Library / Tipiṭaka / തിപിടക • Tipiṭaka / സാരത്ഥദീപനീ-ടീകാ • Sāratthadīpanī-ṭīkā

    ധമ്മചക്കപ്പവത്തനസുത്തവണ്ണനാ

    Dhammacakkappavattanasuttavaṇṇanā

    ൧൩. ദ്വേമേ, ഭിക്ഖവേ, അന്താതി ദ്വേ ഇമേ, ഭിക്ഖവേ, കോട്ഠാസാ, ദ്വേ ഭാഗാതി അത്ഥോ. ഭാഗവചനോ ഹേത്ഥ അന്ത-സദ്ദോ ‘‘പുബ്ബന്തേ ഞാണം അപരന്തേ ഞാണ’’ന്തിആദീസു (ധ॰ സ॰ ൧൦൬൩) വിയ. ഇമസ്സ പന പദസ്സ ഉച്ചാരണസമകാലം പവത്തനിഗ്ഘോസോ ബുദ്ധാനുഭാവേന ഹേട്ഠാ അവീചിം ഉപരി ഭവഗ്ഗം പത്വാ ദസസഹസ്സിലോകധാതും ഫരിത്വാ അട്ഠാസി. തസ്മിംയേവ സമയേ പരിപക്കകുസലമൂലാ സച്ചാഭിസമ്ബോധായ കതാധികാരാ അട്ഠാരസകോടിസങ്ഖാ ബ്രഹ്മാനോ സമാഗച്ഛിംസു. പച്ഛിമദിസായ സൂരിയോ അത്ഥമേതി, പാചീനദിസായ ആസാള്ഹനക്ഖത്തേന യുത്തോ പുണ്ണചന്ദോ ഉഗ്ഗച്ഛതി. തസ്മിം സമയേ ഭഗവാ ധമ്മചക്കപ്പവത്തനസുത്തം ആരഭന്തോ ‘‘ദ്വേമേ, ഭിക്ഖവേ, അന്താ’’തിആദിമാഹ.

    13.Dveme, bhikkhave, antāti dve ime, bhikkhave, koṭṭhāsā, dve bhāgāti attho. Bhāgavacano hettha anta-saddo ‘‘pubbante ñāṇaṃ aparante ñāṇa’’ntiādīsu (dha. sa. 1063) viya. Imassa pana padassa uccāraṇasamakālaṃ pavattanigghoso buddhānubhāvena heṭṭhā avīciṃ upari bhavaggaṃ patvā dasasahassilokadhātuṃ pharitvā aṭṭhāsi. Tasmiṃyeva samaye paripakkakusalamūlā saccābhisambodhāya katādhikārā aṭṭhārasakoṭisaṅkhā brahmāno samāgacchiṃsu. Pacchimadisāya sūriyo atthameti, pācīnadisāya āsāḷhanakkhattena yutto puṇṇacando uggacchati. Tasmiṃ samaye bhagavā dhammacakkappavattanasuttaṃ ārabhanto ‘‘dveme, bhikkhave, antā’’tiādimāha.

    തത്ഥ പബ്ബജിതേനാതി ഗിഹിബന്ധനം ഛേത്വാ പബ്ബജ്ജുപഗതേന. ന സേവിതബ്ബാതി ന വളഞ്ജേതബ്ബാ നാനുയുഞ്ജിതബ്ബാ. യോ ചായം കാമേസു കാമസുഖല്ലികാനുയോഗോതി യോ ച അയം വത്ഥുകാമേസു കിലേസകാമസുഖസ്സ അനുയോഗോ, കിലേസകാമസംയുത്തസ്സ സുഖസ്സ അനുഗതോതി അത്ഥോ. ഹീനോതി ലാമകോ. ഗമ്മോതി ഗാമവാസീനം സന്തകോ തേഹി സേവിതബ്ബതായ. പോഥുജ്ജനികോതി പുഥുജ്ജനേന അന്ധബാലജനേന ആചിണ്ണോ. അനരിയോതി ന അരിയോ ന വിസുദ്ധോ ന ഉത്തമോ, ന വാ അരിയാനം സന്തകോ. അനത്ഥസംഹിതോതി ന അത്ഥസംഹിതോ, ഹിതസുഖാവഹകാരണം അനിസ്സിതോതി അത്ഥോ. അത്തകിലമഥാനുയോഗോതി അത്തനോ കിലമഥസ്സ അനുയോഗോ, ദുക്ഖകരണം ദുക്ഖുപ്പാദനന്തി അത്ഥോ. ദുക്ഖോതി കണ്ടകാപസ്സയസേയ്യാദീഹി അത്തബാധനേഹി ദുക്ഖാവഹോ. മജ്ഝിമാ പടിപദാതി അരിയമഗ്ഗം സന്ധായ വുത്തം. മഗ്ഗോ ഹി കാമസുഖല്ലികാനുയോഗോ ഏകോ അന്തോ, അത്തകിലമഥാനുയോഗോ ഏകോ അന്തോ, ഏതേ ദ്വേ അന്തേ ന ഉപേതി ന ഉപഗച്ഛതി, വിമുത്തോ ഏതേഹി അന്തേഹി, തസ്മാ ‘‘മജ്ഝിമാ പടിപദാ’’തി വുച്ചതി. ഏതേസം മജ്ഝേ ഭവത്താ മജ്ഝിമാ, വട്ടദുക്ഖനിസ്സരണത്ഥികേഹി പടിപജ്ജിതബ്ബതോ ച പടിപദാതി, തഥാ ലോഭോ ഏകോ അന്തോ, ദോസോ ഏകോ അന്തോ. സസ്സതം ഏകം അന്തം, ഉച്ഛേദോ ഏകോ അന്തോതി പുരിമനയേനേവ വിത്ഥാരേതബ്ബം.

    Tattha pabbajitenāti gihibandhanaṃ chetvā pabbajjupagatena. Na sevitabbāti na vaḷañjetabbā nānuyuñjitabbā. Yo cāyaṃ kāmesu kāmasukhallikānuyogoti yo ca ayaṃ vatthukāmesu kilesakāmasukhassa anuyogo, kilesakāmasaṃyuttassa sukhassa anugatoti attho. Hīnoti lāmako. Gammoti gāmavāsīnaṃ santako tehi sevitabbatāya. Pothujjanikoti puthujjanena andhabālajanena āciṇṇo. Anariyoti na ariyo na visuddho na uttamo, na vā ariyānaṃ santako. Anatthasaṃhitoti na atthasaṃhito, hitasukhāvahakāraṇaṃ anissitoti attho. Attakilamathānuyogoti attano kilamathassa anuyogo, dukkhakaraṇaṃ dukkhuppādananti attho. Dukkhoti kaṇṭakāpassayaseyyādīhi attabādhanehi dukkhāvaho. Majjhimā paṭipadāti ariyamaggaṃ sandhāya vuttaṃ. Maggo hi kāmasukhallikānuyogo eko anto, attakilamathānuyogo eko anto, ete dve ante na upeti na upagacchati, vimutto etehi antehi, tasmā ‘‘majjhimā paṭipadā’’ti vuccati. Etesaṃ majjhe bhavattā majjhimā, vaṭṭadukkhanissaraṇatthikehi paṭipajjitabbato ca paṭipadāti, tathā lobho eko anto, doso eko anto. Sassataṃ ekaṃ antaṃ, ucchedo eko antoti purimanayeneva vitthāretabbaṃ.

    ചക്ഖുകരണീതിആദീഹി തമേവ പടിപദം ഥോമേതി. പഞ്ഞാചക്ഖും കരോതീതി ചക്ഖുകരണീ. സാ ഹി ചതുന്നം സച്ചാനം ദസ്സനായ സംവത്തതി പരിഞ്ഞാഭിസമയാദിഭേദസ്സ ദസ്സനസ്സ പവത്തനട്ഠേനാതി ‘‘ചക്ഖുകരണീ’’തി വുച്ചതി. തയിദം സതിപി പടിപദായ അനഞ്ഞത്തേ അവയവവസേന സിജ്ഝമാനോ അത്ഥോ സമുദായേന കതോ നാമ ഹോതീതി ഉപചാരവസേന വുത്തന്തി ദട്ഠബ്ബം. ദുതിയപദം തസ്സേവ വേവചനം. ഉപസമായാതി കിലേസുപസമത്ഥായ. അഭിഞ്ഞായാതി ചതുന്നം സച്ചാനം അഭിജാനനത്ഥായ. സമ്ബോധായാതി തേസംയേവ സമ്ബുജ്ഝനത്ഥായ. നിബ്ബാനായാതി നിബ്ബാനസച്ഛികിരിയായ. അഥ വാ നിബ്ബാനായാതി അനുപാദിസേസനിബ്ബാനായ. ‘‘ഉപസമായാ’’തി ഹി ഇമിനാ സഉപാദിസേസനിബ്ബാനം ഗഹിതം.

    Cakkhukaraṇītiādīhi tameva paṭipadaṃ thometi. Paññācakkhuṃ karotīti cakkhukaraṇī. Sā hi catunnaṃ saccānaṃ dassanāya saṃvattati pariññābhisamayādibhedassa dassanassa pavattanaṭṭhenāti ‘‘cakkhukaraṇī’’ti vuccati. Tayidaṃ satipi paṭipadāya anaññatte avayavavasena sijjhamāno attho samudāyena kato nāma hotīti upacāravasena vuttanti daṭṭhabbaṃ. Dutiyapadaṃ tasseva vevacanaṃ. Upasamāyāti kilesupasamatthāya. Abhiññāyāti catunnaṃ saccānaṃ abhijānanatthāya. Sambodhāyāti tesaṃyeva sambujjhanatthāya. Nibbānāyāti nibbānasacchikiriyāya. Atha vā nibbānāyāti anupādisesanibbānāya. ‘‘Upasamāyā’’ti hi iminā saupādisesanibbānaṃ gahitaṃ.

    ഇദാനി തം മജ്ഝിമപ്പടിപദം സരൂപതോ ദസ്സേതുകാമോ ‘‘കതമാ ച സാ’’തി പുച്ഛിത്വാ ‘‘അയമേവാ’’തിആദിനാ നയേന വിസ്സജ്ജേസി. തത്ഥ അയമേവാതി അവധാരണവചനം അഞ്ഞസ്സ നിബ്ബാനഗാമിമഗ്ഗസ്സ അത്ഥിഭാവപടിസേധനത്ഥം. സത്താപടിക്ഖേപോ ഹി ഇധ പടിസേധനം അലബ്ഭമാനത്താ അഞ്ഞസ്സ മഗ്ഗസ്സ. അരിയോതി കിലേസാനം ആരകത്താ അരിയോ നിരുത്തിനയേന. അരിപഹാനായ സംവത്തതീതിപി അരിയോ അരയോ പാപധമ്മാ യന്തി അപഗച്ഛന്തി ഏതേനാതി കത്വാ. അരിയേന ഭഗവതാ ദേസിതത്താ അരിയസ്സ അയന്തിപി അരിയോ, അരിയഭാവപ്പടിലാഭായ സംവത്തതീതിപി അരിയോ. ഏത്ഥ പന അരിയകരോ അരിയോതിപി ഉത്തരപദലോപേന അരിയ-സദ്ദസിദ്ധി വേദിതബ്ബാ. അട്ഠഹി അങ്ഗേഹി ഉപേതത്താ അട്ഠങ്ഗികോ. മഗ്ഗങ്ഗസമുദായേ ഹി മഗ്ഗവോഹാരോ, സമുദായോ ച സമുദായീഹി സമന്നാഗതോ നാമ ഹോതി. അയം പനേത്ഥ വചനത്ഥോ – അത്തനോ അവയവഭൂതാനി അട്ഠങ്ഗാനി ഏതസ്സ സന്തീതി അട്ഠങ്ഗികോതി. പരമത്ഥതോ പന അങ്ഗാനിയേവ മഗ്ഗോ പഞ്ചങ്ഗികതൂരിയാദീനി വിയ, ന ച അങ്ഗവിനിമുത്തോ ഛളങ്ഗോ വേദോ വിയ. കിലേസേ മാരേന്തോ ഗച്ഛതീതി മഗ്ഗോ നിരുത്തിനയേന, നിബ്ബാനം മഗ്ഗതി ഗവേസതീതി വാ മഗ്ഗോ. അരിയമഗ്ഗോ ഹി നിബ്ബാനം ആരമ്മണം കരോന്തോ ഗവേസന്തോ വിയ ഹോതി. നിബ്ബാനത്ഥികേഹി മഗ്ഗീയതീതി വാ മഗ്ഗോ വിവട്ടൂപനിസ്സയപുഞ്ഞകരണതോ പട്ഠായ തദത്ഥപടിപത്തിതോ. ഗമ്മതി വാ തേഹി പടിപജ്ജീയതീതി മഗ്ഗോ. ഏത്ഥ പന ആദിഅന്തവിപരിയായേന സദ്ദസിദ്ധി വേദിതബ്ബാ.

