suvānavuttino. Te dukkhaṃ nirodhentā dukkhanirodhañca desentā attakilamathānuyogadesanādīhi phale paṭipajjanti, na hetumhi. Yathā hi sunakhā kenaci leḍḍuppahāre dinne bhussantā leḍḍuṃ khādanti, na pahāradāyake uṭṭhahanti, evaṃ aññatitthiyā dukkhaṃ nirodhetukāmā kāyakhedamanuyujjanti, na kilesanirodhanaṃ, evaṃ tāva dukkhanirodhassa samudayanirodhavasena desanāya payojanaṃ veditabbaṃ.

    ಅಯಂ ಪನೇತ್ಥ ಅತ್ಥೋ। ತಸ್ಸಾಯೇವ ತಣ್ಹಾಯಾತಿ ತಸ್ಸಾ ‘‘ಪೋನೋಬ್ಭವಿಕಾ’’ತಿ ವತ್ವಾ ಕಾಮತಣ್ಹಾದಿವಸೇನ ವಿಭತ್ತತಣ್ಹಾಯ। ವಿರಾಗೋ ವುಚ್ಚತಿ ಮಗ್ಗೋ। ‘‘ವಿರಾಗಾ ವಿಮುಚ್ಚತೀ’’ತಿ (ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೨೪೫; ಸಂ॰ ನಿ॰ ೩.೧೨, ೫೯) ಹಿ ವುತ್ತಂ। ವಿರಾಗೇನ ನಿರೋಧೋ ವಿರಾಗನಿರೋಧೋ, ಅನುಸಯಸಮುಗ್ಘಾತತೋ ಅಸೇಸೋ ವಿರಾಗನಿರೋಧೋ ಅಸೇಸವಿರಾಗನಿರೋಧೋ। ಅಥ ವಾ ವಿರಾಗೋತಿ ಪಹಾನಂ ವುಚ್ಚತಿ, ತಸ್ಮಾ ಅನುಸಯಸಮುಗ್ಘಾತತೋ ಅಸೇಸೋ ವಿರಾಗೋ ಅಸೇಸೋ ನಿರೋಧೋತಿ ಏವಮ್ಪೇತ್ಥ ಯೋಜನಾ ದಟ್ಠಬ್ಬಾ, ಅತ್ಥತೋ ಪನ ಸಬ್ಬಾನೇವ ಏತಾನಿ ನಿಬ್ಬಾನಸ್ಸ ವೇವಚನಾನಿ। ಪರಮತ್ಥತೋ ಹಿ ದುಕ್ಖನಿರೋಧೋ ಅರಿಯಸಚ್ಚನ್ತಿ ನಿಬ್ಬಾನಂ ವುಚ್ಚತಿ। ಯಸ್ಮಾ ಪನ ತಂ ಆಗಮ್ಮ ತಣ್ಹಾ ವಿರಜ್ಜತಿ ಚೇವ ನಿರುಜ್ಝತಿ ಚ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ವಿರಾಗೋ’’ತಿ ಚ ‘‘ನಿರೋಧೋ’’ತಿ ಚ ವುಚ್ಚತಿ। ಯಸ್ಮಾ ಚ ತದೇವ ಆಗಮ್ಮ ತಸ್ಸಾ ಚಾಗಾದಯೋ ಹೋನ್ತಿ, ಕಾಮಗುಣಾಲಯಾದೀಸು ಚೇತ್ಥ ಏಕೋಪಿ ಆಲಯೋ ನತ್ಥಿ, ತಸ್ಮಾ ಚಾಗೋ ಪಟಿನಿಸ್ಸಗ್ಗೋ ಮುತ್ತಿ ಅನಾಲಯೋತಿ ವುಚ್ಚತಿ।

    Ayaṃ panettha attho. Tassāyeva taṇhāyāti tassā ‘‘ponobbhavikā’’ti vatvā kāmataṇhādivasena vibhattataṇhāya. Virāgo vuccati maggo. ‘‘Virāgā vimuccatī’’ti (ma. ni. 1.245; saṃ. ni. 3.12, 59) hi vuttaṃ. Virāgena nirodho virāganirodho, anusayasamugghātato aseso virāganirodho asesavirāganirodho. Atha vā virāgoti pahānaṃ vuccati, tasmā anusayasamugghātato aseso virāgo aseso nirodhoti evampettha yojanā daṭṭhabbā, atthato pana sabbāneva etāni nibbānassa vevacanāni. Paramatthato hi dukkhanirodho ariyasaccanti nibbānaṃ vuccati. Yasmā pana taṃ āgamma taṇhā virajjati ceva nirujjhati ca, tasmā ‘‘virāgo’’ti ca ‘‘nirodho’’ti ca vuccati. Yasmā ca tadeva āgamma tassā cāgādayo honti, kāmaguṇālayādīsu cettha ekopi ālayo natthi, tasmā cāgo paṭinissaggo mutti anālayoti vuccati.

