Library / Tipiṭaka / ತಿಪಿಟಕ • Tipiṭaka / ಮಜ್ಝಿಮನಿಕಾಯ (ಟೀಕಾ) • Majjhimanikāya (ṭīkā)

    ೩. ಧಮ್ಮದಾಯಾದಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

    3. Dhammadāyādasuttavaṇṇanā

    ೨೯. ತಸ್ಮಾ ತಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾತಿ ಯಸ್ಮಾ ಸುತ್ತನ್ತವಣ್ಣನಾ ಸುತ್ತನಿಕ್ಖೇಪಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ವುಚ್ಚಮಾನಾ ಪಾಕಟಾ ಹೋತಿ, ಯಸ್ಮಾ ಚಸ್ಸ ಧಮ್ಮದಾಯಾದಸುತ್ತಸ್ಸ ಅಟ್ಠುಪ್ಪತ್ತಿಕೋ ನಿಕ್ಖೇಪೋ, ತಸ್ಮಾ ತಂ ನಿಕ್ಖೇಪಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ, ಕಥೇತ್ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಲಾಭಸಕ್ಕಾರೇತಿ (ಸಂ॰ ನಿ॰ ಟೀ॰ ೨.೨.೬೩) ಲಾಭಸಕ್ಕಾರಸಙ್ಖಾತಾಯ ಅಟ್ಠುಪ್ಪತ್ತಿಯಾತಿ ಕೇಚಿ, ಲಾಭಸಕ್ಕಾರೇ ವಾ ಅಟ್ಠುಪ್ಪತ್ತಿಯಾತಿ ಅಪರೇ। ಯಾ ಹಿ ಲಾಭಸಕ್ಕಾರನಿಮಿತ್ತಂ ತದಾ ಭಿಕ್ಖೂಸು ಪಚ್ಚಯಬಾಹುಲ್ಲಿಕತಾ ಜಾತಾ, ತಂ ಅಟ್ಠುಪ್ಪತ್ತಿಂ ಕತ್ವಾ ಭಗವಾ ಇಮಂ ದೇಸೇಸೀತಿ। ಯಮಕಮಹಾಮೇಘೋತಿ ಹೇಟ್ಠಾಓಲಮ್ಬನಉಪರಿಉಗ್ಗಮನವಸೇನ ಸತಪಟಲೋ ಸಹಸ್ಸಪಟಲೋ ಯುಗಳಮಹಾಮೇಘೋ। ತಿಟ್ಠನ್ತಿ ಚೇವ ಭಗವತಿ ಕತ್ಥಚಿ ನಿಬದ್ಧವಾಸಂ ವಸನ್ತೇ, ಚಾರಿಕಂ ಪನ ಗಚ್ಛನ್ತೇ ಅನುಬನ್ಧನ್ತಿ ಚ। ಭಿಕ್ಖೂನಮ್ಪಿ ಯೇಭುಯ್ಯೇನ ಕಪ್ಪಸತಸಹಸ್ಸಂ ತತೋ ಭಿಯ್ಯೋಪಿ ಪೂರಿತದಾನಪಾರಮಿಸಞ್ಚಯತ್ತಾ ತದಾ ಮಹಾಲಾಭಸಕ್ಕಾರೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜೀತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ಏವಂ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘಸ್ಸಪೀ’’ತಿ।

    29.Tasmātaṃ dassetvāti yasmā suttantavaṇṇanā suttanikkhepaṃ dassetvā vuccamānā pākaṭā hoti, yasmā cassa dhammadāyādasuttassa aṭṭhuppattiko nikkhepo, tasmā taṃ nikkhepaṃ dassetvā, kathetvāti attho. Lābhasakkāreti (saṃ. ni. ṭī. 2.2.63) lābhasakkārasaṅkhātāya aṭṭhuppattiyāti keci, lābhasakkāre vā aṭṭhuppattiyāti apare. Yā hi lābhasakkāranimittaṃ tadā bhikkhūsu paccayabāhullikatā jātā, taṃ aṭṭhuppattiṃ katvā bhagavā imaṃ desesīti. Yamakamahāmeghoti heṭṭhāolambanaupariuggamanavasena satapaṭalo sahassapaṭalo yugaḷamahāmegho. Tiṭṭhanti ceva bhagavati katthaci nibaddhavāsaṃ vasante, cārikaṃ pana gacchante anubandhanti ca. Bhikkhūnampi yebhuyyena kappasatasahassaṃ tato bhiyyopi pūritadānapāramisañcayattā tadā mahālābhasakkāro uppajjīti vuttaṃ ‘‘evaṃ bhikkhusaṅghassapī’’ti.

    ಸಕ್ಕತೋತಿ ಸಕ್ಕಾರಪ್ಪತೋ। ಗರುಕತೋತಿ ಗರುಕಾರಪ್ಪತ್ತೋ। ಮಾನಿತೋತಿ ಬಹುಮತೋ ಮನಸಾ ಪಿಯಾಯಿತೋ ಚ। ಪೂಜಿತೋತಿ ಮಾಲಾದಿಪೂಜಾಯ ಚೇವ ಚತುಪಚ್ಚಯಾಭಿಪೂಜಾಯ ಚ ಪೂಜಿತೋ। ಅಪಚಿತೋತಿ ಅಪಚಾಯನಪ್ಪತ್ತೋ। ಯಸ್ಸ ಹಿ ಚತ್ತಾರೋ ಪಚ್ಚಯೇ ಸಕ್ಕತ್ವಾಪಿ ಅಭಿಸಙ್ಖತೇ ಪಣೀತಪಣೀತೇ ಉಪನೇನ್ತಿ, ಸೋ ಸಕ್ಕತೋ। ಯಸ್ಮಿಂ ಗರುಭಾವಂ ಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಪೇತ್ವಾ ತೇ ದೇನ್ತಿ, ಸೋ ಗರುಕತೋ। ಯಂ ಮನಸಾ ಪಿಯಾಯನ್ತಿ ಬಹುಮಞ್ಞನ್ತಿ ಚ, ಸೋ ಬಹುಮತೋ। ಯಸ್ಸ ಸಬ್ಬಮೇತಂ ಪೂಜಾವಸೇನ ಕರೋನ್ತಿ, ಸೋ ಪೂಜಿತೋ। ಯಸ್ಸ ಅಭಿವಾದನಪಚ್ಚುಟ್ಠಾನಞ್ಜಲಿಕಮ್ಮಾದಿವಸೇನ ಪರಮನಿಪಚ್ಚಕಾರಂ ಕರೋನ್ತಿ, ಸೋ ಅಪಚಿತೋ। ಭಗವತಿ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘೇ ಚ ಲೋಕೋ ಏವಂ ಪಟಿಪನ್ನೋ। ತೇನ ವುತ್ತಂ ‘‘ತೇನ ಖೋ ಪನ…ಪೇ॰… ಪರಿಕ್ಖಾರಾನ’’ನ್ತಿ। ಲಾಭಗ್ಗಯಸಗ್ಗಪತ್ತನ್ತಿ ಲಾಭಸ್ಸ ಚ ಯಸಸ್ಸ ಚ ಅಗ್ಗಂ ಉಕ್ಕಂಸಂ ಪತ್ತಂ।

    Sakkatoti sakkārappato. Garukatoti garukārappatto. Mānitoti bahumato manasā piyāyito ca. Pūjitoti mālādipūjāya ceva catupaccayābhipūjāya ca pūjito. Apacitoti apacāyanappatto. Yassa hi cattāro paccaye sakkatvāpi abhisaṅkhate paṇītapaṇīte upanenti, so sakkato. Yasmiṃ garubhāvaṃ paccupaṭṭhapetvā te denti, so garukato. Yaṃ manasā piyāyanti bahumaññanti ca, so bahumato. Yassa sabbametaṃ pūjāvasena karonti, so pūjito. Yassa abhivādanapaccuṭṭhānañjalikammādivasena paramanipaccakāraṃ karonti, so apacito. Bhagavati bhikkhusaṅghe ca loko evaṃ paṭipanno. Tena vuttaṃ ‘‘tena kho pana…pe… parikkhārāna’’nti. Lābhaggayasaggapattanti lābhassa ca yasassa ca aggaṃ ukkaṃsaṃ pattaṃ.

    ಪಚ್ಚಯಾ ಚೀವರಾದಯೋ ಗರುಕಾತಬ್ಬಾ ಏತೇಸನ್ತಿ ಪಚ್ಚಯಗರುಕಾ, ಆಮಿಸಚಕ್ಖುಕಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಪಚ್ಚಯೇಸು ಗಿದ್ಧಾ ಗಧಿತಾ ಪಚ್ಚಯಾನಂ ಬಹುಲಭಾವಾಯ ಪಟಿಪನ್ನಾತಿ ಪಚ್ಚಯಬಾಹುಲಿಕಾ। ಭಗವತೋಪಿ ಪಾಕಟಾ ಅಹೋಸಿ ಪಕತಿಚಾರಿತ್ತವಸೇನಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ ಅಞ್ಞಥಾ ಅಪಾಕಟಸ್ಸೇವ ಅಭಾವತೋ। ಧಮ್ಮಸಭಾವಚಿನ್ತಾವಸೇನ ಪವತ್ತಂ ಸಹೋತ್ತಪ್ಪಞಾಣಂ ಧಮ್ಮಸಂವೇಗೋ, ಇಧ ಪನ ಸೋ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಲಾಭಗರುತಾಧಮ್ಮವಸೇನ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ಸಮಣಧಮ್ಮವುತ್ತೀತಿ ಸಮಣಧಮ್ಮಕರಣಂ। ಸಾತಿ ಧಮ್ಮದಾಯಾದದೇಸನಾ। ಪಟಿಬಿಮ್ಬದಸ್ಸನವಸೇನ ಸಬ್ಬಕಾಯಸ್ಸ ದಸ್ಸನಯೋಗ್ಗೋ ಆದಾಸೋತಿ ಸಬ್ಬಕಾಯಿಕಆದಾಸೋ।

    Paccayā cīvarādayo garukātabbā etesanti paccayagarukā, āmisacakkhukāti attho. Paccayesu giddhā gadhitā paccayānaṃ bahulabhāvāya paṭipannāti paccayabāhulikā. Bhagavatopi pākaṭā ahosi pakaticārittavasenāti adhippāyo aññathā apākaṭasseva abhāvato. Dhammasabhāvacintāvasena pavattaṃ sahottappañāṇaṃ dhammasaṃvego, idha pana so bhikkhūnaṃ lābhagarutādhammavasena veditabbo. Samaṇadhammavuttīti samaṇadhammakaraṇaṃ. Sāti dhammadāyādadesanā. Paṭibimbadassanavasena sabbakāyassa dassanayoggo ādāsoti sabbakāyikaādāso.

    ಪಿತು-ದಾಯಂ, ತೇನ ದಾತಬ್ಬಂ, ತತೋ ಲದ್ಧಬ್ಬಂ ಅರಹಭಾವೇನ ಆದಿಯನ್ತೀತಿ ದಾಯಾದಾ, ಪುತ್ತಾ। ತಞ್ಚ ಲೋಕೇ ಆಮಿಸಮೇವ, ಸಾಸನೇ ಪನ ಧಮ್ಮೋಪೀತಿ ತತ್ಥ ಯಂ ಸಾವಜ್ಜಂ ಅನಿಯ್ಯಾನಿಕಞ್ಚ, ತಂ ಪಟಿಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ, ಯಂ ನಿಯ್ಯಾನಿಕಂ ಅನವಜ್ಜಞ್ಚ, ತತ್ಥ ಭಿಕ್ಖೂ ನಿಯೋಜೇನ್ತೋ ಭಗವಾ ಅವೋಚ ‘‘ಧಮ್ಮದಾಯಾದಾ ಮೇ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಭವಥ, ಮಾ ಆಮಿಸದಾಯಾದಾ’’ತಿ। ಧಮ್ಮಸ್ಸ ಮೇ ದಾಯಾದಾತಿ ಮಮ ಧಮ್ಮಸ್ಸ ಓಗಾಹಿನೋ, ಧಮ್ಮಭಾಗಭಾಗಿನೋತಿ ಅತ್ಥೋ। ತಥಾ ಹಿ ವಕ್ಖತಿ ‘‘ಧಮ್ಮಕೋಟ್ಠಾಸಸ್ಸೇವ ಸಾಮಿನೋ’’ತಿ (ಮ॰ ನಿ॰ ಅಟ್ಠ॰೧.೨೯)। ನಿಬ್ಬತ್ತಿತಧಮ್ಮೋತಿ ಅಸಂಕಿಲೇಸಿಕಾನುತ್ತರಾದಿಭಾವೇನ ಧಮ್ಮಸಾಮಞ್ಞತೋ ನಿದ್ಧಾರಿತಧಮ್ಮೋ। ಪರಿಯಾಯೇತಿ ಸಭಾವತೋ ಪರಿವತ್ತೇತ್ವಾ ಞಾಪೇತಿ ಏತೇನಾತಿ ಪರಿಯಾಯೋ, ಲೇಸೋ, ಲೇಸಕಾರಣಂ ವಾ। ತದಭಾವತೋ ನಿಪ್ಪರಿಯಾಯಧಮ್ಮೋ ಮಗ್ಗಪ್ಪತ್ತಿಯಾ ಅಪಾಯಪತನಾದಿತೋ ಅಚ್ಚನ್ತಮೇವ ವಾರಣತೋ। ಇತರೋ ವುತ್ತವಿಪರಿಯಾಯತೋ ಪರಿಯಾಯಧಮ್ಮೋ ಅಚ್ಚನ್ತಂ ಅಪಾಯದುಕ್ಖವಟ್ಟದುಕ್ಖಪಾತನತೋ ಪರಮ್ಪರಾಯ ವಾರಣತೋ। ಯಥಾ ಹಿ ಲೋಕಿಯಂ ಕುಸಲಂ ದಾನಸೀಲಾದಿ ವಿವಟ್ಟಂ ಉದ್ದಿಸ್ಸ ನಿಬ್ಬತ್ತಿತಂ, ಅಯಂ ತಂ ಅಸಮ್ಪಾದೇನ್ತಮ್ಪಿ ತಂ ಸಮ್ಪಾಪಕಸ್ಸ ಧಮ್ಮಸ್ಸ ನಿಬ್ಬತ್ತಕಾರಣಭಾವಪರಿಯಾಯೇನ ಪರಿಯಾಯಧಮ್ಮೋ ನಾಮ ಹೋತಿ, ಏವಂ ತಂ ವಟ್ಟಂ ಉದ್ದಿಸ್ಸ ನಿಬ್ಬತ್ತಿತಂ, ಯಂ ತಣ್ಹಾದೀಹಿ ಸವಿಸೇಸಂ ಆಮಸಿತಬ್ಬತೋ ಆಮಿಸನ್ತಿ ಲೋಕೇ ಪಾಕಟಂ ಅಚ್ಛಾದನಭೋಜನಾದಿ, ತಸ್ಸ, ತಂಸದಿಸಸ್ಸ ಚ ಫಲವಿಸೇಸಸ್ಸ ನಿಮಿತ್ತಭಾವಪರಿಯಾಯೇನ ಪರಿಯಾಯಾಮಿಸನ್ತಿ ವುಚ್ಚತೀತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಆಹ ‘‘ಯಂ ಪನಿದಂ…ಪೇ॰… ಇದಂ ಪರಿಯಾಯಾಮಿಸಂ ನಾಮಾ’’ತಿ।

    Pitu-dāyaṃ, tena dātabbaṃ, tato laddhabbaṃ arahabhāvena ādiyantīti dāyādā, puttā. Tañca loke āmisameva, sāsane pana dhammopīti tattha yaṃ sāvajjaṃ aniyyānikañca, taṃ paṭikkhipitvā, yaṃ niyyānikaṃ anavajjañca, tattha bhikkhū niyojento bhagavā avoca ‘‘dhammadāyādā me, bhikkhave, bhavatha, mā āmisadāyādā’’ti. Dhammassa me dāyādāti mama dhammassa ogāhino, dhammabhāgabhāginoti attho. Tathā hi vakkhati ‘‘dhammakoṭṭhāsasseva sāmino’’ti (ma. ni. aṭṭha.1.29). Nibbattitadhammoti asaṃkilesikānuttarādibhāvena dhammasāmaññato niddhāritadhammo. Pariyāyeti sabhāvato parivattetvā ñāpeti etenāti pariyāyo, leso, lesakāraṇaṃ vā. Tadabhāvato nippariyāyadhammo maggappattiyā apāyapatanādito accantameva vāraṇato. Itaro vuttavipariyāyato pariyāyadhammo accantaṃ apāyadukkhavaṭṭadukkhapātanato paramparāya vāraṇato. Yathā hi lokiyaṃ kusalaṃ dānasīlādi vivaṭṭaṃ uddissa nibbattitaṃ, ayaṃ taṃ asampādentampi taṃ sampāpakassa dhammassa nibbattakāraṇabhāvapariyāyena pariyāyadhammo nāma hoti, evaṃ taṃ vaṭṭaṃ uddissa nibbattitaṃ, yaṃ taṇhādīhi savisesaṃ āmasitabbato āmisanti loke pākaṭaṃ acchādanabhojanādi, tassa, taṃsadisassa ca phalavisesassa nimittabhāvapariyāyena pariyāyāmisanti vuccatīti dassento āha ‘‘yaṃ panidaṃ…pe… idaṃ pariyāyāmisaṃ nāmā’’ti.

    ‘‘ಸಕಲಮೇವ ಹಿದಂ, ಆನನ್ದ, ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಸ್ಸ ಯದಿದಂ ಕಲ್ಯಾಣಮಿತ್ತತಾ’’ತಿ (ಸಂ॰ ನಿ॰ ೫.೨, ೩) ಆದಿವಚನತೋ ಸಾವಕೇಹಿ ಅಧಿಗತೋಪಿ ಲೋಕುತ್ತರಧಮ್ಮೋ ಸತ್ಥುಯೇವಾತಿ ವತ್ತಬ್ಬತಂ ಅರಹತೀತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ನಿಪ್ಪರಿಯಾಯಧಮ್ಮೋಪಿ ಭಗವತೋಯೇವ ಸನ್ತಕೋ’’ತಿ। ಸಾವಕಾನಞ್ಹಿ ಧಮ್ಮದಿಟ್ಠಿಪಚ್ಚಯಸ್ಸಪಿ ಯೋನಿಸೋಮನಸಿಕಾರಸ್ಸ ವಿಸೇಸಪಚ್ಚಯೋ ಪರತೋಘೋಸೋ ಚ ತಥಾಗತಾಧೀನೋತಿ ತೇಹಿ ಪಟಿವಿದ್ಧೋಪಿ ಧಮ್ಮೋ ಧಮ್ಮಸ್ಸಾಮಿನೋಯೇವಾತಿ ವತ್ತುಂ ಯುತ್ತಂ। ತೇನಾಹ ‘‘ಭಗವತಾ ಹೀ’’ತಿಆದಿ। ತತ್ಥ ಅನುಪ್ಪನ್ನಸ್ಸ ಮಗ್ಗಸ್ಸಾತಿ ಕಸ್ಸಪಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಸಾಸನನ್ತರಧಾನತೋ ಪಭುತಿ ಯಾವ ಇಮಸ್ಮಾ ಬುದ್ಧುಪ್ಪಾದಾ ಅಸಮ್ಬೋಧವಸೇನ ನ ಉಪ್ಪನ್ನಸ್ಸ ಅರಿಯಮಗ್ಗಸ್ಸ। ಉಪ್ಪಾದೇತಾತಿ ನಿಬ್ಬತ್ತೇತಾ। ತಂ ಪನೇತಂ ಮಗ್ಗಸ್ಸ ಭಗವತೋ ನಿಬ್ಬತ್ತನಂ, ನ ಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧಾನಂ ವಿಯ ಸಸನ್ತಾನೇಯೇವ, ಅಥ ಖೋ ಪರಸನ್ತಾನೇಪೀತಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಅಸಞ್ಜಾತಸ್ಸ ಮಗ್ಗಸ್ಸ ಸಞ್ಜನೇತಾ, ಅನಕ್ಖಾತಸ್ಸ ಮಗ್ಗಸ್ಸ ಅಕ್ಖಾತಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ತಯಿದಂ ಮಗ್ಗಸ್ಸ ಉಪ್ಪಾದನಂ ಸಞ್ಜಾನನಞ್ಚ ಅತ್ಥತೋ ಜಾನನಞ್ಞೇವ ಅಸಮ್ಮೋಹಪಟಿವೇಧಭಾವತೋತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ಮಗ್ಗಞ್ಞೂ ಮಗ್ಗವಿದೂ’’ತಿ। ಅಕ್ಖಾನಂ ಪನಸ್ಸ ಸುಕುಸಲಭಾವೇನಾತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ಮಗ್ಗಕೋವಿದೋ’’ತಿ। ಸತ್ಥಾರಾ ಯಥಾಗತಂ ಮಗ್ಗಂ ಅನುಗಚ್ಛನ್ತೀತಿ ಮಗ್ಗಾನುಗಾ ಭಗವತೋ ಏವ ತಂ ಮಗ್ಗಂ ಸುಟ್ಠು ಅಧಿಗಮನತೋ। ಪಚ್ಛಾ ಪರತೋ ಸಮ್ಮಾ ಅನು ಅನು ಆಗತಾ ಪಟಿಪನ್ನಾತಿ ಪಚ್ಛಾ ಸಮನ್ನಾಗತಾ।

    ‘‘Sakalameva hidaṃ, ānanda, brahmacariyassa yadidaṃ kalyāṇamittatā’’ti (saṃ. ni. 5.2, 3) ādivacanato sāvakehi adhigatopi lokuttaradhammo satthuyevāti vattabbataṃ arahatīti vuttaṃ ‘‘nippariyāyadhammopi bhagavatoyeva santako’’ti. Sāvakānañhi dhammadiṭṭhipaccayassapi yonisomanasikārassa visesapaccayo paratoghoso ca tathāgatādhīnoti tehi paṭividdhopi dhammo dhammassāminoyevāti vattuṃ yuttaṃ. Tenāha ‘‘bhagavatā hī’’tiādi. Tattha anuppannassa maggassāti kassapassa bhagavato sāsanantaradhānato pabhuti yāva imasmā buddhuppādā asambodhavasena na uppannassa ariyamaggassa. Uppādetāti nibbattetā. Taṃ panetaṃ maggassa bhagavato nibbattanaṃ, na paccekabuddhānaṃ viya sasantāneyeva, atha kho parasantānepīti dassetuṃ ‘‘asañjātassa maggassa sañjanetā,anakkhātassa maggassa akkhātā’’ti vuttaṃ. Tayidaṃ maggassa uppādanaṃ sañjānanañca atthato jānanaññeva asammohapaṭivedhabhāvatoti vuttaṃ ‘‘maggaññū maggavidū’’ti. Akkhānaṃ panassa sukusalabhāvenāti vuttaṃ ‘‘maggakovido’’ti. Satthārā yathāgataṃ maggaṃ anugacchantīti maggānugā bhagavato eva taṃ maggaṃ suṭṭhu adhigamanato. Pacchā parato sammā anu anu āgatā paṭipannāti pacchā samannāgatā.

    ಜಾನಂ ಜಾನಾತೀತಿ ಜಾನಿತಬ್ಬಮೇವ ಅಭಿಞ್ಞೇಯ್ಯಾದಿಭೇದಂ ಜಾನಾತಿ ಏಕನ್ತಹಿತಪಟಿಪತ್ತಿತೋ। ಪಸ್ಸಂ ಪಸ್ಸತೀತಿ ತಥಾ ಪಸ್ಸಿತಬ್ಬಮೇವ ಪಸ್ಸತಿ। ಅಥ ವಾ ಜಾನಂ ಜಾನಾತೀತಿ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞ್ಞಾಣೇನ ಜಾನಿತಬ್ಬಂ ಜಾನಾತಿಯೇವ। ನ ಹಿ ಪದೇಸಞಾಣೇನ ಜಾನಿತಬ್ಬಂ ಸಬ್ಬಂ ಏಕನ್ತತೋ ಜಾನಾತಿ। ಪಸ್ಸಂ ಪಸ್ಸತೀತಿ ದಿಬ್ಬಚಕ್ಖು ಪಞ್ಞಾಚಕ್ಖು ಧಮ್ಮಚಕ್ಖು ಬುದ್ಧಚಕ್ಖು ಸಮನ್ತಚಕ್ಖುಸಙ್ಖಾತೇಹಿ ಪಞ್ಚಹಿ ಚಕ್ಖೂಹಿ ಪಸ್ಸಿತಬ್ಬಂ ಪಸ್ಸತಿಯೇವ। ಅಥ ವಾ ಜಾನಂ ಜಾನಾತೀತಿ ಯಥಾ ಅಞ್ಞೇ ಸವಿಪಲ್ಲಾಸಾ ಕಾಮರೂಪಪರಿಞ್ಞಾವಾದಿನೋ ಜಾನನ್ತಾಪಿ ವಿಪಲ್ಲಾಸವಸೇನ ಜಾನನ್ತಿ, ನ ಏವಂ ಭಗವಾ। ಭಗವಾ ಪನ ಪಹೀನವಿಪಲ್ಲಾಸತ್ತಾ ಜಾನನ್ತೋ ಜಾನಾತಿಯೇವ, ದಿಟ್ಠಿದಸ್ಸನಸ್ಸ ಚ ಅಭಾವಾ ಪಸ್ಸನ್ತೋ ಪಸ್ಸತಿಯೇವಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಚಕ್ಖುಭೂತೋತಿ ಪಞ್ಞಾಚಕ್ಖುಮಯತ್ತಾ ತಸ್ಸ ಚ ಪತ್ತತ್ತಾ ಸತ್ತೇಸು ಚ ತದುಪ್ಪಾದನತೋ ದಸ್ಸನಪರಿಣಾಯಕಟ್ಠೇನ ಲೋಕಸ್ಸ ಚಕ್ಖು ವಿಯ ಭೂತೋ। ಞಾಣಭೂತೋತಿ ಏತಸ್ಸ ಚ ಏವಮೇವ ಅತ್ಥೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ। ಧಮ್ಮಾ ಬೋಧಿಪಕ್ಖಿಯಾ, ಬ್ರಹ್ಮಾ ಮಗ್ಗೋ, ತೇಹಿ ಉಪ್ಪನ್ನತ್ತಾ, ತೇಸಂವಾ ಪತ್ತತ್ತಾ ಅಧಿಗತತ್ತಾ, ಲೋಕಸ್ಸ ಚ ತದುಪ್ಪಾದನತೋ ‘‘ಧಮ್ಮಭೂತೋ, ಬ್ರಹ್ಮಭೂತೋ’’ತಿ ಚ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ವತ್ತಾತಿ ಚತುಸಚ್ಚಧಮ್ಮಂ ವದತೀತಿ ವತ್ತಾ। ಚಿರಂ ಸಚ್ಚಪ್ಪಟಿವೇಧಂ ಪವತ್ತೇನ್ತೋ ವದತೀತಿ ಪವತ್ತಾ। ಅತ್ಥಸ್ಸ ನಿನ್ನೇತಾತಿ ಧಮ್ಮತಾಸಙ್ಖಾತಂ ಪರಮತ್ಥಂ ನಿಬ್ಬಾನಞ್ಚ ನಿದ್ಧಾರೇತ್ವಾ ದಸ್ಸೇತಾ, ಪಾಪಯಿತಾ ವಾ। ಅಮತಸ್ಸ ದಾತಾತಿ ಅಮತಂ ಸಚ್ಛಿಕಿರಿಯಂ ಸತ್ತೇಸು ಉಪ್ಪಾದೇನ್ತೋ ಅಮತಂ ದದಾತೀತಿ ಅಮತಸ್ಸ ದಾತಾ। ಬೋಧಿಪಕ್ಖಿಯಧಮ್ಮಾನಂ ತದಾಯತ್ತಭಾವತೋ ಧಮ್ಮಸ್ಸಾಮೀ।

    Jānaṃ jānātīti jānitabbameva abhiññeyyādibhedaṃ jānāti ekantahitapaṭipattito. Passaṃ passatīti tathā passitabbameva passati. Atha vā jānaṃ jānātīti sabbaññutaññāṇena jānitabbaṃ jānātiyeva. Na hi padesañāṇena jānitabbaṃ sabbaṃ ekantato jānāti. Passaṃ passatīti dibbacakkhu paññācakkhu dhammacakkhu buddhacakkhu samantacakkhusaṅkhātehi pañcahi cakkhūhi passitabbaṃ passatiyeva. Atha vā jānaṃ jānātīti yathā aññe savipallāsā kāmarūpapariññāvādino jānantāpi vipallāsavasena jānanti, na evaṃ bhagavā. Bhagavā pana pahīnavipallāsattā jānanto jānātiyeva, diṭṭhidassanassa ca abhāvā passanto passatiyevāti attho. Cakkhubhūtoti paññācakkhumayattā tassa ca pattattā sattesu ca taduppādanato dassanapariṇāyakaṭṭhena lokassa cakkhu viya bhūto. Ñāṇabhūtoti etassa ca evameva attho daṭṭhabbo. Dhammā bodhipakkhiyā, brahmā maggo, tehi uppannattā, tesaṃvā pattattā adhigatattā, lokassa ca taduppādanato ‘‘dhammabhūto,brahmabhūto’’ti ca veditabbo. Vattāti catusaccadhammaṃ vadatīti vattā. Ciraṃ saccappaṭivedhaṃ pavattento vadatīti pavattā. Atthassa ninnetāti dhammatāsaṅkhātaṃ paramatthaṃ nibbānañca niddhāretvā dassetā, pāpayitā vā. Amatassa dātāti amataṃ sacchikiriyaṃ sattesu uppādento amataṃ dadātīti amatassa dātā. Bodhipakkhiyadhammānaṃ tadāyattabhāvato dhammassāmī.

