| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / मज्झिमनिकाय (टीका) • Majjhimanikāya (ṭīkā) |
९. धम्मचेतियसुत्तवण्णना
9. Dhammacetiyasuttavaṇṇanā
३६४. मेदवण्णा उळुपवण्णा च तत्थ तत्थ पासाणा उस्सन्ना अहेसुन्ति मेदाळुपन्ति गामस्स समञ्ञा जाता। उळुपवण्णाति चन्दसमानवण्णताय मेदपासाणा वुत्ताति केचि। अट्ठकथायं पन ‘‘मेदवण्णा पासाणा किरेत्थ उस्सन्ना अहेसु’’न्ति इदं वुत्तं। अस्साति सेनापतिस्स। कथासमुट्ठापनत्थन्ति मल्लिकाय सोकविनोदनधम्मकथासमुट्ठापनत्थं।
364. Medavaṇṇā uḷupavaṇṇā ca tattha tattha pāsāṇā ussannā ahesunti medāḷupanti gāmassa samaññā jātā. Uḷupavaṇṇāti candasamānavaṇṇatāya medapāsāṇā vuttāti keci. Aṭṭhakathāyaṃ pana ‘‘medavaṇṇā pāsāṇā kirettha ussannā ahesu’’nti idaṃ vuttaṃ. Assāti senāpatissa. Kathāsamuṭṭhāpanatthanti mallikāya sokavinodanadhammakathāsamuṭṭhāpanatthaṃ.
रञ्ञाति पसेनदीकोसलरञ्ञा। महच्चाति महतिया। पदविपल्लासेन चेतं वुत्तं। पसादमरहन्तीति पासादिकानि। तेनाह ‘‘सह रञ्जनकानी’’ति। यानि पन पासादिकानि, तानि पस्सितुं युत्तानि। पासादिकानीति वा सद्दहनसहितानि। तेनाह ‘‘पसादजनकानी’’ति। ‘‘अप्पाबाध’’न्ति आदीसु विय अप्पसद्दो अभावत्थोति आह ‘‘निस्सद्दानी’’ति। अनियमत्थवाची य-सद्दो अनियमाकारवाचकोपि होतीति ‘‘यत्था’’ति पदस्स ‘‘यादिसेसू’’तिआदिमाह। तथा हि अङ्गुलिमालसुत्ते (म॰ नि॰ अट्ठ॰ २.३४७ आदयो) ‘‘यस्स खो’’ति पदस्स ‘‘यादिसस्स खो’’ति अत्थो वुत्तो।
Raññāti pasenadīkosalaraññā. Mahaccāti mahatiyā. Padavipallāsena cetaṃ vuttaṃ. Pasādamarahantīti pāsādikāni. Tenāha ‘‘saha rañjanakānī’’ti. Yāni pana pāsādikāni, tāni passituṃ yuttāni. Pāsādikānīti vā saddahanasahitāni. Tenāha ‘‘pasādajanakānī’’ti. ‘‘Appābādha’’nti ādīsu viya appasaddo abhāvatthoti āha ‘‘nissaddānī’’ti. Aniyamatthavācī ya-saddo aniyamākāravācakopi hotīti ‘‘yatthā’’ti padassa ‘‘yādisesū’’tiādimāha. Tathā hi aṅgulimālasutte (ma. ni. aṭṭha. 2.347 ādayo) ‘‘yassa kho’’ti padassa ‘‘yādisassa kho’’ti attho vutto.
३६६. पटिच्छदन्ति पटिच्छादकं। राजककुधभण्डानीति राजभण्डभूतानि। रहायतीति रहो करोति, मं अज्झेसतीति अत्थो।
366.Paṭicchadanti paṭicchādakaṃ. Rājakakudhabhaṇḍānīti rājabhaṇḍabhūtāni. Rahāyatīti raho karoti, maṃ ajjhesatīti attho.