    ಇದಾನಿ ದುಕ್ಖನಿರೋಧಗಾಮಿನಿಪಟಿಪದಾಅರಿಯಸಚ್ಚಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಇದಂ ಖೋ ಪನ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ದುಕ್ಖನಿರೋಧಗಾಮಿನೀ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ಯಸ್ಮಾ ಪನೇತಂ ಅರಿಯಸಚ್ಚಂ ದುಕ್ಖನಿರೋಧಂ ಗಚ್ಛತಿ ಆರಮ್ಮಣವಸಏನ ತದಭಿಮುಖಭೂತತ್ತಾ, ಪಟಿಪದಾ ಚ ಹೋತಿ ದುಕ್ಖನಿರೋಧಪ್ಪತ್ತಿಯಾ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ದುಕ್ಖನಿರೋಧಗಾಮಿನೀ ಪಟಿಪದಾ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ। ಸೇಸಮೇತ್ಥ ವುತ್ತನಯಮೇವ। ಕೋ ಪನ ನೇಸಂ ದುಕ್ಖಾದೀನಂ ಸಚ್ಚಟ್ಠೋತಿ? ಯೋ ಪಞ್ಞಾಚಕ್ಖುನಾ ಉಪಪರಿಕ್ಖಿಯಮಾನಾನಂ ಮಾಯಾವ ವಿಪರೀತೋ, ಮರೀಚಿವ ವಿಸಂವಾದಕೋ, ತಿತ್ಥಿಯಾನಂ ಅತ್ತಾ ವಿಯ ಅನುಪಲಬ್ಭಸಭಾವೋ ಚ ನ ಹೋತಿ, ಅಥ ಖೋ ಬಾಧನಪ್ಪಭವಸನ್ತಿನಿಯ್ಯಾನಪ್ಪಕಾರೇನ ತಚ್ಛಾವಿಪರೀತಭೂತಭಾವೇನ ಅರಿಯಞಾಣಸ್ಸ ಗೋಚರೋ ಹೋತಿಯೇವ, ಏಸ ಅಗ್ಗಿಲಕ್ಖಣಂ ವಿಯ ಲೋಕಪಕತಿ ವಿಯ ಚ ತಚ್ಛಾವಿಪರೀತಭೂತಭಾವೋ ಸಚ್ಚಟ್ಠೋತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ಏತ್ಥ ಚ ಅಗ್ಗಿಲಕ್ಖಣಂ ನಾಮ ಉಣ್ಹತ್ತಂ। ತಞ್ಹಿ ಕತ್ಥಚಿ ಕಟ್ಠಾದಿಉಪಾದಾನಭೇದೇ ವಿಸಂವಾದಕಂ ವಿಪರೀತಂ ಅಭೂತಂ ವಾ ಕದಾಚಿಪಿ ನ ಹೋತಿ, ‘‘ಜಾತಿಧಮ್ಮಾ ಜರಾಧಮ್ಮಾ, ಅಥೋ ಮರಣಧಮ್ಮಿನೋ’’ತಿ (ಅ॰ ನಿ॰ ೫.೫೭) ಏವಂ ವುತ್ತಜಾತಿಆದಿಕಾ ಲೋಕಪಕತೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ‘‘ಏಕಚ್ಚಾನಂ ತಿರಚ್ಛಾನಾನಂ ತಿರಿಯಂ ದೀಘತಾ, ಮನುಸ್ಸಾದೀನಂ ಉದ್ಧಂ ದೀಘತಾ, ವುದ್ಧಿನಿಟ್ಠಪ್ಪತ್ತಾನಂ ಪುನ ಅವಡ್ಢನನ್ತಿ ಏವಮಾದಿಕಾ ಚ ಲೋಕಪಕತೀ’’ತಿ ವದನ್ತಿ।

    Idāni dukkhanirodhagāminipaṭipadāariyasaccaṃ dassetuṃ ‘‘idaṃ kho pana, bhikkhave, dukkhanirodhagāminī’’tiādimāha. Yasmā panetaṃ ariyasaccaṃ dukkhanirodhaṃ gacchati ārammaṇavasaena tadabhimukhabhūtattā, paṭipadā ca hoti dukkhanirodhappattiyā, tasmā ‘‘dukkhanirodhagāminī paṭipadā’’ti vuccati. Sesamettha vuttanayameva. Ko pana nesaṃ dukkhādīnaṃ saccaṭṭhoti? Yo paññācakkhunā upaparikkhiyamānānaṃ māyāva viparīto, marīciva visaṃvādako, titthiyānaṃ attā viya anupalabbhasabhāvo ca na hoti, atha kho bādhanappabhavasantiniyyānappakārena tacchāviparītabhūtabhāvena ariyañāṇassa gocaro hotiyeva, esa aggilakkhaṇaṃ viya lokapakati viya ca tacchāviparītabhūtabhāvo saccaṭṭhoti veditabbo. Ettha ca aggilakkhaṇaṃ nāma uṇhattaṃ. Tañhi katthaci kaṭṭhādiupādānabhede visaṃvādakaṃ viparītaṃ abhūtaṃ vā kadācipi na hoti, ‘‘jātidhammā jarādhammā, atho maraṇadhammino’’ti (a. ni. 5.57) evaṃ vuttajātiādikā lokapakatīti veditabbā. ‘‘Ekaccānaṃ tiracchānānaṃ tiriyaṃ dīghatā, manussādīnaṃ uddhaṃ dīghatā, vuddhiniṭṭhappattānaṃ puna avaḍḍhananti evamādikā ca lokapakatī’’ti vadanti.

    ಅಪಿಚ –

    Apica –

    ನಾಬಾಧಕಂ ಯತೋ ದುಕ್ಖಂ, ದುಕ್ಖಾ ಅಞ್ಞಂ ನ ಬಾಧಕಂ।

    Nābādhakaṃ yato dukkhaṃ, dukkhā aññaṃ na bādhakaṃ;

    ಬಾಧಕತ್ತನಿಯಾಮೇನ, ತತೋ ಸಚ್ಚಮಿದಂ ಮತಂ॥

    Bādhakattaniyāmena, tato saccamidaṃ mataṃ.

    ತಂ ವಿನಾ ನಾಞ್ಞತೋ ದುಕ್ಖಂ, ನ ಹೋತಿ ನ ಚ ತಂ ತತೋ।

    Taṃ vinā nāññato dukkhaṃ, na hoti na ca taṃ tato;

    ದುಕ್ಖಹೇತುನಿಯಾಮೇನ, ಇತಿ ಸಚ್ಚಂ ವಿಸತ್ತಿಕಾ॥

    Dukkhahetuniyāmena, iti saccaṃ visattikā.

    ನಾಞ್ಞಾ ನಿಬ್ಬಾನತೋ ಸನ್ತಿ, ಸನ್ತಂ ನ ಚ ನ ತಂ ಯತೋ।

    Nāññā nibbānato santi, santaṃ na ca na taṃ yato;

    ಸನ್ತಭಾವನಿಯಾಮೇನ, ತತೋ ಸಚ್ಚಮಿದಂ ಮತಂ॥

    Santabhāvaniyāmena, tato saccamidaṃ mataṃ.

    ಮಗ್ಗಾ ಅಞ್ಞಂ ನ ನಿಯ್ಯಾನಂ, ಅನಿಯ್ಯಾನೋ ನ ಚಾಪಿ ಸೋ।

    Maggā aññaṃ na niyyānaṃ, aniyyāno na cāpi so;

    ತಚ್ಛನಿಯ್ಯಾನಭಾವತ್ತಾ, ಇತಿ ಸೋ ಸಚ್ಚಸಮ್ಮತೋ॥

    Tacchaniyyānabhāvattā, iti so saccasammato.