    Idāni taṃ majjhimappaṭipadaṃ sarūpato dassetukāmo ‘‘katamā ca sā’’ti pucchitvā ‘‘ayamevā’’tiādinā nayena vissajjesi. Tattha ayamevāti avadhāraṇavacanaṃ aññassa nibbānagāmimaggassa atthibhāvapaṭisedhanatthaṃ. Sattāpaṭikkhepo hi idha paṭisedhanaṃ alabbhamānattā aññassa maggassa. Ariyoti kilesānaṃ ārakattā ariyo niruttinayena. Aripahānāya saṃvattatītipi ariyo arayo pāpadhammā yanti apagacchanti etenāti katvā. Ariyena bhagavatā desitattā ariyassa ayantipi ariyo, ariyabhāvappaṭilābhāya saṃvattatītipi ariyo. Ettha pana ariyakaro ariyotipi uttarapadalopena ariya-saddasiddhi veditabbā. Aṭṭhahi aṅgehi upetattā aṭṭhaṅgiko. Maggaṅgasamudāye hi maggavohāro, samudāyo ca samudāyīhi samannāgato nāma hoti. Ayaṃ panettha vacanattho – attano avayavabhūtāni aṭṭhaṅgāni etassa santīti aṭṭhaṅgikoti. Paramatthato pana aṅgāniyeva maggo pañcaṅgikatūriyādīni viya, na ca aṅgavinimutto chaḷaṅgo vedo viya. Kilese mārento gacchatīti maggo niruttinayena, nibbānaṃ maggati gavesatīti vā maggo. Ariyamaggo hi nibbānaṃ ārammaṇaṃ karonto gavesanto viya hoti. Nibbānatthikehi maggīyatīti vā maggo vivaṭṭūpanissayapuññakaraṇato paṭṭhāya tadatthapaṭipattito. Gammati vā tehi paṭipajjīyatīti maggo. Ettha pana ādiantavipariyāyena saddasiddhi veditabbā.

    സേയ്യഥിദന്തി നിപാതോ, തസ്സ കതമോ സോ ഇതി ചേതി അത്ഥോ, കതമാനി വാ താനി അട്ഠങ്ഗാനീതി. സബ്ബലിങ്ഗവിഭത്തിവചനസാധാരണോ ഹി അയം നിപാതോ. ഏകമേകമ്പി അങ്ഗം മഗ്ഗോയേവ. യഥാഹ ‘‘സമ്മാദിട്ഠി മഗ്ഗോ ചേവ ഹേതു ചാ’’തി (ധ॰ സ॰ ൧൦൩൯). പോരാണാപി ഭണന്തി ‘‘ദസ്സനമഗ്ഗോ സമ്മാദിട്ഠി, അഭിനിരോപനമഗ്ഗോ സമ്മാസങ്കപ്പോ…പേ॰… അവിക്ഖേപമഗ്ഗോ സമ്മാസമാധീ’’തി. നനു ച അങ്ഗാനി സമുദിതാനി മഗ്ഗോ അന്തമസോ സത്തങ്ഗവികലസ്സ അരിയമഗ്ഗസ്സ അഭാവതോതി? സച്ചമേതം സച്ചസമ്പടിവേധേ, മഗ്ഗപ്പച്ചയതായ പന യഥാസകം കിച്ചകരണേന പച്ചേകമ്പി താനി മഗ്ഗോയേവ, അഞ്ഞഥാ സമുദിതാനമ്പി തേസം മഗ്ഗകിച്ചം ന സമ്ഭവേയ്യാതി. സമ്മാദിട്ഠിആദീസു സമ്മാ പസ്സതീതി സമ്മാദിട്ഠി, സമ്മാ സങ്കപ്പേതി സമ്പയുത്തധമ്മേ നിബ്ബാനസങ്ഖാതേ ആരമ്മണേ അഭിനിരോപേതീതി സമ്മാസങ്കപ്പോ, സമ്മാ വദതി ഏതായാതി സമ്മാവാചാ, സമ്മാ കരോതി ഏതേനാതി സമ്മാകമ്മം, തദേവ സമ്മാകമ്മന്തോ, സമ്മാ ആജീവതി ഏതേനാതി സമ്മാആജീവോ, സമ്മാ വായമതി ഉസ്സഹതീതി സമ്മാവായാമോ, സമ്മാ സരതി അനുസ്സരതീതി സമ്മാസതി, സമ്മാ സമാധിയതി ചിത്തം ഏതേനാതി സമ്മാസമാധീതി ഏവം നിബ്ബചനം വേദിതബ്ബം. ഇദാനി അയം ഖോ സാ ഭിക്ഖവേതി തമേവ പടിപദം നിഗമേന്തോ ആഹ. തസ്സത്ഥോ – യ്വായം ചത്താരോപി ലോകുത്തരമഗ്ഗേ ഏകതോ കത്വാ കഥിതോ അട്ഠങ്ഗികോ മഗ്ഗോ, അയം ഖോ സാ ഭിക്ഖവേ…പേ॰… നിബ്ബാനായ സംവത്തതീതി.

    Seyyathidanti nipāto, tassa katamo so iti ceti attho, katamāni vā tāni aṭṭhaṅgānīti. Sabbaliṅgavibhattivacanasādhāraṇo hi ayaṃ nipāto. Ekamekampi aṅgaṃ maggoyeva. Yathāha ‘‘sammādiṭṭhi maggo ceva hetu cā’’ti (dha. sa. 1039). Porāṇāpi bhaṇanti ‘‘dassanamaggo sammādiṭṭhi, abhiniropanamaggo sammāsaṅkappo…pe… avikkhepamaggo sammāsamādhī’’ti. Nanu ca aṅgāni samuditāni maggo antamaso sattaṅgavikalassa ariyamaggassa abhāvatoti? Saccametaṃ saccasampaṭivedhe, maggappaccayatāya pana yathāsakaṃ kiccakaraṇena paccekampi tāni maggoyeva, aññathā samuditānampi tesaṃ maggakiccaṃ na sambhaveyyāti. Sammādiṭṭhiādīsu sammā passatīti sammādiṭṭhi, sammā saṅkappeti sampayuttadhamme nibbānasaṅkhāte ārammaṇe abhiniropetīti sammāsaṅkappo, sammā vadati etāyāti sammāvācā, sammā karoti etenāti sammākammaṃ, tadeva sammākammanto, sammā ājīvati etenāti sammāājīvo, sammā vāyamati ussahatīti sammāvāyāmo, sammā sarati anussaratīti sammāsati, sammā samādhiyati cittaṃ etenāti sammāsamādhīti evaṃ nibbacanaṃ veditabbaṃ. Idāni ayaṃ kho sā bhikkhaveti tameva paṭipadaṃ nigamento āha. Tassattho – yvāyaṃ cattāropi lokuttaramagge ekato katvā kathito aṭṭhaṅgiko maggo, ayaṃ kho sā bhikkhave…pe… nibbānāya saṃvattatīti.

    ൧൪. ഏവം മജ്ഝിമപടിപദം സരൂപതോ ദസ്സേത്വാ ഇദാനി ചത്താരി അരിയസച്ചാനി ദസ്സേതും ‘‘ഇദം ഖോ പന, ഭിക്ഖവേ’’തിആദിമാഹ. തത്ഥ (വിസുദ്ധി॰ ൨.൫൩൦) ദുക്ഖന്തി ഏത്ഥ ദു-ഇതി അയം സദ്ദോ കുച്ഛിതേ ദിസ്സതി. കുച്ഛിതഞ്ഹി പുത്തം ‘‘ദുപുത്തോ’’തി വദന്തി, ഖം-സദ്ദോ പന തുച്ഛേ. തുച്ഛഞ്ഹി ആകാസം ‘‘ഖ’’ന്തി വുച്ചതി. ഇദഞ്ച പഠമസച്ചം കുച്ഛിതം അനേകഉപദ്ദവാധിട്ഠാനതോ, തുച്ഛം ബാലജനപരികപ്പിതധുവസുഭസുഖത്തഭാവവിരഹിതതോ, തസ്മാ കുച്ഛിതത്താ തുച്ഛത്താ ച ‘‘ദുക്ഖ’’ന്തി വുച്ചതി. യസ്മാ പനേതം ബുദ്ധാദയോ അരിയാ പടിവിജ്ഝന്തി, തസ്മാ ‘‘അരിയസച്ച’’ന്തി വുച്ചതി. അരിയപടിവിജ്ഝിതബ്ബഞ്ഹി സച്ചം പുരിമപദേ ഉത്തരപദലോപേന ‘‘അരിയസച്ച’’ന്തി വുത്തം. അരിയസ്സ തഥാഗതസ്സ സച്ചന്തിപി അരിയസച്ചം. തഥാഗതേന ഹി സയം അധിഗതത്താ പവേദിതത്താ തതോ ഏവ ച അഞ്ഞേഹി അധിഗമനീയത്താ തം തസ്സ ഹോതീതി. അഥ വാ ഏതസ്സ അഭിസമ്ബുദ്ധത്താ അരിയഭാവസിദ്ധിതോ അരിയസാധകം സച്ചന്തിപി അരിയസച്ചം പുബ്ബേ വിയ ഉത്തരപദലോപേന . അവിതഥഭാവേന വാ അരണീയത്താ അധിഗന്തബ്ബത്താ അരിയം സച്ചന്തിപി അരിയസച്ചം. സച്ചത്ഥം പന ചതുന്നമ്പി സച്ചാനം പരതോ ഏകജ്ഝം ദസ്സയിസ്സാമ.

    14. Evaṃ majjhimapaṭipadaṃ sarūpato dassetvā idāni cattāri ariyasaccāni dassetuṃ ‘‘idaṃ kho pana, bhikkhave’’tiādimāha. Tattha (visuddhi. 2.530) dukkhanti ettha du-iti ayaṃ saddo kucchite dissati. Kucchitañhi puttaṃ ‘‘duputto’’ti vadanti, khaṃ-saddo pana tucche. Tucchañhi ākāsaṃ ‘‘kha’’nti vuccati. Idañca paṭhamasaccaṃ kucchitaṃ anekaupaddavādhiṭṭhānato, tucchaṃ bālajanaparikappitadhuvasubhasukhattabhāvavirahitato, tasmā kucchitattā tucchattā ca ‘‘dukkha’’nti vuccati. Yasmā panetaṃ buddhādayo ariyā paṭivijjhanti, tasmā ‘‘ariyasacca’’nti vuccati. Ariyapaṭivijjhitabbañhi saccaṃ purimapade uttarapadalopena ‘‘ariyasacca’’nti vuttaṃ. Ariyassa tathāgatassa saccantipi ariyasaccaṃ. Tathāgatena hi sayaṃ adhigatattā paveditattā tato eva ca aññehi adhigamanīyattā taṃ tassa hotīti. Atha vā etassa abhisambuddhattā ariyabhāvasiddhito ariyasādhakaṃ saccantipi ariyasaccaṃ pubbe viya uttarapadalopena . Avitathabhāvena vā araṇīyattā adhigantabbattā ariyaṃ saccantipi ariyasaccaṃ. Saccatthaṃ pana catunnampi saccānaṃ parato ekajjhaṃ dassayissāma.

    ഇദാനി തം ദുക്ഖം അരിയസച്ചം സരൂപതോ ദസ്സേതും ‘‘ജാതിപി ദുക്ഖാ’’തിആദിമാഹ. തത്രായം ജാതി-സദ്ദോ അനേകത്ഥോ. തഥാ ഹേസ ‘‘ഏകമ്പി ജാതിം ദ്വേപി ജാതിയോ’’തി (ദീ॰ നി॰ ൧.൩൧; മ॰ നി॰ ൧.൧൪൮) ഏത്ഥ ഭവേ ആഗതോ. ‘‘അത്ഥി, വിസാഖേ, നിഗണ്ഠാ നാമ സമണജാതീ’’തി (അ॰ നി॰ ൩.൭൧) ഏത്ഥ നികായേ. ‘‘ജാതി ദ്വീഹി ഖന്ധേഹി സങ്ഗഹിതാ’’തി (ധാതു॰ ൭൧) ഏത്ഥ സങ്ഖതലക്ഖണേ. ‘‘യം മാതുകുച്ഛിസ്മിം പഠമം ചിത്തം ഉപ്പന്നം പഠമം വിഞ്ഞാണം പാതുഭൂതം, തദുപാദായ സാവസ്സ ജാതീ’’തി (മഹാവ॰ ൧൨൪) ഏത്ഥ പടിസന്ധിയം. ‘‘സമ്പതിജാതോ, ആനന്ദ, ബോധിസത്തോ’’തി (ദീ॰ നി॰ ൨.൩൧; മ॰ നി॰ ൩.൨൦൭) ഏത്ഥ പസൂതിയം. ‘‘അക്ഖിത്തോ അനുപകുട്ഠോ ജാതിവാദേനാ’’തി (ദീ॰ നി॰ ൧.൩൦൩) ഏത്ഥ കുലേ. സ്വായമിധ ഗബ്ഭസേയ്യകാനം പടിസന്ധിതോ പട്ഠായ യാവ മാതുകുച്ഛിമ്ഹാ നിക്ഖമനം, താവ പവത്തേസു ഖന്ധേസു, ഇതരേസം പടിസന്ധിക്ഖണേസ്വേവാതി ദട്ഠബ്ബോ. അയമ്പി ച പരിയായകഥാവ, നിപ്പരിയായതോ പന തത്ഥ തത്ഥ നിബ്ബത്തമാനാനം സത്താനം യേ ഖന്ധാ പാതുഭവന്തി, തേസം പഠമപാതുഭാവോ ജാതി നാമ.