    ‘‘ಯಾ ಚ ನಿಬ್ಬಾನಸಮ್ಪತ್ತಿ, ಸಬ್ಬಮೇತೇನ ಲಬ್ಭತಿ।

    ‘‘Yā ca nibbānasampatti, sabbametena labbhati;

    ಸುಖೋ ವಿಪಾಕೋ ಪುಞ್ಞಾನಂ, ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ ಸಮಿಜ್ಝತಿ॥ (ಪೇಟಕೋ॰ ೨೩)।

    Sukho vipāko puññānaṃ, adhippāyo samijjhati. (peṭako. 23);

    ನಿಬ್ಬಾನಪಟಿಸಂಯುತ್ತೋ, ಸಬ್ಬಸಮ್ಪತ್ತಿದಾಯಕೋ’’ತಿ –

    Nibbānapaṭisaṃyutto, sabbasampattidāyako’’ti –

    ಏವಮಾದಿಂ ಭಗವತೋ ವಚನಂ ಸುತ್ವಾ ಏವ ಭಿಕ್ಖೂ ದಾನಾದಿಪುಞ್ಞಾನಂ ವಿವಟ್ಟಸನ್ನಿಸ್ಸಯತಂ ಜಾನನ್ತಿ, ನ ಅಞ್ಞಥಾತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ಪರಿಯಾಯಧಮ್ಮೋಪಿ…ಪೇ॰… ಪಟಿಲಭತೀ’’ತಿ। ‘‘ಏದಿಸಂ ಪರಿಭುಞ್ಚಿತಬ್ಬ’’ನ್ತಿ ಕಪ್ಪಿಯಸ್ಸ ಚ ಚೀವರಾದಿಪಚ್ಚಯಸ್ಸ ಭಗವತೋ ವಚನೇನ ವಿನಾ ಪಟಿಗ್ಗಹೋಪಿ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ನ ಸಮ್ಭವತಿ, ಕುತೋ ಪರಿಭೋಗೋತಿ ಆಹ ‘‘ನಿಪ್ಪರಿಯಾಯಾಮಿಸಮ್ಪೀ’’ತಿಆದಿ।

    Evamādiṃ bhagavato vacanaṃ sutvā eva bhikkhū dānādipuññānaṃ vivaṭṭasannissayataṃ jānanti, na aññathāti vuttaṃ ‘‘pariyāyadhammopi…pe… paṭilabhatī’’ti. ‘‘Edisaṃ paribhuñcitabba’’nti kappiyassa ca cīvarādipaccayassa bhagavato vacanena vinā paṭiggahopi bhikkhūnaṃ na sambhavati, kuto paribhogoti āha ‘‘nippariyāyāmisampī’’tiādi.

    ಪರಿಯಾಯಾಮಿಸಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಸನ್ತಕಭಾವೋ ಪರಿಯಾಯಧಮ್ಮಸ್ಸ ತಬ್ಭಾವೇನೇವ ದೀಪಿತೋ। ತದೇವ ಸಾಮಿಭಾವಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ। ತಸ್ಮಾತಿ ಅತ್ತಾಧೀನಪಟಿಲಾಭಪಟಿಗ್ಗಹತಾಯ ಅತ್ತನೋ ಸನ್ತಕತ್ತಾ ಚ। ತತ್ಥಾತಿ ತಸ್ಮಿಂ ಧಮ್ಮಾಮಿಸೇ।

    Pariyāyāmisassa bhagavato santakabhāvo pariyāyadhammassa tabbhāveneva dīpito. Tadeva sāmibhāvaṃ dassentoti sambandho. Tasmāti attādhīnapaṭilābhapaṭiggahatāya attano santakattā ca. Tatthāti tasmiṃ dhammāmise.

    ಪಚ್ಚಯಾ ಚೀವರಾದಯೋ ಪರಮಾ ಪಾಪುಣಿತಬ್ಬಭಾವೇನ ಉತ್ತಮಮರಿಯಾದಾ ಏತಸ್ಸ ನ ಉತ್ತರಿಮನುಸ್ಸಧಮ್ಮಾ ಅಪ್ಪಿಚ್ಛತಾದಯೋ ಚಾತಿ ಪಚ್ಚಯಪರಮೋ, ಲಾಭಗರೂತಿ ಅತ್ಥೋ। ತಣ್ಹುಪ್ಪಾದೇಸೂತಿ ‘‘ಚೀವರಹೇತು ವಾ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಭಿಕ್ಖುನೋ ತಣ್ಹಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ಪಿಣ್ಡಪಾತಸೇನಾಸನಇತಿಭವಾಭವಹೇತು ವಾ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಭಿಕ್ಖುನೋ ತಣ್ಹಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜತೀ’’ತಿ (ದೀ॰ ನಿ॰ ೩.೩೧೧; ಅ॰ ನಿ॰ ೪.೯; ಇತಿವು॰ ೧೦೫) ಏವಂ ವುತ್ತೇಸು ಚತೂಸು ತಣ್ಹುಪ್ಪತ್ತಿಕೋಟ್ಠಾಸೇಸು। ಅಪ್ಪಿಚ್ಛತಾಸನ್ತುಟ್ಠಿಸಲ್ಲೇಖಪವಿವೇಕಾದಯೋ ಅಪ್ಪಿಚ್ಛತಾದಯೋ।

    Paccayā cīvarādayo paramā pāpuṇitabbabhāvena uttamamariyādā etassa na uttarimanussadhammā appicchatādayo cāti paccayaparamo, lābhagarūti attho. Taṇhuppādesūti ‘‘cīvarahetu vā, bhikkhave, bhikkhuno taṇhā uppajjamānā uppajjati, piṇḍapātasenāsanaitibhavābhavahetu vā, bhikkhave, bhikkhuno taṇhā uppajjamānā uppajjatī’’ti (dī. ni. 3.311; a. ni. 4.9; itivu. 105) evaṃ vuttesu catūsu taṇhuppattikoṭṭhāsesu. Appicchatāsantuṭṭhisallekhapavivekādayo appicchatādayo.

    ತತ್ಥಾತಿ ತಸ್ಮಿಂ ಓವಾದೇ, ತೇಸು ವಾ ಧಮ್ಮಪಟಿಗ್ಗಾಹಕೇಸು ಭಿಕ್ಖೂಸು। ಭವಿಸ್ಸತಿ ವಾ ಯೇಸಂ ತತ್ಥಾತಿ ಯೋಜನಾ। ಇಮಸ್ಮಿಂ ಪಕ್ಖೇ ತತ್ಥಾತಿ ತಸ್ಮಿಂ ಓವಾದೇ ಇಚ್ಚೇವ ಅತ್ಥೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ। ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ ಆಮಿಸದಾಯಾದತಾಯ ಉಪ್ಪಜ್ಜನಕಅನತ್ಥಾನುಪ್ಪಾದಸ್ಸ ಧಮ್ಮದಾಯಾದತಾಯ ಉಪ್ಪಜ್ಜನಕಅಟ್ಠುಪ್ಪತ್ತಿಯಾ ಚ ಆಕಙ್ಖಾ। ತೇನಾಹ ‘‘ಪಸ್ಸತೀ’’ತಿಆದಿ। ತತ್ಥ ಆಮಿಸೇ ಉಪಕ್ಖಲಿತಾನನ್ತಿ ಆಮಿಸಹೇತು ವಿಪ್ಪಟಿಪನ್ನಾನಂ। ಅತೀತಕಾಲೇತಿ ಕಸ್ಸಪಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಕಾಲೇ। ಕಪಿಲಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖುನೋ ವತ್ಥು ಕಪಿಲಸುತ್ತೇನ, ‘‘ಸಙ್ಘಾಟಿಪಿಆದಿತ್ತಾ ಹೋತೀ’’ತಿಆದಿನಾ ಲಕ್ಖಣಸುತ್ತೇನ (ಸಂ॰ ನಿ॰ ೨.೨೧೮) ಚ ವಿಭಾವೇತಬ್ಬಂ। ಆಮಿಸಗರುಕೋ ಅಪ್ಪಗ್ಘಭಾವೇನ ಕೂಟಕಹಾಪಣೋ ವಿಯ ನಿತ್ತೇಜೋ ಸಮಣತೇಜೇನ ಅನುಜ್ಜಲತೋ ನಿಬ್ಬುತಙ್ಗಾರೋ ವಿಯ ನಿಪ್ಪಭೋ ಚ ಹೋತೀತಿ ಯೋಜನಾ। ತತೋತಿ ಪಚ್ಚಯಗರುಕಭಾವತೋ। ವಿವತ್ತಿತಚಿತ್ತೋತಿ ವಿನಿವತ್ತಿತಮಾನಸೋ, ಸಲ್ಲೇಖವುತ್ತೀತಿ ಅತ್ಥೋ।

    Tatthāti tasmiṃ ovāde, tesu vā dhammapaṭiggāhakesu bhikkhūsu. Bhavissati vā yesaṃ tatthāti yojanā. Imasmiṃ pakkhe tatthāti tasmiṃ ovāde icceva attho daṭṭhabbo. Adhippāyo āmisadāyādatāya uppajjanakaanatthānuppādassa dhammadāyādatāya uppajjanakaaṭṭhuppattiyā ca ākaṅkhā. Tenāha ‘‘passatī’’tiādi. Tattha āmise upakkhalitānanti āmisahetu vippaṭipannānaṃ. Atītakāleti kassapasammāsambuddhakāle. Kapilassa bhikkhuno vatthu kapilasuttena, ‘‘saṅghāṭipiādittā hotī’’tiādinā lakkhaṇasuttena (saṃ. ni. 2.218) ca vibhāvetabbaṃ. Āmisagaruko appagghabhāvena kūṭakahāpaṇo viya nittejo samaṇatejena anujjalato nibbutaṅgāro viya nippabho ca hotīti yojanā. Tatoti paccayagarukabhāvato. Vivattitacittoti vinivattitamānaso, sallekhavuttīti attho.

    ಧಮ್ಮದಾಯಾದಾತಿ ಏತ್ತಾವತಾ ಅನ್ತೋಗಧಾವಧಾರಣಂ ವಚನನ್ತಿ ತೇನ ಅವಧಾರಣೇನ ನಿವತ್ತಿತಮತ್ಥಂ ವಿಭಾವೇತುಂ ‘‘ಮಾ ಆಮಿಸದಾಯಾದಾ’’ತಿ ಪಟಿಕ್ಖೇಪೋ ದಸ್ಸಿತೋ। ತಥೇವ ಚ ವಿಭಾವೇತುಂ ಅಧಿಪ್ಪಾಯಾನಿಸಂಸವಿಭಾವನೇಸುಪಿ ದಸ್ಸಿತೋ, ತಥಾ ಆದೀನವವಿಭಾವನೇನ ಧಮ್ಮದಾಯಾದತಾಪಟಿಕ್ಖೇಪೋ। ಅಪದಿಸಿತಬ್ಬಾತಿ ಹೇಟ್ಠಾ ಕತ್ವಾ ವತ್ತಬ್ಬಾತಿ। ಆದಿಯಾತಿ ಏತ್ಥ ಯಸ್ಮಾ ಆ-ಕಾರೋ ಮರಿಯಾದತ್ಥೋ, ತಸ್ಮಾ ಧಮ್ಮದಾಯಾದತಾವಿಧುರೇನ ಆಮಿಸದಾಯಾದಭಾವೇನ ಹೇತುಭೂತೇನ, ಕರಣಭೂತೇನ ವಾ ಆದಿಯಂ ವಿವೇಚನಂ ವಿಞ್ಞೂಹಿ ವಿಸುಂ ಕರಣಂ ವವತ್ಥಾನಸ್ಸ ಹೋತೀತಿ ಆಹ ‘‘ವಿಸುಂ ಕಾತಬ್ಬಾ’’ತಿ। ತೇನಾಹ ‘‘ವಿಞ್ಞೂಹಿ ಗಾರಯ್ಹಾ ಭವೇಯ್ಯಾಥಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತೀ’’ತಿ।

    Dhammadāyādāti ettāvatā antogadhāvadhāraṇaṃ vacananti tena avadhāraṇena nivattitamatthaṃ vibhāvetuṃ ‘‘mā āmisadāyādā’’ti paṭikkhepo dassito. Tatheva ca vibhāvetuṃ adhippāyānisaṃsavibhāvanesupi dassito, tathā ādīnavavibhāvanena dhammadāyādatāpaṭikkhepo. Apadisitabbāti heṭṭhā katvā vattabbāti. Ādiyāti ettha yasmā ā-kāro mariyādattho, tasmā dhammadāyādatāvidhurena āmisadāyādabhāvena hetubhūtena, karaṇabhūtena vā ādiyaṃ vivecanaṃ viññūhi visuṃ karaṇaṃ vavatthānassa hotīti āha ‘‘visuṃ kātabbā’’ti. Tenāha ‘‘viññūhi gārayhā bhaveyyāthāti vuttaṃ hotī’’ti.

    ‘‘ಅತ್ಥಿ ಮೇ ತುಮ್ಹೇಸು ಅನುಕಮ್ಪಾ…ಪೇ॰… ನೋ ಆಮಿಸದಾಯಾದಾ’’ತಿ ಭಿಕ್ಖೂಸು ಅತ್ತನೋ ಕರುಣಾಯನಾಕಿತ್ತನಂ ತೇಸಂ ಮುದುಕರಣಂ, ‘‘ಅಹಮ್ಪಿ ತೇನಾ’’ತಿಆದಿ ಪನ ತತೋಪಿ ಸವಿಸೇಸಂ ಮುದುಕರಣನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಅತೀವ ಮುದುಕರಣತ್ಥ’’ನ್ತಿ।

    ‘‘Atthi me tumhesu anukampā…pe… no āmisadāyādā’’ti bhikkhūsu attano karuṇāyanākittanaṃ tesaṃ mudukaraṇaṃ, ‘‘ahampi tenā’’tiādi pana tatopi savisesaṃ mudukaraṇanti āha ‘‘atīva mudukaraṇattha’’nti.

    ನಾಳಕಪಟಿಪದಾದಯೋ ನಾಳಕಸುತ್ತಾದೀಸು (ಸು॰ ನಿ॰ ೬೮೪-೭೨೮) ಆಗತಪಟಿಪತ್ತಿಯೋ। ತಾ ಪನ ಯಸ್ಮಾ ನಾಳಕತ್ಥೇರಾದೀಹಿ ಪಟಿಪನ್ನಾ ಪರಮಸಲ್ಲೇಖವುತ್ತಿಭೂತಾ ಅತಿಉಕ್ಕಟ್ಠಪಟಿಪತ್ತಿಯೋ, ತಸ್ಮಾ ಇಧ ಧಮ್ಮದಾಯಾದಪಟಿಪದಾಯ ಉದಾಹರಣಭಾವೇನ ಉದ್ಧಟಾ। ಸಕ್ಖಿಭೂತಾತಿ ತಾಯ ಪಟಿಪತ್ತಿಯಾ ವುಚ್ಚಮಾನಾಯ ‘‘ಕಿಂ ಮೇ ವಿನಾ ಪಟಿಪಜ್ಜನಕೋ ಅತ್ಥೀ’’ತಿ ಅಸದ್ದಹನ್ತಾನಂ ಪಚ್ಚಕ್ಖಕರಣೇನ ಸಕ್ಖಿಭೂತಾ। ಇಮಸ್ಮಿನ್ತಿ ‘‘ತುಮ್ಹೇ ಚ ಮೇ ಭಿಕ್ಖವೇ ಧಮ್ಮದಾಯಾದಾ’’ತಿಆದಿಕೇ ವಾಕ್ಯೇ। ಸೇಸನ್ತಿ ‘‘ತುಮ್ಹೇ ಚ ಮೇ’’ತಿಆದಿಕಂ ಸುಕ್ಕಪಕ್ಖೇ ಆಗತಂ ಪಾಳಿಪದಂ। ವುತ್ತನಯಪಚ್ಚನೀಕೇನಾತಿ ‘‘ತೇನ ಧಮ್ಮದಾಯಾದಭಾವೇನ ನೋ ಆಮಿಸದಾಯಾದಭಾವೇನಾ’’ತಿ ಏವಂ ಕಣ್ಹಪಕ್ಖೇ ವುತ್ತನಯಸ್ಸ ಪಟಿಪಕ್ಖೇನ।

    Nāḷakapaṭipadādayo nāḷakasuttādīsu (su. ni. 684-728) āgatapaṭipattiyo. Tā pana yasmā nāḷakattherādīhi paṭipannā paramasallekhavuttibhūtā atiukkaṭṭhapaṭipattiyo, tasmā idha dhammadāyādapaṭipadāya udāharaṇabhāvena uddhaṭā. Sakkhibhūtāti tāya paṭipattiyā vuccamānāya ‘‘kiṃ me vinā paṭipajjanako atthī’’ti asaddahantānaṃ paccakkhakaraṇena sakkhibhūtā. Imasminti ‘‘tumhe ca me bhikkhave dhammadāyādā’’tiādike vākye. Sesanti ‘‘tumhe ca me’’tiādikaṃ sukkapakkhe āgataṃ pāḷipadaṃ. Vuttanayapaccanīkenāti ‘‘tena dhammadāyādabhāvena no āmisadāyādabhāvenā’’ti evaṃ kaṇhapakkhe vuttanayassa paṭipakkhena.

    ೩೦. ಥೋಮನಂ ಸುತ್ವಾತಿ ಪಟಿಪಜ್ಜನಕಸ್ಸ ಪುಗ್ಗಲಸ್ಸ ಪಸಂಸನಂ ಸುತ್ವಾ ಯಥಾ ತಂ ಸಪರಿಸಸ್ಸ ಆಯಸ್ಮತೋ ಉಪಸೇನಸ್ಸ ಪಟಿಪತ್ತಿಯಾ ಸೀಲಥೋಮನಂ ಸುತ್ವಾ। ನಿಪಾತಪದನ್ತಿ ಇಮಿನಾ ಇಧ-ಸದ್ದಸ್ಸ ಅನತ್ಥಕತಮಾಹ। ಪವಾರಿತೋತಿ ಪಟಿಕ್ಖೇಪಿತೋ। ಯೋ ಹಿ ಭುಞ್ಜನ್ತೋ ಭೋಜನೇನ ತಿತ್ತೋ ಪರಿವೇಸಕೇನ ಉಪನೀತಭೋಜನಂ ಪಟಿಕ್ಖಿಪತಿ, ಸೋ ತೇನ ಪವಾರಿತೇನ ಪಟಿಕ್ಖೇಪಿತೋ ನಾಮ ಹೋತಿ। ತೇನಾಹ ‘‘ಪವಾರಿತೋತಿ…ಪೇ॰… ವುತ್ತಂ ಹೋತೀ’’ತಿ। ಪಕಾರೇಹಿ ದಿಟ್ಠಾದೀಹಿ ವಾರೇತಿ ಸಙ್ಘಾದಿಕೇ ಯಾಚಾಪೇತಿ ಭತ್ತೇ ಕರೋತಿ ಏತಾಯಾತಿ ಪವಾರಣಾ, ಆಪತ್ತಿವಿಸೋಧನಾಯ ಅತ್ತವೋಸ್ಸಗ್ಗೋ ಓಕಾಸದಾನಂ। ಸಾ ಪನ ಯಸ್ಮಾ ಯೇಭುಯ್ಯೇನ ವಸ್ಸಂವುತ್ಥೇಹಿ ಕಾತಬ್ಬಾ ವುತ್ತಾ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ವಸ್ಸಂವುತ್ಥಪವಾರಣಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ಪವಾರೇತಿ ಪಚ್ಚಯೇ ಇಚ್ಛಾಪೇತಿ ಏತಾಯಾತಿ ಪವಾರಣಾ, ಚೀವರಾದೀಹಿ ಉಪನಿಮನ್ತನಾ। ಪಕಾರಯುತ್ತಾ ವಾರಣಾತಿ ಪವಾರಣಾ, ವಿಪ್ಪಕತಭೋಜನತಾದಿಚತುರಙ್ಗಸಹಿತೋ ಭೋಜನಪಟಿಕ್ಖೇಪೋ। ಸಾ ಪನ ಯಸ್ಮಾ ಅನತಿರಿತ್ತಭೋಜನನಿಮಿತ್ತಾಯ ಆಪತ್ತಿಯಾ ಕಾರಣಂ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ಅನತಿರಿತ್ತಪವಾರಣಾ’’ತಿ ವುತ್ತಾ। ಯಾವದತ್ಥಭೋಜನಸ್ಸ ಪವಾರಣಾ ಯಾವದತ್ಥಪವಾರಣಾ, ಪರಿಯೋಸಿತಭೋಜನಸ್ಸ ಉಪನೀತಾಹಾರಪಟಿಕ್ಖೇಪೋತಿ ಅತ್ಥೋ।

    30.Thomanaṃ sutvāti paṭipajjanakassa puggalassa pasaṃsanaṃ sutvā yathā taṃ saparisassa āyasmato upasenassa paṭipattiyā sīlathomanaṃ sutvā. Nipātapadanti iminā idha-saddassa anatthakatamāha. Pavāritoti paṭikkhepito. Yo hi bhuñjanto bhojanena titto parivesakena upanītabhojanaṃ paṭikkhipati, so tena pavāritena paṭikkhepito nāma hoti. Tenāha ‘‘pavāritoti…pe… vuttaṃ hotī’’ti. Pakārehi diṭṭhādīhi vāreti saṅghādike yācāpeti bhatte karoti etāyāti pavāraṇā, āpattivisodhanāya attavossaggo okāsadānaṃ. Sā pana yasmā yebhuyyena vassaṃvutthehi kātabbā vuttā, tasmā ‘‘vassaṃvutthapavāraṇā’’ti vuttaṃ. Pavāreti paccaye icchāpeti etāyāti pavāraṇā, cīvarādīhi upanimantanā. Pakārayuttā vāraṇāti pavāraṇā, vippakatabhojanatādicaturaṅgasahito bhojanapaṭikkhepo. Sā pana yasmā anatirittabhojananimittāya āpattiyā kāraṇaṃ hoti, tasmā ‘‘anatirittapavāraṇā’’ti vuttā. Yāvadatthabhojanassa pavāraṇā yāvadatthapavāraṇā, pariyositabhojanassa upanītāhārapaṭikkhepoti attho.

    ‘‘ಭುತ್ತಾವೀ’’ತಿ ವಚನತೋ ಭೋಜನಪಾರಿಪೂರಿತಾ ಇಧಾಧಿಪ್ಪೇತಾತಿ ಆಹ ‘‘ಪರಿಪುಣ್ಣೋತಿ ಭೋಜನೇನ ಪರಿಪುಣ್ಣೋ’’ತಿ। ಪರಿಯೋಸಿತೋತಿ ಏತ್ಥಾಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ ‘‘ಭೋಜನೇನ ಭೋಜನಕಿರಿಯಾಯ ಪರಿಯೋಸಿತೋ’’ತಿ। ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ಪನ ಅಧಿಪ್ಪೇತತ್ಥಂ ಪಾಕಟಂ ಕತ್ವಾ ದಸ್ಸೇತುಂ ಭೋಜನ-ಸದ್ದಸ್ಸ ಲೋಪೋ ವುತ್ತೋ। ಧಾತೋತಿ ತಿತ್ತೋ। ಸಾಧಕಾನೀತಿ ಞಾಪಕಾನಿ। ಪರಿಯೋಸಿತಭೋಜನಂ ಸುಹಿತಯಾವದತ್ಥತಾಗಹಣೇಹಿ ಭುತ್ತಾವಿತಾದಯೋ, ಭುತ್ತಾವಿತಾದಿಗ್ಗಹಣೇಹಿ ವಾ ಇತರೇ ಬೋಧಿತಾ ಹೋನ್ತೀತಿ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಂ ನೇಸಂ ಞಾಪಕಞಾಪೇತಬ್ಬತಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಯೋ ಹೀ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ಏವಂ ಛಹಿಪಿ ಪದೇಹಿ ಉದರಾವದೇಹಕಂ ಭೋಜನಂ ದಸ್ಸಿತಂ , ತಞ್ಚ ಖೋ ಪರಿಕಪ್ಪನಾವಸೇನ। ನ ಹಿ ಭಗವಾ ಏವಂ ಭುಞ್ಜತಿ। ತೇನಾಹ ‘‘ಸಬ್ಬಞ್ಚೇತಂ ಪರಿಕಪ್ಪೇತ್ವಾ ವುತ್ತ’’ನ್ತಿ।

    ‘‘Bhuttāvī’’ti vacanato bhojanapāripūritā idhādhippetāti āha ‘‘paripuṇṇoti bhojanena paripuṇṇo’’ti. Pariyositoti etthāpi eseva nayo ‘‘bhojanena bhojanakiriyāya pariyosito’’ti. Aṭṭhakathāyaṃ pana adhippetatthaṃ pākaṭaṃ katvā dassetuṃ bhojana-saddassa lopo vutto. Dhātoti titto. Sādhakānīti ñāpakāni. Pariyositabhojanaṃ suhitayāvadatthatāgahaṇehi bhuttāvitādayo, bhuttāvitādiggahaṇehi vā itare bodhitā hontīti aññamaññaṃ nesaṃ ñāpakañāpetabbataṃ dassetuṃ ‘‘yo hī’’tiādi vuttaṃ. Evaṃ chahipi padehi udarāvadehakaṃ bhojanaṃ dassitaṃ , tañca kho parikappanāvasena. Na hi bhagavā evaṃ bhuñjati. Tenāha ‘‘sabbañcetaṃ parikappetvā vutta’’nti.