    ಇತಿ ತಚ್ಛಾವಿಪಲ್ಲಾಸ-ಭೂತಭಾವಂ ಚತೂಸುಪಿ।

    Iti tacchāvipallāsa-bhūtabhāvaṃ catūsupi;

    ದುಕ್ಖಾದೀಸ್ವವಿಸೇಸೇನ, ಸಚ್ಚಟ್ಠಂ ಆಹು ಪಣ್ಡಿತಾತಿ॥ (ವಿಭ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೧೮೯)।

    Dukkhādīsvavisesena, saccaṭṭhaṃ āhu paṇḍitāti. (vibha. aṭṭha. 189);

    ೧೫. ಪುಬ್ಬೇ ಅನನುಸ್ಸುತೇಸೂತಿ ಇತೋ ಪುಬ್ಬೇ ‘‘ಇದಂ ದುಕ್ಖ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ ನ ಅನುಸ್ಸುತೇಸು ಅಸ್ಸುತಪುಬ್ಬೇಸು ಚತುಸಚ್ಚಧಮ್ಮೇಸು। ಚಕ್ಖುನ್ತಿಆದೀನಿ ಞಾಣವೇವಚನಾನೇವ। ಞಾಣಮೇವ ಹೇತ್ಥ ಪಚ್ಚಕ್ಖತೋ ದಸ್ಸನಟ್ಠೇನ ಚಕ್ಖು ವಿಯಾತಿ ಚಕ್ಖು, ಞಾಣಟ್ಠೇನ ಞಾಣಂ, ಪಕಾರತೋ ಜಾನನಟ್ಠೇನ ಪಞ್ಞಾ, ಪಟಿವಿಜ್ಝನಟ್ಠೇನ ವಿಜ್ಜಾ, ಸಚ್ಚಪ್ಪಟಿಚ್ಛಾದಕಸ್ಸ ಮೋಹನ್ಧಕಾರಸ್ಸ ವಿಧಮನತೋ ಓಭಾಸನಟ್ಠೇನ ಆಲೋಕೋತಿ ವುತ್ತಂ। ತಂ ಪನೇತಂ ಚತೂಸು ಸಚ್ಚೇಸು ಲೋಕಿಯಲೋಕುತ್ತರಮಿಸ್ಸಕಂ ನಿದ್ದಿಟ್ಠನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ।

    15.Pubbe ananussutesūti ito pubbe ‘‘idaṃ dukkha’’ntiādinā na anussutesu assutapubbesu catusaccadhammesu. Cakkhuntiādīni ñāṇavevacanāneva. Ñāṇameva hettha paccakkhato dassanaṭṭhena cakkhu viyāti cakkhu, ñāṇaṭṭhena ñāṇaṃ, pakārato jānanaṭṭhena paññā, paṭivijjhanaṭṭhena vijjā, saccappaṭicchādakassa mohandhakārassa vidhamanato obhāsanaṭṭhena ālokoti vuttaṃ. Taṃ panetaṃ catūsu saccesu lokiyalokuttaramissakaṃ niddiṭṭhanti veditabbaṃ.

    ೧೬. ಯಾವಕೀವಞ್ಚಾತಿ ಯತ್ತಕಂ ಕಾಲಂ। ತಿಪರಿವಟ್ಟನ್ತಿ ಸಚ್ಚಞಾಣಕಿಚ್ಚಞಾಣಕತಞಾಣಸಙ್ಖಾತಾನಂ ತಿಣ್ಣಂ ಪರಿವಟ್ಟಾನಂ ವಸೇನ ತಿಪರಿವಟ್ಟಂ। ಸಚ್ಚಞಾಣಾದಿವಸೇನ ಹಿ ತಯೋ ಪರಿವಟ್ಟಾ ಏತಸ್ಸಾತಿ ತಿಪರಿವಟ್ಟನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ ಞಾಣದಸ್ಸನಂ। ಏತ್ಥ ಚ ‘‘ಇದಂ ದುಕ್ಖಂ ಅರಿಯಸಚ್ಚಂ, ಇದಂ ದುಕ್ಖಸಮುದಯ’’ನ್ತಿ ಏವಂ ಚತೂಸು ಸಚ್ಚೇಸು ಯಥಾಭೂತಞಾಣಂ ಸಚ್ಚಞಾಣಂ ನಾಮ। ತೇಸುಯೇವ ‘‘ಪರಿಞ್ಞೇಯ್ಯಂ ಪಹಾತಬ್ಬಂ ಸಚ್ಛಿಕಾತಬ್ಬಂ ಭಾವೇತಬ್ಬ’’ನ್ತಿ ಏವಂ ಕತ್ತಬ್ಬಕಿಚ್ಚಜಾನನಞಾಣಂ ಕಿಚ್ಚಞಾಣಂ ನಾಮ। ‘‘ಪರಿಞ್ಞಾತಂ ಪಹೀನಂ ಸಚ್ಛಿಕತಂ ಭಾವಿತ’’ನ್ತಿ ಏವಂ ತಸ್ಸ ಕತಭಾವಜಾನನಞಾಣಂ ಕತಞಾಣಂ ನಾಮ। ದ್ವಾದಸಾಕಾರನ್ತಿ ತೇಸಂಯೇವ ಏಕೇಕಸ್ಮಿಂ ಸಚ್ಚೇ ತಿಣ್ಣಂ ತಿಣ್ಣಂ ಆಕಾರಾನಂ ವಸೇನ ದ್ವಾದಸಾಕಾರಂ। ಞಾಣದಸ್ಸನನ್ತಿ ಏತೇಸಂ ತಿಪರಿವಟ್ಟಾನಂ ದ್ವಾದಸನ್ನಂ ಆಕಾರಾನಂ ವಸೇನ ಉಪ್ಪನ್ನಞಾಣಸಙ್ಖಾತಂ ದಸ್ಸನಂ।

    16.Yāvakīvañcāti yattakaṃ kālaṃ. Tiparivaṭṭanti saccañāṇakiccañāṇakatañāṇasaṅkhātānaṃ tiṇṇaṃ parivaṭṭānaṃ vasena tiparivaṭṭaṃ. Saccañāṇādivasena hi tayo parivaṭṭā etassāti tiparivaṭṭanti vuccati ñāṇadassanaṃ. Ettha ca ‘‘idaṃ dukkhaṃ ariyasaccaṃ, idaṃ dukkhasamudaya’’nti evaṃ catūsu saccesu yathābhūtañāṇaṃ saccañāṇaṃ nāma. Tesuyeva ‘‘pariññeyyaṃ pahātabbaṃ sacchikātabbaṃ bhāvetabba’’nti evaṃ kattabbakiccajānanañāṇaṃ kiccañāṇaṃ nāma. ‘‘Pariññātaṃ pahīnaṃ sacchikataṃ bhāvita’’nti evaṃ tassa katabhāvajānanañāṇaṃ katañāṇaṃ nāma. Dvādasākāranti tesaṃyeva ekekasmiṃ sacce tiṇṇaṃ tiṇṇaṃ ākārānaṃ vasena dvādasākāraṃ. Ñāṇadassananti etesaṃ tiparivaṭṭānaṃ dvādasannaṃ ākārānaṃ vasena uppannañāṇasaṅkhātaṃ dassanaṃ.