    Idāni taṃ dukkhaṃ ariyasaccaṃ sarūpato dassetuṃ ‘‘jātipi dukkhā’’tiādimāha. Tatrāyaṃ jāti-saddo anekattho. Tathā hesa ‘‘ekampi jātiṃ dvepi jātiyo’’ti (dī. ni. 1.31; ma. ni. 1.148) ettha bhave āgato. ‘‘Atthi, visākhe, nigaṇṭhā nāma samaṇajātī’’ti (a. ni. 3.71) ettha nikāye. ‘‘Jāti dvīhi khandhehi saṅgahitā’’ti (dhātu. 71) ettha saṅkhatalakkhaṇe. ‘‘Yaṃ mātukucchismiṃ paṭhamaṃ cittaṃ uppannaṃ paṭhamaṃ viññāṇaṃ pātubhūtaṃ, tadupādāya sāvassa jātī’’ti (mahāva. 124) ettha paṭisandhiyaṃ. ‘‘Sampatijāto, ānanda, bodhisatto’’ti (dī. ni. 2.31; ma. ni. 3.207) ettha pasūtiyaṃ. ‘‘Akkhitto anupakuṭṭho jātivādenā’’ti (dī. ni. 1.303) ettha kule. Svāyamidha gabbhaseyyakānaṃ paṭisandhito paṭṭhāya yāva mātukucchimhā nikkhamanaṃ, tāva pavattesu khandhesu, itaresaṃ paṭisandhikkhaṇesvevāti daṭṭhabbo. Ayampi ca pariyāyakathāva, nippariyāyato pana tattha tattha nibbattamānānaṃ sattānaṃ ye khandhā pātubhavanti, tesaṃ paṭhamapātubhāvo jāti nāma.

    കസ്മാ പനേസാ ദുക്ഖാതി ചേ? അനേകേസം ദുക്ഖാനം വത്ഥുഭാവതോ. അനേകാനി ഹി ദുക്ഖാനി. സേയ്യഥിദം – ദുക്ഖദുക്ഖം വിപരിണാമദുക്ഖം സങ്ഖാരദുക്ഖം പടിച്ഛന്നദുക്ഖം അപ്പടിച്ഛന്നദുക്ഖം പരിയായദുക്ഖം നിപ്പരിയായദുക്ഖന്തി. തത്ഥ കായികചേതസികാ ദുക്ഖാ വേദനാ സഭാവതോ ച നാമതോ ച ദുക്ഖത്താ ദുക്ഖദുക്ഖന്തി വുച്ചതി. സുഖാ വേദനാ വിപരിണാമദുക്ഖുപ്പത്തിഹേതുതോ വിപരിണാമദുക്ഖം. ഉപേക്ഖാ വേദനാ ചേവ സേസാ ച തേഭൂമകാ സങ്ഖാരാ ഉദയബ്ബയപീളിതത്താ സങ്ഖാരദുക്ഖം. കണ്ണസൂലദന്തസൂലരാഗജപരിളാഹദോസജപരിളാഹാദികായികചേതസികാ ആബാധാ പുച്ഛിത്വാ ജാനിതബ്ബതോ ഉപക്കമസ്സ ച അപാകടഭാവതോ പടിച്ഛന്നദുക്ഖം. ദ്വത്തിംസകമ്മകാരണാദിസമുട്ഠാനോ ആബാധോ അപുച്ഛിത്വാവ ജാനിതബ്ബതോ ഉപക്കമസ്സ ച പാകടഭാവതോ അപ്പടിച്ഛന്നദുക്ഖം. ഠപേത്വാ ദുക്ഖദുക്ഖം സേസദുക്ഖം സച്ചവിഭങ്ഗേ ആഗതം ജാതിആദി സബ്ബമ്പി തസ്സ തസ്സ ദുക്ഖസ്സ വത്ഥുഭാവതോ പരിയായദുക്ഖം. ദുക്ഖദുക്ഖം പന നിപ്പരിയായദുക്ഖന്തി വുച്ചതി. തത്രായം ജാതി യം തം ബാലപണ്ഡിതസുത്താദീസു (മ॰ നി॰ ൩.൨൪൬ ആദയോ) ഭഗവതാപി ഉപമാവസേന പകാസിതം ആപായികം ദുക്ഖം, യഞ്ച സുഗതിയമ്പി മനുസ്സലോകേ ഗബ്ഭോക്കന്തിമൂലകാദിഭേദം ദുക്ഖം ഉപ്പജ്ജതി, തസ്സ വത്ഥുഭാവതോ ദുക്ഖാ. തേനാഹു പോരാണാ –

    Kasmā panesā dukkhāti ce? Anekesaṃ dukkhānaṃ vatthubhāvato. Anekāni hi dukkhāni. Seyyathidaṃ – dukkhadukkhaṃ vipariṇāmadukkhaṃ saṅkhāradukkhaṃ paṭicchannadukkhaṃ appaṭicchannadukkhaṃ pariyāyadukkhaṃ nippariyāyadukkhanti. Tattha kāyikacetasikā dukkhā vedanā sabhāvato ca nāmato ca dukkhattā dukkhadukkhanti vuccati. Sukhā vedanā vipariṇāmadukkhuppattihetuto vipariṇāmadukkhaṃ. Upekkhā vedanā ceva sesā ca tebhūmakā saṅkhārā udayabbayapīḷitattā saṅkhāradukkhaṃ. Kaṇṇasūladantasūlarāgajapariḷāhadosajapariḷāhādikāyikacetasikā ābādhā pucchitvā jānitabbato upakkamassa ca apākaṭabhāvato paṭicchannadukkhaṃ. Dvattiṃsakammakāraṇādisamuṭṭhāno ābādho apucchitvāva jānitabbato upakkamassa ca pākaṭabhāvato appaṭicchannadukkhaṃ. Ṭhapetvā dukkhadukkhaṃ sesadukkhaṃ saccavibhaṅge āgataṃ jātiādi sabbampi tassa tassa dukkhassa vatthubhāvato pariyāyadukkhaṃ. Dukkhadukkhaṃ pana nippariyāyadukkhanti vuccati. Tatrāyaṃ jāti yaṃ taṃ bālapaṇḍitasuttādīsu (ma. ni. 3.246 ādayo) bhagavatāpi upamāvasena pakāsitaṃ āpāyikaṃ dukkhaṃ, yañca sugatiyampi manussaloke gabbhokkantimūlakādibhedaṃ dukkhaṃ uppajjati, tassa vatthubhāvato dukkhā. Tenāhu porāṇā –

    ‘‘ജായേഥ നോ ചേ നരകേസു സത്തോ;

    ‘‘Jāyetha no ce narakesu satto;

    തത്ഥഗ്ഗിദാഹാദികമപ്പസയ്ഹം;

    Tatthaggidāhādikamappasayhaṃ;

    ലഭേഥ ദുക്ഖം ന കുഹിം പതിട്ഠം;

    Labhetha dukkhaṃ na kuhiṃ patiṭṭhaṃ;

    ഇച്ചാഹ ദുക്ഖാതി മുനീധ ജാതിം.

    Iccāha dukkhāti munīdha jātiṃ.

    ‘‘ദുക്ഖം തിരച്ഛേസു കസാപതോദ-

    ‘‘Dukkhaṃ tiracchesu kasāpatoda-

    ദണ്ഡാഭിഘാതാദിഭവം അനേകം;

    Daṇḍābhighātādibhavaṃ anekaṃ;

    യം തം കഥം തത്ഥ ഭവേയ്യ ജാതിം;

    Yaṃ taṃ kathaṃ tattha bhaveyya jātiṃ;

    വിനാ തഹിം ജാതി തതോപി ദുക്ഖാ.

    Vinā tahiṃ jāti tatopi dukkhā.

    ‘‘പേതേസു ദുക്ഖം പന ഖുപ്പിപാസാ-

    ‘‘Petesu dukkhaṃ pana khuppipāsā-

    വാതാതപാദിപ്പഭവം വിചിത്തം;

    Vātātapādippabhavaṃ vicittaṃ;

    യസ്മാ അജാതസ്സ ന തത്ഥ അത്ഥി;

    Yasmā ajātassa na tattha atthi;

    തസ്മാപി ദുക്ഖം മുനി ജാതിമാഹ.

    Tasmāpi dukkhaṃ muni jātimāha.

    ‘‘തിബ്ബന്ധകാരേ ച അസയ്ഹ സീതേ;

    ‘‘Tibbandhakāre ca asayha sīte;

    ലോകന്തരേ യം അസുരേസു ദുക്ഖം;

    Lokantare yaṃ asuresu dukkhaṃ;

    ന തം ഭവേ തത്ഥ ന ചസ്സ ജാതി;

    Na taṃ bhave tattha na cassa jāti;

    യതോ അയം ജാതി തതോപി ദുക്ഖാ.

    Yato ayaṃ jāti tatopi dukkhā.

    ‘‘യഞ്ചാപി ഗൂഥനരകേ വിയ മാതു ഗബ്ഭേ;

    ‘‘Yañcāpi gūthanarake viya mātu gabbhe;

    സത്തോ വസം ചിരമതോ ബഹി നിക്ഖമഞ്ച;

    Satto vasaṃ ciramato bahi nikkhamañca;

    പപ്പോതി ദുക്ഖമതിഘോരമിദമ്പി നത്ഥി;

    Pappoti dukkhamatighoramidampi natthi;

    ജാതിം വിനാ ഇതിപി ജാതി അയഞ്ഹി ദുക്ഖാ.

    Jātiṃ vinā itipi jāti ayañhi dukkhā.

    ‘‘കിം ഭാസിതേന ബഹുനാ നനു യം കുഹിഞ്ചി;

    ‘‘Kiṃ bhāsitena bahunā nanu yaṃ kuhiñci;

    അത്ഥീധ കിഞ്ചിദപി ദുക്ഖമിദം കദാചി;

    Atthīdha kiñcidapi dukkhamidaṃ kadāci;

    നേവത്ഥി ജാതിവിരഹേന യതോ മഹേസി;

    Nevatthi jātivirahena yato mahesi;

    ദുക്ഖാതി സബ്ബപഠമം ഇമമാഹ ജാതി’’ന്തി. (വിസുദ്ധി॰ ൨.൫൪൧; വിഭ॰ അട്ഠ॰ ൧൯൧; മഹാനി॰ അട്ഠ॰ ൫; പടി॰ മ॰ അട്ഠ॰ ൧.൧.൩൨-൩൩);

    Dukkhāti sabbapaṭhamaṃ imamāha jāti’’nti. (visuddhi. 2.541; vibha. aṭṭha. 191; mahāni. aṭṭha. 5; paṭi. ma. aṭṭha. 1.1.32-33);

    ജരാപി ദുക്ഖാതി ഏത്ഥ പന ദുവിധാ ജരാ സങ്ഖതലക്ഖണഞ്ച ഖണ്ഡിച്ചാദിസമ്മതോ സന്തതിയം ഏകഭവപരിയാപന്നക്ഖന്ധപുരാണഭാവോ ച, സാ ഇധ അധിപ്പേതാ. സാ പനേസാ ജരാ സങ്ഖാരദുക്ഖഭാവതോ ചേവ ദുക്ഖവത്ഥുതോ ച ദുക്ഖാ. യഞ്ഹി അങ്ഗപച്ചങ്ഗസിഥിലഭാവഇന്ദ്രിയവികാരവിരൂപതായോബ്ബനവിനാസവീരിയാവിസാദസതിമതിവിപ്പവാസപരപരിഭവാദിഅനേകപച്ചയം കായികചേതസികം ദുക്ഖമുപ്പജ്ജതി, ജരാ തസ്സ വത്ഥു. തേനാഹു പോരാണാ –

    Jarāpidukkhāti ettha pana duvidhā jarā saṅkhatalakkhaṇañca khaṇḍiccādisammato santatiyaṃ ekabhavapariyāpannakkhandhapurāṇabhāvo ca, sā idha adhippetā. Sā panesā jarā saṅkhāradukkhabhāvato ceva dukkhavatthuto ca dukkhā. Yañhi aṅgapaccaṅgasithilabhāvaindriyavikāravirūpatāyobbanavināsavīriyāvisādasatimativippavāsaparaparibhavādianekapaccayaṃ kāyikacetasikaṃ dukkhamuppajjati, jarā tassa vatthu. Tenāhu porāṇā –

    ‘‘അങ്ഗാനം സിഥിലീഭാവാ, ഇന്ദ്രിയാനം വികാരതോ;

    ‘‘Aṅgānaṃ sithilībhāvā, indriyānaṃ vikārato;

    യോബ്ബനസ്സ വിനാസേന, ബലസ്സ ഉപഘാതതോ.

    Yobbanassa vināsena, balassa upaghātato.

    ‘‘വിപ്പവാസാ സതാദീനം, പുത്തദാരേഹി അത്തനോ;

    ‘‘Vippavāsā satādīnaṃ, puttadārehi attano;

    അപ്പസാദനീയതോ ചേവ, ഭിയ്യോ ബാലത്തപത്തിയാ.

    Appasādanīyato ceva, bhiyyo bālattapattiyā.

    ‘‘പപ്പോതി ദുക്ഖം യം മച്ചോ, കായികം മാനസം തഥാ;

    ‘‘Pappoti dukkhaṃ yaṃ macco, kāyikaṃ mānasaṃ tathā;

    സബ്ബമേതം ജരാഹേതു, യസ്മാ തസ്മാ ജരാ ദുഖാ’’തി. (വിസുദ്ധി॰ ൨.൫൪൨; വിഭ॰ അട്ഠ॰ ൧൯൨; മഹാനി॰ അട്ഠ॰ ൫; പടി॰ മ॰ അട്ഠ॰ ൧.൧.൩൨-൩൩);

    Sabbametaṃ jarāhetu, yasmā tasmā jarā dukhā’’ti. (visuddhi. 2.542; vibha. aṭṭha. 192; mahāni. aṭṭha. 5; paṭi. ma. aṭṭha. 1.1.32-33);

    ബ്യാധിപി ദുക്ഖോതി ഇദം പദം വിഭങ്ഗേ ദുക്ഖസച്ചനിദ്ദേസപാളിയം ന ആഗതം, തേനേവ വിസുദ്ധിമഗ്ഗേപി ദുക്ഖസച്ചനിദ്ദേസേ തം ന ഉദ്ധടം, ധമ്മചക്കപവത്തനസുത്തന്തപാളിയംയേവ പന ഉപലബ്ഭതി, തസ്മാ തത്ഥേവിമസ്സ വചനേ അഞ്ഞത്ഥ ച അവചനേ കാരണം വീമംസിതബ്ബം.