    ‘‘ಸಿಯಾ ಏವ, ನಾಪಿ ಸಿಯಾ’’ತಿ ಚ ಇದಂ ಅತ್ಥದ್ವಯಮ್ಪಿ ಇಧ ಸಮ್ಭವತೀತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ಇಧ ಉಭಯಮ್ಪಿ ವಟ್ಟತೀ’’ತಿ। ಅಥಾತಿ ಅನನ್ತರಂ, ಮಮ ಭೋಜನಸಮನನ್ತರಮೇವಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ತಂ ಪನ ಯಸ್ಮಾ ಯಥಾವುತ್ತಕಾಲಪಚ್ಚಾಮಸನಂ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ತಮ್ಹಿ ಕಾಲೇ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ಅಪ್ಪರುಳ್ಹಹರಿತೇತಿ ರುಹಮಾನತಿಣಾದಿಹರಿತರಹಿತೇ। ಅಭಾವತ್ಥೋ ಚ ಅಯಂ ಅಪ್ಪ-ಸದ್ದೋ ‘‘ಅಪ್ಪಿಚ್ಛೋ’’ತಿಆದೀಸು (ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೨೫೨, ೩೩೬; ಸಂ॰ ನಿ॰ ೨.೧೪೮) ವಿಯ।

    ‘‘Siyā eva, nāpi siyā’’ti ca idaṃ atthadvayampi idha sambhavatīti vuttaṃ ‘‘idha ubhayampi vaṭṭatī’’ti. Athāti anantaraṃ, mama bhojanasamanantaramevāti attho. Taṃ pana yasmā yathāvuttakālapaccāmasanaṃ hoti, tasmā ‘‘tamhi kāle’’ti vuttaṃ. Apparuḷhahariteti ruhamānatiṇādiharitarahite. Abhāvattho ca ayaṃ appa-saddo ‘‘appiccho’’tiādīsu (ma. ni. 1.252, 336; saṃ. ni. 2.148) viya.

    ಕಥಿತೇಪೀತಿ ಪಿ-ಸದ್ದೋ ಅವುತ್ತಸಮುಚ್ಚಯತ್ಥೋ। ತೇನ ವಾಪಸಮೀಕರಣಾದಿಂ ಸಙ್ಗಣ್ಹಾತಿ। ತಥಾ ಹೇಸ ವುತ್ತ-ಸದ್ದೋ ‘‘ನೋ ಚ ಖೋ ಪಟಿವುತ್ತ’’ನ್ತಿಆದೀಸು (ಪಾರಾ॰ ೨೮೯) ವಾಪಸಮೀಕರಣೇ ದಿಸ್ಸತಿ, ‘‘ಪನ್ನಲೋಮೋ ಪರದತ್ತವುತ್ತೋ’’ತಿಆದೀಸು (ಚೂಳವ॰ ೩೩೨) ಜೀವಿತವುತ್ತಿಯಂ, ‘‘ಪಣ್ಡುಪಲಾಸೋ ಬನ್ಧನಾ ಪವುತ್ತೋ’’ತಿಆದೀಸು (ಪಾರಾ॰ ೯೨; ಪಾಚಿ॰ ೬೬೬; ಮಹಾವ॰ ೧೨೯; ಮ॰ ನಿ॰ ೩.೫೯) ಅಪಗಮೇ, ‘‘ಗೀತಂ ಪವುತ್ತಂ ಸಮಿಹಿತ’’ನ್ತಿಆದೀಸು (ದೀ॰ ನಿ॰ ೧.೨೮೫) ಪಾವಚನಭಾವೇನ ಪವತ್ತಿತೇ, ಲೋಕೇ ಪನ ‘‘ವುತ್ತಂ ಪರಾಯಣ’’ನ್ತಿಆದೀಸು (ಮಹಾಭಾಸ ೭.೨.೨೬) ಅಜ್ಝೇನೇ ದಿಸ್ಸತೀತಿ।

    Kathitepīti pi-saddo avuttasamuccayattho. Tena vāpasamīkaraṇādiṃ saṅgaṇhāti. Tathā hesa vutta-saddo ‘‘no ca kho paṭivutta’’ntiādīsu (pārā. 289) vāpasamīkaraṇe dissati, ‘‘pannalomo paradattavutto’’tiādīsu (cūḷava. 332) jīvitavuttiyaṃ, ‘‘paṇḍupalāso bandhanā pavutto’’tiādīsu (pārā. 92; pāci. 666; mahāva. 129; ma. ni. 3.59) apagame, ‘‘gītaṃ pavuttaṃ samihita’’ntiādīsu (dī. ni. 1.285) pāvacanabhāvena pavattite, loke pana ‘‘vuttaṃ parāyaṇa’’ntiādīsu (mahābhāsa 7.2.26) ajjhene dissatīti.

    ನ ಏತ್ಥ ಪಿಣ್ಡಪಾತಭೋಜನೇನ ಧಮ್ಮದಾಯಾದತಾ ನಿವಾರಿತಾ, ಪಿಣ್ಡಪಾತಭೋಜನಂ ಪನ ಅನಾದರಿತ್ವಾ ಧಮ್ಮಾನುಧಮ್ಮಪಟಿಪತ್ತೀತಿ ಏತ್ಥ ಕಾರಣಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಆಹ ‘‘ಪಿಣ್ಡಪಾತಂ…ಪೇ॰… ವೀತಿನಾಮೇಯ್ಯಾ’’ತಿ। ತತ್ಥ ವೀತಿನಾಮೇಯ್ಯಾತಿ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಾನುಯೋಗೇನ ಖೇಪೇಯ್ಯ। ತೇನಾಹ ‘‘ಆದಿತ್ತಸೀಸೂಪಮಂ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಿತ್ವಾ’’ತಿ। ಆದಿತ್ತಸೀಸೂಪಮನ್ತಿಆದಿತ್ತಸೀಸೂಪಮಸುತ್ತಂ।

    Na ettha piṇḍapātabhojanena dhammadāyādatā nivāritā, piṇḍapātabhojanaṃ pana anādaritvā dhammānudhammapaṭipattīti ettha kāraṇaṃ dassento āha ‘‘piṇḍapātaṃ…pe… vītināmeyyā’’ti. Tattha vītināmeyyāti kammaṭṭhānānuyogena khepeyya. Tenāha ‘‘ādittasīsūpamaṃ paccavekkhitvā’’ti. Ādittasīsūpamantiādittasīsūpamasuttaṃ.

    ಕಿಞ್ಚಾಪೀತಿ ಅಯಂ ‘‘ಯದಿಪೀ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಸಮಾನತ್ಥೋ ನಿಪಾತೋ। ನಿಪಾತೋ ಚ ನಾಮ ಯತ್ಥ ಯತ್ಥ ವಾಕ್ಯೇ ಪಯುಜ್ಜತಿ, ತೇನ ತೇನ ವತ್ತಬ್ಬತ್ಥಜೋತಕೋ ಹೋತೀತಿ ಇಧ ‘‘ಪಿಣ್ಡಪಾತ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ ಅನುಞ್ಞಾಪಸಂಸಾವಸೇನ ವುಚ್ಚಮಾನಸ್ಸ ಅತ್ಥಸ್ಸ ಜೋತಕೋತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೇನ ‘‘ಅನುಜಾನನಪಸಂಸನತ್ಥೇ ನಿಪಾತೋ’’ತಿ ವುತ್ತಂ, ಅನುಞ್ಞಾಪಸಂಸಾರಮ್ಭೇ ಪನ ‘‘ಅಸಮ್ಭಾವನತ್ಥೇ’’ತಿ ವುತ್ತಂ ಸಿಯಾ ಪುರಿಮೇಯೇವ ಸಮ್ಭಾವನಾವಿಭಾವನತೋ ಅಧಿಕತ್ತಾನುಲೋಮತೋ ಚ।

    Kiñcāpīti ayaṃ ‘‘yadipī’’ti iminā samānattho nipāto. Nipāto ca nāma yattha yattha vākye payujjati, tena tena vattabbatthajotako hotīti idha ‘‘piṇḍapāta’’ntiādinā anuññāpasaṃsāvasena vuccamānassa atthassa jotakoti adhippāyena ‘‘anujānanapasaṃsanatthe nipāto’’ti vuttaṃ, anuññāpasaṃsārambhe pana ‘‘asambhāvanatthe’’ti vuttaṃ siyā purimeyeva sambhāvanāvibhāvanato adhikattānulomato ca.

    ಏಕವಾರಂ ಪವತ್ತಂ ಪಿಣ್ಡಪಾತಪಟಿಕ್ಖಿಪನಂ ಕಥಂ ದೀಘರತ್ತಂ ಅಪ್ಪಿಚ್ಛತಾದೀನಂ ಕಾರಣಂ ಹೋತೀತಿ ಚೋದನಂ ಸನ್ಧಾಯಾಹ ‘‘ತಸ್ಸ ಹೀ’’ತಿಆದಿ। ತತ್ಥ ಅತ್ರಿಚ್ಛತಾತಿ ಅತ್ರ ಇಚ್ಛತೀತಿ ಅತ್ರಿಚ್ಛೋ, ತಸ್ಸ ಭಾವೋ ಅತ್ರಿಚ್ಛತಾ, ಅತ್ಥತೋ ಪರಲಾಭಪತ್ಥನಾ। ತಥಾ ಹಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ಪುರಿಮೇಯೇವ ಸಕಲಾಭೇನ ಅಸನ್ತುಟ್ಠಿ, ಪರಲಾಭೇ ಚ ಪತ್ಥನಾ, ಏತಂ ಅತ್ರಿಚ್ಛತಾಲಕ್ಖಣ’’ನ್ತಿ (ವಿಭ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೮೪೯)। ಪಾಪಿಚ್ಛತಾತಿ ಅಸನ್ತಗುಣಸಮ್ಭಾವನಾಧಿಪ್ಪಾಯತಾ। ಪಾಪಾ ಇಚ್ಛಾ ಏತಸ್ಸಾತಿ ಪಾಪಿಚ್ಛೋ, ತಸ್ಸ ಭಾವೋ ಪಾಪಿಚ್ಛತಾ। ಯಥಾಹ ‘‘ಅಸನ್ತಗುಣಸಮ್ಭಾವನತಾ ಪಟಿಗ್ಗಹಣೇ ಚ ಅಮತ್ತಞ್ಞುತಾ, ಏತಂ ಪಾಪಿಚ್ಛಲಕ್ಖಣ’’ನ್ತಿ (ವಿಭ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೮೫೧)। ಮಹನ್ತಾನಿ ವತ್ಥೂನಿ ಇಚ್ಛತಿ, ಮಹತೀ ವಾ ತಸ್ಸ ಇಚ್ಛಾತಿ ಮಹಿಚ್ಛೋ, ತಸ್ಸ ಭಾವೋ ಮಹಿಚ್ಛತಾ। ಯಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ ‘‘ಸನ್ತಗುಣಸಮ್ಭಾವನತಾ ಪಟಿಗ್ಗಹಣೇ ಚ ಅಮತ್ತಞ್ಞುತಾ, ಏತಂ ಮಹಿಚ್ಛಲಕ್ಖಣ’’ನ್ತಿ। ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಮಾನೋ ನಿವಾರೇಸ್ಸತೀತಿ ಯೋಜನಾ। ಅಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖುನೋ ಸಂವತ್ತಿಸ್ಸತಿ ಪಿಣ್ಡಪಾತಪಟಿಕ್ಖೇಪೋ।

    Ekavāraṃ pavattaṃ piṇḍapātapaṭikkhipanaṃ kathaṃ dīgharattaṃ appicchatādīnaṃ kāraṇaṃ hotīti codanaṃ sandhāyāha ‘‘tassa hī’’tiādi. Tattha atricchatāti atra icchatīti atriccho, tassa bhāvo atricchatā, atthato paralābhapatthanā. Tathā hi vuttaṃ ‘‘purimeyeva sakalābhena asantuṭṭhi, paralābhe ca patthanā, etaṃ atricchatālakkhaṇa’’nti (vibha. aṭṭha. 849). Pāpicchatāti asantaguṇasambhāvanādhippāyatā. Pāpā icchā etassāti pāpiccho, tassa bhāvo pāpicchatā. Yathāha ‘‘asantaguṇasambhāvanatā paṭiggahaṇe ca amattaññutā, etaṃ pāpicchalakkhaṇa’’nti (vibha. aṭṭha. 851). Mahantāni vatthūni icchati, mahatī vā tassa icchāti mahiccho, tassa bhāvo mahicchatā. Yaṃ sandhāya vuttaṃ ‘‘santaguṇasambhāvanatā paṭiggahaṇe ca amattaññutā, etaṃ mahicchalakkhaṇa’’nti. Paccavekkhamāno nivāressatīti yojanā. Assa bhikkhuno saṃvattissati piṇḍapātapaṭikkhepo.

    ಮಹಿಚ್ಛೋ ಪುಗ್ಗಲೋ ಯಥಾ ಪಚ್ಚಯದಾನವಸೇನ ಪಚ್ಚಯದಾಯಕೇಹಿ ಭರಿತುಂ ಅಸಕ್ಕುಣೇಯ್ಯೋ, ಏವಂ ಪಚ್ಚಯಪರಿಯೇಸನವಸೇನ ಅತ್ತನಾಪೀತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ಅತ್ತನೋಪಿ ಉಪಟ್ಠಾಕಾನಮ್ಪಿ ದುಬ್ಭರೋ ಹೋತೀ’’ತಿ। ಸದ್ಧಾದೇಯ್ಯಸ್ಸ ವಿನಿಪಾತವಸೇನ ಪವತ್ತಿಯಾ ಅಞ್ಞಸ್ಸ ಘರೇ ಛಡ್ಡೇನ್ತೋ। ರಿತ್ತಪತ್ತೋವಾತಿ ಯೇಸು ಕುಲೇಸು ಪಟಿಪಿಣ್ಡವಸೇನ ಪವತ್ತತಿ, ತೇಸಂ ಸಬ್ಬಪಚ್ಛಿಮಂ ಅತ್ತನೋ ಯಥಾಲದ್ಧಂ ದತ್ವಾ ತತ್ಥ ಕಿಞ್ಚಿ ಅಲದ್ಧಾ ರಿತ್ತಪತ್ತೋ ವಿಹಾರಂ ಪವಿಸಿತ್ವಾ ನಿಪಜ್ಜತಿ ಜಿಘಚ್ಛಾದುಬ್ಬಲ್ಯೇನಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ಯಥಾಲದ್ಧಪಚ್ಚಯಪರಿಭೋಗೇನ, ಪುನ ಪರಿಯೇಸನಾನಾಪಜ್ಜನೇನ ಅತ್ತನೋ ಸುಭರತಾ, ಯಥಾಲದ್ಧಪಚ್ಚಯೇನ ಅವಞ್ಞಂ ಅಕತ್ವಾ ಸನ್ತೋಸಾಪತ್ತಿಯಾ ಉಪಟ್ಠಾಕಾನಂ ಸುಭರತಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ।

    Mahiccho puggalo yathā paccayadānavasena paccayadāyakehi bharituṃ asakkuṇeyyo, evaṃ paccayapariyesanavasena attanāpīti vuttaṃ ‘‘attanopiupaṭṭhākānampi dubbharo hotī’’ti. Saddhādeyyassa vinipātavasena pavattiyā aññassa ghare chaḍḍento. Rittapattovāti yesu kulesu paṭipiṇḍavasena pavattati, tesaṃ sabbapacchimaṃ attano yathāladdhaṃ datvā tattha kiñci aladdhā rittapatto vihāraṃ pavisitvā nipajjati jighacchādubbalyenāti adhippāyo. Yathāladdhapaccayaparibhogena, puna pariyesanānāpajjanena attano subharatā, yathāladdhapaccayena avaññaṃ akatvā santosāpattiyā upaṭṭhākānaṃ subharatā veditabbā.

    ಕಥಾವತ್ಥೂನೀತಿ ಅಪ್ಪಿಚ್ಛತಾದಿಪಟಿಸಂಯುತ್ತಾನಂ ಕಥಾನಂ ವತ್ಥೂನೀತಿ ಕಥಾವತ್ಥೂನಿ, ಅಪ್ಪಿಚ್ಛತಾದಯೋ ಏವ। ತೀಣೀತಿ ತೀಣಿ ಕಥಾವತ್ಥೂನಿ। ಅಭಿಸಲ್ಲೇಖಿಕಾತಿ ಅತಿವಿಯ ಕಿಲೇಸೇ ಸಲ್ಲಿಖತೀತಿ ಅಭಿಸಲ್ಲೇಖೋ, ಅಪ್ಪಿಚ್ಛ ತಾದಿಗುಣಸಮುದಾಯೋ, ಸೋ ಏತಿಸ್ಸಾ ಅತ್ಥೀತಿ ಅಭಿಸಲ್ಲೇಖಿಕಾ, ಮಹಿಚ್ಛತಾದೀನಂ ತನುಭಾವಾಯ ಯುತ್ತರೂಪಾ ಅಪ್ಪಿಚ್ಛತಾದಿಪಟಿಸಂಯುತ್ತತಾ। ಚೇತೋವಿನೀವರಣಸಪ್ಪಾಯಾತಿ ಕುಸಲಚಿತ್ತುಪ್ಪತ್ತಿಯಾ ನಿವಾರಕಾನಂ ನೀವರಣಾನಂ ದೂರೀಭಾವಕರಣೇನ ಚೇತೋವಿನೀವರಣಸಙ್ಖಾತಾನಂ ಸಮಥವಿಪಸ್ಸನಾನಂ ಸಪ್ಪಾಯಾ। ಸಮಥವಿಪಸ್ಸನಾಚಿತ್ತಸ್ಸೇವ ವಾ ವಿಭೂತಿಭಾವಕರಣಾಯ ಸಪ್ಪಾಯಾ ಉಪಕಾರಿಕಾತಿ ಚೇತೋವಿನೀವರಣಸಪ್ಪಾಯಾ। ಏಕನ್ತನಿಬ್ಬಿದಾಯಾತಿಆದಿ ಯೇನ ನಿಬ್ಬಿದಾದಿಆನಿಸಂಸೇನ ಅಯಂ ಕಥಾ ಅಭಿಸಲ್ಲೇಖಿಕಾ ಚೇತೋವಿನೀವರಣಸಪ್ಪಾಯಾ ಚ ನಾಮ ಹೋತಿ, ತಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ವುತ್ತಂ। ತತ್ಥ ಏಕನ್ತನಿಬ್ಬಿದಾಯಾತಿ ಏಕಂಸೇನ ವಟ್ಟದುಕ್ಖತೋ ನಿಬ್ಬಿನ್ದನತ್ಥಾಯ। ವಿರಾಗಾಯ ನಿರೋಧಾಯಾತಿ ತಸ್ಸೇವ ವಿರಜ್ಜನತ್ಥಞ್ಚ ನಿರುಜ್ಝನತ್ಥಞ್ಚ। ಉಪಸಮಾಯಾತಿ ಸಬ್ಬಕಿಲೇಸವೂಪಸಮಾಯ। ಅಭಿಞ್ಞಾಯಾತಿ ಸಬ್ಬಸ್ಸಪಿ ಅಭಿಞ್ಞೇಯ್ಯಸ್ಸ ಅಭಿಜಾನನಾಯ। ಸಮ್ಬೋಧಾಯಾತಿ ಚತುಮಗ್ಗಸಮ್ಬೋಧಾಯ। ನಿಬ್ಬಾನಾಯಾತಿ ಅನುಪಾದಿಸೇಸನಿಬ್ಬಾನಾಯ। ಏತೇಸು ಹಿ ಆದಿತೋ ತೀಹಿ ವಿಪಸ್ಸನಾ ವುತ್ತಾ, ಪುನ ತೀಹಿ ಮಗ್ಗೋ, ಇತರೇನ ನಿಬ್ಬಾನಂ। ತೇನ ಸಮಥವಿಪಸ್ಸನಾ ಆದಿಂ ಕತ್ವಾ ನಿಬ್ಬಾನಪರಿಯೋಸಾನೋ ಅಯಂ ಸಬ್ಬೋ ಉತ್ತರಿಮನುಸ್ಸಧಮ್ಮೋ ದಸಕಥಾವತ್ಥುಲಾಭಿನೋ ಸಮ್ಭವತೀತಿ ದಸ್ಸೇತಿ। ಪರಿಪೂರೇಸ್ಸನ್ತೀತಿ ತಂಸಭಾವತೋ ಉಪಕಾರತೋ ಚ ಸಂವತ್ತಿಸ್ಸನ್ತಿ। ಅಪ್ಪಿಚ್ಛತಾದಯೋ ಹಿ ಏಕವಾರಉಪ್ಪನ್ನಾ ಉಪರಿ ತದತ್ಥಾಯ ಸಂವತ್ತಿಸ್ಸನ್ತಿ। ಕಥಾವತ್ಥುಪರಿಪೂರಣಂ ಸಿಕ್ಖಾಪರಿಪೂರಣಞ್ಚ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ವೇದಿತಬ್ಬಂ।

    Kathāvatthūnīti appicchatādipaṭisaṃyuttānaṃ kathānaṃ vatthūnīti kathāvatthūni, appicchatādayo eva. Tīṇīti tīṇi kathāvatthūni. Abhisallekhikāti ativiya kilese sallikhatīti abhisallekho, appiccha tādiguṇasamudāyo, so etissā atthīti abhisallekhikā, mahicchatādīnaṃ tanubhāvāya yuttarūpā appicchatādipaṭisaṃyuttatā. Cetovinīvaraṇasappāyāti kusalacittuppattiyā nivārakānaṃ nīvaraṇānaṃ dūrībhāvakaraṇena cetovinīvaraṇasaṅkhātānaṃ samathavipassanānaṃ sappāyā. Samathavipassanācittasseva vā vibhūtibhāvakaraṇāya sappāyā upakārikāti cetovinīvaraṇasappāyā. Ekantanibbidāyātiādi yena nibbidādiānisaṃsena ayaṃ kathā abhisallekhikā cetovinīvaraṇasappāyā ca nāma hoti, taṃ dassetuṃ vuttaṃ. Tattha ekantanibbidāyāti ekaṃsena vaṭṭadukkhato nibbindanatthāya. Virāgāya nirodhāyāti tasseva virajjanatthañca nirujjhanatthañca. Upasamāyāti sabbakilesavūpasamāya. Abhiññāyāti sabbassapi abhiññeyyassa abhijānanāya. Sambodhāyāti catumaggasambodhāya. Nibbānāyāti anupādisesanibbānāya. Etesu hi ādito tīhi vipassanā vuttā, puna tīhi maggo, itarena nibbānaṃ. Tena samathavipassanā ādiṃ katvā nibbānapariyosāno ayaṃ sabbo uttarimanussadhammo dasakathāvatthulābhino sambhavatīti dasseti. Paripūressantīti taṃsabhāvato upakārato ca saṃvattissanti. Appicchatādayo hi ekavārauppannā upari tadatthāya saṃvattissanti. Kathāvatthuparipūraṇaṃ sikkhāparipūraṇañca vuttanayeneva veditabbaṃ.

    ಅಮತಂ ನಿಬ್ಬಾನನ್ತಿ ಅನುಪಾದಿಸೇಸನಿಬ್ಬಾನಧಾತುಂ। ಇತರಾ ಪನ ಸೇಕ್ಖಾಸೇಕ್ಖಧಮ್ಮಪಾರಿಪೂರಿಯಾ ಪರಿಪುಣ್ಣಾ। ನಿಬ್ಬಾನಪಾರಿಪೂರಿ ಚೇತ್ಥ ತದಾವಹಧಮ್ಮಪಾರಿಪೂರಿವಸೇನ ಪರಿಯಾಯತೋ ವುತ್ತಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ಇದಾನಿ ಯಾಯಂ ಅಪ್ಪಿಚ್ಛತಾದೀನಂ ಅನುಕ್ಕಮಪರಿವುದ್ಧಿಯಾ ಗುಣಪಾರಿಪೂರಿತಾ, ತಂ ಉಪಮಾಯ ಸಾಧೇನ್ತೋ ‘‘ಸೇಯ್ಯಥಾಪೀ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ತತ್ಥ ಪಾವುಸ್ಸಕೋತಿ ವಸ್ಸಾನಮಾಸೇ ಉಟ್ಠಿತೋ। ಸೋ ಹಿ ಚಿರಾನುಪ್ಪವತ್ತಿ ಹೋತಿ। ಪಬ್ಬತಕನ್ದರಾ ಪಬ್ಬತೇಸು ಉಪಚ್ಚಕಾಧಿಚ್ಚಕಾಪಭವನಿಜ್ಝರಾದಿನದಿಯೋ। ಸರಸಾಖಾತಿ ಯತ್ಥ ಉಪರಿಉನ್ನತಪದೇಸತೋ ಉದಕಂ ಆಗನ್ತ್ವಾ ತಿಟ್ಠತಿ ಚೇವ ಸನ್ದತಿ ಚ, ತೇ। ಕುಸೋಬ್ಭಾ ಖುದ್ದಕತಳಾಕಾ। ಕುನ್ನದಿಯೋತಿ ಪಬ್ಬತಪಾದತೋ ನಿಕ್ಖನ್ತಾ ಖುದ್ದಕನದಿಯೋ। ತಾ ಹಿ ಮಹಾನದಿಯೋ ಓತರನ್ತಿಯೋ ಪರಿಪೂರೇನ್ತಿ। ಪರಮಧಮ್ಮದಾಯಾದನ್ತಿ ಪರಮಂ ಉತ್ತಮಂ ಧಮ್ಮದಾಯಾದಭಾವಂ, ಪರಮಂ ಧಮ್ಮದಾಯಜ್ಜಂ ವಾ। ತೇ ಭಿಕ್ಖೂತಿ ತೇ ಧಮ್ಮಪಟಿಗ್ಗಾಹಕೇ ಭಿಕ್ಖೂ। ಸನ್ನಿಯೋಜೇನ್ತೋತಿ ಮೂಲಗುಣೇಹಿ ಅಪ್ಪಿಚ್ಛತಾದೀಹಿ ಯೋಜೇನ್ತೋ।

    Amataṃ nibbānanti anupādisesanibbānadhātuṃ. Itarā pana sekkhāsekkhadhammapāripūriyā paripuṇṇā. Nibbānapāripūri cettha tadāvahadhammapāripūrivasena pariyāyato vuttāti veditabbā. Idāni yāyaṃ appicchatādīnaṃ anukkamaparivuddhiyā guṇapāripūritā, taṃ upamāya sādhento ‘‘seyyathāpī’’tiādimāha. Tattha pāvussakoti vassānamāse uṭṭhito. So hi cirānuppavatti hoti. Pabbatakandarā pabbatesu upaccakādhiccakāpabhavanijjharādinadiyo. Sarasākhāti yattha upariunnatapadesato udakaṃ āgantvā tiṭṭhati ceva sandati ca, te. Kusobbhā khuddakataḷākā. Kunnadiyoti pabbatapādato nikkhantā khuddakanadiyo. Tā hi mahānadiyo otarantiyo paripūrenti. Paramadhammadāyādanti paramaṃ uttamaṃ dhammadāyādabhāvaṃ, paramaṃ dhammadāyajjaṃ vā. Te bhikkhūti te dhammapaṭiggāhake bhikkhū. Sanniyojentoti mūlaguṇehi appicchatādīhi yojento.