३६७. यथासभावतो ञेय्यं धारेति अवधारेतीति धम्मो, ञाणन्ति आह ‘‘पच्चक्खञाणसङ्खातस्स धम्मस्सा’’ति। अनुनयोति अनुगच्छनको। दिट्ठेन हि अदिट्ठस्स अनुमानं। तेनाह ‘‘अनुमानं अनुबुद्धी’’ति। आपाणकोटिकन्ति याव पाणकोटि, ताव जीवितपरियोसानं। एतन्ति धम्मन्वयसङ्खातं अनुमानं। एवन्ति ‘‘इध पनाह’’न्ति वुत्तप्पकारेन।
367. Yathāsabhāvato ñeyyaṃ dhāreti avadhāretīti dhammo, ñāṇanti āha ‘‘paccakkhañāṇasaṅkhātassa dhammassā’’ti. Anunayoti anugacchanako. Diṭṭhena hi adiṭṭhassa anumānaṃ. Tenāha ‘‘anumānaṃ anubuddhī’’ti. Āpāṇakoṭikanti yāva pāṇakoṭi, tāva jīvitapariyosānaṃ. Etanti dhammanvayasaṅkhātaṃ anumānaṃ. Evanti ‘‘idha panāha’’nti vuttappakārena.
३६९. चक्खुं अबन्धन्ते वियाति अपासादिकताय पस्सन्तानं चक्खुं अत्तनि अबन्धन्ते विय। कुलसन्तानानुबन्धो रोगो कुलरोगो। उळारन्ति सानुभावं। यो हि आनुभावसम्पन्नो, तं ‘‘महेसक्ख’’न्ति वदन्ति। अरहत्तं गण्हन्तोति उक्कट्ठनिद्देसोयं, हेट्ठिमफलानि गण्हन्तोपि।
369.Cakkhuṃ abandhante viyāti apāsādikatāya passantānaṃ cakkhuṃ attani abandhante viya. Kulasantānānubandho rogo kularogo. Uḷāranti sānubhāvaṃ. Yo hi ānubhāvasampanno, taṃ ‘‘mahesakkha’’nti vadanti. Arahattaṃ gaṇhantoti ukkaṭṭhaniddesoyaṃ, heṭṭhimaphalāni gaṇhantopi.
३७३. जीविका जीवितवुत्ति।
373. Jīvikā jīvitavutti.
३७४. धम्मं चेतेति संवेदेति एतेहीति धम्मचेतियानि, धम्मस्स पूजावचनानि। ननु चेतानि बुद्धसङ्घगुणदीपनानिपि सन्ति? कथं ‘‘धम्मचेतियानीति धम्मस्स चित्तीकारवचनानी’’ति वुत्तन्ति आह ‘‘तीसु ही’’तिआदि। तत्थ यस्मा बुद्धरतनमूलकानि सेसरतनानि तस्स वसेन लद्धब्बतो। कोसलरञ्ञा चेत्थ बुद्धगारवेन धम्मसङ्घगारवं पवेदितं, तस्मा ‘‘भगवति चित्तीकारे कते धम्मोपि कतोव होती’’ति वुत्तं। यस्मा च रतनत्तयपसादपुब्बिका सासने सम्मापटिपत्ति, तस्मा वुत्तं – ‘‘आदिब्रह्मचरियकानीति मग्गब्रह्मचरियस्स आदिभूतानी’’ति। सेसं सुविञ्ञेय्यमेव।
374. Dhammaṃ ceteti saṃvedeti etehīti dhammacetiyāni, dhammassa pūjāvacanāni. Nanu cetāni buddhasaṅghaguṇadīpanānipi santi? Kathaṃ ‘‘dhammacetiyānīti dhammassa cittīkāravacanānī’’ti vuttanti āha ‘‘tīsu hī’’tiādi. Tattha yasmā buddharatanamūlakāni sesaratanāni tassa vasena laddhabbato. Kosalaraññā cettha buddhagāravena dhammasaṅghagāravaṃ paveditaṃ, tasmā ‘‘bhagavati cittīkāre kate dhammopi katova hotī’’ti vuttaṃ. Yasmā ca ratanattayapasādapubbikā sāsane sammāpaṭipatti, tasmā vuttaṃ – ‘‘ādibrahmacariyakānīti maggabrahmacariyassa ādibhūtānī’’ti. Sesaṃ suviññeyyameva.
धम्मचेतियसुत्तवण्णनाय लीनत्थप्पकासना समत्ता।
Dhammacetiyasuttavaṇṇanāya līnatthappakāsanā samattā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / मज्झिमनिकाय • Majjhimanikāya / ९. धम्मचेतियसुत्तं • 9. Dhammacetiyasuttaṃ
अट्ठकथा • Aṭṭhakathā / सुत्तपिटक (अट्ठकथा) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / मज्झिमनिकाय (अट्ठकथा) • Majjhimanikāya (aṭṭhakathā) / ९. धम्मचेतियसुत्तवण्णना • 9. Dhammacetiyasuttavaṇṇanā