    Byādhipi dukkhoti idaṃ padaṃ vibhaṅge dukkhasaccaniddesapāḷiyaṃ na āgataṃ, teneva visuddhimaggepi dukkhasaccaniddese taṃ na uddhaṭaṃ, dhammacakkapavattanasuttantapāḷiyaṃyeva pana upalabbhati, tasmā tatthevimassa vacane aññattha ca avacane kāraṇaṃ vīmaṃsitabbaṃ.

    മരണമ്പി ദുക്ഖന്തി ഏത്ഥാപി ദുവിധം മരണം സങ്ഖതലക്ഖണഞ്ച. യം സന്ധായ വുത്തം ‘‘ജരാമരണം ദ്വീഹി ഖന്ധേഹി സങ്ഗഹിത’’ന്തി (ധാതു॰ ൭൧). ഏകഭവപരിയാപന്നജീവിതിന്ദ്രിയപ്പബന്ധവിച്ഛേദോ ച. യം സന്ധായ വുത്തം ‘‘നിച്ചം മരണതോ ഭയ’’ന്തി (സു॰ നി॰ ൫൮൧; ജാ॰ ൧.൧൧.൮൮), തം ഇധ അധിപ്പേതം. ജാതിപച്ചയമരണം ഉപക്കമമരണം സരസമരണം ആയുക്ഖയമരണം പുഞ്ഞക്ഖയമരണന്തിപി തസ്സേവ നാമം. തയിദം ദുക്ഖസ്സ വത്ഥുഭാവതോ ദുക്ഖന്തി വേദിതബ്ബം. തേനാഹു പോരാണാ –

    Maraṇampi dukkhanti etthāpi duvidhaṃ maraṇaṃ saṅkhatalakkhaṇañca. Yaṃ sandhāya vuttaṃ ‘‘jarāmaraṇaṃ dvīhi khandhehi saṅgahita’’nti (dhātu. 71). Ekabhavapariyāpannajīvitindriyappabandhavicchedo ca. Yaṃ sandhāya vuttaṃ ‘‘niccaṃ maraṇato bhaya’’nti (su. ni. 581; jā. 1.11.88), taṃ idha adhippetaṃ. Jātipaccayamaraṇaṃ upakkamamaraṇaṃ sarasamaraṇaṃ āyukkhayamaraṇaṃ puññakkhayamaraṇantipi tasseva nāmaṃ. Tayidaṃ dukkhassa vatthubhāvato dukkhanti veditabbaṃ. Tenāhu porāṇā –

    ‘‘പാപസ്സ പാപകമ്മാദി-നിമിത്തമനുപസ്സതോ;

    ‘‘Pāpassa pāpakammādi-nimittamanupassato;

    ഭദ്ദസ്സാപസഹന്തസ്സ, വിയോഗം പിയവത്ഥുകം;

    Bhaddassāpasahantassa, viyogaṃ piyavatthukaṃ;

    മീയമാനസ്സ യം ദുക്ഖം, മാനസം അവിസേസതോ.

    Mīyamānassa yaṃ dukkhaṃ, mānasaṃ avisesato.

    ‘‘സബ്ബേസഞ്ചാപി യം സന്ധി-ബന്ധനച്ഛേദനാദികം;

    ‘‘Sabbesañcāpi yaṃ sandhi-bandhanacchedanādikaṃ;

    വിതുജ്ജമാനമമ്മാനം, ഹോതി ദുക്ഖം സരീരജം.

    Vitujjamānamammānaṃ, hoti dukkhaṃ sarīrajaṃ.

    ‘‘അസയ്ഹമപ്പടികാരം, ദുക്ഖസ്സേതസ്സിദം യതോ;

    ‘‘Asayhamappaṭikāraṃ, dukkhassetassidaṃ yato;

    മരണം വത്ഥു തേനേതം, ദുക്ഖമിച്ചേവ ഭാസിത’’ന്തി. (വിസുദ്ധി॰ ൨.൫൪൩; വിഭ॰ അട്ഠ॰ ൧൯൩; മഹാനി॰ അട്ഠ॰ ൫; പടി॰ മ॰ അട്ഠ॰ ൧.൧.൩൨-൩൩);

    Maraṇaṃ vatthu tenetaṃ, dukkhamicceva bhāsita’’nti. (visuddhi. 2.543; vibha. aṭṭha. 193; mahāni. aṭṭha. 5; paṭi. ma. aṭṭha. 1.1.32-33);

    ഇമസ്മിഞ്ച ഠാനേ ‘‘സോകപരിദേവദുക്ഖദോമനസ്സുപായാസാപി ദുക്ഖാ’’തി വിഭങ്ഗേ ദുക്ഖസച്ചനിദ്ദേസേ ആഗതം, ഇധ പന തം നത്ഥി, തത്ഥാപി കാരണം പരിയേസിതബ്ബം.

    Imasmiñca ṭhāne ‘‘sokaparidevadukkhadomanassupāyāsāpi dukkhā’’ti vibhaṅge dukkhasaccaniddese āgataṃ, idha pana taṃ natthi, tatthāpi kāraṇaṃ pariyesitabbaṃ.

    അപ്പിയേഹി സമ്പയോഗോ ദുക്ഖോതി ഏത്ഥ അപ്പിയസമ്പയോഗോ നാമ അമനാപേഹി സത്തസങ്ഖാരേഹി സമോധാനം. സോപി ദുക്ഖവത്ഥുതോ ദുക്ഖോ. തേനാഹു പോരാണാ –

    Appiyehi sampayogo dukkhoti ettha appiyasampayogo nāma amanāpehi sattasaṅkhārehi samodhānaṃ. Sopi dukkhavatthuto dukkho. Tenāhu porāṇā –

    ‘‘ദിസ്വാവ അപ്പിയേ ദുക്ഖം, പഠമം ഹോതി ചേതസി;

    ‘‘Disvāva appiye dukkhaṃ, paṭhamaṃ hoti cetasi;

    തദുപക്കമസമ്ഭൂത-മഥ കായേ യതോ ഇധ.

    Tadupakkamasambhūta-matha kāye yato idha.

    ‘‘തതോ ദുക്ഖദ്വയസ്സാപി, വത്ഥുതോ സോ മഹേസിനാ;

    ‘‘Tato dukkhadvayassāpi, vatthuto so mahesinā;

    ദുക്ഖോ വുത്തോതി വിഞ്ഞേയ്യോ, അപ്പിയേഹി സമാഗമോ’’തി.

    Dukkho vuttoti viññeyyo, appiyehi samāgamo’’ti.

    പിയേഹി വിപ്പയോഗോ ദുക്ഖോതി ഏത്ഥ പന പിയവിപ്പയോഗോ നാമ മനാപേഹി സത്തസങ്ഖാരേഹി വിനാഭാവോ. സോപി സോകദുക്ഖസ്സ വത്ഥുതോ ദുക്ഖോ. തേനാഹു പോരാണാ –

    Piyehi vippayogo dukkhoti ettha pana piyavippayogo nāma manāpehi sattasaṅkhārehi vinābhāvo. Sopi sokadukkhassa vatthuto dukkho. Tenāhu porāṇā –

    ‘‘ഞാതിധനാദിവിയോഗാ;

    ‘‘Ñātidhanādiviyogā;

    സോകസരസമപ്പിതാ വിതുജ്ജന്തി;

    Sokasarasamappitā vitujjanti;

    ബാലാ യതോ തതോയം;

    Bālā yato tatoyaṃ;

    ദുക്ഖോതി മതോ പിയവിപ്പയോഗോ’’തി.

    Dukkhoti mato piyavippayogo’’ti.

    യമ്പിച്ഛം ന ലഭതീതി ഏത്ഥ ‘‘അഹോ വത മയം ന ജാതിധമ്മാ അസ്സാമാ’’തിആദീസു അലബ്ഭനേയ്യവത്ഥൂസു ഇച്ഛാവ ‘‘യമ്പിച്ഛം ന ലഭതി, തമ്പി ദുക്ഖ’’ന്തി വുത്താ, സാപി ദുക്ഖവത്ഥുതോ ദുക്ഖാ. തേനാഹു പോരാണാ –

    Yampicchaṃ na labhatīti ettha ‘‘aho vata mayaṃ na jātidhammā assāmā’’tiādīsu alabbhaneyyavatthūsu icchāva ‘‘yampicchaṃ na labhati, tampi dukkha’’nti vuttā, sāpi dukkhavatthuto dukkhā. Tenāhu porāṇā –

    ‘‘തം തം പത്ഥയമാനാനം, തസ്സ തസ്സ അലാഭതോ;

    ‘‘Taṃ taṃ patthayamānānaṃ, tassa tassa alābhato;

    യം വിഘാതമയം ദുക്ഖം, സത്താനം ഇധ ജായതി.

    Yaṃ vighātamayaṃ dukkhaṃ, sattānaṃ idha jāyati.

    ‘‘അലബ്ഭനേയ്യവത്ഥൂനം, പത്ഥനാ തസ്സ കാരണം;

    ‘‘Alabbhaneyyavatthūnaṃ, patthanā tassa kāraṇaṃ;

    യസ്മാ തസ്മാ ജിനോ ദുക്ഖം, ഇച്ഛിതാലാഭമബ്രവീ’’തി.

    Yasmā tasmā jino dukkhaṃ, icchitālābhamabravī’’ti.

    സംഖിത്തേന പഞ്ചുപാദാനക്ഖന്ധാ ദുക്ഖാതി ഏത്ഥ പന യസ്മാ ഇന്ധനമിവ പാവകോ, ലക്ഖമിവ പഹരണാനി, ഗോരൂപം വിയ ഡംസമകസാദയോ, ഖേത്തമിവ ലായകാ, ഗാമം വിയ ഗാമഘാതകാ, ഉപാദാനക്ഖന്ധപഞ്ചകമേവ ജാതിആദയോ നാനപ്പകാരേഹി വിബാധേന്താ തിണലതാദീനി വിയ ഭൂമിയം, പുപ്ഫഫലപല്ലവാനി വിയ രുക്ഖേസു ഉപാദാനക്ഖന്ധേസുയേവ നിബ്ബത്തന്തി, ഉപാദാനക്ഖന്ധാനഞ്ച ആദിദുക്ഖം ജാതി, മജ്ഝേദുക്ഖം ജരാ, പരിയോസാനദുക്ഖം മരണം, മനോരഥവിഘാതപ്പത്താനഞ്ച ഇച്ഛാവിഘാതദുക്ഖം ഇച്ഛിതാലാഭോതി ഏവം നാനപ്പകാരതോ ഉപപരിക്ഖിയമാനാ ഉപാദാനക്ഖന്ധാവ ദുക്ഖാതി യദേതം ഏകമേകം ദസ്സേത്വാ വുച്ചമാനം അനേകേഹിപി കപ്പേഹി ന സക്കാ അനവസേസതോ വത്തും, തസ്മാ തം സബ്ബമ്പി ദുക്ഖം ഏകജലബിന്ദുമ്ഹി സകലസമുദ്ദജലരസം വിയ യേസു കേസുചി പഞ്ചുപാദാനക്ഖന്ധേസു സങ്ഖിപിത്വാ ദസ്സേതും ‘‘സംഖിത്തേന പഞ്ചുപാദാനക്ഖന്ധാ ദുക്ഖാ’’തി ഭഗവാ അവോച. തേനാഹു പോരാണാ –

    Saṃkhittena pañcupādānakkhandhā dukkhāti ettha pana yasmā indhanamiva pāvako, lakkhamiva paharaṇāni, gorūpaṃ viya ḍaṃsamakasādayo, khettamiva lāyakā, gāmaṃ viya gāmaghātakā, upādānakkhandhapañcakameva jātiādayo nānappakārehi vibādhentā tiṇalatādīni viya bhūmiyaṃ, pupphaphalapallavāni viya rukkhesu upādānakkhandhesuyeva nibbattanti, upādānakkhandhānañca ādidukkhaṃ jāti, majjhedukkhaṃ jarā, pariyosānadukkhaṃ maraṇaṃ, manorathavighātappattānañca icchāvighātadukkhaṃ icchitālābhoti evaṃ nānappakārato upaparikkhiyamānā upādānakkhandhāva dukkhāti yadetaṃ ekamekaṃ dassetvā vuccamānaṃ anekehipi kappehi na sakkā anavasesato vattuṃ, tasmā taṃ sabbampi dukkhaṃ ekajalabindumhi sakalasamuddajalarasaṃ viya yesu kesuci pañcupādānakkhandhesu saṅkhipitvā dassetuṃ ‘‘saṃkhittena pañcupādānakkhandhā dukkhā’’ti bhagavā avoca. Tenāhu porāṇā –

    ‘‘ജാതിപ്പഭുതികം ദുക്ഖം, യം വുത്തമിധ താദിനാ;

    ‘‘Jātippabhutikaṃ dukkhaṃ, yaṃ vuttamidha tādinā;

    അവുത്തം യഞ്ച തം സബ്ബം, വിനാ ഏതേ ന വിജ്ജതി.

    Avuttaṃ yañca taṃ sabbaṃ, vinā ete na vijjati.

    ‘‘യസ്മാ തസ്മാ ഉപാദാന-ക്ഖന്ധാ സങ്ഖേപതോ ഇമേ;

    ‘‘Yasmā tasmā upādāna-kkhandhā saṅkhepato ime;

    ദുക്ഖാതി വുത്താ ദുക്ഖന്ത-ദേസകേന മഹേസിനാ’’തി.

    Dukkhāti vuttā dukkhanta-desakena mahesinā’’ti.