    ಅನುತ್ತರಂ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬೋಧಿನ್ತಿ ಉತ್ತರವಿರಹಿತಂ ಸಬ್ಬಸೇಟ್ಠಂ ಸಮ್ಮಾ ಸಾಮಞ್ಚ ಬೋಧಿಂ। ಅಥ ವಾ ಪಸತ್ಥಂ ಸುನ್ದರಞ್ಚ ಬೋಧಿಂ। ಬೋಧೀತಿ ಚ ಭಗವತೋ ಅರಹತ್ತಮಗ್ಗೋ ಇಧಾಧಿಪ್ಪೇತೋ। ಸಾವಕಾನಂ ಅರಹತ್ತಮಗ್ಗೋ ಅನುತ್ತರಾ ಬೋಧಿ ಹೋತಿ, ನ ಹೋತೀತಿ? ನ ಹೋತಿ। ಕಸ್ಮಾ? ಅಸಬ್ಬಗುಣದಾಯಕತ್ತಾ। ತೇಸಞ್ಹಿ ಕಸ್ಸಚಿ ಅರಹತ್ತಮಗ್ಗೋ ಅರಹತ್ತಫಲಮೇವ ದೇತಿ, ಕಸ್ಸಚಿ ತಿಸ್ಸೋ ವಿಜ್ಜಾ, ಕಸ್ಸಚಿ ಛ ಅಭಿಞ್ಞಾ, ಕಸ್ಸಚಿ ಚತಸ್ಸೋ ಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾ, ಕಸ್ಸಚಿ ಸಾವಕಪಾರಮೀಞಾಣಂ। ಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧಾನಮ್ಪಿ ಪಚ್ಚೇಕಬೋಧಿಞಾಣಮೇವ ದೇತಿ, ಬುದ್ಧಾನಂ ಪನ ಸಬ್ಬಗುಣಸಮ್ಪತ್ತಿಂ ದೇತಿ ಅಭಿಸೇಕೋ ವಿಯ ರಞ್ಞೋ ಸಬ್ಬಲೋಕಿಸ್ಸರಿಯಭಾವಂ। ತಸ್ಮಾ ಅಞ್ಞಸ್ಸ ಕಸ್ಸಚಿಪಿ ಅನುತ್ತರಾ ಬೋಧಿ ನ ಹೋತೀತಿ। ಅಭಿಸಮ್ಬುದ್ಧೋತಿ ಪಚ್ಚಞ್ಞಾಸಿನ್ತಿ ಅಭಿಸಮ್ಬುದ್ಧೋ ಅಹಂ ಪತ್ತೋ ಪಟಿವಿಜ್ಝಿತ್ವಾ ಠಿತೋತಿ ಏವಂ ಪಟಿಜಾನಿಂ। ಞಾಣಞ್ಚ ಪನ ಮೇ ದಸ್ಸನಂ ಉದಪಾದೀತಿ ಅಧಿಗತಗುಣಾನಂ ಯಾಥಾವತೋ ದಸ್ಸನಸಮತ್ಥಂ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಞಾಣಞ್ಚ ಪನ ಮೇ ಉದಪಾದಿ। ಅಕುಪ್ಪಾ ಮೇ ವಿಮುತ್ತೀತಿ ಅಯಂ ಮಯ್ಹಂ ಅರಹತ್ತಫಲವಿಮುತ್ತಿ ಅಕುಪ್ಪಾ ಪಟಿಪಕ್ಖೇಹಿ ನ ಕೋಪೇತಬ್ಬಾತಿ ಏವಂ ಞಾಣಂ ಉದಪಾದಿ। ತತ್ಥ ದ್ವೀಹಾಕಾರೇಹಿ ಅಕುಪ್ಪತಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ ಮಗ್ಗಸಙ್ಖಾತಕಾರಣತೋ ಚ ಆರಮ್ಮಣತೋ ಚ। ಸಾ ಹಿ ಚತೂಹಿ ಮಗ್ಗೇಹಿ ಸಮುಚ್ಛಿನ್ನಕಿಲೇಸಾನಂ ಪುನ ಅನಿವತ್ತನತಾಯ ಕಾರಣತೋಪಿ ಅಕುಪ್ಪಾ, ಅಕುಪ್ಪಧಮ್ಮಂ ನಿಬ್ಬಾನಂ ಆರಮ್ಮಣಂ ಕತ್ವಾ ಪವತ್ತತಾಯ ಆರಮ್ಮಣತೋಪಿ ಅಕುಪ್ಪಾ ಅನಾಕುಪ್ಪಾರಮ್ಮಣಾನಂ ಲೋಕಿಯಸಮಾಪತ್ತೀನಂ ತದಭಾವತೋ। ಅನ್ತಿಮಾತಿ ಪಚ್ಛಿಮಾ। ನತ್ಥಿ ದಾನಿ ಪುನಬ್ಭವೋತಿ ಇದಾನಿ ಪುನ ಅಞ್ಞೋ ಭವೋ ನಾಮ ನತ್ಥೀತಿ।

    Anuttaraṃ sammāsambodhinti uttaravirahitaṃ sabbaseṭṭhaṃ sammā sāmañca bodhiṃ. Atha vā pasatthaṃ sundarañca bodhiṃ. Bodhīti ca bhagavato arahattamaggo idhādhippeto. Sāvakānaṃ arahattamaggo anuttarā bodhi hoti, na hotīti? Na hoti. Kasmā? Asabbaguṇadāyakattā. Tesañhi kassaci arahattamaggo arahattaphalameva deti, kassaci tisso vijjā, kassaci cha abhiññā, kassaci catasso paṭisambhidā, kassaci sāvakapāramīñāṇaṃ. Paccekabuddhānampi paccekabodhiñāṇameva deti, buddhānaṃ pana sabbaguṇasampattiṃ deti abhiseko viya rañño sabbalokissariyabhāvaṃ. Tasmā aññassa kassacipi anuttarā bodhi na hotīti. Abhisambuddhoti paccaññāsinti abhisambuddho ahaṃ patto paṭivijjhitvā ṭhitoti evaṃ paṭijāniṃ. Ñāṇañca pana me dassanaṃ udapādīti adhigataguṇānaṃ yāthāvato dassanasamatthaṃ paccavekkhaṇañāṇañca pana me udapādi. Akuppā me vimuttīti ayaṃ mayhaṃ arahattaphalavimutti akuppā paṭipakkhehi na kopetabbāti evaṃ ñāṇaṃ udapādi. Tattha dvīhākārehi akuppatā veditabbā maggasaṅkhātakāraṇato ca ārammaṇato ca. Sā hi catūhi maggehi samucchinnakilesānaṃ puna anivattanatāya kāraṇatopi akuppā, akuppadhammaṃ nibbānaṃ ārammaṇaṃ katvā pavattatāya ārammaṇatopi akuppā anākuppārammaṇānaṃ lokiyasamāpattīnaṃ tadabhāvato. Antimāti pacchimā. Natthi dāni punabbhavoti idāni puna añño bhavo nāma natthīti.