    ಉಗ್ಗಹೇತ್ವಾತಿ ಅತ್ಥತೋ ಬ್ಯಞ್ಜನತೋ ಚ ಉಪಧಾರಣವಸೇನ ಗಹೇತ್ವಾ ಅವಿಪರೀತಂ ಗಹೇತ್ವಾ। ಸಂಸನ್ದೇತ್ವಾತಿ ಮಮ ದೇಸನಾನುಸಾರೇನ ಮಮಜ್ಝಾಸಯಂ ಅವಿರಜ್ಝಿತ್ವಾ। ಯಥಾ ಇಧೇವ ಚಿನ್ತೇಸೀತಿ ಯಥಾ ಇಮಿಸ್ಸಾ ಧಮ್ಮದಾಯಾದದೇಸನಾಯ ಚಿನ್ತೇಸಿ, ಏವಂ ಅಞ್ಞತ್ಥಾಪಿ ಧಮ್ಮಥೋಮನತ್ಥಂ ಗನ್ಧಕುಟಿಂ ಪವಿಸನ್ತೋ ಚಿನ್ತೇಸಿ। ಏಕಜ್ಝಾಸಯಾಯಾತಿ ಸಮಾನಾಧಿಪ್ಪಾಯಾಯ। ಮತಿಯಾತಿ ಪಞ್ಞಾಯ। ಅಯಂ ದೇಸನಾ ಅಗ್ಗಾತಿಆದಿ ಭಗವಾ ಧಮ್ಮಸೇನಾಪತಿಂ ಗುಣತೋ ಏವ ಪಗ್ಗಣ್ಹಾತೀತಿ ಕತ್ವಾ ವುತ್ತಂ।

    Uggahetvāti atthato byañjanato ca upadhāraṇavasena gahetvā aviparītaṃ gahetvā. Saṃsandetvāti mama desanānusārena mamajjhāsayaṃ avirajjhitvā. Yathā idheva cintesīti yathā imissā dhammadāyādadesanāya cintesi, evaṃ aññatthāpi dhammathomanatthaṃ gandhakuṭiṃ pavisanto cintesi. Ekajjhāsayāyāti samānādhippāyāya. Matiyāti paññāya. Ayaṃ desanā aggātiādi bhagavā dhammasenāpatiṃ guṇato eva paggaṇhātīti katvā vuttaṃ.

    ಚಿತ್ತಗತಿಯಾತಿ ಚಿತ್ತವಸೇನ ಕಾಯಸ್ಸ ಪರಿಣಾಮನೇನ ‘‘ಅಯಂ ಕಾಯೋ ಇದಂ ಚಿತ್ತಂ ವಿಯ ಹೋತೂ’’ತಿ ಕಾಯಸ್ಸ ಚಿತ್ತೇನ ಸಮಾನಗತಿಕತಾಧಿಟ್ಠಾನೇನ। ಕಥಂ ಪನ ಕಾಯೋ ದನ್ಧಪ್ಪವತ್ತಿಕೋ ಲಹುಪರಿವತ್ತನಚಿತ್ತೇನ ಸಮಾನಗತಿಕೋ ಹೋತೀತಿ? ನ ಸಬ್ಬಥಾ ಸಮಾನಗತಿಕೋ। ಯಥೇವ ಹಿ ಕಾಯವಸೇನ ಚಿತ್ತಪರಿಣಾಮನೇ ಚಿತ್ತಂ ಸಬ್ಬಥಾ ಕಾಯೇನ ಸಮಾನಗತಿಕಂ ನ ಹೋತಿ। ನ ಹಿ ತದಾ ಚಿತ್ತಂ ಸಭಾವಸಿದ್ಧೇನ ಅತ್ತನೋ ಖಣೇನ ಅವತ್ತಿತ್ವಾ ದನ್ಧವುತ್ತಿಕಸ್ಸ ರೂಪಧಮ್ಮಸ್ಸ ಖಣೇನ ವತ್ತಿತುಂ ಸಕ್ಕೋತಿ, ‘‘ಇದಂ ಚಿತ್ತಂ ಅಯಂ ಕಾಯೋ ವಿಯ ಹೋತೂ’’ತಿ ಪನ ಅಧಿಟ್ಠಾನೇನ ದನ್ಧಗತಿಕಸ್ಸ ಕಾಯಸ್ಸ ಅನುವತ್ತನತೋ ಯಾವ ಇಚ್ಛಿತಟ್ಠಾನಪ್ಪತ್ತಿ, ತಾವ ಕಾಯಗತಿಂ ಅನುಲೋಮೇನ್ತಮೇವ ಹುತ್ವಾ ಸನ್ತಾನವಸೇನ ಪವತ್ತಮಾನಂ ಚಿತ್ತಂ ಕಾಯಗತಿಕಂ ಕತ್ವಾ ಪರಿಣಾಮಿತಂ ನಾಮ ಹೋತಿ, ಏವಂ ‘‘ಅಯಂ ಕಾಯೋ ಇದಂ ಚಿತ್ತಂ ವಿಯ ಹೋತೂ’’ತಿ ಅಧಿಟ್ಠಾನೇನ ಪಗೇವ ಲಹುಸಞ್ಞಾಯ ಸುಖುಮಸಞ್ಞಾಯ ಚ ಸಮ್ಪಾದಿತತ್ತಾ ಅಭಾವಿತಿದ್ಧಿಪಾದಾನಂ ವಿಯ ದನ್ಧಂ ಅವತ್ತಿತ್ವಾ ಯಥಾ ಲಹುಂ ಕತಿಪಯಚಿತ್ತವಾರೇಹೇವ ಇಚ್ಛಿತಟ್ಠಾನಪ್ಪತ್ತಿ ಹೋತಿ , ಏವಂ ಪವತ್ತಮಾನೋ ಕಾಯೋ ಚಿತ್ತಗತಿಕಭಾವೇನೇವ ಪರಿಣಾಮಿತೋ ನಾಮ ಹೋತಿ, ನ ಏಕಚಿತ್ತಕ್ಖಣೇನೇವ ಪವತ್ತಿಯಾ। ಏವಞ್ಚ ಕತ್ವಾ ಬಾಹುಸಮಿಞ್ಜನಪ್ಪಸಾರಣೂಪಮಾಪಿ ಉಪಚಾರೇನ ವಿನಾ ಸುಟ್ಠುತರಂ ಯುತ್ತಾ ಹೋತಿ, ಅಞ್ಞಥಾ ಧಮ್ಮತಾವಿಲೋಮಿತಾ ಸಿಯಾ। ನ ಹಿ ಧಮ್ಮಾನಂ ಲಕ್ಖಣಞ್ಞಥತ್ತಂ ಇದ್ಧಿಬಲೇನ ಕಾತುಂ ಸಕ್ಕಾ, ಭಾವಞ್ಞಥತ್ತಮೇವ ಪನ ಸಕ್ಕಾತಿ।

    Cittagatiyāti cittavasena kāyassa pariṇāmanena ‘‘ayaṃ kāyo idaṃ cittaṃ viya hotū’’ti kāyassa cittena samānagatikatādhiṭṭhānena. Kathaṃ pana kāyo dandhappavattiko lahuparivattanacittena samānagatiko hotīti? Na sabbathā samānagatiko. Yatheva hi kāyavasena cittapariṇāmane cittaṃ sabbathā kāyena samānagatikaṃ na hoti. Na hi tadā cittaṃ sabhāvasiddhena attano khaṇena avattitvā dandhavuttikassa rūpadhammassa khaṇena vattituṃ sakkoti, ‘‘idaṃ cittaṃ ayaṃ kāyo viya hotū’’ti pana adhiṭṭhānena dandhagatikassa kāyassa anuvattanato yāva icchitaṭṭhānappatti, tāva kāyagatiṃ anulomentameva hutvā santānavasena pavattamānaṃ cittaṃ kāyagatikaṃ katvā pariṇāmitaṃ nāma hoti, evaṃ ‘‘ayaṃ kāyo idaṃ cittaṃ viya hotū’’ti adhiṭṭhānena pageva lahusaññāya sukhumasaññāya ca sampāditattā abhāvitiddhipādānaṃ viya dandhaṃ avattitvā yathā lahuṃ katipayacittavāreheva icchitaṭṭhānappatti hoti , evaṃ pavattamāno kāyo cittagatikabhāveneva pariṇāmito nāma hoti, na ekacittakkhaṇeneva pavattiyā. Evañca katvā bāhusamiñjanappasāraṇūpamāpi upacārena vinā suṭṭhutaraṃ yuttā hoti, aññathā dhammatāvilomitā siyā. Na hi dhammānaṃ lakkhaṇaññathattaṃ iddhibalena kātuṃ sakkā, bhāvaññathattameva pana sakkāti.

    ೩೧. ಭಗವತೋ ಅಧಿಪ್ಪಾಯಾನುರೂಪಂ ಭಿಕ್ಖೂನಞ್ಚ ಅಜ್ಝಾಸಯಂ ಞತ್ವಾತಿ ವಚನಸೇಸೋ। ದೇಸಕಾಲೇ ವಿಯ ಭಾಜನಮ್ಪಿ ಓಲೋಕೇತ್ವಾ ಏವ ಮಹಾಥೇರೋ ಧಮ್ಮಂ ಕಥೇತಿ। ಪಕ್ಕನ್ತಸ್ಸಾತಿ ಇದಂ ಅನಾದರೇ ಸಾಮಿವಚನನ್ತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಪಕ್ಕನ್ತಸ್ಸ ಸತೋ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ಕಿತ್ತಕೇನಾತಿ ಕೇನ ಪರಿಮಾಣೇನ। ತಂ ಪನ ಪರಿಮಾಣಂ ಯಸ್ಮಾ ಪರಿಮೇಯ್ಯಸ್ಸ ಅತ್ಥಸ್ಸ ಪರಿಚ್ಛಿನ್ದನಂ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ಕಿತ್ತಾವತಾತಿ ಪರಿಚ್ಛೇದವಚನ’’ನ್ತಿ ಆಹ। ನುಕಾರೋ ಪುಚ್ಛಾಯನ್ತಿ ಅಯಂ ನು-ಸದ್ದೋ ಇಧೇವ ಪುಚ್ಛಾಯಂ ಆಗತೋತಿ ಕತ್ವಾ ವುತ್ತಂ। ನು-ಸದ್ದೇನ ಹೇತ್ಥ ಜೋತಿಯಮಾನೋ ಅತ್ಥೋ ಕಿಂ-ಸದ್ದೇನ ಪರಿಮಾಣೋ ಅತ್ಥೋ ಪರಿಮೇಯ್ಯತ್ಥೋ ಚ। ಏತ್ಥ ಸಂಕಿಲೇಸಪಕ್ಖೋ ವಿವೇಕಸ್ಸ ಅನನುಸಿಕ್ಖನಂ ಆಮಿಸದಾಯಾದತಾ, ವೋದಾನಪಕ್ಖೋ ತಸ್ಸ ಅನುಸಿಕ್ಖನಂ ಧಮ್ಮದಾಯಾದತಾತಿ। ತೀಹಿ ವಿವೇಕೇಹೀತಿ ವಿವೇಕತ್ತಯಗ್ಗಹಣಂ ತದನ್ತೋಗಧತ್ತಾ ವಿವೇಕಪಞ್ಚಕಸ್ಸ। ವಿವೇಕಪಞ್ಚಕಗ್ಗಹಣೇ ಪನಸ್ಸ ಸರೂಪೇನ ಕಾಯವಿವೇಕೋ ಗಹಿತೋ ನ ಸಿಯಾ, ತದಾಯತ್ತತ್ತಾ ವಾ ಸತ್ಥಾರಾ ತದಾ ಪಯುಜ್ಜಮಾನವಿವೇಕದಸ್ಸನವಸೇನ ‘‘ತೀಹಿ ವಿವೇಕೇಹೀ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ಅಞ್ಞತರಮ್ಪೀತಿ ಕಸ್ಮಾ ವುತ್ತಂ। ನ ಹಿ ಕಾಯವಿವೇಕಮತ್ತೇನ ಧಮ್ಮದಾಯಾದಭಾವೋ ಸಿಜ್ಝತೀತಿ? ನ, ವಿವೇಕದ್ವಯಸನ್ನಿಸ್ಸಯಸ್ಸೇವ ಕಾಯವಿವೇಕಸ್ಸ ಇಧಾಧಿಪ್ಪೇತತ್ತಾ। ಏವಞ್ಚ ಕತ್ವಾ ಚಿತ್ತವಿವೇಕಗ್ಗಹಣಮ್ಪಿ ಸಮತ್ಥಿತಂ ಹೋತಿ। ನ ಹಿ ಲೋಕಿಯಜ್ಝಾನಾಧಿಗಮಮತ್ತೇನ ನಿಪ್ಪರಿಯಾಯತೋ ಸತ್ಥುಧಮ್ಮದಾಯಾದಭಾವೋ ಇಚ್ಛಿತೋ, ನಿಬ್ಬಾನಾಧಿಗಮೇನ ಪನ ಸೋ ಇಚ್ಛಿತೋ, ತಸ್ಮಾ ಸಬ್ಬಾಪಿ ಸಾಸನೇ ವಿವೇಕಾನುಸಿಕ್ಖನಾ ನಿಬ್ಬಾನಪೋಣಾ ನಿಬ್ಬಾನಪಬ್ಭಾರಾ ನಿಬ್ಬಾನೋಗಧಾ ಚಾತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ತಿಣ್ಣಂ ವಿವೇಕಾನಂ ಅಞ್ಞತರಮ್ಪೀ’’ತಿ। ಅಸತಿ ಆಲೋಕೇ ಅನ್ಧಕಾರೋ ವಿಯ ಅಸತಿ ಧಮ್ಮದಾಯಾದತಾಯ ಏಕಂಸಿಯಾ ಆಮಿಸದಾಯಾದತಾತಿ ಆಹ ‘‘ಆಮಿಸದಾಯಾದಾವ ಹೋನ್ತೀ’’ತಿ। ಏಸ ನಯೋ ಸುಕ್ಕಪಕ್ಖೇಪೀತಿ ಕಣ್ಹಪಕ್ಖತೋ ಸಾಧಾರಣವಸೇನ ಲಬ್ಭಮಾನಂ ಅತ್ಥಸಾಮಞ್ಞಂ ಅತಿದಿಸತಿ, ನ ಅತ್ಥವಿಸೇಸಂ ತಸ್ಸ ವಿಸದಿಸತ್ತಾ, ಅತ್ಥವಿಸೇಸಮೇವ ವಾ ಅತಿದಿಸತಿ ವಿಸದಿಸೂದಾಹರಣೂಪಾಯಞಾಯೇನ। ‘‘ತಿಣ್ಣಂ ವಿವೇಕಾನಂ ಅಞ್ಞತರ’’ನ್ತಿ ಇದಂ ಇಧ ನ ಲಬ್ಭತಿ। ತಯೋಪಿ ಹಿ ವಿವೇಕಾ, ತೇಸು ಏಕೋ ವಾ ಇತರದ್ವಯಸನ್ನಿಸ್ಸಯೋ ಇಧ ಲಬ್ಭತಿ।

    31.Bhagavato adhippāyānurūpaṃ bhikkhūnañca ajjhāsayaṃ ñatvāti vacanaseso. Desakāle viya bhājanampi oloketvā eva mahāthero dhammaṃ katheti. Pakkantassāti idaṃ anādare sāmivacananti dassento ‘‘pakkantassa sato’’tiādimāha. Kittakenāti kena parimāṇena. Taṃ pana parimāṇaṃ yasmā parimeyyassa atthassa paricchindanaṃ hoti, tasmā ‘‘kittāvatāti paricchedavacana’’nti āha. Nukāro pucchāyanti ayaṃ nu-saddo idheva pucchāyaṃ āgatoti katvā vuttaṃ. Nu-saddena hettha jotiyamāno attho kiṃ-saddena parimāṇo attho parimeyyattho ca. Ettha saṃkilesapakkho vivekassa ananusikkhanaṃ āmisadāyādatā, vodānapakkho tassa anusikkhanaṃ dhammadāyādatāti. Tīhi vivekehīti vivekattayaggahaṇaṃ tadantogadhattā vivekapañcakassa. Vivekapañcakaggahaṇe panassa sarūpena kāyaviveko gahito na siyā, tadāyattattā vā satthārā tadā payujjamānavivekadassanavasena ‘‘tīhi vivekehī’’tiādi vuttaṃ. Aññatarampīti kasmā vuttaṃ. Na hi kāyavivekamattena dhammadāyādabhāvo sijjhatīti? Na, vivekadvayasannissayasseva kāyavivekassa idhādhippetattā. Evañca katvā cittavivekaggahaṇampi samatthitaṃ hoti. Na hi lokiyajjhānādhigamamattena nippariyāyato satthudhammadāyādabhāvo icchito, nibbānādhigamena pana so icchito, tasmā sabbāpi sāsane vivekānusikkhanā nibbānapoṇā nibbānapabbhārā nibbānogadhā cāti vuttaṃ ‘‘tiṇṇaṃ vivekānaṃ aññatarampī’’ti. Asati āloke andhakāro viya asati dhammadāyādatāya ekaṃsiyā āmisadāyādatāti āha ‘‘āmisadāyādāva hontī’’ti. Esa nayo sukkapakkhepīti kaṇhapakkhato sādhāraṇavasena labbhamānaṃ atthasāmaññaṃ atidisati, na atthavisesaṃ tassa visadisattā, atthavisesameva vā atidisati visadisūdāharaṇūpāyañāyena. ‘‘Tiṇṇaṃ vivekānaṃ aññatara’’nti idaṃ idha na labbhati. Tayopi hi vivekā, tesu eko vā itaradvayasannissayo idha labbhati.

    ದೂರತೋಪೀತಿ ದೂರಟ್ಠಾನತೋಪಿ। ತೇನಾಹ ‘‘ತಿರೋರಟ್ಠತೋಪೀ’’ತಿಆದಿ। ಕಾಮಂ ‘‘ಪಟಿಭಾತೂ’’ತಿ ಏತ್ಥ ಪಟಿ-ಸದ್ದಾಪೇಕ್ಖಾಯ ‘‘ಸಾರಿಪುತ್ತ’’ನ್ತಿ ಉಪಯೋಗವಚನಂ, ಅತ್ಥೋ ಪನ ಸಾಮಿವಚನವಸೇನೇವ ವೇದಿತಬ್ಬೋತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಆಹ ‘‘ಆಯಸ್ಮತೋಯೇವ ಸಾರಿಪುತ್ತಸ್ಸಾ’’ತಿ। ಭಾಗೋ ಹೋತೂತಿ ಇಮಿನಾಭಾಗತ್ಥೋ ಪಟಿ-ಸದ್ದೋತಿ ದಸ್ಸೇತಿ ಲಕ್ಖಣಾದಿಅತ್ಥಾನಂ ಇಧ ಅಯುಜ್ಜನತೋ। ತೇನಾಹ ‘‘ಏವಂ ಸದ್ದಲಕ್ಖಣೇನ ಸಮೇತೀ’’ತಿ। ದಿಸ್ಸತೂತಿ ಞಾಣೇನ ದಿಸ್ಸತು, ಪಸ್ಸತೂತಿ ವಾ ಅತ್ಥೋ। ಉಪಟ್ಠಾತೂತಿ ಞಾಣಸ್ಸ ಪಚ್ಚುಪತಿಟ್ಠತು। ಉಗ್ಗಹೇಸ್ಸನ್ತೀತಿ ವಾಚುಗ್ಗತಂ ಕರಿಸ್ಸನ್ತಿ। ವಾಚುಗ್ಗತಕರಣಞ್ಹಿ ಉಗ್ಗಹೋ। ಪರಿಯಾಪುಣಿಸ್ಸನ್ತೀತಿ ತಸ್ಸೇವ ವೇವಚನಂ। ಪುರಿಪುಚ್ಛನಾದಿನಾ ವಾ ಅತ್ಥಸ್ಸ ಚಿತ್ತೇ ಆಪಾದನಂ ಪಟ್ಠಪನಂ ಪರಿಯಾಪುಣನಂ। ಕಾರಣವಚನನ್ತಿ ಯಥಾವುತ್ತಸ್ಸ ಕಾರಣಭಾವೇನ ವಚನಂ ‘‘ಹೇತುಮ್ಹಿ ಕರಣವಚನ’’ನ್ತಿ ಕತ್ವಾ। ವುತ್ತತ್ಥಪಚ್ಚಾಮಸನಂ ತಂ-ಸದ್ದೇನ ಕರೀಯತೀತಿ। ತೇನಾಹ ‘‘ಯಸ್ಮಾ’’ತಿಆದಿ।

    Dūratopīti dūraṭṭhānatopi. Tenāha ‘‘tiroraṭṭhatopī’’tiādi. Kāmaṃ ‘‘paṭibhātū’’ti ettha paṭi-saddāpekkhāya ‘‘sāriputta’’nti upayogavacanaṃ, attho pana sāmivacanavaseneva veditabboti dassento āha ‘‘āyasmatoyeva sāriputtassā’’ti. Bhāgo hotūti iminābhāgattho paṭi-saddoti dasseti lakkhaṇādiatthānaṃ idha ayujjanato. Tenāha ‘‘evaṃ saddalakkhaṇena sametī’’ti. Dissatūti ñāṇena dissatu, passatūti vā attho. Upaṭṭhātūti ñāṇassa paccupatiṭṭhatu. Uggahessantīti vācuggataṃ karissanti. Vācuggatakaraṇañhi uggaho. Pariyāpuṇissantīti tasseva vevacanaṃ. Puripucchanādinā vā atthassa citte āpādanaṃ paṭṭhapanaṃ pariyāpuṇanaṃ. Kāraṇavacananti yathāvuttassa kāraṇabhāvena vacanaṃ ‘‘hetumhi karaṇavacana’’nti katvā. Vuttatthapaccāmasanaṃ taṃ-saddena karīyatīti. Tenāha ‘‘yasmā’’tiādi.

    ಏಕೇನೇವಾಕಾರೇನಾತಿ ಆಮಿಸದಾಯಾದತಾಸಿದ್ಧೇನ ಆದಿಯತಾಸಙ್ಖಾತೇನ ಏಕೇನೇವ ಪಕಾರೇನ। ತಮೇವ ಹಿ ಆಕಾರಂ ಸನ್ಧಾಯಾಹ ‘‘ಭಗವತಾ ವುತ್ತಮತ್ಥ’’ನ್ತಿ। ಅಞ್ಞಥಾ ‘‘ಸತ್ಥು ಪವಿವಿತ್ತಸ್ಸ ವಿಹರತೋ ಸಾವಕಾ ವಿವೇಕಂ ನಾನುಸಿಕ್ಖನ್ತೀ’ತಿ ಏಕೇನೇವ ಆಕಾರೇನ ಸೋ ಅತ್ಥೋ ಥೇರೇನಪಿ ವುತ್ತೋ। ತೀಹಿ ಆಕಾರೇಹೀತಿ ಆಮಿಸದಾಯಾದಪಟಿಪದಾಭೂತೇಹಿ ತಿಣ್ಣಂ ವಿವೇಕಾನಂ ಅನನುಸಿಕ್ಖನಾಕಾರೇಹಿ। ಏತ್ತಾವತಾತಿ ‘‘ಇಧಾವುಸೋ…ಪೇ॰… ನಾನುಸಿಕ್ಖನ್ತೀ’’ತಿ ಏತ್ತಕೇನ ಕಣ್ಹಪಕ್ಖೇ ಉದ್ದೇಸಪಾಠೇನ।

    Ekenevākārenāti āmisadāyādatāsiddhena ādiyatāsaṅkhātena ekeneva pakārena. Tameva hi ākāraṃ sandhāyāha ‘‘bhagavatā vuttamattha’’nti. Aññathā ‘‘satthu pavivittassa viharato sāvakā vivekaṃ nānusikkhantī’ti ekeneva ākārena so attho therenapi vutto. Tīhi ākārehīti āmisadāyādapaṭipadābhūtehi tiṇṇaṃ vivekānaṃ ananusikkhanākārehi. Ettāvatāti ‘‘idhāvuso…pe… nānusikkhantī’’ti ettakena kaṇhapakkhe uddesapāṭhena.