    ഏവം സരൂപതോ ദുക്ഖസച്ചം ദസ്സേത്വാ ഇദാനി സമുദയസച്ചം ദസ്സേതും ‘‘ഇദം ഖോ പന, ഭിക്ഖവേ, ദുക്ഖസമുദയ’’ന്തിആദിമാഹ. തത്ഥ സം-ഇതി അയം സദ്ദോ ‘‘സമാഗമോ സമേത’’ന്തിആദീസു സംയോഗം ദീപേതി, -ഇതി അയം ‘‘ഉപ്പന്നം ഉദിത’’ന്തിആദീസു ഉപ്പത്തിം. അയ-സദ്ദോ പന കാരണം ദീപേതി. ഇദഞ്ചാപി ദുതിയസച്ചം അവസേസപച്ചയസമായോഗേ സതി ദുക്ഖസ്സുപ്പത്തികാരണന്തി ദുക്ഖസ്സ സംയോഗേ ഉപ്പത്തികാരണത്താ ‘‘ദുക്ഖസമുദയ’’ന്തി വുച്ചതി. യായം തണ്ഹാതി യാ അയം തണ്ഹാ. പോനോബ്ഭവികാതി പുനബ്ഭവകരണം പുനബ്ഭവോ ഉത്തരപദലോപേന, പുനബ്ഭവോ സീലമേതിസ്സാതി പോനോബ്ഭവികാ. നന്ദീരാഗേന സഹഗതാതി നന്ദീരാഗസഹഗതാ. ഇദം വുത്തം ഹോതി ‘‘നന്ദനതോ രജ്ജനതോ ച നന്ദീരാഗഭാവം സബ്ബാസു അവത്ഥാസു അപ്പച്ചക്ഖായ വുത്തിയാ നന്ദീരാഗസഹഗതാ’’തി. തത്രതത്രാഭിനന്ദിനീതി യത്ര യത്ര അത്തഭാവോ നിബ്ബത്തതി, തത്രതത്രാഭിനന്ദിനീ.

    Evaṃ sarūpato dukkhasaccaṃ dassetvā idāni samudayasaccaṃ dassetuṃ ‘‘idaṃ kho pana, bhikkhave, dukkhasamudaya’’ntiādimāha. Tattha saṃ-iti ayaṃ saddo ‘‘samāgamo sameta’’ntiādīsu saṃyogaṃ dīpeti, u-iti ayaṃ ‘‘uppannaṃ udita’’ntiādīsu uppattiṃ. Aya-saddo pana kāraṇaṃ dīpeti. Idañcāpi dutiyasaccaṃ avasesapaccayasamāyoge sati dukkhassuppattikāraṇanti dukkhassa saṃyoge uppattikāraṇattā ‘‘dukkhasamudaya’’nti vuccati. Yāyaṃ taṇhāti yā ayaṃ taṇhā. Ponobbhavikāti punabbhavakaraṇaṃ punabbhavo uttarapadalopena, punabbhavo sīlametissāti ponobbhavikā. Nandīrāgena sahagatāti nandīrāgasahagatā. Idaṃ vuttaṃ hoti ‘‘nandanato rajjanato ca nandīrāgabhāvaṃ sabbāsu avatthāsu appaccakkhāya vuttiyā nandīrāgasahagatā’’ti. Tatratatrābhinandinīti yatra yatra attabhāvo nibbattati, tatratatrābhinandinī.

    സേയ്യഥിദന്തി നിപാതോ, തസ്സ സാ കതമാതി ചേതി അയമത്ഥോ. രൂപതണ്ഹാദിഭേദേന ഛബ്ബിധായേവ തണ്ഹാ പവത്തിആകാരഭേദതോ കാമതണ്ഹാദിവസേന തിവിധാ വുത്താ. രൂപതണ്ഹായേവ ഹി യദാ ചക്ഖുസ്സ ആപാഥമാഗതം രൂപാരമ്മണം കാമസ്സാദവസേന അസ്സാദയമാനാ പവത്തതി, തദാ കാമതണ്ഹാ നാമ ഹോതി. യദാ തദേവാരമ്മണം ധുവം സസ്സതന്തി പവത്തായ സസ്സതദിട്ഠിയാ സദ്ധിം പവത്തതി, തദാ ഭവതണ്ഹാ നാമ ഹോതി. സസ്സതദിട്ഠിസഹഗതോ ഹി രാഗോ ‘‘ഭവതണ്ഹാ’’തി വുച്ചതി. യദാ പന തദേവാരമ്മണം ഉച്ഛിജ്ജതി വിനസ്സതീതി പവത്തായ ഉച്ഛേദദിട്ഠിയാ സദ്ധിം പവത്തതി, തദാ വിഭവതണ്ഹാ നാമ ഹോതി. ഉച്ഛേദദിട്ഠിസഹഗതോ ഹി രാഗോ ‘‘വിഭവതണ്ഹാ’’തി വുച്ചതി. ഏസ നയോ സദ്ദതണ്ഹാദീസുപി.

    Seyyathidanti nipāto, tassa sā katamāti ceti ayamattho. Rūpataṇhādibhedena chabbidhāyeva taṇhā pavattiākārabhedato kāmataṇhādivasena tividhā vuttā. Rūpataṇhāyeva hi yadā cakkhussa āpāthamāgataṃ rūpārammaṇaṃ kāmassādavasena assādayamānā pavattati, tadā kāmataṇhā nāma hoti. Yadā tadevārammaṇaṃ dhuvaṃ sassatanti pavattāya sassatadiṭṭhiyā saddhiṃ pavattati, tadā bhavataṇhā nāma hoti. Sassatadiṭṭhisahagato hi rāgo ‘‘bhavataṇhā’’ti vuccati. Yadā pana tadevārammaṇaṃ ucchijjati vinassatīti pavattāya ucchedadiṭṭhiyā saddhiṃ pavattati, tadā vibhavataṇhā nāma hoti. Ucchedadiṭṭhisahagato hi rāgo ‘‘vibhavataṇhā’’ti vuccati. Esa nayo saddataṇhādīsupi.

    കസ്മാ പനേത്ഥ തണ്ഹാവ സമുദയസച്ചം വുത്താതി? വിസേസഹേതുഭാവതോ. അവിജ്ജാ ഹി ഭവേസു ആദീനവം പടിച്ഛാദേന്തീ ദിട്ഠിആദിഉപാദാനഞ്ച തത്ഥ തത്ഥ അഭിനിവിസമാനം തണ്ഹം അഭിവഡ്ഢേതി, ദോസാദയോപി കമ്മസ്സ കാരണം ഹോന്തി, തണ്ഹാ പന തംതംഭവയോനിഗതിവിഞ്ഞാണട്ഠിതിസത്താആവാസസത്തനികായകുലഭോഗിസ്സരിയാദിവിചിത്തതം അഭിപത്ഥേന്തീ കമ്മവിചിത്തതായ ഉപനിസ്സയതം കമ്മസ്സ ച സഹായഭാവം ഉപഗച്ഛന്തീ ഭവാദിവിചിത്തതം നിയമേതി, തസ്മാ ദുക്ഖസ്സ വിസേസഹേതുഭാവതോ അഞ്ഞേസുപി അവിജ്ജാഉപാദാനകമ്മാദീസു സുത്തേ അഭിധമ്മേ ച അവസേസകിലേസാകുസലമൂലാദീസു വുത്തേസു ദുക്ഖഹേതൂസു വിജ്ജമാനേസു തണ്ഹാവ ‘‘സമുദയസച്ച’’ന്തി വുത്താതി വേദിതബ്ബം.

    Kasmā panettha taṇhāva samudayasaccaṃ vuttāti? Visesahetubhāvato. Avijjā hi bhavesu ādīnavaṃ paṭicchādentī diṭṭhiādiupādānañca tattha tattha abhinivisamānaṃ taṇhaṃ abhivaḍḍheti, dosādayopi kammassa kāraṇaṃ honti, taṇhā pana taṃtaṃbhavayonigativiññāṇaṭṭhitisattāāvāsasattanikāyakulabhogissariyādivicittataṃ abhipatthentī kammavicittatāya upanissayataṃ kammassa ca sahāyabhāvaṃ upagacchantī bhavādivicittataṃ niyameti, tasmā dukkhassa visesahetubhāvato aññesupi avijjāupādānakammādīsu sutte abhidhamme ca avasesakilesākusalamūlādīsu vuttesu dukkhahetūsu vijjamānesu taṇhāva ‘‘samudayasacca’’nti vuttāti veditabbaṃ.

    ഇദാനി ദുക്ഖനിരോധം അരിയസച്ചം ദസ്സേതും ‘‘ഇദം ഖോ പന, ഭിക്ഖവേ, ദുക്ഖനിരോധ’’ന്തിആദിമാഹ. തത്ഥ യസ്മാ നി-സദ്ദോ അഭാവം, രോധ-സദ്ദോ ച ചാരകം ദീപേതി, തസ്മാ അഭാവോ ഏത്ഥ സംസാരചാരകസങ്ഖാതസ്സ ദുക്ഖരോധസ്സ സബ്ബഗതിസുഞ്ഞത്താ, സമധിഗതേ വാ തസ്മിം സംസാരചാരകസങ്ഖാതസ്സ ദുക്ഖരോധസ്സ അഭാവോ ഹോതി തപ്പടിപക്ഖത്താതിപി ‘‘ദുക്ഖനിരോധ’’ന്തി വുച്ചതി. ദുക്ഖസ്സ വാ അനുപ്പാദനിരോധപച്ചയത്താ ദുക്ഖനിരോധം. ദുക്ഖനിരോധം ദസ്സേന്തേന ചേത്ഥ ‘‘യോ തസ്സായേവ തണ്ഹായാ’’തിആദിനാ നയേന സമുദയനിരോധോ വുത്തോ, സോ കസ്മാ വുത്തോതി ചേ? സമുദയനിരോധേന ദുക്ഖനിരോധോ. ബ്യാധിനിമിത്തവൂപസമേന ബ്യാധിവൂപസമോ വിയ ഹി ഹേതുനിരോധേന ഫലനിരോധോ, തസ്മാ സമുദയനിരോധേനേവ ദുക്ഖം നിരുജ്ഝതി, ന അഞ്ഞഥാ. തേനാഹ –

    Idāni dukkhanirodhaṃ ariyasaccaṃ dassetuṃ ‘‘idaṃ kho pana, bhikkhave, dukkhanirodha’’ntiādimāha. Tattha yasmā ni-saddo abhāvaṃ, rodha-saddo ca cārakaṃ dīpeti, tasmā abhāvo ettha saṃsāracārakasaṅkhātassa dukkharodhassa sabbagatisuññattā, samadhigate vā tasmiṃ saṃsāracārakasaṅkhātassa dukkharodhassa abhāvo hoti tappaṭipakkhattātipi ‘‘dukkhanirodha’’nti vuccati. Dukkhassa vā anuppādanirodhapaccayattā dukkhanirodhaṃ. Dukkhanirodhaṃ dassentena cettha ‘‘yo tassāyeva taṇhāyā’’tiādinā nayena samudayanirodho vutto, so kasmā vuttoti ce? Samudayanirodhena dukkhanirodho. Byādhinimittavūpasamena byādhivūpasamo viya hi hetunirodhena phalanirodho, tasmā samudayanirodheneva dukkhaṃ nirujjhati, na aññathā. Tenāha –

    ‘‘യഥാപി മൂലേ അനുപദ്ദവേ ദള്ഹേ;

    ‘‘Yathāpi mūle anupaddave daḷhe;

    ഛിന്നോപി രുക്ഖോ പുനരേവ രൂഹതി;

    Chinnopi rukkho punareva rūhati;

    ഏവമ്പി തണ്ഹാനുസയേ അനൂഹതേ;

    Evampi taṇhānusaye anūhate;

    നിബ്ബത്തതീ ദുക്ഖമിദം പുനപ്പുന’’ന്തി. (ധ॰ പ॰ ൩൩൮);

    Nibbattatī dukkhamidaṃ punappuna’’nti. (dha. pa. 338);

    ഇതി യസ്മാ സമുദയനിരോധേനേവ ദുക്ഖം നിരുജ്ഝതി, തസ്മാ ഭഗവാ ദുക്ഖനിരോധം ദസ്സേന്തോ സമുദയനിരോധേന ദേസേസി. സീഹസമാനവുത്തിനോ ഹി തഥാഗതാ. തേ ദുക്ഖം നിരോധേന്താ ദുക്ഖനിരോധഞ്ച ദേസേന്താ ഹേതുമ്ഹി പടിപജ്ജന്തി, ന ഫലേ. യഥാ ഹി സീഹോ യേനത്തനി സരോ ഖിത്തോ, തത്ഥേവ അത്തനോ ബലം ദസ്സേതി, ന സരേ, തഥാ ബുദ്ധാനം കാരണേ പടിപത്തി, ന ഫലേ. തിത്ഥിയാ പന സുവാനവുത്തിനോ. തേ ദുക്ഖം നിരോധേന്താ ദുക്ഖനിരോധഞ്ച ദേസേന്താ അത്തകിലമഥാനുയോഗദേസനാദീഹി ഫലേ പടിപജ്ജന്തി, ന ഹേതുമ്ഹി. യഥാ ഹി സുനഖാ കേനചി ലേഡ്ഡുപ്പഹാരേ ദിന്നേ ഭുസ്സന്താ ലേഡ്ഡും ഖാദന്തി, ന പഹാരദായകേ ഉട്ഠഹന്തി, ഏവം അഞ്ഞതിത്ഥിയാ ദുക്ഖം നിരോധേതുകാമാ കായഖേദമനുയുജ്ജന്തി, ന കിലേസനിരോധനം, ഏവം താവ ദുക്ഖനിരോധസ്സ സമുദയനിരോധവസേന ദേസനായ പയോജനം വേദിതബ്ബം.