    ಇಮಸ್ಮಿಞ್ಚ ಪನ ವೇಯ್ಯಾಕರಣಸ್ಮಿನ್ತಿ ಇಮಸ್ಮಿಂ ನಿಗ್ಗಾಥಕೇ ಸುತ್ತೇ। ನಿಗ್ಗಾಥಕಞ್ಹಿ ಸುತ್ತಂ ಪುಚ್ಛಾವಿಸ್ಸಜ್ಜನಸಹಿತಂ ‘‘ವೇಯ್ಯಾಕರಣ’’ನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ। ಭಞ್ಞಮಾನೇತಿ ಭಣಿಯಮಾನೇ, ದೇಸಿಯಮಾನೇತಿ ಅತ್ಥೋ। ವಿರಜನ್ತಿ ಅಪಾಯಗಮನೀಯರಾಗರಜಾದೀನಂ ವಿಗಮೇನ ವಿರಜಂ। ವೀತಮಲನ್ತಿ ಅನವಸೇಸದಿಟ್ಠಿವಿಚಿಕಿಚ್ಛಾಮಲಾಪಗಮೇನ ವೀತಮಲಂ । ಪಠಮಮಗ್ಗವಜ್ಝಕಿಲೇಸರಜಾಭಾವೇನ ವಾ ವಿರಜಂ, ಪಞ್ಚವಿಧದುಸ್ಸೀಲ್ಯಮಲಾಪಗಮೇನ ವೀತಮಲಂ। ಧಮ್ಮಚಕ್ಖುನ್ತಿ ಬ್ರಹ್ಮಾಯುಸುತ್ತೇ (ಮ॰ ನಿ॰ ೨.೩೮೩ ಆದಯೋ) ಹೇಟ್ಠಿಮಾ ತಯೋ ಮಗ್ಗಾ ವುತ್ತಾ, ಚೂಳರಾಹುಲೋವಾದೇ (ಮ॰ ನಿ॰ ೩.೪೧೬ ಆದಯೋ) ಆಸವಕ್ಖಯೋ, ಇಧ ಪನ ಸೋತಾಪತ್ತಿಮಗ್ಗೋ ಅಧಿಪ್ಪೇತೋ। ಚತುಸಚ್ಚಸಙ್ಖಾತೇಸು ಧಮ್ಮೇಸು ತೇಸಂ ದಸ್ಸನಟ್ಠೇನ ಚಕ್ಖೂತಿ ಧಮ್ಮಚಕ್ಖು, ಹೇಟ್ಠಿಮೇಸು ವಾ ತೀಸು ಮಗ್ಗಧಮ್ಮೇಸು ಏಕಂ ಸೋತಾಪತ್ತಿಮಗ್ಗಸಙ್ಖಾತಂ ಚಕ್ಖೂತಿ ಧಮ್ಮಚಕ್ಖು, ಸಮಥವಿಪಸ್ಸನಾಧಮ್ಮನಿಬ್ಬತ್ತತಾಯ ಸೀಲಾದಿತಿವಿಧಧಮ್ಮಕ್ಖನ್ಧಭೂತತಾಯ ವಾ ಧಮ್ಮಮಯಂ ಚಕ್ಖೂತಿಪಿ ಧಮ್ಮಚಕ್ಖು, ತಸ್ಸ ಉಪ್ಪತ್ತಿಆಕಾರದಸ್ಸನತ್ಥಂ ‘‘ಯಂ ಕಿಞ್ಚಿ ಸಮುದಯಧಮ್ಮಂ, ಸಬ್ಬಂ ತಂ ನಿರೋಧಧಮ್ಮ’’ನ್ತಿ ಆಹ। ನನು ಚ ಮಗ್ಗಞಾಣಂ ಅಸಙ್ಖತಧಮ್ಮಾರಮ್ಮಣಂ, ನ ಸಙ್ಖತಧಮ್ಮಾರಮ್ಮಣನ್ತಿ? ಸಚ್ಚಮೇತಂ, ಯಸ್ಮಾ ತಂ ನಿರೋಧಂ ಆರಮ್ಮಣಂ ಕತ್ವಾ ಕಿಚ್ಚವಸೇನ ಸಬ್ಬಸಙ್ಖತಂ ಅಸಮ್ಮೋಹಪ್ಪಟಿವೇಧವಸೇನ ಪಟಿವಿಜ್ಝನ್ತಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ತಸ್ಮಾ ತಥಾ ವುತ್ತಂ।

    Imasmiñca pana veyyākaraṇasminti imasmiṃ niggāthake sutte. Niggāthakañhi suttaṃ pucchāvissajjanasahitaṃ ‘‘veyyākaraṇa’’nti vuccati. Bhaññamāneti bhaṇiyamāne, desiyamāneti attho. Virajanti apāyagamanīyarāgarajādīnaṃ vigamena virajaṃ. Vītamalanti anavasesadiṭṭhivicikicchāmalāpagamena vītamalaṃ . Paṭhamamaggavajjhakilesarajābhāvena vā virajaṃ, pañcavidhadussīlyamalāpagamena vītamalaṃ. Dhammacakkhunti brahmāyusutte (ma. ni. 2.383 ādayo) heṭṭhimā tayo maggā vuttā, cūḷarāhulovāde (ma. ni. 3.416 ādayo) āsavakkhayo, idha pana sotāpattimaggo adhippeto. Catusaccasaṅkhātesu dhammesu tesaṃ dassanaṭṭhena cakkhūti dhammacakkhu, heṭṭhimesu vā tīsu maggadhammesu ekaṃ sotāpattimaggasaṅkhātaṃ cakkhūti dhammacakkhu, samathavipassanādhammanibbattatāya sīlāditividhadhammakkhandhabhūtatāya vā dhammamayaṃ cakkhūtipi dhammacakkhu, tassa uppattiākāradassanatthaṃ ‘‘yaṃ kiñci samudayadhammaṃ, sabbaṃ taṃ nirodhadhamma’’nti āha. Nanu ca maggañāṇaṃ asaṅkhatadhammārammaṇaṃ, na saṅkhatadhammārammaṇanti? Saccametaṃ, yasmā taṃ nirodhaṃ ārammaṇaṃ katvā kiccavasena sabbasaṅkhataṃ asammohappaṭivedhavasena paṭivijjhantaṃ uppajjati, tasmā tathā vuttaṃ.