    ವಿತ್ಥಾರತೋ ಸುವಿಭತ್ತೋ ಹೋತಿ ಅನವಸೇಸತೋ ಸಮ್ಮದೇವ ನಿದ್ದಿಟ್ಠತ್ತಾ। ನನು ಚ ಉದ್ದೇಸೇ ಸತ್ಥುನೋಪಿ ಆದಿಯತಾ ಭಗವತಾ ಗಹಿತಾ, ಸಾ ನ ನಿದ್ದಿಟ್ಠಾತಿ ಅನುಯೋಗಂ ಸನ್ಧಾಯಾಹ ‘‘ಸೋ ಚ ಖೋ’’ತಿಆದಿ। ಸಾವಕೇ ಅನುಗ್ಗಣ್ಹನ್ತಸ್ಸಾತಿ ‘‘ಆಮಿಸದಾಯಾದಾ ಸತ್ಥು ಸಾವಕಾ’’ತಿ ಸತ್ಥು ಪರಪ್ಪವಾದಪರಿಹರಣತ್ಥಮ್ಪಿ ‘‘ತುಮ್ಹೇಹಿ ಧಮ್ಮದಾಯಾದೇಹಿ ಭವಿತಬ್ಬ’’ನ್ತಿ ಏವಂ ಸಾವಕೇ ಅನುಕಮ್ಪಮಾನಸ್ಸ। ಸಾವಕಾನಂ ತಂ ನ ಯುತ್ತಂ ಸಾಮೀಚಿಅಭಾವತೋತಿ ಯೋಜನಾ। ಏಸ ನಯೋತಿ ಯದಿದಂ ‘‘ಏತ್ತಾವತಾಯಂ ಭಗವಾ’’ತಿಆದಿನಾ ಕಣ್ಹಪಕ್ಖೇ ಉದ್ದೇಸಸ್ಸ ಅತ್ಥವಿಭಾಗದಸ್ಸನಮುಖೇನ ಸಮ್ಬನ್ಧದಸ್ಸನಂ, ಏಸ ನಯೋ ಸುಕ್ಕಪಕ್ಖೇಪಿ ಸಮ್ಬನ್ಧದಸ್ಸನೇತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ತೇನಾಹ ‘‘ಅಯಂ ತಾವೇತ್ಥ ಅನುಸನ್ಧಿಕ್ಕಮಯೋಜನಾ’’ತಿ, ಸತ್ಥಾರಾ ದೇಸಿತಾಯ ಉದ್ದೇಸದೇಸನಾಯ ಮಹಾಥೇರೇನ ದೇಸಿತಾಯ ಚ ಅನುಸನ್ಧಿಕ್ಕಮೇನ ಸಮ್ಬನ್ಧೋತಿ ಅತ್ಥೋ। ಯಥಾನುಸನ್ಧಿ ಏವ ಚೇತ್ಥ ಅನುಸನ್ಧಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ।

    Vitthārato suvibhatto hoti anavasesato sammadeva niddiṭṭhattā. Nanu ca uddese satthunopi ādiyatā bhagavatā gahitā, sā na niddiṭṭhāti anuyogaṃ sandhāyāha ‘‘so ca kho’’tiādi. Sāvake anuggaṇhantassāti ‘‘āmisadāyādā satthu sāvakā’’ti satthu parappavādapariharaṇatthampi ‘‘tumhehi dhammadāyādehi bhavitabba’’nti evaṃ sāvake anukampamānassa. Sāvakānaṃ taṃ na yuttaṃ sāmīciabhāvatoti yojanā. Esa nayoti yadidaṃ ‘‘ettāvatāyaṃ bhagavā’’tiādinā kaṇhapakkhe uddesassa atthavibhāgadassanamukhena sambandhadassanaṃ, esa nayo sukkapakkhepi sambandhadassaneti adhippāyo. Tenāha ‘‘ayaṃ tāvettha anusandhikkamayojanā’’ti, satthārā desitāya uddesadesanāya mahātherena desitāya ca anusandhikkamena sambandhoti attho. Yathānusandhi eva cettha anusandhi veditabbo.

    ಅಚ್ಚನ್ತಪವಿವಿತ್ತಸ್ಸಾತಿ ಏಕನ್ತಉಪಧಿವಿವೇಕೋ ವಿಯ ಇತರೇಪಿ ವಿವೇಕೋ ಸತ್ಥು ಏಕನ್ತಿಕಾವಾತಿ। ಅನುಸಿಕ್ಖನಂ ನಾಮ ಅನು ಅನು ಪೂರಣನ್ತಿ ತಪ್ಪಟಿಕ್ಖೇಪೇನ ಆಹ ‘‘ನ ಪರಿಪೂರೇನ್ತೀ’’ತಿ, ನ ಪರಿಬ್ರೂಹೇನ್ತೀತಿ ಅತ್ಥೋ, ನ ಪರಿಪೂರೇನ್ತೀತಿ ವಾ ನ ಪರಿಪಾಲೇನ್ತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಯದಗ್ಗೇನ ಹಿ ವಿವೇಕಂ ನಾನುಸಿಕ್ಖನ್ತಿ, ತದಗ್ಗೇನ ನ ಪರಿಬ್ರೂಹೇನ್ತಿ, ನ ಪರಿಪಾಲೇನ್ತೀತಿ ವಾ ವತ್ತಬ್ಬತಂ ಲಭನ್ತೀತಿ। ಕಸ್ಮಾ ಪನೇತ್ಥ ‘‘ವಿವೇಕಂ ನಾನುಸಿಕ್ಖನ್ತೀ’’ತಿ ಉದ್ದೇಸೇ ವಿಯ ಅವಿಸೇಸವಚನೇ ಕಾಯವಿವೇಕಸ್ಸೇವ ಗಹಣಂ ಕತನ್ತಿ ಚೋದನಂ ಸನ್ಧಾಯಾಹ ‘‘ಯದಿ ಪನಾ’’ತಿಆದಿ। ಪುಚ್ಛಾಯಾತಿ ಪುಚ್ಛಾತೋ ಅವಿಸೇಸೋ ಸಿಯಾ ವಿಭಾಗಸ್ಸ ಅಲಬ್ಭಮಾನತ್ತಾ ವಿಸ್ಸಜ್ಜನಸ್ಸ। ನನು ಚ ‘‘ವಿವೇಕಂ ನಾನುಸಿಕ್ಖನ್ತೀ’’ತಿ ಅವಿಸೇಸವಚನತೋ ಪಾಳಿಯಂ ವಿಭಾಗೋ ನ ಲಬ್ಭತೇವಾತಿ? ನ, ಪದನ್ತರೇನ ವಿಭಾವಿತತ್ತಾ। ತೇನಾಹ ‘‘ಯೇಸಞ್ಚ ಧಮ್ಮಾನ’’ನ್ತಿಆದಿ। ಬ್ಯಾಕರಣಪಕ್ಖೋತಿ ವಿಸ್ಸಜ್ಜನಪಕ್ಖೋ। ವಿಸ್ಸಜ್ಜನಞ್ಚ ನ ಪುಚ್ಛಾ ವಿಯ ಅವಿಸೇಸಜೋತನಾ , ಅಥ ಖೋ ಯಥಾಧಿಪ್ಪೇತತ್ಥವಿಭಜನನ್ತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ಇಮಿನಾ ಪದೇನಾತಿ ‘‘ವಿವೇಕಂ ನಾನುಸಿಕ್ಖನ್ತೀ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಪದೇನ ಕಾಯವಿವೇಕಂ ಅಪರಿಪೂರಿಯಮಾನಂ ದಸ್ಸೇತೀತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ಚಿತ್ತವಿವೇಕಂ ಉಪಧಿವಿವೇಕನ್ತಿ ಏತ್ಥಾಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ।

    Accantapavivittassāti ekantaupadhiviveko viya itarepi viveko satthu ekantikāvāti. Anusikkhanaṃ nāma anu anu pūraṇanti tappaṭikkhepena āha ‘‘na paripūrentī’’ti, na paribrūhentīti attho, na paripūrentīti vā na paripālentīti attho. Yadaggena hi vivekaṃ nānusikkhanti, tadaggena na paribrūhenti, na paripālentīti vā vattabbataṃ labhantīti. Kasmā panettha ‘‘vivekaṃ nānusikkhantī’’ti uddese viya avisesavacane kāyavivekasseva gahaṇaṃ katanti codanaṃ sandhāyāha ‘‘yadi panā’’tiādi. Pucchāyāti pucchāto aviseso siyā vibhāgassa alabbhamānattā vissajjanassa. Nanu ca ‘‘vivekaṃ nānusikkhantī’’ti avisesavacanato pāḷiyaṃ vibhāgo na labbhatevāti? Na, padantarena vibhāvitattā. Tenāha ‘‘yesañca dhammāna’’ntiādi. Byākaraṇapakkhoti vissajjanapakkho. Vissajjanañca na pucchā viya avisesajotanā , atha kho yathādhippetatthavibhajananti adhippāyo. Iminā padenāti ‘‘vivekaṃ nānusikkhantī’’ti iminā padena kāyavivekaṃ aparipūriyamānaṃ dassetīti adhippāyo. Cittavivekaṃ upadhivivekanti etthāpi eseva nayo.

    ಏತ್ಥ ಚ ನಪ್ಪಜಹನ್ತೀತಿ ಪಹಾತಬ್ಬಧಮ್ಮಾನಂ ಪಹಾನಾಭಾವವಚನಂ ಪಹಾನಲಕ್ಖಣವಿವೇಕಾಭಾವದೀಪನಂ, ತಂ ವತ್ವಾ ಪುನ ‘‘ವಿವೇಕೇ ನಿಕ್ಖಿತ್ತಧುರಾ’’ತಿ ವಚನಂ ತತೋ ಸಾತಿಸಯವಿವೇಕಾಭಾವದೀಪನನ್ತಿ ತದುಭಯವಿವೇಕಾಭಾವದಸ್ಸನೇನ ‘‘ಯೇಸಞ್ಚ ಧಮ್ಮಾನ’’ನ್ತಿಆದಿನಾವ ಪಾರಿಸೇಸಞಾಯೇನ ‘‘ವಿವೇಕಂ ನಾನುಸಿಕ್ಖನ್ತೀ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ವಿವೇಕದ್ವಯಮೂಲಭೂತಕಾಯವಿವೇಕಾಭಾವದಸ್ಸನಂ ಕತನ್ತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ। ಅವಿಗತತಣ್ಹತಾಯ ತಂ ತಂ ಪರಿಕ್ಖಾರಜಾತಂ ಬಹುಂ ಲನ್ತಿ ಆದಿಯನ್ತೀತಿ ಬಹುಲಾ, ಬಹುಲಾ ಏವ ಬಾಹುಲಿಕಾ ಯಥಾ ‘‘ವೇನಯಿಕೋ’’ತಿ (ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೨೪೬; ಅ॰ ನಿ॰ ೮.೧೧; ಪಾರಾ॰ ೮)। ತೇ ಪನ ಯಸ್ಮಾ ಪಚ್ಚಯಬಹುಲಭಾವಾಯ ಯುತ್ತಪ್ಪಯುತ್ತಾ ನಾಮ ಹೋನ್ತಿ, ತಸ್ಮಾ ಆಹ ‘‘ಚೀವರಾದಿಬಾಹುಲ್ಲಾಯ ಪಟಿಪನ್ನಾ’’ತಿ। ಸಿಕ್ಖಾಯ ಆದರಭಾವಾಭಾವತೋ ಸಿಥಿಲಂ ಅದಳ್ಹಂ ಗಣ್ಹನ್ತೀತಿ ‘‘ಸಾಥಲಿಕಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ಸಿಥಿಲನ್ತಿ ಭಾವನಪುಂಸಕನಿದ್ದೇಸೋ, ಸಿಥಿಲ-ಸದ್ದೇನ ವಾ ಸಮಾನತ್ಥಸ್ಸ ಸಾಥಲ-ಸದ್ದಸ್ಸ ವಸೇನ ‘‘ಸಾಥಲಿಕಾ’’ತಿ ಪದಸಿದ್ಧಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ಅವಗಮನಟ್ಠೇನಾತಿ ಅಧೋಗಮನಟ್ಠೇನ , ಓರಮ್ಭಾಗಿಯಭಾವೇನಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಉಪಧಿವಿವೇಕೇತಿ ಸಬ್ಬೂಪಧಿಪಟಿನಿಸ್ಸಗ್ಗತಾಯ ಉಪಧೀಹಿ ವಿವಿತ್ತೇ। ಓರೋಪಿತಧುರಾತಿ ಉಜ್ಝಿತುಸ್ಸಾಹಾ।

    Ettha ca nappajahantīti pahātabbadhammānaṃ pahānābhāvavacanaṃ pahānalakkhaṇavivekābhāvadīpanaṃ, taṃ vatvā puna ‘‘viveke nikkhittadhurā’’ti vacanaṃ tato sātisayavivekābhāvadīpananti tadubhayavivekābhāvadassanena ‘‘yesañca dhammāna’’ntiādināva pārisesañāyena ‘‘vivekaṃ nānusikkhantī’’ti iminā vivekadvayamūlabhūtakāyavivekābhāvadassanaṃ katanti daṭṭhabbaṃ. Avigatataṇhatāya taṃ taṃ parikkhārajātaṃ bahuṃ lanti ādiyantīti bahulā, bahulā eva bāhulikā yathā ‘‘venayiko’’ti (ma. ni. 1.246; a. ni. 8.11; pārā. 8). Te pana yasmā paccayabahulabhāvāya yuttappayuttā nāma honti, tasmā āha ‘‘cīvarādibāhullāya paṭipannā’’ti. Sikkhāya ādarabhāvābhāvato sithilaṃ adaḷhaṃ gaṇhantīti ‘‘sāthalikā’’ti vuttaṃ. Sithilanti bhāvanapuṃsakaniddeso, sithila-saddena vā samānatthassa sāthala-saddassa vasena ‘‘sāthalikā’’ti padasiddhi veditabbā. Avagamanaṭṭhenāti adhogamanaṭṭhena , orambhāgiyabhāvenāti attho. Upadhiviveketi sabbūpadhipaṭinissaggatāya upadhīhi vivitte. Oropitadhurāti ujjhitussāhā.

    ಅನಿಯಮೇನೇವಾತಿ ಕಿಞ್ಚಿ ವಿಸೇಸಂ ಅನಾಮಸಿತ್ವಾ ‘‘ಸಾವಕಾ’’ತಿ ಅವಿಸೇಸೇನೇವ। ನಿಯಮೇನ್ತೋ‘‘ಥೇರಾ’’ತಿಆದಿನಾ। ದಸವಸ್ಸೇ ಉಪಾದಾಯಾತಿ ದಸವಸ್ಸತೋ ಪಟ್ಠಾಯ। ಇಸ್ಸರಿಯೇತಿ ‘‘ಸೇಟ್ಠಿಟ್ಠಾನಂ ಸೇನಾಪತಿಟ್ಠಾನ’’ನ್ತಿಆದೀಸು ವಿಯ। ಅಚಿರಕ್ಖಣೋಭಾಸೇನ ಲಕ್ಖವೇಧಕೋ ಅಕ್ಖಣವೇಧಿ। ಠಿತಿಯನ್ತಿ ಅವಟ್ಠಾನೇ। ಠಾನಸೋತಿ ತಙ್ಖಣೇಯೇವ। ತಿಟ್ಠತೀತಿ ಆಧಾರಾಧೇಯ್ಯಭಾವೇನಾತಿ ಆಹ ‘‘ತದಾಯತ್ತವುತ್ತಿಭಾವೇನಾ’’ತಿ। ಉಪೇಕ್ಖಾನುಬ್ರೂಹನಾ ಸತ್ತಸಙ್ಖಾರೇಸು ಉದಾಸೀನತಾಪಿ ಅಸಙ್ಖತಾಧಿಗಮಸ್ಸ ಉಪಾಯೋತಿ ತಬ್ಬಿಪರಿಯಾಯತೋ ಚೀವರಾದಿಮಣ್ಡನಾ ನ ಉಪಧಿವಿವೇಕಪಾರಿಪೂರಿಯಾ ಸಂವತ್ತತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಚೀವರಪತ್ತ…ಪೇ॰… ಅಪೂರಯಮಾನಾ’’ತಿ। ತತ್ಥಾತಿ ಥೇರವಾರೇ। ಇಧಾತಿ ಮಜ್ಝಿಮನವಕವಾರೇಸು। ತಥಾ ಹಿ ‘‘ಮಜ್ಝಿಮಥೇರಕಾಲೇ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ।

    Aniyamenevāti kiñci visesaṃ anāmasitvā ‘‘sāvakā’’ti aviseseneva. Niyamento‘‘therā’’tiādinā. Dasavasse upādāyāti dasavassato paṭṭhāya. Issariyeti ‘‘seṭṭhiṭṭhānaṃ senāpatiṭṭhāna’’ntiādīsu viya. Acirakkhaṇobhāsena lakkhavedhako akkhaṇavedhi. Ṭhitiyanti avaṭṭhāne. Ṭhānasoti taṅkhaṇeyeva. Tiṭṭhatīti ādhārādheyyabhāvenāti āha ‘‘tadāyattavuttibhāvenā’’ti. Upekkhānubrūhanā sattasaṅkhāresu udāsīnatāpi asaṅkhatādhigamassa upāyoti tabbipariyāyato cīvarādimaṇḍanā na upadhivivekapāripūriyā saṃvattatīti āha ‘‘cīvarapatta…pe… apūrayamānā’’ti. Tatthāti theravāre. Idhāti majjhimanavakavāresu. Tathā hi ‘‘majjhimatherakāle’’tiādi vuttaṃ.

    ೩೨. ಇಮಸ್ಮಿಞ್ಚ ಕಣ್ಹಪಕ್ಖೇತಿ ಇಮಸ್ಮಿಞ್ಚ ನಿದ್ದೇಸವಾರೇ ಕಣ್ಹಪಕ್ಖೇ, ನ ಉದ್ದೇಸವಾರೇ ಕಣ್ಹಪಕ್ಖೇ। ಉದ್ದೇಸವಾರೇ ಪನ ಕಣ್ಹಪಕ್ಖೇ ವುತ್ತವಿಪರಿಯಾಯೇನ ಗಹೇತಬ್ಬತ್ಥೋ ‘‘ಏಸ ನಯೋ ಸುಕ್ಕಪಕ್ಖೇಪೀ’’ತಿ ಅತಿದೇಸೇನ ದಸ್ಸಿತೋ। ವುತ್ತಪಚ್ಚನೀಕನಯೇನಾತಿ ‘‘ಕಾಯವಿವೇಕಂ ನಾನುಸಿಕ್ಖನ್ತಿ ನ ಪರಿಪೂರೇನ್ತೀ’’ತಿಆದಿನಾ ವುತ್ತಸ್ಸ ಅತ್ಥಸ್ಸ ಪಚ್ಚನೀಕನಯೇನ, ‘‘ಕಾಯವಿವೇಕಂ ಅನುಸಿಕ್ಖನ್ತಿ ಪರಿಪೂರೇನ್ತೀ’’ತಿಆದಿನಾ ನಯೇನ। ಏತ್ಥಾತಿ ಏತಸ್ಮಿಂ ಸುಕ್ಕಪಕ್ಖೇ। ಸಙ್ಖೇಪೋತಿ ಅತ್ಥಸಙ್ಖೇಪೋ। ಯೋಜನಪರಮ್ಪರಾಯಾತಿ ಗಾಮನ್ತತೋ ದೂರಭಾವೇನ ಏಕಂ ದ್ವೇ ತೀಣೀತಿ ಏವಂ ಯೋಜನಾನಂ ಪಟಿಪಾಟಿಯಾ। ಅರಞ್ಞವನಪತ್ಥಾನೀತಿ ಅರಞ್ಞೇಸು ವನಸಣ್ಡಭೂತಾನಿ। ಪನ್ತಾನೀತಿ ಪರಿಯನ್ತಾನಿ। ಉಪಗನ್ತುಂ ಯುತ್ತಕಾಲೋ ಜರಾಜಿಣ್ಣಕಾಲೋ ಗೋಚರಗಾಮೇ ದೂರೇ ಗಮನಾಗಮನಸಮತ್ಥತಾಭಾವತೋ। ‘‘ಏವಂ ಗುಣವನ್ತೇಸು ದಿನ್ನಂ ಅಹೋ ಸುದಿನ್ನ’’ನ್ತಿ ಪಚ್ಚಯದಾಯಕಾನಂ ಪಸಾದಂ ಜನೇನ್ತಿ। ಪಾಸಂಸಾತಿ ಪಸಂಸಿತಬ್ಬಾ। ಅಯಮ್ಪಿ ಮಹಾಥೇರೋತಿಆದಿ ಏಕಂ ಅಪ್ಪಮಾದವಿಹಾರಿನಂ ವುದ್ಧತರಂ ನಿದ್ದಿಸಿತ್ವಾ ವದನ್ತಾನಂ ವಸೇನ ವುತ್ತಂ। ಪವಿಟ್ಠೋ ವಿವೇಕಟ್ಠಾನಂ। ಸಾಯಂ ನಿಕ್ಖಮತಿ ಯೋನಿಸೋಮನಸಿಕಾರಂ ಉಪಬ್ರೂಹೇತ್ವಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ಕಸಿಣಪರಿಕಮ್ಮಂ ಕರೋತಿ, ನ ಯಂ ಕಿಞ್ಚಿ ಕಿಚ್ಚನ್ತರಂ। ಸಮಾಪತ್ತಿಯೋ ನಿಬ್ಬತ್ತೇತಿ, ನ ಮೋಘಮನಸಿಕಾರಂ। ಸಬ್ಬಥಾತಿಆದಿತೋ ತಾವ ತದಙ್ಗವಸೇನ ಕಿಲೇಸೇಹಿ ಚಿತ್ತಂ ವಿವೇಚೇನ್ತೋ ತತೋ ವಿಕ್ಖಮ್ಭನವಸೇನ ಸಮುಚ್ಛೇದವಸೇನ ಪಟಿಪಸ್ಸದ್ಧಿವಸೇನಾತಿ ಸಬ್ಬಪ್ಪಕಾರೇನ ಚಿತ್ತವಿವೇಕಂ ಪೂರೇತಿ। ಪಂಸುಕೂಲಾನಿ ಧಾರೇತೀತಿ ಇಮಿನಾ ಬಾಹುಲಿಕತಾಭಾವಂ ದಸ್ಸೇತಿ, ಅಸಿಥಿಲಂ ಸಾಸನಂ ಗಹೇತ್ವಾತಿ ಇಮಿನಾ ಸಾಥಲಿಕತಾಭಾವಂ, ವಿಗತನೀವರಣೋತಿ ಇಮಿನಾ ಓಕ್ಕಮನೇ ನಿಕ್ಖಿತ್ತಧುರತಂ, ಫಲಸಮಾಪತ್ತಿನ್ತಿಆದಿನಾ ಪವಿವೇಕಪುಬ್ಬಙ್ಗಮತಂ ದಸ್ಸೇತಿ।

    32.Imasmiñca kaṇhapakkheti imasmiñca niddesavāre kaṇhapakkhe, na uddesavāre kaṇhapakkhe. Uddesavāre pana kaṇhapakkhe vuttavipariyāyena gahetabbattho ‘‘esa nayo sukkapakkhepī’’ti atidesena dassito. Vuttapaccanīkanayenāti ‘‘kāyavivekaṃ nānusikkhanti na paripūrentī’’tiādinā vuttassa atthassa paccanīkanayena, ‘‘kāyavivekaṃ anusikkhanti paripūrentī’’tiādinā nayena. Etthāti etasmiṃ sukkapakkhe. Saṅkhepoti atthasaṅkhepo. Yojanaparamparāyāti gāmantato dūrabhāvena ekaṃ dve tīṇīti evaṃ yojanānaṃ paṭipāṭiyā. Araññavanapatthānīti araññesu vanasaṇḍabhūtāni. Pantānīti pariyantāni. Upagantuṃ yuttakālo jarājiṇṇakālo gocaragāme dūre gamanāgamanasamatthatābhāvato. ‘‘Evaṃ guṇavantesu dinnaṃ aho sudinna’’nti paccayadāyakānaṃ pasādaṃ janenti. Pāsaṃsāti pasaṃsitabbā. Ayampi mahātherotiādi ekaṃ appamādavihārinaṃ vuddhataraṃ niddisitvā vadantānaṃ vasena vuttaṃ. Paviṭṭho vivekaṭṭhānaṃ. Sāyaṃ nikkhamati yonisomanasikāraṃ upabrūhetvāti adhippāyo. Kasiṇaparikammaṃ karoti, na yaṃ kiñci kiccantaraṃ. Samāpattiyo nibbatteti, na moghamanasikāraṃ. Sabbathātiādito tāva tadaṅgavasena kilesehi cittaṃ vivecento tato vikkhambhanavasena samucchedavasena paṭipassaddhivasenāti sabbappakārena cittavivekaṃ pūreti. Paṃsukūlāni dhāretīti iminā bāhulikatābhāvaṃ dasseti, asithilaṃ sāsanaṃgahetvāti iminā sāthalikatābhāvaṃ, vigatanīvaraṇoti iminā okkamane nikkhittadhurataṃ, phalasamāpattintiādinā pavivekapubbaṅgamataṃ dasseti.

    ೩೩. ತತ್ರಾವುಸೋತಿ ಏತ್ಥ ಇತಿ-ಸದ್ದೋ ಆದಿಅತ್ಥೋ। ತೇನ ‘‘ಲೋಭೋ ಚ ಪಾಪಕೋ’’ತಿಆದಿನಯಪ್ಪವತ್ತಂ ಉಪರಿದೇಸನಂ ಅನವಸೇಸತೋ ಪರಿಯಾದಿಯತಿ। ಕೋ ಅನುಸನ್ಧೀತಿ ಯಾ ಸಾ ಭಗವತಾ ಸಂಕಿಲೇಸಪಕ್ಖೇನ ಸಹ ಧಮ್ಮದಾಯಾದಪಟಿಪತ್ತಿಭಾವಿನೀ ‘‘ಧಮ್ಮದಾಯಾದಾ ಮೇ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಭವಥ, ಮಾ ಆಮಿಸದಾಯಾದಾ’’ತಿಆದಿನಾ ದೇಸನಾ ಉದ್ದಿಟ್ಠಾ, ತಂ ‘‘ಸತ್ಥು ಪವಿವಿತ್ತಸ್ಸ ವಿಹರತೋ’’ತಿಆದಿನಾ ಆರಭಿತ್ವಾ ಅಟ್ಠಾರಸವಾರಪಟಿಮಣ್ಡಿತಾಯ ನಿದ್ದೇಸದೇಸನಾಯ ವಿಭಜಿತ್ವಾ ತತೋ ಪರಂ ‘‘ತತ್ರಾವುಸೋ ಲೋಭೋ ಚ ಪಾಪಕೋ’’ತಿಆದಿನಯಾಯ ಉಪರಿದೇಸನಾಯ ಸಮ್ಬನ್ಧಂ ಪುಚ್ಛತಿ। ಏವನ್ತಿ ಸಂಕಿಲೇಸಪಕ್ಖೇ ‘‘ನಪ್ಪಜಹನ್ತೀ’’ತಿ ಪಹಾನಾಭಾವದಸ್ಸನವಸೇನ, ವೋದಾನಪಕ್ಖೇ ‘‘ಪಜಹನ್ತೀ’’ತಿ ಪಹಾನಸಬ್ಭಾವದಸ್ಸನವಸೇನಾತಿ ಏವಂ। ಅನಿದ್ಧಾರಿತಸರೂಪಾ ಯಂ-ತಂ-ಸದ್ದೇಹಿ ಧಮ್ಮ-ಸದ್ದೇನ ಸಾಮಞ್ಞತೋ ಯೇ ಪಹಾತಬ್ಬಧಮ್ಮಾ ವುತ್ತಾ, ತೇ ಸರೂಪತೋ ದಸ್ಸೇತುನ್ತಿ ಯೋಜನಾ। ಇಮೇ ತೇತಿ ಏತ್ಥ ಕಸ್ಮಾ ಲೋಭಾದಯೋ ಏವ ಪಹಾತಬ್ಬಧಮ್ಮಾ ವುತ್ತಾ, ನನು ಇತೋ ಅಞ್ಞೇಪಿ ಮೋಹದಿಟ್ಠಿವಿಚಿಕಿಚ್ಛಾದಯೋ ಪಹಾತಬ್ಬಧಮ್ಮಾ ಸನ್ತೀತಿ? ಸಚ್ಚಂ ಸನ್ತಿ, ತೇ ಪನ ಲೋಭಾದೀಹಿ ತದೇಕಟ್ಠತಾ ಗಹಿತಾ ಏವ ಹೋನ್ತೀತಿ ವುತ್ತಾ। ಅಥ ವಾ ಇಮೇಸಂಯೇವೇತ್ಥ ಗಹಣೇ ಕಾರಣಂ ಪರತೋ ಆವಿ ಭವಿಸ್ಸತಿ।

    33.Tatrāvusoti ettha iti-saddo ādiattho. Tena ‘‘lobho ca pāpako’’tiādinayappavattaṃ uparidesanaṃ anavasesato pariyādiyati. Ko anusandhīti yā sā bhagavatā saṃkilesapakkhena saha dhammadāyādapaṭipattibhāvinī ‘‘dhammadāyādā me, bhikkhave, bhavatha, mā āmisadāyādā’’tiādinā desanā uddiṭṭhā, taṃ ‘‘satthu pavivittassa viharato’’tiādinā ārabhitvā aṭṭhārasavārapaṭimaṇḍitāya niddesadesanāya vibhajitvā tato paraṃ ‘‘tatrāvuso lobho ca pāpako’’tiādinayāya uparidesanāya sambandhaṃ pucchati. Evanti saṃkilesapakkhe ‘‘nappajahantī’’ti pahānābhāvadassanavasena, vodānapakkhe ‘‘pajahantī’’ti pahānasabbhāvadassanavasenāti evaṃ. Aniddhāritasarūpā yaṃ-taṃ-saddehi dhamma-saddena sāmaññato ye pahātabbadhammā vuttā, te sarūpato dassetunti yojanā. Ime teti ettha kasmā lobhādayo eva pahātabbadhammā vuttā, nanu ito aññepi mohadiṭṭhivicikicchādayo pahātabbadhammā santīti? Saccaṃ santi, te pana lobhādīhi tadekaṭṭhatā gahitā eva hontīti vuttā. Atha vā imesaṃyevettha gahaṇe kāraṇaṃ parato āvi bhavissati.