    Iti yasmā samudayanirodheneva dukkhaṃ nirujjhati, tasmā bhagavā dukkhanirodhaṃ dassento samudayanirodhena desesi. Sīhasamānavuttino hi tathāgatā. Te dukkhaṃ nirodhentā dukkhanirodhañca desentā hetumhi paṭipajjanti, na phale. Yathā hi sīho yenattani saro khitto, tattheva attano balaṃ dasseti, na sare, tathā buddhānaṃ kāraṇe paṭipatti, na phale. Titthiyā pana suvānavuttino. Te dukkhaṃ nirodhentā dukkhanirodhañca desentā attakilamathānuyogadesanādīhi phale paṭipajjanti, na hetumhi. Yathā hi sunakhā kenaci leḍḍuppahāre dinne bhussantā leḍḍuṃ khādanti, na pahāradāyake uṭṭhahanti, evaṃ aññatitthiyā dukkhaṃ nirodhetukāmā kāyakhedamanuyujjanti, na kilesanirodhanaṃ, evaṃ tāva dukkhanirodhassa samudayanirodhavasena desanāya payojanaṃ veditabbaṃ.

    അയം പനേത്ഥ അത്ഥോ. തസ്സായേവ തണ്ഹായാതി തസ്സാ ‘‘പോനോബ്ഭവികാ’’തി വത്വാ കാമതണ്ഹാദിവസേന വിഭത്തതണ്ഹായ. വിരാഗോ വുച്ചതി മഗ്ഗോ. ‘‘വിരാഗാ വിമുച്ചതീ’’തി (മ॰ നി॰ ൧.൨൪൫; സം॰ നി॰ ൩.൧൨, ൫൯) ഹി വുത്തം. വിരാഗേന നിരോധോ വിരാഗനിരോധോ, അനുസയസമുഗ്ഘാതതോ അസേസോ വിരാഗനിരോധോ അസേസവിരാഗനിരോധോ. അഥ വാ വിരാഗോതി പഹാനം വുച്ചതി, തസ്മാ അനുസയസമുഗ്ഘാതതോ അസേസോ വിരാഗോ അസേസോ നിരോധോതി ഏവമ്പേത്ഥ യോജനാ ദട്ഠബ്ബാ, അത്ഥതോ പന സബ്ബാനേവ ഏതാനി നിബ്ബാനസ്സ വേവചനാനി. പരമത്ഥതോ ഹി ദുക്ഖനിരോധോ അരിയസച്ചന്തി നിബ്ബാനം വുച്ചതി. യസ്മാ പന തം ആഗമ്മ തണ്ഹാ വിരജ്ജതി ചേവ നിരുജ്ഝതി ച, തസ്മാ ‘‘വിരാഗോ’’തി ച ‘‘നിരോധോ’’തി ച വുച്ചതി. യസ്മാ ച തദേവ ആഗമ്മ തസ്സാ ചാഗാദയോ ഹോന്തി, കാമഗുണാലയാദീസു ചേത്ഥ ഏകോപി ആലയോ നത്ഥി, തസ്മാ ചാഗോ പടിനിസ്സഗ്ഗോ മുത്തി അനാലയോതി വുച്ചതി.

    Ayaṃ panettha attho. Tassāyeva taṇhāyāti tassā ‘‘ponobbhavikā’’ti vatvā kāmataṇhādivasena vibhattataṇhāya. Virāgo vuccati maggo. ‘‘Virāgā vimuccatī’’ti (ma. ni. 1.245; saṃ. ni. 3.12, 59) hi vuttaṃ. Virāgena nirodho virāganirodho, anusayasamugghātato aseso virāganirodho asesavirāganirodho. Atha vā virāgoti pahānaṃ vuccati, tasmā anusayasamugghātato aseso virāgo aseso nirodhoti evampettha yojanā daṭṭhabbā, atthato pana sabbāneva etāni nibbānassa vevacanāni. Paramatthato hi dukkhanirodho ariyasaccanti nibbānaṃ vuccati. Yasmā pana taṃ āgamma taṇhā virajjati ceva nirujjhati ca, tasmā ‘‘virāgo’’ti ca ‘‘nirodho’’ti ca vuccati. Yasmā ca tadeva āgamma tassā cāgādayo honti, kāmaguṇālayādīsu cettha ekopi ālayo natthi, tasmā cāgo paṭinissaggo mutti anālayoti vuccati.

    ഇദാനി ദുക്ഖനിരോധഗാമിനിപടിപദാഅരിയസച്ചം ദസ്സേതും ‘‘ഇദം ഖോ പന, ഭിക്ഖവേ, ദുക്ഖനിരോധഗാമിനീ’’തിആദിമാഹ. യസ്മാ പനേതം അരിയസച്ചം ദുക്ഖനിരോധം ഗച്ഛതി ആരമ്മണവസഏന തദഭിമുഖഭൂതത്താ, പടിപദാ ച ഹോതി ദുക്ഖനിരോധപ്പത്തിയാ, തസ്മാ ‘‘ദുക്ഖനിരോധഗാമിനീ പടിപദാ’’തി വുച്ചതി. സേസമേത്ഥ വുത്തനയമേവ. കോ പന നേസം ദുക്ഖാദീനം സച്ചട്ഠോതി? യോ പഞ്ഞാചക്ഖുനാ ഉപപരിക്ഖിയമാനാനം മായാവ വിപരീതോ, മരീചിവ വിസംവാദകോ, തിത്ഥിയാനം അത്താ വിയ അനുപലബ്ഭസഭാവോ ച ന ഹോതി, അഥ ഖോ ബാധനപ്പഭവസന്തിനിയ്യാനപ്പകാരേന തച്ഛാവിപരീതഭൂതഭാവേന അരിയഞാണസ്സ ഗോചരോ ഹോതിയേവ, ഏസ അഗ്ഗിലക്ഖണം വിയ ലോകപകതി വിയ ച തച്ഛാവിപരീതഭൂതഭാവോ സച്ചട്ഠോതി വേദിതബ്ബോ. ഏത്ഥ ച അഗ്ഗിലക്ഖണം നാമ ഉണ്ഹത്തം. തഞ്ഹി കത്ഥചി കട്ഠാദിഉപാദാനഭേദേ വിസംവാദകം വിപരീതം അഭൂതം വാ കദാചിപി ന ഹോതി, ‘‘ജാതിധമ്മാ ജരാധമ്മാ, അഥോ മരണധമ്മിനോ’’തി (അ॰ നി॰ ൫.൫൭) ഏവം വുത്തജാതിആദികാ ലോകപകതീതി വേദിതബ്ബാ. ‘‘ഏകച്ചാനം തിരച്ഛാനാനം തിരിയം ദീഘതാ, മനുസ്സാദീനം ഉദ്ധം ദീഘതാ, വുദ്ധിനിട്ഠപ്പത്താനം പുന അവഡ്ഢനന്തി ഏവമാദികാ ച ലോകപകതീ’’തി വദന്തി.

    Idāni dukkhanirodhagāminipaṭipadāariyasaccaṃ dassetuṃ ‘‘idaṃ kho pana, bhikkhave, dukkhanirodhagāminī’’tiādimāha. Yasmā panetaṃ ariyasaccaṃ dukkhanirodhaṃ gacchati ārammaṇavasaena tadabhimukhabhūtattā, paṭipadā ca hoti dukkhanirodhappattiyā, tasmā ‘‘dukkhanirodhagāminī paṭipadā’’ti vuccati. Sesamettha vuttanayameva. Ko pana nesaṃ dukkhādīnaṃ saccaṭṭhoti? Yo paññācakkhunā upaparikkhiyamānānaṃ māyāva viparīto, marīciva visaṃvādako, titthiyānaṃ attā viya anupalabbhasabhāvo ca na hoti, atha kho bādhanappabhavasantiniyyānappakārena tacchāviparītabhūtabhāvena ariyañāṇassa gocaro hotiyeva, esa aggilakkhaṇaṃ viya lokapakati viya ca tacchāviparītabhūtabhāvo saccaṭṭhoti veditabbo. Ettha ca aggilakkhaṇaṃ nāma uṇhattaṃ. Tañhi katthaci kaṭṭhādiupādānabhede visaṃvādakaṃ viparītaṃ abhūtaṃ vā kadācipi na hoti, ‘‘jātidhammā jarādhammā, atho maraṇadhammino’’ti (a. ni. 5.57) evaṃ vuttajātiādikā lokapakatīti veditabbā. ‘‘Ekaccānaṃ tiracchānānaṃ tiriyaṃ dīghatā, manussādīnaṃ uddhaṃ dīghatā, vuddhiniṭṭhappattānaṃ puna avaḍḍhananti evamādikā ca lokapakatī’’ti vadanti.

    അപിച –

    Apica –

    നാബാധകം യതോ ദുക്ഖം, ദുക്ഖാ അഞ്ഞം ന ബാധകം;

    Nābādhakaṃ yato dukkhaṃ, dukkhā aññaṃ na bādhakaṃ;

    ബാധകത്തനിയാമേന, തതോ സച്ചമിദം മതം.

    Bādhakattaniyāmena, tato saccamidaṃ mataṃ.

    തം വിനാ നാഞ്ഞതോ ദുക്ഖം, ന ഹോതി ന ച തം തതോ;

    Taṃ vinā nāññato dukkhaṃ, na hoti na ca taṃ tato;

    ദുക്ഖഹേതുനിയാമേന, ഇതി സച്ചം വിസത്തികാ.

    Dukkhahetuniyāmena, iti saccaṃ visattikā.

    നാഞ്ഞാ നിബ്ബാനതോ സന്തി, സന്തം ന ച ന തം യതോ;

    Nāññā nibbānato santi, santaṃ na ca na taṃ yato;

    സന്തഭാവനിയാമേന, തതോ സച്ചമിദം മതം.

    Santabhāvaniyāmena, tato saccamidaṃ mataṃ.

    മഗ്ഗാ അഞ്ഞം ന നിയ്യാനം, അനിയ്യാനോ ന ചാപി സോ;

    Maggā aññaṃ na niyyānaṃ, aniyyāno na cāpi so;

    തച്ഛനിയ്യാനഭാവത്താ, ഇതി സോ സച്ചസമ്മതോ.

    Tacchaniyyānabhāvattā, iti so saccasammato.

    ഇതി തച്ഛാവിപല്ലാസ-ഭൂതഭാവം ചതൂസുപി;

    Iti tacchāvipallāsa-bhūtabhāvaṃ catūsupi;

    ദുക്ഖാദീസ്വവിസേസേന, സച്ചട്ഠം ആഹു പണ്ഡിതാതി. (വിഭ॰ അട്ഠ॰ ൧൮൯);

    Dukkhādīsvavisesena, saccaṭṭhaṃ āhu paṇḍitāti. (vibha. aṭṭha. 189);

    ൧൫. പുബ്ബേ അനനുസ്സുതേസൂതി ഇതോ പുബ്ബേ ‘‘ഇദം ദുക്ഖ’’ന്തിആദിനാ ന അനുസ്സുതേസു അസ്സുതപുബ്ബേസു ചതുസച്ചധമ്മേസു. ചക്ഖുന്തിആദീനി ഞാണവേവചനാനേവ. ഞാണമേവ ഹേത്ഥ പച്ചക്ഖതോ ദസ്സനട്ഠേന ചക്ഖു വിയാതി ചക്ഖു, ഞാണട്ഠേന ഞാണം, പകാരതോ ജാനനട്ഠേന പഞ്ഞാ, പടിവിജ്ഝനട്ഠേന വിജ്ജാ, സച്ചപ്പടിച്ഛാദകസ്സ മോഹന്ധകാരസ്സ വിധമനതോ ഓഭാസനട്ഠേന ആലോകോതി വുത്തം. തം പനേതം ചതൂസു സച്ചേസു ലോകിയലോകുത്തരമിസ്സകം നിദ്ദിട്ഠന്തി വേദിതബ്ബം.

    15.Pubbe ananussutesūti ito pubbe ‘‘idaṃ dukkha’’ntiādinā na anussutesu assutapubbesu catusaccadhammesu. Cakkhuntiādīni ñāṇavevacanāneva. Ñāṇameva hettha paccakkhato dassanaṭṭhena cakkhu viyāti cakkhu, ñāṇaṭṭhena ñāṇaṃ, pakārato jānanaṭṭhena paññā, paṭivijjhanaṭṭhena vijjā, saccappaṭicchādakassa mohandhakārassa vidhamanato obhāsanaṭṭhena ālokoti vuttaṃ. Taṃ panetaṃ catūsu saccesu lokiyalokuttaramissakaṃ niddiṭṭhanti veditabbaṃ.

    ൧൬. യാവകീവഞ്ചാതി യത്തകം കാലം. തിപരിവട്ടന്തി സച്ചഞാണകിച്ചഞാണകതഞാണസങ്ഖാതാനം തിണ്ണം പരിവട്ടാനം വസേന തിപരിവട്ടം. സച്ചഞാണാദിവസേന ഹി തയോ പരിവട്ടാ ഏതസ്സാതി തിപരിവട്ടന്തി വുച്ചതി ഞാണദസ്സനം. ഏത്ഥ ച ‘‘ഇദം ദുക്ഖം അരിയസച്ചം, ഇദം ദുക്ഖസമുദയ’’ന്തി ഏവം ചതൂസു സച്ചേസു യഥാഭൂതഞാണം സച്ചഞാണം നാമ. തേസുയേവ ‘‘പരിഞ്ഞേയ്യം പഹാതബ്ബം സച്ഛികാതബ്ബം ഭാവേതബ്ബ’’ന്തി ഏവം കത്തബ്ബകിച്ചജാനനഞാണം കിച്ചഞാണം നാമ. ‘‘പരിഞ്ഞാതം പഹീനം സച്ഛികതം ഭാവിത’’ന്തി ഏവം തസ്സ കതഭാവജാനനഞാണം കതഞാണം നാമ. ദ്വാദസാകാരന്തി തേസംയേവ ഏകേകസ്മിം സച്ചേ തിണ്ണം തിണ്ണം ആകാരാനം വസേന ദ്വാദസാകാരം. ഞാണദസ്സനന്തി ഏതേസം തിപരിവട്ടാനം ദ്വാദസന്നം ആകാരാനം വസേന ഉപ്പന്നഞാണസങ്ഖാതം ദസ്സനം.