    ೧೭. ಧಮ್ಮಚಕ್ಕೇತಿ ಪಟಿವೇಧಞಾಣಞ್ಚೇವ ದೇಸನಾಞಾಣಞ್ಚ ಪವತ್ತನಟ್ಠೇನ ಚಕ್ಕನ್ತಿ ಧಮ್ಮಚಕ್ಕಂ। ಬೋಧಿಪಲ್ಲಙ್ಕೇ ನಿಸಿನ್ನಸ್ಸ ಹಿ ಚತೂಸು ಸಚ್ಚೇಸು ಉಪ್ಪನ್ನಂ ದ್ವಾದಸಾಕಾರಂ ಪಟಿವೇಧಞಾಣಮ್ಪಿ, ಇಸಿಪತನೇ ನಿಸಿನ್ನಸ್ಸ ದ್ವಾದಸಾಕಾರಾಯ ಸಚ್ಚದೇಸನಾಯ ಪವತ್ತಕಂ ದೇಸನಾಞಾಣಮ್ಪಿ ಧಮ್ಮಚಕ್ಕಂ ನಾಮ। ಉಭಯಮ್ಪಿ ಹೇತಂ ದಸಬಲಸ್ಸ ಉರೇ ಪವತ್ತಞಾಣಮೇವ। ತದುಭಯಂ ಇಮಾಯ ದೇಸನಾಯ ಪಕಾಸೇನ್ತೇನ ಭಗವತಾ ಧಮ್ಮಚಕ್ಕಂ ಪವತ್ತಿತಂ ನಾಮ। ತಂ ಪನೇತಂ ಧಮ್ಮಚಕ್ಕಂ ಯಾವ ಅಞ್ಞಾಸಿಕೋಣ್ಡಞ್ಞತ್ಥೇರೋ ಅಟ್ಠಾರಸಹಿ ಬ್ರಹ್ಮಕೋಟೀಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಸೋತಾಪತ್ತಿಫಲೇ ಪತಿಟ್ಠಾತಿ, ತಾವ ಭಗವಾ ಪವತ್ತೇತಿ ನಾಮ ಪವತ್ತನಕಿಚ್ಚಸ್ಸ ಅನಿಟ್ಠಿತತ್ತಾ। ಪತಿಟ್ಠಿತೇ ಪವತ್ತಿತಂ ನಾಮ ಕಸ್ಸಪಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಸಾಸನನ್ತರಧಾನತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಯಾವ ಬುದ್ಧುಪ್ಪಾದೋ, ಏತ್ತಕಂ ಕಾಲಂ ಅಪ್ಪವತ್ತಪುಬ್ಬಸ್ಸ ಪವತ್ತಿತತ್ತಾ। ತಂ ಸನ್ಧಾಯ ‘‘ಪವತ್ತಿತೇ ಚ ಪನ ಭಗವತಾ ಧಮ್ಮಚಕ್ಕೇ ಭುಮ್ಮಾ ದೇವಾ ಸದ್ದಮನುಸ್ಸಾವೇಸು’’ನ್ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ತತ್ಥ ಭುಮ್ಮಾತಿ ಭೂಮಟ್ಠಕದೇವತಾ। ಸದ್ದಮನುಸ್ಸಾವೇಸುನ್ತಿ ಏಕಪ್ಪಹಾರೇನೇವ ಸಾಧುಕಾರಂ ದತ್ವಾ ‘‘ಏತಂ ಭಗವತಾ’’ತಿಆದೀನಿ ವದನ್ತಾ ಅನುಸ್ಸಾವಯಿಂಸು। ಓಭಾಸೋತಿ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞ್ಞಾಣಾನುಭಾವೇನ ಪವತ್ತೋ ಚಿತ್ತಪಚ್ಚಯಉತುಸಮುಟ್ಠಾನೋ ಓಭಾಸೋ। ಸೋ ಹಿ ತದಾ ದೇವಾನಂ ದೇವಾನುಭಾವಂ ಅತಿಕ್ಕಮಿತ್ವಾ ವಿರೋಚಿತ್ಥ। ಅಞ್ಞಾಸಿ ವತ ಭೋ ಕೋಣ್ಡಞ್ಞೋತಿ ಇಮಸ್ಸಪಿ ಉದಾನಸ್ಸ ಉದಾಹರಣಘೋಸೋ ದಸಸಹಸ್ಸಿಲೋಕಧಾತುಂ ಫರಿತ್ವಾ ಅಟ್ಠಾಸಿ। ಭಗವತೋ ಹಿ ಧಮ್ಮಚಕ್ಕಪ್ಪವತ್ತನಸ್ಸ ಆರಮ್ಭೇ ವಿಯ ಪರಿಸಮಾಪನೇಪಿ ಅತಿವಿಯ ಉಳಾರತಮಂ ಪೀತಿಸೋಮನಸ್ಸಂ ಉದಪಾದಿ।

    17.Dhammacakketi paṭivedhañāṇañceva desanāñāṇañca pavattanaṭṭhena cakkanti dhammacakkaṃ. Bodhipallaṅke nisinnassa hi catūsu saccesu uppannaṃ dvādasākāraṃ paṭivedhañāṇampi, isipatane nisinnassa dvādasākārāya saccadesanāya pavattakaṃ desanāñāṇampi dhammacakkaṃ nāma. Ubhayampi hetaṃ dasabalassa ure pavattañāṇameva. Tadubhayaṃ imāya desanāya pakāsentena bhagavatā dhammacakkaṃ pavattitaṃ nāma. Taṃ panetaṃ dhammacakkaṃ yāva aññāsikoṇḍaññatthero aṭṭhārasahi brahmakoṭīhi saddhiṃ sotāpattiphale patiṭṭhāti, tāva bhagavā pavatteti nāma pavattanakiccassa aniṭṭhitattā. Patiṭṭhite pavattitaṃ nāma kassapasammāsambuddhassa sāsanantaradhānato paṭṭhāya yāva buddhuppādo, ettakaṃ kālaṃ appavattapubbassa pavattitattā. Taṃ sandhāya ‘‘pavattite ca pana bhagavatā dhammacakke bhummā devā saddamanussāvesu’’ntiādi vuttaṃ. Tattha bhummāti bhūmaṭṭhakadevatā. Saddamanussāvesunti ekappahāreneva sādhukāraṃ datvā ‘‘etaṃ bhagavatā’’tiādīni vadantā anussāvayiṃsu. Obhāsoti sabbaññutaññāṇānubhāvena pavatto cittapaccayautusamuṭṭhāno obhāso. So hi tadā devānaṃ devānubhāvaṃ atikkamitvā virocittha. Aññāsi vata bho koṇḍaññoti imassapi udānassa udāharaṇaghoso dasasahassilokadhātuṃ pharitvā aṭṭhāsi. Bhagavato hi dhammacakkappavattanassa ārambhe viya parisamāpanepi ativiya uḷāratamaṃ pītisomanassaṃ udapādi.