    ಇದಾನಿ ಉಪಚಯೇನ ಅನುಸನ್ಧಿಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಅಪಿಚಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ತತ್ಥ ಸಾವಕಾನಂ ಯಸ್ಸ ಧಮ್ಮಸ್ಸ ದಾಯಾದಭಾವೋ ಸತ್ಥು ಅಭಿರುಚಿತೋ, ಸೋ ‘‘ಚತ್ತಾರೋ ಸತಿಪಟ್ಠಾನೇ ಭಾವೇತೀ’’ತಿಆದಿನಾ ಅಕತ್ಥೇತ್ವಾ ‘‘ವಿವೇಕಂ ಅನುಸಿಕ್ಖನ್ತಿ, ತೇ ಚ ಧಮ್ಮೇ ಪಜಹನ್ತಿ, ನ ಚ ಬಾಹುಲಿಕಾ’’ತಿಆದಿನಾ ಕಥಿತತ್ತಾ ಹೇಟ್ಠಾ ಪರಿಯಾಯೇನೇವ ಧಮ್ಮೋ ಕಥಿತೋತಿ ವುತ್ತಂ। ‘‘ತೇ ಚ ಧಮ್ಮೇ ನಪ್ಪಜಹನ್ತಿ, ಓಕ್ಕಮನೇ ಪುಬ್ಬಙ್ಗಮಾ’’ತಿಆದಿನಾ ಆಮಿಸಂ ಪರಿಯಾಯೇನಪಿ ಕಥಿತಂ। ‘‘ಸಿಯಾ ಚ ಮೇ ಪಿಣ್ಡಪಾತೋ’’ತಿಆದಿನಾ, ‘‘ಬಾಹುಲಿಕಾ ಚ ಹೋನ್ತೀ’’ತಿಆದಿನಾ ಚ ಆಮಿಸಂ ನಿಪ್ಪರಿಯಾಯೇನಪಿ ಕಥಿತಂ। ಅಥ ವಾ ಯಾಯಂ ಭಗವತಾ ಆಮಿಸದಾಯಾದಪಟಿಕ್ಖೇಪನಾ ಧಮ್ಮದಾಯಾದತಾ ವುತ್ತಾ, ಯಞ್ಚ ತದತ್ಥಂ ವಿಭಜನ್ತೇನ ಮಹಾಥೇರೇನ ಅತ್ತನಾ ವಿವೇಕಾನುಸಿಕ್ಖನಾದಿ ವುತ್ತಂ, ತದುಭಯಂ ಹೇತುವಸೇನ ವಿಭಾವೇತುಂ ‘‘ತತ್ರಾವುಸೋ, ಲೋಭೋ ಚಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ । ಹೇತುನಿರೋಧೇನ ಹಿ ಸಂಕಿಲೇಸಪಕ್ಖಸ್ಸ, ನಿರೋಧಹೇತುಸಮ್ಪಾದನೇನ ಚ ವೋದಾನಪಕ್ಖಸ್ಸ ತಪ್ಪಾಪಕತಾ।

    Idāni upacayena anusandhiṃ dassetuṃ ‘‘apicā’’tiādi vuttaṃ. Tattha sāvakānaṃ yassa dhammassa dāyādabhāvo satthu abhirucito, so ‘‘cattāro satipaṭṭhāne bhāvetī’’tiādinā akatthetvā ‘‘vivekaṃ anusikkhanti, te ca dhamme pajahanti, na ca bāhulikā’’tiādinā kathitattā heṭṭhā pariyāyeneva dhammo kathitoti vuttaṃ. ‘‘Te ca dhamme nappajahanti, okkamane pubbaṅgamā’’tiādinā āmisaṃ pariyāyenapi kathitaṃ. ‘‘Siyā ca me piṇḍapāto’’tiādinā, ‘‘bāhulikā ca hontī’’tiādinā ca āmisaṃ nippariyāyenapi kathitaṃ. Atha vā yāyaṃ bhagavatā āmisadāyādapaṭikkhepanā dhammadāyādatā vuttā, yañca tadatthaṃ vibhajantena mahātherena attanā vivekānusikkhanādi vuttaṃ, tadubhayaṃ hetuvasena vibhāvetuṃ ‘‘tatrāvuso, lobho cā’’tiādi vuttaṃ . Hetunirodhena hi saṃkilesapakkhassa, nirodhahetusampādanena ca vodānapakkhassa tappāpakatā.

    ಅತೀತದೇಸನಾನಿದಸ್ಸನನ್ತಿ ಅತೀತಾಯ ಥೇರೇನ ಯಥಾದೇಸಿತಾಯ ದೇಸನಾಯ ಚ ಪಚ್ಚಾಮಸನಂ। ತೇನೇವಾಹ ‘‘ಸತ್ಥು ಪವಿವಿತ್ತಸ್ಸ…ಪೇ॰… ದೇಸನಾಯನ್ತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತೀ’’ತಿ। ತತ್ಥಾತಿ ಯಂ ವುತ್ತಂ ವಿಸೇಸತೋ ‘‘ಯೇಸಂ ಧಮ್ಮಾನಂ ಸತ್ಥಾ ಪಹಾನಮಾಹಾ’’ತಿ, ಏತಸ್ಮಿಂ ಪದೇ। ತತ್ಥ ಹಿ ಪಹಾತಬ್ಬಧಮ್ಮಾ ಲೋಭಾದಯೋ ಸಾಮಞ್ಞತೋ ವುತ್ತಾ। ಲಾಮಕಾತಿ ನಿಹೀನಾ। ಲೋಭದೋಸಾ ಹಿ ಹೇತುತೋ ಪಚ್ಚಯತೋ ಸಭಾವತೋ ಫಲತೋ ನಿಸ್ಸನ್ದತೋ ಸಂಕಿಲಿಟ್ಠಪಕತಿಕಾ, ಆಯತಿಂ ದುಕ್ಖಸ್ಸ ಪಾಪನಟ್ಠೇನ ವಾ ಪಾಪಕಾ। ಲುಬ್ಭನಲಕ್ಖಣೋತಿ ಆರಮ್ಮಣಸ್ಸ ಅಭಿಗಿಜ್ಝನಲಕ್ಖಣೋ। ತಥಾ ಹಿ ಸೋ ಲುಬ್ಭನ್ತಿ ತೇನ, ಸಯಂ ವಾ ಲುಬ್ಭತಿ, ಲುಬ್ಭನಮತ್ತಮೇವ ವಾ ತನ್ತಿ ‘‘ಲೋಭೋ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ। ರಸಾದೀಸು ಅಭಿಸಙ್ಗರಸೋ, ಅಪರಿಚ್ಚಾಗಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಾನೋ, ಸಂಯೋಜನಿಯೇಸು ಧಮ್ಮೇಸು ಅಸ್ಸಾದದಸ್ಸನಪದಟ್ಠಾನೋ। ದುಸ್ಸನಲಕ್ಖಣೋತಿ ಆರಮ್ಮಣೇ ಬ್ಯಾಪಜ್ಜನಲಕ್ಖಣೋ। ತಥಾ ಹಿ ಸೋ ದುಸ್ಸನ್ತಿ ತೇನ, ಸಯಂ ವಾ ದುಸ್ಸತಿ, ದುಸ್ಸನಮತ್ತಮೇವ ವಾ ತನ್ತಿ ‘‘ದೋಸೋ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ। ರಸಾದೀಸು ವಿಸಪ್ಪನರಸೋ, ಸನಿಸ್ಸಯದಹನರಸೋ ವಾ, ದುಸ್ಸನಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಾನೋ, ಆಘಾತವತ್ಥುಪದಟ್ಠಾನೋ।

    Atītadesanānidassananti atītāya therena yathādesitāya desanāya ca paccāmasanaṃ. Tenevāha ‘‘satthu pavivittassa…pe… desanāyanti vuttaṃ hotī’’ti. Tatthāti yaṃ vuttaṃ visesato ‘‘yesaṃ dhammānaṃ satthā pahānamāhā’’ti, etasmiṃ pade. Tattha hi pahātabbadhammā lobhādayo sāmaññato vuttā. Lāmakāti nihīnā. Lobhadosā hi hetuto paccayato sabhāvato phalato nissandato saṃkiliṭṭhapakatikā, āyatiṃ dukkhassa pāpanaṭṭhena vā pāpakā. Lubbhanalakkhaṇoti ārammaṇassa abhigijjhanalakkhaṇo. Tathā hi so lubbhanti tena, sayaṃ vā lubbhati, lubbhanamattameva vā tanti ‘‘lobho’’ti vuccati. Rasādīsu abhisaṅgaraso, apariccāgapaccupaṭṭhāno, saṃyojaniyesu dhammesu assādadassanapadaṭṭhāno. Dussanalakkhaṇoti ārammaṇe byāpajjanalakkhaṇo. Tathā hi so dussanti tena, sayaṃ vā dussati, dussanamattameva vā tanti ‘‘doso’’ti vuccati. Rasādīsu visappanaraso, sanissayadahanaraso vā, dussanapaccupaṭṭhāno, āghātavatthupadaṭṭhāno.

    ತೇಸೂತಿಆದಿನಾ ದಸ್ಸನೇನ ಲೋಭದೋಸಾನಂ ಏಕನ್ತತೋ ಪಹಾತಬ್ಬತಾದಸ್ಸನಂ। ಆಮಿಸದಾಯಾದಸ್ಸ ಪಚ್ಚಯಾನಂ ಲಾಭೇ ಹೋತೀತಿ ಇದಂ ಲೋಭಸ್ಸ ಆರಮ್ಮಣಗ್ಗಹಣಸಭಾವತಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ, ತಣ್ಹಾಯ ವಸೇನ ಪನ ಅನುಗಿಜ್ಝನಂ ಸನ್ಧಾಯ ‘‘ಅಲದ್ಧಂ ಪತ್ಥೇತೀ’’ತಿ ಆಹ। ಅಲಾಭೇ ಪಚ್ಚಯಾನಂ ಆಮಿಸದಾಯಾದಸ್ಸ ಹೋತೀತಿ ಆನೇತ್ವಾ ಯೋಜನಾ। ಅಲಭನ್ತೋತಿ ಏತ್ಥ ‘‘ಪಚ್ಚಯೇ’’ತಿ ವಿಭತ್ತಿಂ ಪರಿಣಾಮೇತ್ವಾ ಯೋಜೇತಬ್ಬಂ। ವಿಘಾತವಾತಿ ‘‘ಯಮ್ಪಿಚ್ಛಂ ನ ಲಭತಿ, ತಮ್ಪಿ ದುಕ್ಖ’’ನ್ತಿ (ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೧೨೦; ವಿಭ॰ ೧೯೦) ವಚನತೋ ಇಚ್ಛಾವಿಘಾತವಾ। ಲೋಭೋ ಚ ದೇಯ್ಯಧಮ್ಮೇ ಹೋತಿ ಆಮಿಸದಾಯಾದಸ್ಸಾತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ। ಏಸ ನಯೋ ಅನನ್ತರಪದೇಪಿ। ದೇಯ್ಯಧಮ್ಮೇತಿ ಚ ಇದಂ ನಿದಸ್ಸನಮತ್ತಂ ಸತ್ತಕೇಲಾಯನಾದಿವಸೇನಪಿ ತಸ್ಸ ಲೋಭುಪ್ಪತ್ತಿಸಬ್ಭಾವತೋ। ‘‘ತಣ್ಹಂ ಪಟಿಚ್ಚ ಪರಿಯೇಸನಾ, ಪರಿಯೇಸನಂ ಪಟಿಚ್ಚ ಲಾಭೋ’’ತಿ ಏವಮಾದಯೋ ನವ ತಣ್ಹಾಮೂಲಕಾ। ಪರಿಪೂರೇತಿ ಆಮಿಸದಾಯಾದೋತಿ ವಿಭತ್ತಿವಿಪರಿಣಾಮೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ಆವಾಸಮಚ್ಛರಿಯಾದೀನಿ ಪಞ್ಚ ಮಚ್ಛರಿಯಾನಿ।

    Tesūtiādinā dassanena lobhadosānaṃ ekantato pahātabbatādassanaṃ. Āmisadāyādassa paccayānaṃ lābhe hotīti idaṃ lobhassa ārammaṇaggahaṇasabhāvataṃ sandhāya vuttaṃ, taṇhāya vasena pana anugijjhanaṃ sandhāya ‘‘aladdhaṃ patthetī’’ti āha. Alābhe paccayānaṃ āmisadāyādassa hotīti ānetvā yojanā. Alabhantoti ettha ‘‘paccaye’’ti vibhattiṃ pariṇāmetvā yojetabbaṃ. Vighātavāti ‘‘yampicchaṃ na labhati, tampi dukkha’’nti (ma. ni. 1.120; vibha. 190) vacanato icchāvighātavā. Lobho ca deyyadhamme hoti āmisadāyādassāti sambandho. Esa nayo anantarapadepi. Deyyadhammeti ca idaṃ nidassanamattaṃ sattakelāyanādivasenapi tassa lobhuppattisabbhāvato. ‘‘Taṇhaṃ paṭicca pariyesanā, pariyesanaṃ paṭicca lābho’’ti evamādayo nava taṇhāmūlakā. Paripūreti āmisadāyādoti vibhattivipariṇāmo veditabbo. Āvāsamacchariyādīni pañca macchariyāni.

    ಮಗ್ಗನ್ತಿ ಅರಿಯಮಗ್ಗಂ। ಸೋ ಹಿ ಕಿಲೇಸೇ ಮಾರೇನ್ತೋ ಗಚ್ಛತಿ, ನಿಬ್ಬಾನತ್ಥಿಕೇಹಿ ಚ ಮಗ್ಗೀಯತಿ, ಸಯಂ ವಾ ಸಚ್ಛಿಕಿರಿಯಾಭಿಸಮಯವಸೇನ ನಿಬ್ಬಾನಂ ಮಗ್ಗತೀತಿ ನಿಪ್ಪರಿಯಾಯೇನ ‘‘ಮಗ್ಗೋ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ। ಏಕೋ ಅನ್ತೋತಿ ಇತರೇನ ಅಸಮ್ಮಿಸ್ಸೋ ಏಕೋ ಕೋಟ್ಠಾಸೋ, ಹೀನತಾಯ ವಾ ಲಾಮಕಟ್ಠೇನ ಏಕೋ ಅನ್ತೋ। ಕಾಮಂ ಅಞ್ಞೇಪಿ ಕುಸಲಧಮ್ಮಾ ಏತೇ ಅನ್ತೇ ಅಸಮ್ಪಯೋಗತೋ ನ ಉಪೇನ್ತಿ, ತೇಹಿ ವಿಮುತ್ತಾ ಏವ, ಅಯಂ ಪನ ಅಚ್ಚನ್ತವಿಮುತ್ತಿಯಾ ನ ಉಪೇತೀತಿ ಆಹ ‘‘ವಿಮುತ್ತೋ ಏತೇಹಿ ಅನ್ತೇಹೀ’’ತಿ। ತಸ್ಮಾತಿ ಅನ್ತದ್ವಯವಿಮುತ್ತತ್ತಾ। ಏತೇಸಂ ಮಜ್ಝೇ ಭವತ್ತಾತಿ ಇದಂ ಮಗ್ಗಸ್ಸ ಉಭಯನ್ತವಿಮುತ್ತತಾಯ ಏವ ವುತ್ತಂ, ನ ತಪ್ಪರಿಯಾಪನ್ನತಾಯ, ವಟ್ಟದುಕ್ಖನಿಸ್ಸರಣತ್ಥಿಕೇಹಿ ಪಟಿಪಜ್ಜಿತಬ್ಬತೋ ಚ। ತಥಾತಿ ಯಥಾ ಇತರೇನ ಅಸಮ್ಮಿಸ್ಸಟ್ಠೇನ ಲಾಮಕಟ್ಠೇನ ಚ ಲೋಭೋ ಏಕೋ ಅನ್ತೋ, ತಥಾ ಕಾಮಸುಖಲ್ಲಿಕಾನುಯೋಗೋತಿ ಅತ್ಥೋ। ಏಸ ನಯೋ ಸೇಸೇಸುಪಿ। ಮಗ್ಗಸ್ಸ ಅನುಪಗಮನಞ್ಚ ನೇಸಂ ಅನ್ತಾನಂ ಸಬ್ಬಸೋ ಅಪ್ಪವತ್ತಿಕರಣೇನೇವ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ। ಪುರಿಮನಯೇನಾತಿ ‘‘ಏತೇ ದ್ವೇ ಅನ್ತೇ ನ ಉಪೇತೀ’’ತಿಆದಿನಾ ಪುಬ್ಬೇ ವುತ್ತನಯೇನ।

    Magganti ariyamaggaṃ. So hi kilese mārento gacchati, nibbānatthikehi ca maggīyati, sayaṃ vā sacchikiriyābhisamayavasena nibbānaṃ maggatīti nippariyāyena ‘‘maggo’’ti vuccati. Eko antoti itarena asammisso eko koṭṭhāso, hīnatāya vā lāmakaṭṭhena eko anto. Kāmaṃ aññepi kusaladhammā ete ante asampayogato na upenti, tehi vimuttā eva, ayaṃ pana accantavimuttiyā na upetīti āha ‘‘vimutto etehi antehī’’ti. Tasmāti antadvayavimuttattā. Etesaṃ majjhe bhavattāti idaṃ maggassa ubhayantavimuttatāya eva vuttaṃ, na tappariyāpannatāya, vaṭṭadukkhanissaraṇatthikehi paṭipajjitabbato ca. Tathāti yathā itarena asammissaṭṭhena lāmakaṭṭhena ca lobho eko anto, tathā kāmasukhallikānuyogoti attho. Esa nayo sesesupi. Maggassa anupagamanañca nesaṃ antānaṃ sabbaso appavattikaraṇeneva daṭṭhabbaṃ. Purimanayenāti ‘‘ete dve ante na upetī’’tiādinā pubbe vuttanayena.

    ಸಚ್ಚಾನನ್ತಿ ಚತುನ್ನಂ ಅರಿಯಸಚ್ಚಾನಂ। ದಸ್ಸನಪರಿಣಾಯಕಟ್ಠೇನಾತಿ ದಸ್ಸನಸ್ಸ ಪರಿಞ್ಞಾಭಿಸಮಯಾದಿಭೇದಸ್ಸ ಪರಿತೋ ಸಬ್ಬಥಾ ನಯನಟ್ಠೇನ ಪವತ್ತನಟ್ಠೇನ। ಚಕ್ಖುಕರಣೀತಿ ಧಮ್ಮಚಕ್ಖುಸ್ಸ ಕರಣೀ ನಿಪ್ಫಾದಿಕಾ। ತಯಿದಂ ಸತಿಪಿ ಪಟಿಪದಾಯ ಧಮ್ಮಚಕ್ಖುತೋ ಅನಞ್ಞತ್ತೇ ಅವಯವವಸೇನ ಸಿಜ್ಝಮಾನೋ ಅತ್ಥೋ ಸಮುದಾಯೇನ ಕತೋ ನಾಮ ಹೋತೀತಿ ಉಪಚಾರವಸೇನ ವುತ್ತನ್ತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ। ತಥಾ ಹಿ ವಕ್ಖತಿ ‘‘ಮಗ್ಗೋಯೇವ ಹಿ ಮಗ್ಗತ್ಥಾಯ ಸಂವತ್ತತಿ ಮಗ್ಗೇನ ಕಾತಬ್ಬಕಿಚ್ಚಕರಣತೋ’’ತಿ। ಞಾಣಾಯಾತಿ ಯಾಥಾವತೋ ಜಾನನಾಯ। ತೇನಾಹ ‘‘ವಿದಿತಕರಣಟ್ಠೇನಾ’’ತಿ। ವಿಸೇಸಞಾತಭಾವಾಪಾದನಞ್ಹಿ ವಿದಿತಕರಣಂ। ವೂಪಸಮನತೋತಿ ಸಮುಚ್ಛಿನ್ದನವಸೇನ ವೂಪಸಮನತೋ। ದುಕ್ಖಾದೀನಂ ಪರಿಞ್ಞೇಯ್ಯಾದಿಭಾವೋ ವಿಯ ಅಭಿಞ್ಞೇಯ್ಯಭಾವೋಪಿ ಮಗ್ಗವಸೇನೇವ ಪಾಕಟೋ ಹೋತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಚತುನ್ನಮ್ಪಿ ಸಚ್ಚಾನಂ ಅಭಿಞ್ಞೇಯ್ಯಭಾವದಸ್ಸನತೋ’’ತಿ, ವಿಭಾವನತೋತಿ ಅತ್ಥೋ। ಸಮ್ಬೋಧೋತಿ ಮಗ್ಗೋ ‘‘ಸಮ್ಬುಜ್ಝತಿ ಏತೇನಾ’’ತಿ ಕತ್ವಾ। ತಸ್ಸತ್ಥಾಯಾತಿ ಮಗ್ಗಕಿಚ್ಚತ್ಥಾಯ। ನ ಹಿ ಮಗ್ಗತೋ ಅಞ್ಞೋ ಮಗ್ಗಕಿಚ್ಚಕರೋ ಅತ್ಥಿ। ತೇನಾಹ ‘‘ಮಗ್ಗೋಯೇವ ಹೀ’’ತಿಆದಿ। ಅಥ ವಾ ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನಾ ಸಹಜಾತಾದಿಪಚ್ಚಯಭಾವೇನ ಇತರೇ ಉಪ್ಪಾದೇತಿ, ಏವಂ ಸೇಸಮಗ್ಗಧಮ್ಮಾಪೀತಿ ಏವಮ್ಪಿ ಮಗ್ಗತ್ಥಾಯ ಸಂವತ್ತನಂ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ಸಚ್ಛಿಕಿರಿಯಾಯ ಪಚ್ಚಕ್ಖಕಮ್ಮಾಯಾತಿ ಸಚ್ಛಿಕರಣಸಙ್ಖಾತಪಚ್ಚಕ್ಖಕಮ್ಮಾಯ। ನಿಬ್ಬಾನಾಯಾತಿ ವಾ ಅನುಪಾದಿಸೇಸನಿಬ್ಬಾನಾಯ। ಉಪಸಮಾಯಾತಿ ಇಮಿನಾ ಸಉಪಾದಿಸೇಸನಿಬ್ಬಾನಂ ಗಹಿತನ್ತಿ। ಅಯನ್ತಿ ‘‘ಸಾ ಹಿ ಸಚ್ಚಾನ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ ಯಥಾವುತ್ತೋ ಅತ್ಥನಯೋ। ಏತ್ಥಾತಿ ‘‘ಚಕ್ಖುಕರಣೀ’’ತಿಆದೀಸು ಪದೇಸು। ಸಾರೋ ಸುನ್ದರೋ ಅನಪನೀತೋ। ಇತೋ ಅಞ್ಞಥಾತಿ ‘‘ದುಕ್ಖಸ್ಸ ಪರಿಞ್ಞಾಯ ದಿಟ್ಠಿವಿಸುದ್ಧಿಂ ಕರೋತೀತಿ ಚಕ್ಖುಕರಣೀ’’ತಿಆದಿನಾ ಅತ್ಥವಣ್ಣನಾಪಪಞ್ಚೋ ಕೇವಲಂ ವಿತ್ಥಾರತ್ಥಾಯ।

    Saccānanti catunnaṃ ariyasaccānaṃ. Dassanapariṇāyakaṭṭhenāti dassanassa pariññābhisamayādibhedassa parito sabbathā nayanaṭṭhena pavattanaṭṭhena. Cakkhukaraṇīti dhammacakkhussa karaṇī nipphādikā. Tayidaṃ satipi paṭipadāya dhammacakkhuto anaññatte avayavavasena sijjhamāno attho samudāyena kato nāma hotīti upacāravasena vuttanti daṭṭhabbaṃ. Tathā hi vakkhati ‘‘maggoyeva hi maggatthāya saṃvattati maggena kātabbakiccakaraṇato’’ti. Ñāṇāyāti yāthāvato jānanāya. Tenāha ‘‘viditakaraṇaṭṭhenā’’ti. Visesañātabhāvāpādanañhi viditakaraṇaṃ. Vūpasamanatoti samucchindanavasena vūpasamanato. Dukkhādīnaṃ pariññeyyādibhāvo viya abhiññeyyabhāvopi maggavaseneva pākaṭo hotīti āha ‘‘catunnampi saccānaṃ abhiññeyyabhāvadassanato’’ti, vibhāvanatoti attho. Sambodhoti maggo ‘‘sambujjhati etenā’’ti katvā. Tassatthāyāti maggakiccatthāya. Na hi maggato añño maggakiccakaro atthi. Tenāha ‘‘maggoyeva hī’’tiādi. Atha vā sammādiṭṭhi uppajjamānā sahajātādipaccayabhāvena itare uppādeti, evaṃ sesamaggadhammāpīti evampi maggatthāya saṃvattanaṃ veditabbaṃ. Sacchikiriyāya paccakkhakammāyāti sacchikaraṇasaṅkhātapaccakkhakammāya. Nibbānāyāti vā anupādisesanibbānāya. Upasamāyāti iminā saupādisesanibbānaṃ gahitanti. Ayanti ‘‘sā hi saccāna’’ntiādinā yathāvutto atthanayo. Etthāti ‘‘cakkhukaraṇī’’tiādīsu padesu. Sāro sundaro anapanīto. Ito aññathāti ‘‘dukkhassa pariññāya diṭṭhivisuddhiṃ karotīti cakkhukaraṇī’’tiādinā atthavaṇṇanāpapañco kevalaṃ vitthāratthāya.

