| Library / Tipiṭaka / ติปิฎก • Tipiṭaka / มชฺฌิมนิกาย (ฎีกา) • Majjhimanikāya (ṭīkā) |
๙. ธมฺมเจติยสุตฺตวณฺณนา
9. Dhammacetiyasuttavaṇṇanā
๓๖๔. เมทวณฺณา อุฬุปวณฺณา จ ตตฺถ ตตฺถ ปาสาณา อุสฺสนฺนา อเหสุนฺติ เมทาฬุปนฺติ คามสฺส สมญฺญา ชาตาฯ อุฬุปวณฺณาติ จนฺทสมานวณฺณตาย เมทปาสาณา วุตฺตาติ เกจิฯ อฎฺฐกถายํ ปน ‘‘เมทวณฺณา ปาสาณา กิเรตฺถ อุสฺสนฺนา อเหสุ’’นฺติ อิทํ วุตฺตํฯ อสฺสาติ เสนาปติสฺสฯ กถาสมุฎฺฐาปนตฺถนฺติ มลฺลิกาย โสกวิโนทนธมฺมกถาสมุฎฺฐาปนตฺถํฯ
364. Medavaṇṇā uḷupavaṇṇā ca tattha tattha pāsāṇā ussannā ahesunti medāḷupanti gāmassa samaññā jātā. Uḷupavaṇṇāti candasamānavaṇṇatāya medapāsāṇā vuttāti keci. Aṭṭhakathāyaṃ pana ‘‘medavaṇṇā pāsāṇā kirettha ussannā ahesu’’nti idaṃ vuttaṃ. Assāti senāpatissa. Kathāsamuṭṭhāpanatthanti mallikāya sokavinodanadhammakathāsamuṭṭhāpanatthaṃ.
รญฺญาติ ปเสนทีโกสลรญฺญาฯ มหจฺจาติ มหติยาฯ ปทวิปลฺลาเสน เจตํ วุตฺตํฯ ปสาทมรหนฺตีติ ปาสาทิกานิฯ เตนาห ‘‘สห รญฺชนกานี’’ติฯ ยานิ ปน ปาสาทิกานิ, ตานิ ปสฺสิตุํ ยุตฺตานิฯ ปาสาทิกานีติ วา สทฺทหนสหิตานิฯ เตนาห ‘‘ปสาทชนกานี’’ติฯ ‘‘อปฺปาพาธ’’นฺติ อาทีสุ วิย อปฺปสโทฺท อภาวโตฺถติ อาห ‘‘นิสฺสทฺทานี’’ติฯ อนิยมตฺถวาจี ย-สโทฺท อนิยมาการวาจโกปิ โหตีติ ‘‘ยตฺถา’’ติ ปทสฺส ‘‘ยาทิเสสู’’ติอาทิมาหฯ ตถา หิ องฺคุลิมาลสุเตฺต (ม. นิ. อฎฺฐ. ๒.๓๔๗ อาทโย) ‘‘ยสฺส โข’’ติ ปทสฺส ‘‘ยาทิสสฺส โข’’ติ อโตฺถ วุโตฺตฯ
Raññāti pasenadīkosalaraññā. Mahaccāti mahatiyā. Padavipallāsena cetaṃ vuttaṃ. Pasādamarahantīti pāsādikāni. Tenāha ‘‘saha rañjanakānī’’ti. Yāni pana pāsādikāni, tāni passituṃ yuttāni. Pāsādikānīti vā saddahanasahitāni. Tenāha ‘‘pasādajanakānī’’ti. ‘‘Appābādha’’nti ādīsu viya appasaddo abhāvatthoti āha ‘‘nissaddānī’’ti. Aniyamatthavācī ya-saddo aniyamākāravācakopi hotīti ‘‘yatthā’’ti padassa ‘‘yādisesū’’tiādimāha. Tathā hi aṅgulimālasutte (ma. ni. aṭṭha. 2.347 ādayo) ‘‘yassa kho’’ti padassa ‘‘yādisassa kho’’ti attho vutto.
๓๖๖. ปฎิจฺฉทนฺติ ปฎิจฺฉาทกํฯ ราชกกุธภณฺฑานีติ ราชภณฺฑภูตานิฯ รหายตีติ รโห กโรติ, มํ อเชฺฌสตีติ อโตฺถฯ
366.Paṭicchadanti paṭicchādakaṃ. Rājakakudhabhaṇḍānīti rājabhaṇḍabhūtāni. Rahāyatīti raho karoti, maṃ ajjhesatīti attho.