    16.Yāvakīvañcāti yattakaṃ kālaṃ. Tiparivaṭṭanti saccañāṇakiccañāṇakatañāṇasaṅkhātānaṃ tiṇṇaṃ parivaṭṭānaṃ vasena tiparivaṭṭaṃ. Saccañāṇādivasena hi tayo parivaṭṭā etassāti tiparivaṭṭanti vuccati ñāṇadassanaṃ. Ettha ca ‘‘idaṃ dukkhaṃ ariyasaccaṃ, idaṃ dukkhasamudaya’’nti evaṃ catūsu saccesu yathābhūtañāṇaṃ saccañāṇaṃ nāma. Tesuyeva ‘‘pariññeyyaṃ pahātabbaṃ sacchikātabbaṃ bhāvetabba’’nti evaṃ kattabbakiccajānanañāṇaṃ kiccañāṇaṃ nāma. ‘‘Pariññātaṃ pahīnaṃ sacchikataṃ bhāvita’’nti evaṃ tassa katabhāvajānanañāṇaṃ katañāṇaṃ nāma. Dvādasākāranti tesaṃyeva ekekasmiṃ sacce tiṇṇaṃ tiṇṇaṃ ākārānaṃ vasena dvādasākāraṃ. Ñāṇadassananti etesaṃ tiparivaṭṭānaṃ dvādasannaṃ ākārānaṃ vasena uppannañāṇasaṅkhātaṃ dassanaṃ.

    അനുത്തരം സമ്മാസമ്ബോധിന്തി ഉത്തരവിരഹിതം സബ്ബസേട്ഠം സമ്മാ സാമഞ്ച ബോധിം. അഥ വാ പസത്ഥം സുന്ദരഞ്ച ബോധിം. ബോധീതി ച ഭഗവതോ അരഹത്തമഗ്ഗോ ഇധാധിപ്പേതോ. സാവകാനം അരഹത്തമഗ്ഗോ അനുത്തരാ ബോധി ഹോതി, ന ഹോതീതി? ന ഹോതി. കസ്മാ? അസബ്ബഗുണദായകത്താ. തേസഞ്ഹി കസ്സചി അരഹത്തമഗ്ഗോ അരഹത്തഫലമേവ ദേതി, കസ്സചി തിസ്സോ വിജ്ജാ, കസ്സചി ഛ അഭിഞ്ഞാ, കസ്സചി ചതസ്സോ പടിസമ്ഭിദാ, കസ്സചി സാവകപാരമീഞാണം. പച്ചേകബുദ്ധാനമ്പി പച്ചേകബോധിഞാണമേവ ദേതി, ബുദ്ധാനം പന സബ്ബഗുണസമ്പത്തിം ദേതി അഭിസേകോ വിയ രഞ്ഞോ സബ്ബലോകിസ്സരിയഭാവം. തസ്മാ അഞ്ഞസ്സ കസ്സചിപി അനുത്തരാ ബോധി ന ഹോതീതി. അഭിസമ്ബുദ്ധോതി പച്ചഞ്ഞാസിന്തി അഭിസമ്ബുദ്ധോ അഹം പത്തോ പടിവിജ്ഝിത്വാ ഠിതോതി ഏവം പടിജാനിം. ഞാണഞ്ച പന മേ ദസ്സനം ഉദപാദീതി അധിഗതഗുണാനം യാഥാവതോ ദസ്സനസമത്ഥം പച്ചവേക്ഖണഞാണഞ്ച പന മേ ഉദപാദി. അകുപ്പാ മേ വിമുത്തീതി അയം മയ്ഹം അരഹത്തഫലവിമുത്തി അകുപ്പാ പടിപക്ഖേഹി ന കോപേതബ്ബാതി ഏവം ഞാണം ഉദപാദി. തത്ഥ ദ്വീഹാകാരേഹി അകുപ്പതാ വേദിതബ്ബാ മഗ്ഗസങ്ഖാതകാരണതോ ച ആരമ്മണതോ ച. സാ ഹി ചതൂഹി മഗ്ഗേഹി സമുച്ഛിന്നകിലേസാനം പുന അനിവത്തനതായ കാരണതോപി അകുപ്പാ, അകുപ്പധമ്മം നിബ്ബാനം ആരമ്മണം കത്വാ പവത്തതായ ആരമ്മണതോപി അകുപ്പാ അനാകുപ്പാരമ്മണാനം ലോകിയസമാപത്തീനം തദഭാവതോ. അന്തിമാതി പച്ഛിമാ. നത്ഥി ദാനി പുനബ്ഭവോതി ഇദാനി പുന അഞ്ഞോ ഭവോ നാമ നത്ഥീതി.

    Anuttaraṃ sammāsambodhinti uttaravirahitaṃ sabbaseṭṭhaṃ sammā sāmañca bodhiṃ. Atha vā pasatthaṃ sundarañca bodhiṃ. Bodhīti ca bhagavato arahattamaggo idhādhippeto. Sāvakānaṃ arahattamaggo anuttarā bodhi hoti, na hotīti? Na hoti. Kasmā? Asabbaguṇadāyakattā. Tesañhi kassaci arahattamaggo arahattaphalameva deti, kassaci tisso vijjā, kassaci cha abhiññā, kassaci catasso paṭisambhidā, kassaci sāvakapāramīñāṇaṃ. Paccekabuddhānampi paccekabodhiñāṇameva deti, buddhānaṃ pana sabbaguṇasampattiṃ deti abhiseko viya rañño sabbalokissariyabhāvaṃ. Tasmā aññassa kassacipi anuttarā bodhi na hotīti. Abhisambuddhoti paccaññāsinti abhisambuddho ahaṃ patto paṭivijjhitvā ṭhitoti evaṃ paṭijāniṃ. Ñāṇañca pana me dassanaṃ udapādīti adhigataguṇānaṃ yāthāvato dassanasamatthaṃ paccavekkhaṇañāṇañca pana me udapādi. Akuppā me vimuttīti ayaṃ mayhaṃ arahattaphalavimutti akuppā paṭipakkhehi na kopetabbāti evaṃ ñāṇaṃ udapādi. Tattha dvīhākārehi akuppatā veditabbā maggasaṅkhātakāraṇato ca ārammaṇato ca. Sā hi catūhi maggehi samucchinnakilesānaṃ puna anivattanatāya kāraṇatopi akuppā, akuppadhammaṃ nibbānaṃ ārammaṇaṃ katvā pavattatāya ārammaṇatopi akuppā anākuppārammaṇānaṃ lokiyasamāpattīnaṃ tadabhāvato. Antimāti pacchimā. Natthi dāni punabbhavoti idāni puna añño bhavo nāma natthīti.

    ഇമസ്മിഞ്ച പന വേയ്യാകരണസ്മിന്തി ഇമസ്മിം നിഗ്ഗാഥകേ സുത്തേ. നിഗ്ഗാഥകഞ്ഹി സുത്തം പുച്ഛാവിസ്സജ്ജനസഹിതം ‘‘വേയ്യാകരണ’’ന്തി വുച്ചതി. ഭഞ്ഞമാനേതി ഭണിയമാനേ, ദേസിയമാനേതി അത്ഥോ. വിരജന്തി അപായഗമനീയരാഗരജാദീനം വിഗമേന വിരജം. വീതമലന്തി അനവസേസദിട്ഠിവിചികിച്ഛാമലാപഗമേന വീതമലം . പഠമമഗ്ഗവജ്ഝകിലേസരജാഭാവേന വാ വിരജം, പഞ്ചവിധദുസ്സീല്യമലാപഗമേന വീതമലം. ധമ്മചക്ഖുന്തി ബ്രഹ്മായുസുത്തേ (മ॰ നി॰ ൨.൩൮൩ ആദയോ) ഹേട്ഠിമാ തയോ മഗ്ഗാ വുത്താ, ചൂളരാഹുലോവാദേ (മ॰ നി॰ ൩.൪൧൬ ആദയോ) ആസവക്ഖയോ, ഇധ പന സോതാപത്തിമഗ്ഗോ അധിപ്പേതോ. ചതുസച്ചസങ്ഖാതേസു ധമ്മേസു തേസം ദസ്സനട്ഠേന ചക്ഖൂതി ധമ്മചക്ഖു, ഹേട്ഠിമേസു വാ തീസു മഗ്ഗധമ്മേസു ഏകം സോതാപത്തിമഗ്ഗസങ്ഖാതം ചക്ഖൂതി ധമ്മചക്ഖു, സമഥവിപസ്സനാധമ്മനിബ്ബത്തതായ സീലാദിതിവിധധമ്മക്ഖന്ധഭൂതതായ വാ ധമ്മമയം ചക്ഖൂതിപി ധമ്മചക്ഖു, തസ്സ ഉപ്പത്തിആകാരദസ്സനത്ഥം ‘‘യം കിഞ്ചി സമുദയധമ്മം, സബ്ബം തം നിരോധധമ്മ’’ന്തി ആഹ. നനു ച മഗ്ഗഞാണം അസങ്ഖതധമ്മാരമ്മണം, ന സങ്ഖതധമ്മാരമ്മണന്തി? സച്ചമേതം, യസ്മാ തം നിരോധം ആരമ്മണം കത്വാ കിച്ചവസേന സബ്ബസങ്ഖതം അസമ്മോഹപ്പടിവേധവസേന പടിവിജ്ഝന്തം ഉപ്പജ്ജതി, തസ്മാ തഥാ വുത്തം.

    Imasmiñca pana veyyākaraṇasminti imasmiṃ niggāthake sutte. Niggāthakañhi suttaṃ pucchāvissajjanasahitaṃ ‘‘veyyākaraṇa’’nti vuccati. Bhaññamāneti bhaṇiyamāne, desiyamāneti attho. Virajanti apāyagamanīyarāgarajādīnaṃ vigamena virajaṃ. Vītamalanti anavasesadiṭṭhivicikicchāmalāpagamena vītamalaṃ . Paṭhamamaggavajjhakilesarajābhāvena vā virajaṃ, pañcavidhadussīlyamalāpagamena vītamalaṃ. Dhammacakkhunti brahmāyusutte (ma. ni. 2.383 ādayo) heṭṭhimā tayo maggā vuttā, cūḷarāhulovāde (ma. ni. 3.416 ādayo) āsavakkhayo, idha pana sotāpattimaggo adhippeto. Catusaccasaṅkhātesu dhammesu tesaṃ dassanaṭṭhena cakkhūti dhammacakkhu, heṭṭhimesu vā tīsu maggadhammesu ekaṃ sotāpattimaggasaṅkhātaṃ cakkhūti dhammacakkhu, samathavipassanādhammanibbattatāya sīlāditividhadhammakkhandhabhūtatāya vā dhammamayaṃ cakkhūtipi dhammacakkhu, tassa uppattiākāradassanatthaṃ ‘‘yaṃ kiñci samudayadhammaṃ, sabbaṃ taṃ nirodhadhamma’’nti āha. Nanu ca maggañāṇaṃ asaṅkhatadhammārammaṇaṃ, na saṅkhatadhammārammaṇanti? Saccametaṃ, yasmā taṃ nirodhaṃ ārammaṇaṃ katvā kiccavasena sabbasaṅkhataṃ asammohappaṭivedhavasena paṭivijjhantaṃ uppajjati, tasmā tathā vuttaṃ.

    ൧൭. ധമ്മചക്കേതി പടിവേധഞാണഞ്ചേവ ദേസനാഞാണഞ്ച പവത്തനട്ഠേന ചക്കന്തി ധമ്മചക്കം. ബോധിപല്ലങ്കേ നിസിന്നസ്സ ഹി ചതൂസു സച്ചേസു ഉപ്പന്നം ദ്വാദസാകാരം പടിവേധഞാണമ്പി, ഇസിപതനേ നിസിന്നസ്സ ദ്വാദസാകാരായ സച്ചദേസനായ പവത്തകം ദേസനാഞാണമ്പി ധമ്മചക്കം നാമ. ഉഭയമ്പി ഹേതം ദസബലസ്സ ഉരേ പവത്തഞാണമേവ. തദുഭയം ഇമായ ദേസനായ പകാസേന്തേന ഭഗവതാ ധമ്മചക്കം പവത്തിതം നാമ. തം പനേതം ധമ്മചക്കം യാവ അഞ്ഞാസികോണ്ഡഞ്ഞത്ഥേരോ അട്ഠാരസഹി ബ്രഹ്മകോടീഹി സദ്ധിം സോതാപത്തിഫലേ പതിട്ഠാതി, താവ ഭഗവാ പവത്തേതി നാമ പവത്തനകിച്ചസ്സ അനിട്ഠിതത്താ. പതിട്ഠിതേ പവത്തിതം നാമ കസ്സപസമ്മാസമ്ബുദ്ധസ്സ സാസനന്തരധാനതോ പട്ഠായ യാവ ബുദ്ധുപ്പാദോ, ഏത്തകം കാലം അപ്പവത്തപുബ്ബസ്സ പവത്തിതത്താ. തം സന്ധായ ‘‘പവത്തിതേ ച പന ഭഗവതാ ധമ്മചക്കേ ഭുമ്മാ ദേവാ സദ്ദമനുസ്സാവേസു’’ന്തിആദി വുത്തം. തത്ഥ ഭുമ്മാതി ഭൂമട്ഠകദേവതാ. സദ്ദമനുസ്സാവേസുന്തി ഏകപ്പഹാരേനേവ സാധുകാരം ദത്വാ ‘‘ഏതം ഭഗവതാ’’തിആദീനി വദന്താ അനുസ്സാവയിംസു. ഓഭാസോതി സബ്ബഞ്ഞുതഞ്ഞാണാനുഭാവേന പവത്തോ ചിത്തപച്ചയഉതുസമുട്ഠാനോ ഓഭാസോ. സോ ഹി തദാ ദേവാനം ദേവാനുഭാവം അതിക്കമിത്വാ വിരോചിത്ഥ. അഞ്ഞാസി വത ഭോ കോണ്ഡഞ്ഞോതി ഇമസ്സപി ഉദാനസ്സ ഉദാഹരണഘോസോ ദസസഹസ്സിലോകധാതും ഫരിത്വാ അട്ഠാസി. ഭഗവതോ ഹി ധമ്മചക്കപ്പവത്തനസ്സ ആരമ്ഭേ വിയ പരിസമാപനേപി അതിവിയ ഉളാരതമം പീതിസോമനസ്സം ഉദപാദി.