    ೧೮. ದಿಟ್ಠೋ ಅರಿಯಸಚ್ಚಧಮ್ಮೋ ಏತೇನಾತಿ ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮೋ। ಏಸ ನಯೋ ಸೇಸಪದೇಸುಪಿ। ಏತ್ಥ ಚ ದಸ್ಸನಂ ನಾಮ ಞಾಣದಸ್ಸನತೋ ಅಞ್ಞಮ್ಪಿ ಅತ್ಥೀತಿ ತಂನಿವತ್ತನತ್ಥಂ ‘‘ಪತ್ತಧಮ್ಮೋ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ಪತ್ತಿ ಚ ಞಾಣಸಮ್ಪತ್ತಿತೋ ಅಞ್ಞಾಪಿ ವಿಜ್ಜತೀತಿ ತತೋ ವಿಸೇಸನತ್ಥಂ ‘‘ವಿದಿತಧಮ್ಮೋ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ಸಾ ಪನೇಸಾ ವಿದಿತಧಮ್ಮತಾ ಏಕದೇಸತೋಪಿ ಹೋತೀತಿ ನಿಪ್ಪದೇಸತೋ ವಿದಿತಭಾವಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಪರಿಯೋಗಾಳ್ಹಧಮ್ಮೋ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ತೇನಸ್ಸ ಸಚ್ಚಾಭಿಸಮ್ಬೋಧಿಂಯೇವ ದೀಪೇತಿ। ಮಗ್ಗಞಾಣಞ್ಹಿ ಏಕಾಭಿಸಮಯವಸೇನ ಪರಿಞ್ಞಾದಿಕಿಚ್ಚಂ ಸಾಧೇನ್ತಂ ನಿಪ್ಪದೇಸೇನ ಚತುಸಚ್ಚಧಮ್ಮಂ ಸಮನ್ತತೋ ಓಗಾಳ್ಹಂ ನಾಮ ಹೋತಿ। ಸಪ್ಪಟಿಭಯಕನ್ತಾರಸದಿಸಾ ಸೋಳಸವತ್ಥುಕಾ ಅಟ್ಠವತ್ಥುಕಾ ಚ ತಿಣ್ಣಾ ವಿಚಿಕಿಚ್ಛಾ ಅನೇನಾತಿ ತಿಣ್ಣವಿಚಿಕಿಚ್ಛೋ। ಪವತ್ತಿಆದೀಸು ‘‘ಏವಂ ನುಖೋ ನ ನುಖೋ’’ತಿ ಏವಂ ಪವತ್ತಿಕಾ ವಿಗತಾ ಸಮುಚ್ಛಿನ್ನಾ ಕಥಂಕಥಾ ಅಸ್ಸಾತಿ ವಿಗತಕಥಂಕಥೋ। ವೇಸಾರಜ್ಜಪ್ಪತ್ತೋತಿ ಸಾರಜ್ಜಕರಾನಂ ಪಾಪಧಮ್ಮಾನಂ ಪಹೀನತ್ತಾ ತಪ್ಪಟಿಪಕ್ಖೇಸು ಚ ಸೀಲಾದೀಸು ಗುಣೇಸು ಸುಪ್ಪತಿಟ್ಠಿತತ್ತಾ ವಿಸಾರದಭಾವಂ ವೇಯ್ಯತ್ತಿಯಂ ಪತ್ತೋ ಅಧಿಗತೋ। ಸ್ವಾಯಂ ವೇಸಾರಜ್ಜಪ್ಪತ್ತಿಸುಪ್ಪತಿಟ್ಠಿತಭಾವೋ ಕತ್ಥಾತಿ ಆಹ ‘‘ಸತ್ಥುಸಾಸನೇ’’ತಿ। ಅತ್ತನಾ ಪಚ್ಚಕ್ಖತೋ ಅಧಿಗತತ್ತಾ ನ ಪರಂ ಪಚ್ಚೇತಿ, ಪರಸ್ಸ ಸದ್ಧಾಯ ಏತ್ಥ ನಪ್ಪವತ್ತತಿ, ನ ತಸ್ಸ ಪರೋ ಪಚ್ಚೇತಬ್ಬೋ ಅತ್ಥೀತಿ ಅಪರಪ್ಪಚ್ಚಯೋ

    18. Diṭṭho ariyasaccadhammo etenāti diṭṭhadhammo. Esa nayo sesapadesupi. Ettha ca dassanaṃ nāma ñāṇadassanato aññampi atthīti taṃnivattanatthaṃ ‘‘pattadhammo’’ti vuttaṃ. Patti ca ñāṇasampattito aññāpi vijjatīti tato visesanatthaṃ ‘‘viditadhammo’’ti vuttaṃ. Sā panesā viditadhammatā ekadesatopi hotīti nippadesato viditabhāvaṃ dassetuṃ ‘‘pariyogāḷhadhammo’’ti vuttaṃ. Tenassa saccābhisambodhiṃyeva dīpeti. Maggañāṇañhi ekābhisamayavasena pariññādikiccaṃ sādhentaṃ nippadesena catusaccadhammaṃ samantato ogāḷhaṃ nāma hoti. Sappaṭibhayakantārasadisā soḷasavatthukā aṭṭhavatthukā ca tiṇṇā vicikicchā anenāti tiṇṇavicikiccho. Pavattiādīsu ‘‘evaṃ nukho na nukho’’ti evaṃ pavattikā vigatā samucchinnā kathaṃkathā assāti vigatakathaṃkatho. Vesārajjappattoti sārajjakarānaṃ pāpadhammānaṃ pahīnattā tappaṭipakkhesu ca sīlādīsu guṇesu suppatiṭṭhitattā visāradabhāvaṃ veyyattiyaṃ patto adhigato. Svāyaṃ vesārajjappattisuppatiṭṭhitabhāvo katthāti āha ‘‘satthusāsane’’ti. Attanā paccakkhato adhigatattā na paraṃ pacceti, parassa saddhāya ettha nappavattati, na tassa paro paccetabbo atthīti aparappaccayo.