๓๖๗. ยถาสภาวโต เญยฺยํ ธาเรติ อวธาเรตีติ ธโมฺม, ญาณนฺติ อาห ‘‘ปจฺจกฺขญาณสงฺขาตสฺส ธมฺมสฺสา’’ติฯ อนุนโยติ อนุคจฺฉนโกฯ ทิเฎฺฐน หิ อทิฎฺฐสฺส อนุมานํฯ เตนาห ‘‘อนุมานํ อนุพุทฺธี’’ติฯ อาปาณโกฎิกนฺติ ยาว ปาณโกฎิ, ตาว ชีวิตปริโยสานํฯ เอตนฺติ ธมฺมนฺวยสงฺขาตํ อนุมานํฯ เอวนฺติ ‘‘อิธ ปนาห’’นฺติ วุตฺตปฺปกาเรนฯ
367. Yathāsabhāvato ñeyyaṃ dhāreti avadhāretīti dhammo, ñāṇanti āha ‘‘paccakkhañāṇasaṅkhātassa dhammassā’’ti. Anunayoti anugacchanako. Diṭṭhena hi adiṭṭhassa anumānaṃ. Tenāha ‘‘anumānaṃ anubuddhī’’ti. Āpāṇakoṭikanti yāva pāṇakoṭi, tāva jīvitapariyosānaṃ. Etanti dhammanvayasaṅkhātaṃ anumānaṃ. Evanti ‘‘idha panāha’’nti vuttappakārena.
๓๖๙. จกฺขุํ อพนฺธเนฺต วิยาติ อปาสาทิกตาย ปสฺสนฺตานํ จกฺขุํ อตฺตนิ อพนฺธเนฺต วิยฯ กุลสนฺตานานุพโนฺธ โรโค กุลโรโคฯ อุฬารนฺติ สานุภาวํฯ โย หิ อานุภาวสมฺปโนฺน, ตํ ‘‘มเหสกฺข’’นฺติ วทนฺติฯ อรหตฺตํ คณฺหโนฺตติ อุกฺกฎฺฐนิเทฺทโสยํ, เหฎฺฐิมผลานิ คณฺหโนฺตปิฯ
369.Cakkhuṃ abandhante viyāti apāsādikatāya passantānaṃ cakkhuṃ attani abandhante viya. Kulasantānānubandho rogo kularogo. Uḷāranti sānubhāvaṃ. Yo hi ānubhāvasampanno, taṃ ‘‘mahesakkha’’nti vadanti. Arahattaṃ gaṇhantoti ukkaṭṭhaniddesoyaṃ, heṭṭhimaphalāni gaṇhantopi.
๓๗๓. ชีวิกา ชีวิตวุตฺติฯ
373. Jīvikā jīvitavutti.
๓๗๔. ธมฺมํ เจเตติ สํเวเทติ เอเตหีติ ธมฺมเจติยานิ, ธมฺมสฺส ปูชาวจนานิฯ นนุ เจตานิ พุทฺธสงฺฆคุณทีปนานิปิ สนฺติ? กถํ ‘‘ธมฺมเจติยานีติ ธมฺมสฺส จิตฺตีการวจนานี’’ติ วุตฺตนฺติ อาห ‘‘ตีสุ หี’’ติอาทิฯ ตตฺถ ยสฺมา พุทฺธรตนมูลกานิ เสสรตนานิ ตสฺส วเสน ลทฺธพฺพโตฯ โกสลรญฺญา เจตฺถ พุทฺธคารเวน ธมฺมสงฺฆคารวํ ปเวทิตํ, ตสฺมา ‘‘ภควติ จิตฺตีกาเร กเต ธโมฺมปิ กโตว โหตี’’ติ วุตฺตํฯ ยสฺมา จ รตนตฺตยปสาทปุพฺพิกา สาสเน สมฺมาปฎิปตฺติ, ตสฺมา วุตฺตํ – ‘‘อาทิพฺรหฺมจริยกานีติ มคฺคพฺรหฺมจริยสฺส อาทิภูตานี’’ติฯ เสสํ สุวิเญฺญยฺยเมวฯ
374. Dhammaṃ ceteti saṃvedeti etehīti dhammacetiyāni, dhammassa pūjāvacanāni. Nanu cetāni buddhasaṅghaguṇadīpanānipi santi? Kathaṃ ‘‘dhammacetiyānīti dhammassa cittīkāravacanānī’’ti vuttanti āha ‘‘tīsu hī’’tiādi. Tattha yasmā buddharatanamūlakāni sesaratanāni tassa vasena laddhabbato. Kosalaraññā cettha buddhagāravena dhammasaṅghagāravaṃ paveditaṃ, tasmā ‘‘bhagavati cittīkāre kate dhammopi katova hotī’’ti vuttaṃ. Yasmā ca ratanattayapasādapubbikā sāsane sammāpaṭipatti, tasmā vuttaṃ – ‘‘ādibrahmacariyakānīti maggabrahmacariyassa ādibhūtānī’’ti. Sesaṃ suviññeyyameva.
ธมฺมเจติยสุตฺตวณฺณนาย ลีนตฺถปฺปกาสนา สมตฺตาฯ
Dhammacetiyasuttavaṇṇanāya līnatthappakāsanā samattā.
Related texts:
ติปิฎก (มูล) • Tipiṭaka (Mūla) / สุตฺตปิฎก • Suttapiṭaka / มชฺฌิมนิกาย • Majjhimanikāya / ๙. ธมฺมเจติยสุตฺตํ • 9. Dhammacetiyasuttaṃ
อฎฺฐกถา • Aṭṭhakathā / สุตฺตปิฎก (อฎฺฐกถา) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / มชฺฌิมนิกาย (อฎฺฐกถา) • Majjhimanikāya (aṭṭhakathā) / ๙. ธมฺมเจติยสุตฺตวณฺณนา • 9. Dhammacetiyasuttavaṇṇanā