    17.Dhammacakketi paṭivedhañāṇañceva desanāñāṇañca pavattanaṭṭhena cakkanti dhammacakkaṃ. Bodhipallaṅke nisinnassa hi catūsu saccesu uppannaṃ dvādasākāraṃ paṭivedhañāṇampi, isipatane nisinnassa dvādasākārāya saccadesanāya pavattakaṃ desanāñāṇampi dhammacakkaṃ nāma. Ubhayampi hetaṃ dasabalassa ure pavattañāṇameva. Tadubhayaṃ imāya desanāya pakāsentena bhagavatā dhammacakkaṃ pavattitaṃ nāma. Taṃ panetaṃ dhammacakkaṃ yāva aññāsikoṇḍaññatthero aṭṭhārasahi brahmakoṭīhi saddhiṃ sotāpattiphale patiṭṭhāti, tāva bhagavā pavatteti nāma pavattanakiccassa aniṭṭhitattā. Patiṭṭhite pavattitaṃ nāma kassapasammāsambuddhassa sāsanantaradhānato paṭṭhāya yāva buddhuppādo, ettakaṃ kālaṃ appavattapubbassa pavattitattā. Taṃ sandhāya ‘‘pavattite ca pana bhagavatā dhammacakke bhummā devā saddamanussāvesu’’ntiādi vuttaṃ. Tattha bhummāti bhūmaṭṭhakadevatā. Saddamanussāvesunti ekappahāreneva sādhukāraṃ datvā ‘‘etaṃ bhagavatā’’tiādīni vadantā anussāvayiṃsu. Obhāsoti sabbaññutaññāṇānubhāvena pavatto cittapaccayautusamuṭṭhāno obhāso. So hi tadā devānaṃ devānubhāvaṃ atikkamitvā virocittha. Aññāsi vata bho koṇḍaññoti imassapi udānassa udāharaṇaghoso dasasahassilokadhātuṃ pharitvā aṭṭhāsi. Bhagavato hi dhammacakkappavattanassa ārambhe viya parisamāpanepi ativiya uḷāratamaṃ pītisomanassaṃ udapādi.

    ൧൮. ദിട്ഠോ അരിയസച്ചധമ്മോ ഏതേനാതി ദിട്ഠധമ്മോ. ഏസ നയോ സേസപദേസുപി. ഏത്ഥ ച ദസ്സനം നാമ ഞാണദസ്സനതോ അഞ്ഞമ്പി അത്ഥീതി തംനിവത്തനത്ഥം ‘‘പത്തധമ്മോ’’തി വുത്തം. പത്തി ച ഞാണസമ്പത്തിതോ അഞ്ഞാപി വിജ്ജതീതി തതോ വിസേസനത്ഥം ‘‘വിദിതധമ്മോ’’തി വുത്തം. സാ പനേസാ വിദിതധമ്മതാ ഏകദേസതോപി ഹോതീതി നിപ്പദേസതോ വിദിതഭാവം ദസ്സേതും ‘‘പരിയോഗാള്ഹധമ്മോ’’തി വുത്തം. തേനസ്സ സച്ചാഭിസമ്ബോധിംയേവ ദീപേതി. മഗ്ഗഞാണഞ്ഹി ഏകാഭിസമയവസേന പരിഞ്ഞാദികിച്ചം സാധേന്തം നിപ്പദേസേന ചതുസച്ചധമ്മം സമന്തതോ ഓഗാള്ഹം നാമ ഹോതി. സപ്പടിഭയകന്താരസദിസാ സോളസവത്ഥുകാ അട്ഠവത്ഥുകാ ച തിണ്ണാ വിചികിച്ഛാ അനേനാതി തിണ്ണവിചികിച്ഛോ. പവത്തിആദീസു ‘‘ഏവം നുഖോ ന നുഖോ’’തി ഏവം പവത്തികാ വിഗതാ സമുച്ഛിന്നാ കഥംകഥാ അസ്സാതി വിഗതകഥംകഥോ. വേസാരജ്ജപ്പത്തോതി സാരജ്ജകരാനം പാപധമ്മാനം പഹീനത്താ തപ്പടിപക്ഖേസു ച സീലാദീസു ഗുണേസു സുപ്പതിട്ഠിതത്താ വിസാരദഭാവം വേയ്യത്തിയം പത്തോ അധിഗതോ. സ്വായം വേസാരജ്ജപ്പത്തിസുപ്പതിട്ഠിതഭാവോ കത്ഥാതി ആഹ ‘‘സത്ഥുസാസനേ’’തി. അത്തനാ പച്ചക്ഖതോ അധിഗതത്താ ന പരം പച്ചേതി, പരസ്സ സദ്ധായ ഏത്ഥ നപ്പവത്തതി, ന തസ്സ പരോ പച്ചേതബ്ബോ അത്ഥീതി അപരപ്പച്ചയോ.

    18. Diṭṭho ariyasaccadhammo etenāti diṭṭhadhammo. Esa nayo sesapadesupi. Ettha ca dassanaṃ nāma ñāṇadassanato aññampi atthīti taṃnivattanatthaṃ ‘‘pattadhammo’’ti vuttaṃ. Patti ca ñāṇasampattito aññāpi vijjatīti tato visesanatthaṃ ‘‘viditadhammo’’ti vuttaṃ. Sā panesā viditadhammatā ekadesatopi hotīti nippadesato viditabhāvaṃ dassetuṃ ‘‘pariyogāḷhadhammo’’ti vuttaṃ. Tenassa saccābhisambodhiṃyeva dīpeti. Maggañāṇañhi ekābhisamayavasena pariññādikiccaṃ sādhentaṃ nippadesena catusaccadhammaṃ samantato ogāḷhaṃ nāma hoti. Sappaṭibhayakantārasadisā soḷasavatthukā aṭṭhavatthukā ca tiṇṇā vicikicchā anenāti tiṇṇavicikiccho. Pavattiādīsu ‘‘evaṃ nukho na nukho’’ti evaṃ pavattikā vigatā samucchinnā kathaṃkathā assāti vigatakathaṃkatho. Vesārajjappattoti sārajjakarānaṃ pāpadhammānaṃ pahīnattā tappaṭipakkhesu ca sīlādīsu guṇesu suppatiṭṭhitattā visāradabhāvaṃ veyyattiyaṃ patto adhigato. Svāyaṃ vesārajjappattisuppatiṭṭhitabhāvo katthāti āha ‘‘satthusāsane’’ti. Attanā paccakkhato adhigatattā na paraṃ pacceti, parassa saddhāya ettha nappavattati, na tassa paro paccetabbo atthīti aparappaccayo.

    ലഭേയ്യാഹന്തി ലഭേയ്യം അഹം, ആയാചനവചനമേതം. ഏഹീതി ആയാചിതാനം പബ്ബജ്ജൂപസമ്പദാനം അനുമതഭാവപ്പകാസനവചനം, തസ്മാ ഏഹി സമ്പടിച്ഛാഹി യഥായാചിതം പബ്ബജ്ജൂപസമ്പദവിസേസന്തി അത്ഥോ. ഇതി-സദ്ദോ തസ്സ ഏഹിഭിക്ഖൂപസമ്പദാപടിലാഭനിമിത്തവചനപരിയോസാനദസ്സനോ. തദവസാനോ ഹി തസ്സ ഭിക്ഖുഭാവോ. തേനേവാഹ ‘‘ഏഹി ഭിക്ഖൂതി ഭഗവതോ വചനേന അഭിനിപ്ഫന്നാ സാവ തസ്സ ആയസ്മതോ ഏഹിഭിക്ഖൂപസമ്പദാ അഹോസീ’’തി. ചര ബ്രഹ്മചരിയന്തി ഉപരിമഗ്ഗത്തയസങ്ഖാതം ബ്രഹ്മചരിയം സമധിഗച്ഛ. കിമത്ഥം? സമ്മാ ദുക്ഖസ്സ അന്തകിരിയായ. ഇധാപി ‘‘അവോചാ’’തി സമ്ബന്ധിതബ്ബം. ‘‘നവ കോടിസഹസ്സാനീ’’തിആദിനാ (വിസുദ്ധി॰ ൧.൨൦; പടി॰ മ॰ അട്ഠ॰ ൧.൧.൩൭) വുത്തപ്പഭേദാനം അനേകസഹസ്സാനം സംവരവിനയാനം സമാദിയിത്വാ വത്തനേന ഉപരിഭൂതാ അഗ്ഗഭൂതാ സമ്പദാതി ഉപസമ്പദാ.

    Labheyyāhanti labheyyaṃ ahaṃ, āyācanavacanametaṃ. Ehīti āyācitānaṃ pabbajjūpasampadānaṃ anumatabhāvappakāsanavacanaṃ, tasmā ehi sampaṭicchāhi yathāyācitaṃ pabbajjūpasampadavisesanti attho. Iti-saddo tassa ehibhikkhūpasampadāpaṭilābhanimittavacanapariyosānadassano. Tadavasāno hi tassa bhikkhubhāvo. Tenevāha ‘‘ehi bhikkhūti bhagavato vacanena abhinipphannā sāva tassa āyasmato ehibhikkhūpasampadā ahosī’’ti. Cara brahmacariyanti uparimaggattayasaṅkhātaṃ brahmacariyaṃ samadhigaccha. Kimatthaṃ? Sammā dukkhassa antakiriyāya. Idhāpi ‘‘avocā’’ti sambandhitabbaṃ. ‘‘Nava koṭisahassānī’’tiādinā (visuddhi. 1.20; paṭi. ma. aṭṭha. 1.1.37) vuttappabhedānaṃ anekasahassānaṃ saṃvaravinayānaṃ samādiyitvā vattanena uparibhūtā aggabhūtā sampadāti upasampadā.

    ൧൯. നീഹാരഭത്തോതി നീഹടഭത്തോ, ഗാമതോ ഭിക്ഖം നീഹരിത്വാ ഭിക്ഖൂഹി ദിന്നഭത്തോതി അത്ഥോ . ഭഗവാ ഹി ദഹരകുമാരകേ വിയ തേ ഭിക്ഖൂ പരിഹരന്തോ പാടിപദദിവസതോ പട്ഠായ പിണ്ഡപാതത്ഥായപി ഗാമം അപവിസിത്വാ അന്തോവിഹാരേയേവ വസി.

    19.Nīhārabhattoti nīhaṭabhatto, gāmato bhikkhaṃ nīharitvā bhikkhūhi dinnabhattoti attho . Bhagavā hi daharakumārake viya te bhikkhū pariharanto pāṭipadadivasato paṭṭhāya piṇḍapātatthāyapi gāmaṃ apavisitvā antovihāreyeva vasi.

    ധമ്മചക്കപ്പവത്തനസുത്തവണ്ണനാ നിട്ഠിതാ.

    Dhammacakkappavattanasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.







    Related texts:



    തിപിടക (മൂല) • Tipiṭaka (Mūla) / വിനയപിടക • Vinayapiṭaka / മഹാവഗ്ഗപാളി • Mahāvaggapāḷi / ൬. പഞ്ചവഗ്ഗിയകഥാ • 6. Pañcavaggiyakathā

    അട്ഠകഥാ • Aṭṭhakathā / വിനയപിടക (അട്ഠകഥാ) • Vinayapiṭaka (aṭṭhakathā) / മഹാവഗ്ഗ-അട്ഠകഥാ • Mahāvagga-aṭṭhakathā / പഞ്ചവഗ്ഗിയകഥാ • Pañcavaggiyakathā

    ടീകാ • Tīkā / വിനയപിടക (ടീകാ) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / വജിരബുദ്ധി-ടീകാ • Vajirabuddhi-ṭīkā / പഞ്ചവഗ്ഗിയകഥാവണ്ണനാ • Pañcavaggiyakathāvaṇṇanā

    ടീകാ • Tīkā / വിനയപിടക (ടീകാ) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / വിമതിവിനോദനീ-ടീകാ • Vimativinodanī-ṭīkā / പഞ്ചവഗ്ഗിയകഥാവണ്ണനാ • Pañcavaggiyakathāvaṇṇanā

    ടീകാ • Tīkā / വിനയപിടക (ടീകാ) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / പാചിത്യാദിയോജനാപാളി • Pācityādiyojanāpāḷi / ൬. പഞ്ചവഗ്ഗിയകഥാ • 6. Pañcavaggiyakathā


    © 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
    Contact