    ಲಭೇಯ್ಯಾಹನ್ತಿ ಲಭೇಯ್ಯಂ ಅಹಂ, ಆಯಾಚನವಚನಮೇತಂ। ಏಹೀತಿ ಆಯಾಚಿತಾನಂ ಪಬ್ಬಜ್ಜೂಪಸಮ್ಪದಾನಂ ಅನುಮತಭಾವಪ್ಪಕಾಸನವಚನಂ, ತಸ್ಮಾ ಏಹಿ ಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛಾಹಿ ಯಥಾಯಾಚಿತಂ ಪಬ್ಬಜ್ಜೂಪಸಮ್ಪದವಿಸೇಸನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ಇತಿ-ಸದ್ದೋ ತಸ್ಸ ಏಹಿಭಿಕ್ಖೂಪಸಮ್ಪದಾಪಟಿಲಾಭನಿಮಿತ್ತವಚನಪರಿಯೋಸಾನದಸ್ಸನೋ। ತದವಸಾನೋ ಹಿ ತಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖುಭಾವೋ। ತೇನೇವಾಹ ‘‘ಏಹಿ ಭಿಕ್ಖೂತಿ ಭಗವತೋ ವಚನೇನ ಅಭಿನಿಪ್ಫನ್ನಾ ಸಾವ ತಸ್ಸ ಆಯಸ್ಮತೋ ಏಹಿಭಿಕ್ಖೂಪಸಮ್ಪದಾ ಅಹೋಸೀ’’ತಿ। ಚರ ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯನ್ತಿ ಉಪರಿಮಗ್ಗತ್ತಯಸಙ್ಖಾತಂ ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಂ ಸಮಧಿಗಚ್ಛ। ಕಿಮತ್ಥಂ? ಸಮ್ಮಾ ದುಕ್ಖಸ್ಸ ಅನ್ತಕಿರಿಯಾಯ। ಇಧಾಪಿ ‘‘ಅವೋಚಾ’’ತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧಿತಬ್ಬಂ। ‘‘ನವ ಕೋಟಿಸಹಸ್ಸಾನೀ’’ತಿಆದಿನಾ (ವಿಸುದ್ಧಿ॰ ೧.೨೦; ಪಟಿ॰ ಮ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೧.೧.೩೭) ವುತ್ತಪ್ಪಭೇದಾನಂ ಅನೇಕಸಹಸ್ಸಾನಂ ಸಂವರವಿನಯಾನಂ ಸಮಾದಿಯಿತ್ವಾ ವತ್ತನೇನ ಉಪರಿಭೂತಾ ಅಗ್ಗಭೂತಾ ಸಮ್ಪದಾತಿ ಉಪಸಮ್ಪದಾ

    Labheyyāhanti labheyyaṃ ahaṃ, āyācanavacanametaṃ. Ehīti āyācitānaṃ pabbajjūpasampadānaṃ anumatabhāvappakāsanavacanaṃ, tasmā ehi sampaṭicchāhi yathāyācitaṃ pabbajjūpasampadavisesanti attho. Iti-saddo tassa ehibhikkhūpasampadāpaṭilābhanimittavacanapariyosānadassano. Tadavasāno hi tassa bhikkhubhāvo. Tenevāha ‘‘ehi bhikkhūti bhagavato vacanena abhinipphannā sāva tassa āyasmato ehibhikkhūpasampadā ahosī’’ti. Cara brahmacariyanti uparimaggattayasaṅkhātaṃ brahmacariyaṃ samadhigaccha. Kimatthaṃ? Sammā dukkhassa antakiriyāya. Idhāpi ‘‘avocā’’ti sambandhitabbaṃ. ‘‘Nava koṭisahassānī’’tiādinā (visuddhi. 1.20; paṭi. ma. aṭṭha. 1.1.37) vuttappabhedānaṃ anekasahassānaṃ saṃvaravinayānaṃ samādiyitvā vattanena uparibhūtā aggabhūtā sampadāti upasampadā.

    ೧೯. ನೀಹಾರಭತ್ತೋತಿ ನೀಹಟಭತ್ತೋ, ಗಾಮತೋ ಭಿಕ್ಖಂ ನೀಹರಿತ್ವಾ ಭಿಕ್ಖೂಹಿ ದಿನ್ನಭತ್ತೋತಿ ಅತ್ಥೋ । ಭಗವಾ ಹಿ ದಹರಕುಮಾರಕೇ ವಿಯ ತೇ ಭಿಕ್ಖೂ ಪರಿಹರನ್ತೋ ಪಾಟಿಪದದಿವಸತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಪಿಣ್ಡಪಾತತ್ಥಾಯಪಿ ಗಾಮಂ ಅಪವಿಸಿತ್ವಾ ಅನ್ತೋವಿಹಾರೇಯೇವ ವಸಿ।

    19.Nīhārabhattoti nīhaṭabhatto, gāmato bhikkhaṃ nīharitvā bhikkhūhi dinnabhattoti attho . Bhagavā hi daharakumārake viya te bhikkhū pariharanto pāṭipadadivasato paṭṭhāya piṇḍapātatthāyapi gāmaṃ apavisitvā antovihāreyeva vasi.

    ಧಮ್ಮಚಕ್ಕಪ್ಪವತ್ತನಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।

    Dhammacakkappavattanasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.







    Related texts:



    ತಿಪಿಟಕ (ಮೂಲ) • Tipiṭaka (Mūla) / ವಿನಯಪಿಟಕ • Vinayapiṭaka / ಮಹಾವಗ್ಗಪಾಳಿ • Mahāvaggapāḷi / ೬. ಪಞ್ಚವಗ್ಗಿಯಕಥಾ • 6. Pañcavaggiyakathā

    ಅಟ್ಠಕಥಾ • Aṭṭhakathā / ವಿನಯಪಿಟಕ (ಅಟ್ಠಕಥಾ) • Vinayapiṭaka (aṭṭhakathā) / ಮಹಾವಗ್ಗ-ಅಟ್ಠಕಥಾ • Mahāvagga-aṭṭhakathā / ಪಞ್ಚವಗ್ಗಿಯಕಥಾ • Pañcavaggiyakathā

    ಟೀಕಾ • Tīkā / ವಿನಯಪಿಟಕ (ಟೀಕಾ) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / ವಜಿರಬುದ್ಧಿ-ಟೀಕಾ • Vajirabuddhi-ṭīkā / ಪಞ್ಚವಗ್ಗಿಯಕಥಾವಣ್ಣನಾ • Pañcavaggiyakathāvaṇṇanā

    ಟೀಕಾ • Tīkā / ವಿನಯಪಿಟಕ (ಟೀಕಾ) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / ವಿಮತಿವಿನೋದನೀ-ಟೀಕಾ • Vimativinodanī-ṭīkā / ಪಞ್ಚವಗ್ಗಿಯಕಥಾವಣ್ಣನಾ • Pañcavaggiyakathāvaṇṇanā

    ಟೀಕಾ • Tīkā / ವಿನಯಪಿಟಕ (ಟೀಕಾ) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / ಪಾಚಿತ್ಯಾದಿಯೋಜನಾಪಾಳಿ • Pācityādiyojanāpāḷi / ೬. ಪಞ್ಚವಗ್ಗಿಯಕಥಾ • 6. Pañcavaggiyakathā


    © 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
    Contact