    ಅಯಮೇವಾತಿ ಏತ್ಥ ಅಯನ್ತಿ ಇಮಿನಾ ಅತ್ತನೋ ಅಞ್ಞೇಸಞ್ಚ ತಸ್ಸಂ ಪರಿಸಾಯಂ ಅರಿಯಾನಂ ಮಗ್ಗಸ್ಸ ಪಚ್ಚಕ್ಖಭಾವಂ ದಸ್ಸೇತಿ। ಆಸನ್ನಪಚ್ಚಕ್ಖವಾಚೀ ಹಿ ಅಯಂ-ಸದ್ದೋ। ಅಞ್ಞಮಗ್ಗಪಟಿಸೇಧನತ್ಥನ್ತಿ ಅಞ್ಞಸ್ಸ ನಿಬ್ಬಾನಗಾಮಿಮಗ್ಗಸ್ಸ ಅತ್ಥಿಭಾವಪಟಿಸೇಧನತ್ಥಂ। ಸತ್ತಾಪಟಿಕ್ಖೇಪೋ ಹಿ ಇಧ ಪಟಿಸೇಧನಂ ಅಲಬ್ಭಮಾನತ್ತಾ ಅಞ್ಞಸ್ಸ ಮಗ್ಗಸ್ಸ। ಬುದ್ಧಾದೀನಂ ಸಾಧಾರಣಭಾವೋ ಅನಞ್ಞತಾ। ತೇನಾಹ ಬ್ರಹ್ಮಾ ಸಹಮ್ಪತಿ –

    Ayamevāti ettha ayanti iminā attano aññesañca tassaṃ parisāyaṃ ariyānaṃ maggassa paccakkhabhāvaṃ dasseti. Āsannapaccakkhavācī hi ayaṃ-saddo. Aññamaggapaṭisedhanatthanti aññassa nibbānagāmimaggassa atthibhāvapaṭisedhanatthaṃ. Sattāpaṭikkhepo hi idha paṭisedhanaṃ alabbhamānattā aññassa maggassa. Buddhādīnaṃ sādhāraṇabhāvo anaññatā. Tenāha brahmā sahampati –

    ‘‘ಏಕಾಯನಂ ಜಾತಿಖಯನ್ತದಸ್ಸೀ,

    ‘‘Ekāyanaṃ jātikhayantadassī,

    ಮಗ್ಗಂ ಪಜಾನಾತಿ ಹಿತಾನುಕಮ್ಪೀ।

    Maggaṃ pajānāti hitānukampī;

    ಏತೇನ ಮಗ್ಗೇನ ತರಿಂಸು ಪುಬ್ಬೇ,

    Etena maggena tariṃsu pubbe,

    ತರಿಸ್ಸನ್ತಿ ಯೇ ಚ ತರನ್ತಿ ಓಘ’’ನ್ತಿ॥ (ಸಂ॰ ನಿ॰ ೫.೩೮೪, ೪೦೯; ಮಹಾನಿ॰ ೧೯೧; ಚೂಳನಿ॰ ೧೦೭, ೧೨೧; ನೇತ್ತಿ॰ ೧೭೦)।

    Tarissanti ye ca taranti ogha’’nti. (saṃ. ni. 5.384, 409; mahāni. 191; cūḷani. 107, 121; netti. 170);

    ಆರಕತ್ತಾತಿ ಇಮಿನಾ ನಿರುತ್ತಿನಯೇನ ಅರಿಯ-ಸದ್ದಸಿದ್ಧಿಮಾಹ। ಅರಿಪಹಾನಾಯಾತಿ ಅತ್ಥವಚನಮತ್ತಂ। ಅರಯೋ ಪಾಪಧಮ್ಮಾ ಯನ್ತಿ ಅಪಗಮನ್ತಿ ಏತೇನಾತಿ ಅರಿಯೋ। ಅರಿಯೇನ ದೇಸಿತೋತಿ ಏತ್ಥ ಅರಿಯಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಅಯನ್ತಿ ಅರಿಯೋ। ಅರಿಯಭಾವಪ್ಪಟಿಲಾಭಾಯಾತಿ ಏತ್ಥ ಅರಿಯಕರೋ ಅರಿಯೋತಿ ಉತ್ತರಪದಲೋಪೇನ ಅರಿಯ-ಸದ್ದಸಿದ್ಧಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ಯಸ್ಮಾ ಮಗ್ಗಙ್ಗಸಮುದಾಯೇ ಮಗ್ಗವೋಹಾರೋ ಹೋತಿ, ಸಮುದಾಯೋ ಚ ಸಮುದಾಯೀಹಿ ಸಮನ್ನಾಗತೋ ನಾಮ ಹೋತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಅಟ್ಠಹಿ ಅಙ್ಗೇಹಿ ಉಪೇತತ್ತಾ’’ತಿ, ತಸ್ಮಾ ಅತ್ತನೋ ಅವಯವಭೂತಾನಿ ಅಟ್ಠ ಅಙ್ಗಾನಿ ಏತಸ್ಸ ಸನ್ತೀತಿ ಅಟ್ಠಙ್ಗಿಕೋ। ಯಸ್ಮಾ ಪನ ಪರಮತ್ಥತೋ ಅಙ್ಗಾನಿಯೇವ ಮಗ್ಗೋ, ತಸ್ಮಾ ವುತ್ತಂ ‘‘ನ ಚ ಅಙ್ಗವಿನಿಮುತ್ತೋ’’ತಿ ಯಥಾ ‘‘ಛಳಙ್ಗೋ ವೇದೋ’’ತಿ। ಸದಿಸೂದಾಹರಣಂ ಪನ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಪಞ್ಚಙ್ಗಿಕತೂರಿಯಾದೀನಿ ವಿಯಾ’’ತಿ ಆಹ। ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ಚತುರಙ್ಗಿನೀ ಸೇನಾತಿ ಏವಮಾದೀನಂ ಸಙ್ಗಹೋ। ಮಾರೇನ್ತೋ ಗಚ್ಛತೀತಿ ನಿರುತ್ತಿನಯೇನ ಸದ್ದಸಿದ್ಧಿಮಾಹ। ಮಗ್ಗತೀತಿ ಗವೇಸತಿ। ಅರಿಯಮಗ್ಗೋ ಹಿ ನಿಬ್ಬಾನಂ ಆರಮ್ಮಣಂ ಕರೋನ್ತೋ ತಂ ಗವೇಸನ್ತೋ ವಿಯ ಹೋತೀತಿ। ಮಗ್ಗೀಯತಿ ನಿಬ್ಬಾನತ್ಥಿಕೇಹಿ ವಿವಟ್ಟೂಪನಿಸ್ಸಯಪುಞ್ಞಕರಣತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ತದತ್ಥಂ ಪಟಿಪತ್ತಿತೋ। ಗಮ್ಮತೀತಿ ಏತೇನ ಆದಿಅನ್ತವಿಪರಿಯಾಯೇನ ಸದ್ದಸಿದ್ಧಿಮಾಹ ಯಥಾ ‘‘ಕಕೂ’’ತಿ। ‘‘ಸೇಯ್ಯಥಿದನ್ತಿ ನಿಪಾತೋ’’ತಿ ವತ್ವಾ ತಸ್ಸ ಸಬ್ಬಲಿಙ್ಗವಿಭತ್ತಿವಚನಸಾಧಾರಣತಾಯ ‘‘ಕತಮಾನಿ ತಾನಿ ಅಟ್ಠಙ್ಗಾನೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ನನು ಚ ಅಙ್ಗಾನಿ ಸಮುದಿತಾನಿ ಮಗ್ಗೋ ಅನ್ತಮಸೋ ಸತ್ತಙ್ಗವಿಕಲಸ್ಸ ಅರಿಯಮಗ್ಗಸ್ಸ ಅಭಾವತೋತಿ? ಸಚ್ಚಮೇತಂ ಸಚ್ಚಪಟಿವೇಧೇನ, ಮಗ್ಗಪಚ್ಚಯತಾಯ ಪನ ಯಥಾಸಕಂ ಕಿಚ್ಚಕರಣೇನ ಪಚ್ಚೇಕಮ್ಪಿ ತಾನಿ ಮಗ್ಗೋಯೇವಾತಿ ಆಹ ‘‘ಏಕಮೇಕಞ್ಹಿ ಅಙ್ಗಂ ಮಗ್ಗೋಯೇವಾ’’ತಿ, ಅಞ್ಞಥಾ ಸಮುದಿತಾನಮ್ಪಿ ನೇಸಂ ಮಗ್ಗಕಿಚ್ಚಂ ನ ಸಮ್ಭವೇಯ್ಯಾತಿ। ಇದಾನಿ ತಮೇವತ್ಥಂ ಪಾಳಿಯಾ ಸಮತ್ಥೇತುಂ ‘‘ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿಮಗ್ಗೋ ಚೇವ ಹೇತು ಚಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ।

    Ārakattāti iminā niruttinayena ariya-saddasiddhimāha. Aripahānāyāti atthavacanamattaṃ. Arayo pāpadhammā yanti apagamanti etenāti ariyo. Ariyena desitoti ettha ariyassa bhagavato ayanti ariyo. Ariyabhāvappaṭilābhāyāti ettha ariyakaro ariyoti uttarapadalopena ariya-saddasiddhi veditabbā. Yasmā maggaṅgasamudāye maggavohāro hoti, samudāyo ca samudāyīhi samannāgato nāma hotīti āha ‘‘aṭṭhahi aṅgehi upetattā’’ti, tasmā attano avayavabhūtāni aṭṭha aṅgāni etassa santīti aṭṭhaṅgiko. Yasmā pana paramatthato aṅgāniyeva maggo, tasmā vuttaṃ ‘‘na ca aṅgavinimutto’’ti yathā ‘‘chaḷaṅgo vedo’’ti. Sadisūdāharaṇaṃ pana dassento ‘‘pañcaṅgikatūriyādīni viyā’’ti āha. Ādi-saddena caturaṅginī senāti evamādīnaṃ saṅgaho. Mārento gacchatīti niruttinayena saddasiddhimāha. Maggatīti gavesati. Ariyamaggo hi nibbānaṃ ārammaṇaṃ karonto taṃ gavesanto viya hotīti. Maggīyati nibbānatthikehi vivaṭṭūpanissayapuññakaraṇato paṭṭhāya tadatthaṃ paṭipattito. Gammatīti etena ādiantavipariyāyena saddasiddhimāha yathā ‘‘kakū’’ti. ‘‘Seyyathidanti nipāto’’ti vatvā tassa sabbaliṅgavibhattivacanasādhāraṇatāya ‘‘katamāni tāni aṭṭhaṅgānī’’ti vuttaṃ. Nanu ca aṅgāni samuditāni maggo antamaso sattaṅgavikalassa ariyamaggassa abhāvatoti? Saccametaṃ saccapaṭivedhena, maggapaccayatāya pana yathāsakaṃ kiccakaraṇena paccekampi tāni maggoyevāti āha ‘‘ekamekañhi aṅgaṃ maggoyevā’’ti, aññathā samuditānampi nesaṃ maggakiccaṃ na sambhaveyyāti. Idāni tamevatthaṃ pāḷiyā samatthetuṃ ‘‘sammādiṭṭhimaggo ceva hetu cā’’ti vuttaṃ.

    ಸಮ್ಮಾ ಅವಿಪರೀತಂ ಪರಿಞ್ಞಾಭಿಸಮಯಾದಿವಸೇನ ಚತುನ್ನಂ ಸಚ್ಚಾನಂ ದಸ್ಸನಂ ಪಟಿವಿಜ್ಝನಂ ಲಕ್ಖಣಂ ಏತಿಸ್ಸಾತಿ ಸಮ್ಮಾದಸ್ಸನಲಕ್ಖಣಾ। ಸಮ್ಮಾ ಅವಿಪರೀತಂ ಸಮ್ಪಯುತ್ತಧಮ್ಮೇ ನಿಬ್ಬಾನಾರಮ್ಮಣೇ ಅಭಿನಿರೋಪನಂ ಅಪ್ಪನಾಲಕ್ಖಣಂ ಏತಸ್ಸಾತಿ ಸಮ್ಮಾಅಭಿನಿರೋಪನಲಕ್ಖಣೋ ಮುಸಾವಾದಾದೀನಂ ವಿಸಂವಾದನಾದಿಕಿಚ್ಚತಾಯ ಲೂಖಾನಂ ಅಪರಿಗ್ಗಾಹಕಾನಂ ಪಟಿಪಕ್ಖಭಾವತೋ ಸಿನಿದ್ಧಸಭಾವತ್ತಾ ಸಮ್ಪಯುತ್ತಧಮ್ಮೇ, ಸಮ್ಮಾವಾಚಪ್ಪಚ್ಚಯಸುಭಾಸಿತಸೋತಾರಞ್ಚ ಜನಂ ಸಮ್ಮದೇವ ಪರಿಗ್ಗಣ್ಹಾತೀತಿ ಸಮ್ಮಾವಾಚಾ ಸಮ್ಮಾಪರಿಗ್ಗಹೋ ಲಕ್ಖಣಂ ಏತಿಸ್ಸಾತಿ ಸಮ್ಮಾಪರಿಗ್ಗಹಲಕ್ಖಣಾ। ಯಥಾ ಕಾಯಿಕಾ ಕಿರಿಯಾ ಕಿಞ್ಚಿ ಕತ್ತಬ್ಬಂ ಸಮುಟ್ಠಾಪೇತಿ, ಸಯಞ್ಚ ಸಮುಟ್ಠಹನಂ ಘಟನಂ ಹೋತಿ, ತಥಾ ಸಮ್ಮಾಕಮ್ಮನ್ತಸಙ್ಖಾತಾ ವಿರತಿಪೀತಿ ಸಮ್ಮಾಸಮುಟ್ಠಾನಲಕ್ಖಣೋ ಸಮ್ಮಾಕಮ್ಮನ್ತೋ। ಸಮ್ಪಯುತ್ತಧಮ್ಮಾನಂ ವಾ ಉಕ್ಖಿಪನಂ ಸಮುಟ್ಠಾನಂ ಕಾಯಿಕಕಿರಿಯಾಯ ಭಾರುಕ್ಖಿಪನಂ ವಿಯ। ಜೀವಮಾನಸ್ಸ ಸತ್ತಸ್ಸ, ಸಮ್ಪಯುತ್ತಧಮ್ಮಾನಂ ವಾ ಸುದ್ಧಿ ವೋದಾನಂ, ಆಜೀವಸ್ಸೇವ ವಾ ಜೀವಿತಪ್ಪವತ್ತಿಯಾ ಸುದ್ಧಿ ವೋದಾನಂ ಏತೇನಾತಿ ಸಮ್ಮಾವೋದಾನಲಕ್ಖಣೋ ಸಮ್ಮಾಆಜೀವೋ। ಕೋಸಜ್ಜಪಕ್ಖೇ ಪತಿತುಂ ಅದತ್ವಾ ಸಮ್ಪಯುತ್ತಧಮ್ಮಾನಂ ಪಗ್ಗಣ್ಹನಂ ಅನುಬಲಪ್ಪದಾನಂ ಪಗ್ಗಹೋ। ಆರಮ್ಮಣಂ ಉಪಗನ್ತ್ವಾ ಠಾನಂ, ತಸ್ಸ ವಾ ಅನಿಸ್ಸಜ್ಜನಂ ಉಪಟ್ಠಾನಂ। ಆರಮ್ಮಣೇ ಸಮ್ಪಯುತ್ತಧಮ್ಮಾನಂ ಸಮ್ಮಾ, ಸಮಂ ವಾ ಆಧಾನಂ ಸಮಾಧಾನಂ। ಸಮ್ಮಾ ಸಙ್ಕಪ್ಪೇತಿ ಸಮ್ಪಯುತ್ತಧಮ್ಮೇ ಆರಮ್ಮಣೇ ಅಭಿನಿರೋಪೇತೀತಿ ಸಮ್ಮಾಸಙ್ಕಪ್ಪೋ। ಸಮ್ಮಾ ವದತಿ ಏತಾಯಾತಿ ಸಮ್ಮಾವಾಚಾ। ಸಮ್ಮಾ ಕರೋತಿ ಏತೇನಾತಿ ಸಮ್ಮಾಕಮ್ಮಂ, ತದೇವ ಸಮ್ಮಾಕಮ್ಮನ್ತೋ। ಸಮ್ಮಾ ಆಜೀವತಿ ಏತೇನಾತಿ ಸಮ್ಮಾಆಜೀವೋ। ಸಮ್ಮಾ ವಾಯಮತಿ ಉಸ್ಸಹತಿ ಏತೇನಾತಿ ಸಮ್ಮಾವಾಯಾಮೋ। ಸಮ್ಮಾ ಸರತಿ ಅನುಸ್ಸರತೀತಿ ಸಮ್ಮಾಸತಿ । ಸಮ್ಮಾ ಸಮಾಧಿಯತಿ ಚಿತ್ತಂ ಏತೇನಾತಿ ಸಮ್ಮಾಸಮಾಧೀತಿ ಏವಂ ಸಮ್ಮಾಸಙ್ಕಪ್ಪಾದೀನಂ ನಿಬ್ಬಚನಂ ವೇದಿತಬ್ಬಂ।

    Sammā aviparītaṃ pariññābhisamayādivasena catunnaṃ saccānaṃ dassanaṃ paṭivijjhanaṃ lakkhaṇaṃ etissāti sammādassanalakkhaṇā. Sammā aviparītaṃ sampayuttadhamme nibbānārammaṇe abhiniropanaṃ appanālakkhaṇaṃ etassāti sammāabhiniropanalakkhaṇo musāvādādīnaṃ visaṃvādanādikiccatāya lūkhānaṃ apariggāhakānaṃ paṭipakkhabhāvato siniddhasabhāvattā sampayuttadhamme, sammāvācappaccayasubhāsitasotārañca janaṃ sammadeva pariggaṇhātīti sammāvācā sammāpariggaho lakkhaṇaṃ etissāti sammāpariggahalakkhaṇā. Yathā kāyikā kiriyā kiñci kattabbaṃ samuṭṭhāpeti, sayañca samuṭṭhahanaṃ ghaṭanaṃ hoti, tathā sammākammantasaṅkhātā viratipīti sammāsamuṭṭhānalakkhaṇo sammākammanto. Sampayuttadhammānaṃ vā ukkhipanaṃ samuṭṭhānaṃ kāyikakiriyāya bhārukkhipanaṃ viya. Jīvamānassa sattassa, sampayuttadhammānaṃ vā suddhi vodānaṃ, ājīvasseva vā jīvitappavattiyā suddhi vodānaṃ etenāti sammāvodānalakkhaṇo sammāājīvo. Kosajjapakkhe patituṃ adatvā sampayuttadhammānaṃ paggaṇhanaṃ anubalappadānaṃ paggaho. Ārammaṇaṃ upagantvā ṭhānaṃ, tassa vā anissajjanaṃ upaṭṭhānaṃ. Ārammaṇe sampayuttadhammānaṃ sammā, samaṃ vā ādhānaṃ samādhānaṃ. Sammā saṅkappeti sampayuttadhamme ārammaṇe abhiniropetīti sammāsaṅkappo. Sammā vadati etāyāti sammāvācā. Sammā karoti etenāti sammākammaṃ, tadeva sammākammanto. Sammā ājīvati etenāti sammāājīvo. Sammā vāyamati ussahati etenāti sammāvāyāmo. Sammā sarati anussaratīti sammāsati. Sammā samādhiyati cittaṃ etenāti sammāsamādhīti evaṃ sammāsaṅkappādīnaṃ nibbacanaṃ veditabbaṃ.

    ಮಿಚ್ಛಾದಿಟ್ಠಿನ್ತಿ ಸಬ್ಬಮ್ಪಿ ಮಿಚ್ಛಾದಸ್ಸನಂ। ತಪ್ಪಚ್ಚನೀಯಕಿಲೇಸೇತಿ ಏತ್ಥ ತಂ-ಸದ್ದೇನ ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿ। ನ ಹಿ ಮಿಚ್ಛಾದಿಟ್ಠಿಯಾ ಕಿಲೇಸಾ ಪಚ್ಚನೀಯಾ, ಅಥ ಖೋ ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿಯಾ। ಅವಿಜ್ಜಞ್ಚಾತಿ ಅವಿಜ್ಜಾಗ್ಗಹಣಂ ತಸ್ಸಾ ಸಂಕಿಲೇಸಧಮ್ಮಾನಂ ಪಮುಖಭಾವತೋ। ತೇನಾಹ ‘‘ಅವಿಜ್ಜಾ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಪುಬ್ಬಙ್ಗಮಾ ಅಕುಸಲಾನಂ ಧಮ್ಮಾನಂ ಸಮಾಪತ್ತಿಯಾ’’ತಿ (ಸಂ॰ ನಿ॰ ೫.೧)। ದಸ್ಸನನಿವಾರಕಸ್ಸ ಸಮ್ಮೋಹಸ್ಸ ಸಮುಗ್ಘಾತೇನ ಅಸಮ್ಮೋಹತೋ। ಏತ್ಥ ಚ ಮಿಚ್ಛಾದಿಟ್ಠಿಂ…ಪೇ॰… ಪಜಹತೀತಿ ಏತೇನ ಪಹಾನಾಭಿಸಮಯಂ, ನಿಬ್ಬಾನಂ ಆರಮ್ಮಣಂ ಕರೋತೀತಿ ಏತೇನ ಸಚ್ಛಿಕಿರಿಯಾಭಿಸಮಯಂ, ಸಮ್ಪಯುತ್ತಧಮ್ಮೇತಿಆದಿನಾ ಭಾವನಾಭಿಸಮಯಂ ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿಕಿಚ್ಚಂ ದಸ್ಸೇತಿ। ಪರಿಞ್ಞಾಭಿಸಮಯೋ ಪನ ನಾನನ್ತರಿಯತಾಯ ಅತ್ಥತೋ ವುತ್ತೋ ಏವ ಹೋತೀತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ।

    Micchādiṭṭhinti sabbampi micchādassanaṃ. Tappaccanīyakileseti ettha taṃ-saddena sammādiṭṭhi. Na hi micchādiṭṭhiyā kilesā paccanīyā, atha kho sammādiṭṭhiyā. Avijjañcāti avijjāggahaṇaṃ tassā saṃkilesadhammānaṃ pamukhabhāvato. Tenāha ‘‘avijjā, bhikkhave, pubbaṅgamā akusalānaṃ dhammānaṃ samāpattiyā’’ti (saṃ. ni. 5.1). Dassananivārakassa sammohassa samugghātena asammohato. Ettha ca micchādiṭṭhiṃ…pe… pajahatīti etena pahānābhisamayaṃ, nibbānaṃ ārammaṇaṃ karotīti etena sacchikiriyābhisamayaṃ, sampayuttadhammetiādinā bhāvanābhisamayaṃ sammādiṭṭhikiccaṃ dasseti. Pariññābhisamayo pana nānantariyatāya atthato vutto eva hotīti daṭṭhabbo.

    ಕಥಂ ಪನ ಏಕಮೇವ ಞಾಣಂ ಏಕಸ್ಮಿಂ ಖಣೇ ಚತ್ತಾರಿ ಕಿಚ್ಚಾನಿ ಸಾಧೇನ್ತಂ ಪವತ್ತತಿ। ನ ಹಿ ತಾದಿಸಂ ಲೋಕೇ ದಿಟ್ಠಂ, ನ ಆಗಮೋ ವಾ ತಾದಿಸೋ ಅತ್ಥೀತಿ ನ ವತ್ತಬ್ಬಂ। ಯಥಾ ಹಿ ಪದೀಪೋ ಏಕಸ್ಮಿಂಯೇವ ಖಣೇ ವಟ್ಟಿಂ ದಹತಿ, ಸ್ನೇಹಂ ಪರಿಯಾದಿಯತಿ, ಅನ್ಧಕಾರಂ ವಿಧಮತಿ, ಆಲೋಕಞ್ಚ ವಿದಂಸೇತಿ, ಏವಮೇತಂ ಞಾಣನ್ತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ। ಮಗ್ಗಸಮಙ್ಗಿಸ್ಸ ಞಾಣಂ ದುಕ್ಖೇಪೇತಂ ಞಾಣಂ, ದುಕ್ಖಸಮುದಯೇಪೇತಂ ಞಾಣಂ , ದುಕ್ಖನಿರೋಧೇಪೇತಂ ಞಾಣಂ, ದುಕ್ಖನಿರೋಧಗಾಮಿನಿಯಾ ಪಟಿಪದಾಯಪೇತಂ ಞಾಣನ್ತಿ ಸುತ್ತಪದಂ (ವಿಭ॰ ೭೫೪) ಏತ್ಥ ಉದಾಹರಿತಬ್ಬಂ। ಯಥಾ ಚ ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿ ಪುಬ್ಬಭಾಗೇ ದುಕ್ಖಾದೀಸು ವಿಸುಂ ವಿಸುಂ ಪವತ್ತಿತ್ವಾ ಮಗ್ಗಕ್ಖಣೇ ಏಕಾವ ಚತುನ್ನಂ ಞಾಣಾನಂ ಕಿಚ್ಚಂ ಸಾಧೇನ್ತೀ ಪವತ್ತತಿ, ಏವಂ ಸಮ್ಮಾಸಙ್ಕಪ್ಪಾದಯೋ ಪುಬ್ಬಭಾಗೇ ನೇಕ್ಖಮ್ಮಸಙ್ಕಪ್ಪಾದಿನಾಮಕಾ ಹುತ್ವಾ ಕಾಮಸಙ್ಕಪ್ಪಾದೀನಂ ಪಜಹನವಸೇನ ವಿಸುಂ ವಿಸುಂ ಪವತ್ತಿತ್ವಾ ಮಗ್ಗಕ್ಖಣೇ ತಿಣ್ಣಂ ಚತುನ್ನಞ್ಚ ಕಿಚ್ಚಂ ಸಾಧೇನ್ತಾ ಪವತ್ತನ್ತಿ। ಸಮ್ಮಾಸಮಾಧಿ ಪನ ಪುಬ್ಬಭಾಗೇಪಿ ಮಗ್ಗಕ್ಖಣೇಪಿ ನಾನಾಯೇವ ಹುತ್ವಾ ಪವತ್ತತೀತಿ ಕಾಮಞ್ಚೇತ್ಥ ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿಯಾ ಸಬ್ಬೇಪಿ ಪಾಪಧಮ್ಮಾ ಪಟಿಪಕ್ಖಾ, ಉಜುವಿಪಚ್ಚನೀಕತಾದಸ್ಸನವಸೇನ ಪನ ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿಯಾ ಕಿಚ್ಚನಿದ್ದೇಸೇ ಮಿಚ್ಛಾದಿಟ್ಠಿಗ್ಗಹಣಂ ಕತಂ। ತೇನೇವ ಚ ‘‘ತಪ್ಪಚ್ಚನೀಯಕಿಲೇಸೇ ಚಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ।

    Kathaṃ pana ekameva ñāṇaṃ ekasmiṃ khaṇe cattāri kiccāni sādhentaṃ pavattati. Na hi tādisaṃ loke diṭṭhaṃ, na āgamo vā tādiso atthīti na vattabbaṃ. Yathā hi padīpo ekasmiṃyeva khaṇe vaṭṭiṃ dahati, snehaṃ pariyādiyati, andhakāraṃ vidhamati, ālokañca vidaṃseti, evametaṃ ñāṇanti daṭṭhabbaṃ. Maggasamaṅgissa ñāṇaṃ dukkhepetaṃ ñāṇaṃ, dukkhasamudayepetaṃ ñāṇaṃ , dukkhanirodhepetaṃ ñāṇaṃ, dukkhanirodhagāminiyā paṭipadāyapetaṃ ñāṇanti suttapadaṃ (vibha. 754) ettha udāharitabbaṃ. Yathā ca sammādiṭṭhi pubbabhāge dukkhādīsu visuṃ visuṃ pavattitvā maggakkhaṇe ekāva catunnaṃ ñāṇānaṃ kiccaṃ sādhentī pavattati, evaṃ sammāsaṅkappādayo pubbabhāge nekkhammasaṅkappādināmakā hutvā kāmasaṅkappādīnaṃ pajahanavasena visuṃ visuṃ pavattitvā maggakkhaṇe tiṇṇaṃ catunnañca kiccaṃ sādhentā pavattanti. Sammāsamādhi pana pubbabhāgepi maggakkhaṇepi nānāyeva hutvā pavattatīti kāmañcettha sammādiṭṭhiyā sabbepi pāpadhammā paṭipakkhā, ujuvipaccanīkatādassanavasena pana sammādiṭṭhiyā kiccaniddese micchādiṭṭhiggahaṇaṃ kataṃ. Teneva ca ‘‘tappaccanīyakilese cā’’ti vuttaṃ.

    ಯೇಸಂ ಕಿಲೇಸಾನಂ ಅನುಪಚ್ಛಿನ್ದನೇ ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿ ನ ಉಪ್ಪಜ್ಜೇಯ್ಯ, ತೇ ಮಿಚ್ಛಾದಿಟ್ಠಿಯಾ ಸಹಜೇಕಟ್ಠತಾಯ ತದೇಕಟ್ಠಾವ ತಪ್ಪಚ್ಚನೀಯಕಿಲೇಸಾ ದಟ್ಠಬ್ಬಾ। ಸಮ್ಮಾಸಙ್ಕಪ್ಪಾದೀನಂ ಕಿಚ್ಚನಿದ್ದೇಸೇಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ। ಸೋತಾಪತ್ತಿಮಗ್ಗಾದಿವಸೇನ ಚತ್ತಾರೋ ಲೋಕುತ್ತರಮಗ್ಗಭಾವಸಾಮಞ್ಞೇನ ಏಕತೋ ಕತ್ವಾ। ಲೋಭದೋಸಾ ಸಮುದಯಸಚ್ಚಂ, ಯಸ್ಸ ಪನ ಸೋ ಸಮುದಯೋ ತಂ ದುಕ್ಖಸಚ್ಚಂ, ಪಹಾನಭಾವೋ ಮಗ್ಗಸಚ್ಚಂ, ಯತ್ಥ ತಂ ಪಹಾನಂ, ತಂ ನಿರೋಧಸಚ್ಚನ್ತಿ ಇಮಾನಿ ಚತ್ತಾರಿ ಸಚ್ಚಾನಿ। ಕಸ್ಮಾ ಪನೇತ್ಥ ಲೋಭದೋಸಾನಂ ವಿಸುಂ ಆದಿತೋ ಚ ಗಹಣಂ? ವಿಸುಂ ಗಹಣಂ ತಾವ ತಥಾಬುಜ್ಝನಕಾನಂ ಪುಗ್ಗಲಾನಂ ಅಜ್ಝಾಸಯವಸೇನ, ಇಮೇಹಿ ಲೋಭದೋಸೇಹಿ ಆಮಿಸದಾಯಾದತಾ, ತಪ್ಪಹಾನೇನ ಚ ಧಮ್ಮದಾಯಾದತಾತಿ ದಸ್ಸನತ್ಥಂ, ತದನುಸಾರೇನ ಚತುಸಚ್ಚಯೋಜನಾಯ ಏವಂ ಏಕೇಕಸ್ಸ ನಿಯ್ಯಾನಮುಖಂ ಹೋತೀತಿ ದಸ್ಸನತ್ಥಞ್ಚ। ಸೇಸವಾರೇಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ। ಆದಿತೋ ಗಹಣಂ ಪನ ಅತಿವಿಯ ಓಳಾರಿಕತಾಯ ಸುಪಾಕಟಭಾವತೋ ವಕ್ಖಮಾನಾನಂ ಅಞ್ಞೇಸಞ್ಚ ಪಾಪಧಮ್ಮಾನಂ ಮೂಲಭಾವತೋ ತದೇಕಟ್ಠತಾಯ ಚ ವೇದಿತಬ್ಬಂ।

    Yesaṃ kilesānaṃ anupacchindane sammādiṭṭhi na uppajjeyya, te micchādiṭṭhiyā sahajekaṭṭhatāya tadekaṭṭhāva tappaccanīyakilesā daṭṭhabbā. Sammāsaṅkappādīnaṃ kiccaniddesepi eseva nayo. Sotāpattimaggādivasena cattāro lokuttaramaggabhāvasāmaññena ekato katvā. Lobhadosā samudayasaccaṃ, yassa pana so samudayo taṃ dukkhasaccaṃ, pahānabhāvo maggasaccaṃ, yattha taṃ pahānaṃ, taṃ nirodhasaccanti imāni cattāri saccāni. Kasmā panettha lobhadosānaṃ visuṃ ādito ca gahaṇaṃ? Visuṃ gahaṇaṃ tāva tathābujjhanakānaṃ puggalānaṃ ajjhāsayavasena, imehi lobhadosehi āmisadāyādatā, tappahānena ca dhammadāyādatāti dassanatthaṃ, tadanusārena catusaccayojanāya evaṃ ekekassa niyyānamukhaṃ hotīti dassanatthañca. Sesavāresupi eseva nayo. Ādito gahaṇaṃ pana ativiya oḷārikatāya supākaṭabhāvato vakkhamānānaṃ aññesañca pāpadhammānaṃ mūlabhāvato tadekaṭṭhatāya ca veditabbaṃ.

    ಕುಜ್ಝನಲಕ್ಖಣೋತಿ ಕುಪ್ಪನಸಭಾವೋ, ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಬ್ಯಾಪಜ್ಜನಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಚಣ್ಡಿಕ್ಕಂ ಲುದ್ದತಾ, ಕುರುರಭಾವೋತಿ ಅತ್ಥೋ। ಆಘಾತಕರಣರಸೋತಿ ‘‘ಅನತ್ಥಂ ಮೇ ಅಚರೀ’’ತಿಆದಿನಾ ಚಿತ್ತೇ ಆಘಾತಸ್ಸ ಕರಣರಸೋ। ದುಸ್ಸನಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಾನೋತಿ ಸಪರಸನ್ತಾನಸ್ಸ ವಿನಾಸನಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಾನೋ ಲದ್ಧೋಕಾಸೋ ವಿಯ ಸಪತ್ತೋ। ಉಪನನ್ಧನಂ ನಾನಪ್ಪಕಾರಸ್ಸ ಉಪರೂಪರಿ ನನ್ಧನಂ ವಿಯ ಹೋತೀತಿ ಕತ್ವಾ। ತಥಾ ಹೇಸ ‘‘ವೇರಅಪ್ಪಟಿನಿಸ್ಸಜ್ಜನರಸೋ, ಕೋಧಾನುಪಬನ್ಧಭಾವಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಾನೋ’’ತಿ ಚ ವುತ್ತೋ। ಅಪರಕಾಲೇ ಉಪನಾಹೋತಿಆದೀತಿ ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ‘‘ಉಪನಯ್ಹನಾ ಉಪನಯ್ಹಿತತ್ತಂ ಆಠಪನಾ ಠಪನಾ ಸಣ್ಠಪನಾ ಅನುಸಂಸನ್ದನಾ ಅನುಪ್ಪಬನ್ಧನಾ ದಳ್ಹೀಕಮ್ಮ’’ನ್ತಿಆದೀನಂ (ವಿಭ॰ ೮೯೧) ನಿದ್ದೇಸಪದಾನಂ ಅತ್ಥವಣ್ಣನಂ ಸಙ್ಗಯ್ಹತಿ। ಉಪನಾಹಸಮಙ್ಗೀ ಹಿ ಪುಗ್ಗಲೋ ವೇರಸ್ಸ ಅನಿಸ್ಸಜ್ಜನತೋ ಆದಿತ್ತಪೂತಿಅಲಾತಂ ವಿಯ ಜಲತಿ ಏವ, ಚಿತ್ತಞ್ಚಸ್ಸ ಧೋವಿಯಮಾನಂ ಅಚ್ಛಚಮ್ಮಂ ವಿಯ, ಮಸಿಮಕ್ಖಿತಪಿಲೋತಿಕಾ ವಿಯ ಚ ನ ಸುಜ್ಝತೇವ।

    Kujjhanalakkhaṇoti kuppanasabhāvo, cittassa byāpajjanāti attho. Caṇḍikkaṃ luddatā, kururabhāvoti attho. Āghātakaraṇarasoti ‘‘anatthaṃ me acarī’’tiādinā citte āghātassa karaṇaraso. Dussanapaccupaṭṭhānoti saparasantānassa vināsanapaccupaṭṭhāno laddhokāso viya sapatto. Upanandhanaṃ nānappakārassa uparūpari nandhanaṃ viya hotīti katvā. Tathā hesa ‘‘veraappaṭinissajjanaraso, kodhānupabandhabhāvapaccupaṭṭhāno’’ti ca vutto. Aparakāle upanāhotiādīti ādi-saddena ‘‘upanayhanā upanayhitattaṃ āṭhapanā ṭhapanā saṇṭhapanā anusaṃsandanā anuppabandhanā daḷhīkamma’’ntiādīnaṃ (vibha. 891) niddesapadānaṃ atthavaṇṇanaṃ saṅgayhati. Upanāhasamaṅgī hi puggalo verassa anissajjanato ādittapūtialātaṃ viya jalati eva, cittañcassa dhoviyamānaṃ acchacammaṃ viya, masimakkhitapilotikā viya ca na sujjhateva.

    ಪರಗುಣಮಕ್ಖನಲಕ್ಖಣೋತಿ ಉದಕಪುಞ್ಛನಿಯಾ ಉದಕಂ ವಿಯ ಪರೇಸಂ ಗುಣಾನಂ ಮಕ್ಖನಸಭಾವೋ। ತಥಾಭೂತೋ ಚಾಯಂ ಅತ್ತನೋ ಕಾರಕಂ ಗೂಥೇನ ಪಹರನ್ತಂ ಗೂಥೋ ವಿಯ ಪಠಮತರಂ ಮಕ್ಖೇತಿ ಏವಾತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ। ತಥಾ ಹೇಸ್ಸ ಸಪರಸನ್ತಾನೇಸು ಗುಣಂ ಮಕ್ಖೇತೀತಿ ಮಕ್ಖೋತಿ ವುಚ್ಚತಿ। ಯುಗಗ್ಗಾಹೋ ಸಮಧುರಗ್ಗಹಣಂ ಅಸಮಾನಸ್ಸಪಿ ಅಭೂತಸ್ಸ ಸಮಾರೋಪನಂ। ಸಮಭಾವಕರಣಂ ಸಮೀಕರಣಂ। ಪರೇಸಂ ಗುಣಪ್ಪಮಾಣೇನ ಅತ್ತನೋ ಗುಣಾನಂ ಉಪಟ್ಠಾನಂ ಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಪೇತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಪರೇಸಂ ಗುಣಪ್ಪಮಾಣೇನ ಉಪಟ್ಠಾನಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಾನೋ’’ತಿ। ತಥಾ ಹೇಸ ಪರೇಸಂ ಗುಣೇ ಡಂಸಿತ್ವಾ ವಿಯ ಅತ್ತನೋ ಗುಣೇಹಿ ಸಮೇ ಕರೋತೀತಿ ಪಳಾಸೋತಿ ವುಚ್ಚತಿ।

    Paraguṇamakkhanalakkhaṇoti udakapuñchaniyā udakaṃ viya paresaṃ guṇānaṃ makkhanasabhāvo. Tathābhūto cāyaṃ attano kārakaṃ gūthena paharantaṃ gūtho viya paṭhamataraṃ makkheti evāti daṭṭhabbo. Tathā hessa saparasantānesu guṇaṃ makkhetīti makkhoti vuccati. Yugaggāho samadhuraggahaṇaṃ asamānassapi abhūtassa samāropanaṃ. Samabhāvakaraṇaṃ samīkaraṇaṃ. Paresaṃ guṇappamāṇena attano guṇānaṃ upaṭṭhānaṃ paccupaṭṭhapetīti āha ‘‘paresaṃ guṇappamāṇena upaṭṭhānapaccupaṭṭhāno’’ti. Tathā hesa paresaṃ guṇe ḍaṃsitvā viya attano guṇehi same karotīti paḷāsoti vuccati.

    ಪರಸಮ್ಪತ್ತಿಖೀಯನಂ ಪರಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ಉಸೂಯನಂ। ಇಸ್ಸತಿ ಪರಸಮ್ಪತ್ತಿಂ ನ ಸಹತೀತಿ ಇಸ್ಸಾ। ತಥಾ ಹೇಸಾ ‘‘ಪರಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ಅಕ್ಖಮನಲಕ್ಖಣಾ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ। ತತ್ಥಾತಿ ಪರಸಮ್ಪತ್ತಿಯಂ। ಅನಭಿರತಿರಸಾ ಅಭಿರತಿಪಟಿಪಕ್ಖಕಿಚ್ಚಾ। ವಿಮುಖಭಾವಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಾನಾ ಪರಸಮ್ಪತ್ತಿಂ ಪಸ್ಸಿತುಮ್ಪಿ ಅಪ್ಪದಾನತೋ। ನಿಗೂಹನಲಕ್ಖಣಂ ಅತ್ತನೋ ಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ಪರೇಹಿ ಸಾಧಾರಣಭಾವಾಸಹನತೋ। ಅಸುಖಾಯನಂ ನ ಸುಖನಂ ದುಕ್ಖನಂ, ಅರೋಚನನ್ತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ।

    Parasampattikhīyanaṃ parasampattiyā usūyanaṃ. Issati parasampattiṃ na sahatīti issā. Tathā hesā ‘‘parasampattiyā akkhamanalakkhaṇā’’ti vuccati. Tatthāti parasampattiyaṃ. Anabhiratirasā abhiratipaṭipakkhakiccā. Vimukhabhāvapaccupaṭṭhānā parasampattiṃ passitumpi appadānato. Nigūhanalakkhaṇaṃ attano sampattiyā parehi sādhāraṇabhāvāsahanato. Asukhāyanaṃ na sukhanaṃ dukkhanaṃ, arocananti adhippāyo.

    ಕತಸ್ಸ ಕಾಯದುಚ್ಚರಿತಾದಿಪಾಪಸ್ಸ ಪಟಿಚ್ಛಾದನಂ ಕತಪಾಪಪಟಿಚ್ಛಾದನಂ। ತಸ್ಸ ಪಾಪಸ್ಸ ಆವರಣಭಾವೇನ ಪಚ್ಚುಪತಿಟ್ಠತೀತಿ ತದಾವರಣಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಾನಾ, ಮಾಯಾ, ಯಾಯ ಸಮನ್ನಾಗತೋ ಪುಗ್ಗಲೋ ಭಸ್ಮಛನ್ನೋ ವಿಯ ಅಙ್ಗಾರೋ, ಉದಕಛನ್ನೋ ವಿಯ ಖಾಣು, ಪಿಲೋತಿಕಪಟಿಚ್ಛಾದಿತಂ ವಿಯ ಚ ಸತ್ಥಂ ಹೋತಿ। ಅವಿಜ್ಜಮಾನಗುಣಪ್ಪಕಾಸನಂ ಅತ್ತನಿ ಅವಿಜ್ಜಮಾನಸೀಲಾದಿಗುಣವಿಭಾವನಂ, ಯೇನ ಸಾಠೇಯ್ಯೇನ ಸಮನ್ನಾಗತಸ್ಸ ಪುಗ್ಗಲಸ್ಸ ಅಸನ್ತಗುಣಸಮ್ಭಾವನೇನ ಚಿತ್ತಾನುರೂಪಕಿರಿಯಾವಿಹರತೋ ‘‘ಏವಂಚಿತ್ತೋ, ಏವಂಕಿರಿಯೋ’’ತಿ ದುಬ್ಬಿಞ್ಞೇಯ್ಯತ್ತಾ ಕುಚ್ಛಿಂ ವಾ ಪಿಟ್ಠಿಂ ವಾ ಜಾನಿತುಂ ನ ಸಕ್ಕಾ। ಯತೋ –

    Katassa kāyaduccaritādipāpassa paṭicchādanaṃ katapāpapaṭicchādanaṃ. Tassa pāpassa āvaraṇabhāvena paccupatiṭṭhatīti tadāvaraṇapaccupaṭṭhānā, māyā, yāya samannāgato puggalo bhasmachanno viya aṅgāro, udakachanno viya khāṇu, pilotikapaṭicchāditaṃ viya ca satthaṃ hoti. Avijjamānaguṇappakāsanaṃ attani avijjamānasīlādiguṇavibhāvanaṃ, yena sāṭheyyena samannāgatassa puggalassa asantaguṇasambhāvanena cittānurūpakiriyāviharato ‘‘evaṃcitto, evaṃkiriyo’’ti dubbiññeyyattā kucchiṃ vā piṭṭhiṃ vā jānituṃ na sakkā. Yato –

    ‘‘ವಾಮೇನ ಸೂಕರೋ ಹೋತಿ, ದಕ್ಖಿಣೇನ ಅಜಾಮಿಗೋ।

    ‘‘Vāmena sūkaro hoti, dakkhiṇena ajāmigo;

    ಸರೇನ ನೇಲಕೋ ಹೋತಿ, ವಿಸಾಣೇನ ಜರಗ್ಗವೋ’’ತಿ॥ (ದೀ॰ ನಿ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೨.೨೯೬; ವಿಭ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೮೯೪; ಮಹಾನಿ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೧೬೬) –

    Sarena nelako hoti, visāṇena jaraggavo’’ti. (dī. ni. aṭṭha. 2.296; vibha. aṭṭha. 894; mahāni. aṭṭha. 166) –

    ಏವಂ ವುತ್ತಯಕ್ಕಸೂಕರಸದಿಸೋ ಹೋತಿ।

    Evaṃ vuttayakkasūkarasadiso hoti.

    ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಉದ್ಧುಮಾತಭಾವೋ ಥದ್ಧಲೂಖಭಾವೋ। ಅಪ್ಪತಿಸ್ಸಯವುತ್ತೀತಿ ಅನಿವಾತವುತ್ತಿ। ಅಮದ್ದವಾಕಾರೇನ ಪಚ್ಚುಪತಿಟ್ಠತಿ, ಅಮದ್ದವತಂ ವಾ ಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಪೇತೀತಿ ಅಮದ್ದವತಾಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಾನೋ, ಥಮ್ಭೋ, ಯೇನ ಸಮನ್ನಾಗತೋ ಪುಗ್ಗಲೋ ಗಿಲಿತನಙ್ಗಲಸೀಸೋ ವಿಯ ಅಜಗರೋ, ವಾತಭರಿತಭಸ್ತಾ ವಿಯ ಚ ಥದ್ಧೋ ಹುತ್ವಾ ಗರುಟ್ಠಾನಿಯೇ ಚ ದಿಸ್ವಾ ಓನಮಿತುಮ್ಪಿ ನ ಇಚ್ಛತಿ, ಪರಿಯನ್ತೇನೇವ ಚರತಿ। ಕರಣಸ್ಸ ಉತ್ತರಕಿರಿಯಾ ಕರಣುತ್ತರಿಯಂ। ವಿಸೇಸತೋ ಪಚ್ಚನೀಕಭಾವೋ ವಿಪಚ್ಚನೀಕತಾ। ಪರೇನ ಹಿ ಕಿಸ್ಮಿಞ್ಚಿ ಕತೇ ತದ್ದಿಗುಣಂ ಕರಣವಸೇನ ಸಾರಮ್ಭೋ ಪವತ್ತತಿ।

    Cittassa uddhumātabhāvo thaddhalūkhabhāvo. Appatissayavuttīti anivātavutti. Amaddavākārena paccupatiṭṭhati, amaddavataṃ vā paccupaṭṭhapetīti amaddavatāpaccupaṭṭhāno, thambho, yena samannāgato puggalo gilitanaṅgalasīso viya ajagaro, vātabharitabhastā viya ca thaddho hutvā garuṭṭhāniye ca disvā onamitumpi na icchati, pariyanteneva carati. Karaṇassa uttarakiriyā karaṇuttariyaṃ. Visesato paccanīkabhāvo vipaccanīkatā. Parena hi kismiñci kate taddiguṇaṃ karaṇavasena sārambho pavattati.

    ಸೇಯ್ಯಾದಿಆಕಾರೇಹಿ ಉನ್ನಮನಂ ಉನ್ನತಿ। ಓಮಾನೋಪಿ ಹಿ ಏವಂ ಕರಣಮುಖೇನ ಸಮ್ಪಗ್ಗಹವಸೇನೇವ ಪವತ್ತತಿ। ‘‘ಅಹಮಸ್ಮಿ ಸೇಯ್ಯೋ’’ತಿಆದಿನಾ ಅಹಂಕರಣಂ ಸಮ್ಪಗ್ಗಹೋ ಅಹಙ್ಕಾರೋ। ಪರೇ ಅಭಿಭವಿತ್ವಾ ಅಧಿಕಂ ಉನ್ನಮನಂ ಅಬ್ಭುನ್ನತಿ । ಯಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ ‘‘ಪುಬ್ಬಕಾಲೇ ಅತ್ತಾನಂ ಹೀನತೋ ದಹತಿ ಅಪರಕಾಲೇ ಸೇಯ್ಯತೋ’’ತಿ (ವಿಭ॰ ೮೭೭)।

    Seyyādiākārehi unnamanaṃ unnati. Omānopi hi evaṃ karaṇamukhena sampaggahavaseneva pavattati. ‘‘Ahamasmi seyyo’’tiādinā ahaṃkaraṇaṃ sampaggaho ahaṅkāro. Pare abhibhavitvā adhikaṃ unnamanaṃ abbhunnati. Yaṃ sandhāya vuttaṃ ‘‘pubbakāle attānaṃ hīnato dahati aparakāle seyyato’’ti (vibha. 877).

    ಮತ್ತಭಾವೋ ಜಾತಿಆದಿಂ ಪಟಿಚ್ಚ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಮಜ್ಜನಾಕಾರೋ, ಯಸ್ಸ ವಾ ಧಮ್ಮಸ್ಸ ವಸೇನ ಪುಗ್ಗಲೋ ಮತ್ತೋ ನಾಮ ಹೋತಿ, ಸೋ ಧಮ್ಮೋ ಮತ್ತಭಾವೋ। ಮದಗ್ಗಾಹಣರಸೋ ಮದಸ್ಸ ಗಾಹಣಕಿಚ್ಚೋ। ಮದೋ ಹಿ ಅತ್ತನೋ ಮಜ್ಜನಾಕಾರಂ ಸಮ್ಪಯುತ್ತಧಮ್ಮೇ ಗಾಹೇನ್ತೋ ವಿಯ ಪವತ್ತಮಾನೋ ತಂಸಮಙ್ಗಿಂ ಪುಗ್ಗಲಮ್ಪಿ ತಥಾ ಕರೋನ್ತೋ ವಿಯ ಹೋತಿ। ಅಹಙ್ಕಾರವಸೇನ ಪುಗ್ಗಲಂ ಅನಿಟ್ಠಂ ಕರೋನ್ತೋ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಉಮ್ಮಾದಭಾವೋ ವಿಯ ಹೋತೀತಿ ಉಮ್ಮಾದಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಾನೋ। ಸತಿಯಾ ಅನಿಗ್ಗಣ್ಹಿತ್ವಾ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ವೋಸ್ಸಜ್ಜನಂ ಚಿತ್ತವೋಸ್ಸಗ್ಗೋ, ಸತಿವಿರಹಿತೋತಿ ಅತ್ಥೋ। ಯಥಾವುತ್ತಸ್ಸ ವೋಸ್ಸಗ್ಗಸ್ಸ ಅನುಪ್ಪದಾನಂ ಪುನಪ್ಪುನಂ ವಿಸ್ಸಜ್ಜನಂ ವೋಸ್ಸಗ್ಗಾನುಪ್ಪದಾನಂ। ಇಮೇಸಂ ಕೋಧಾದೀನಂ ಲೋಭಾದೀನಮ್ಪಿ ವಾ। ಲಕ್ಖಣಾದೀನೀತಿ ಲಕ್ಖಣರಸಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಾನಾನಿ। ಪದಟ್ಠಾನಂ ಪನ ಧಮ್ಮನ್ತರತಾಯ ನ ಗಹಿತಂ। ನಿಬ್ಬಚನಂ ‘‘ಕುಜ್ಝತೀತಿ ಕೋಧೋ, ಉಪನಯ್ಹತೀತಿ ಉಪನಾಹೋ’’ತಿಆದಿನಾ ಸುವಿಞ್ಞೇಯ್ಯಮೇವಾತಿ ನ ವುತ್ತಂ, ಅತ್ಥತೋ ಪನ ಕೋಧೋ ದೋಸೋ ಏವ, ತಥಾ ಉಪನಾಹೋ। ಪವತ್ತಿಆಕಾರಮತ್ತತೋ ಹಿ ಕತೋ ನೇಸಂ ಭೇದೋ, ಮಕ್ಖಪಳಾಸಸಾರಮ್ಭಾ ತದಾಕಾರಪ್ಪವತ್ತಾ ಪಟಿಘಸಹಗತಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದಧಮ್ಮಾ, ಮಾಯಾಸಾಠೇಯ್ಯಥಮ್ಭಮದಪ್ಪಮಾದಾ ತದಾಕಾರಪ್ಪವತ್ತಾ ಲೋಭಸಹಗತಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದಧಮ್ಮಾ। ಥಮ್ಭೋ ವಾ ಮಾನವಿಸೇಸೋ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಥದ್ಧಭಾವೇನ ಗಹೇತಬ್ಬತೋ, ತಥಾ ಮದೋ। ತಥಾ ಹಿ ಸೋ ‘‘ಮಾನೋ ಮಞ್ಞನಾ’’ತಿಆದಿನಾ ವಿಭಙ್ಗೇ (ವಿಭ॰ ೮೭೮) ನಿದ್ದಿಟ್ಠೋ। ಇಧ ಪನ ಮಾನಾತಿಮಾನಾನಂ ವಿಸುಂ ಗಹಿತತ್ತಾ ಮಜ್ಜನಾಕಾರೇನ ಪವತ್ತಧಮ್ಮಾ ಏವ ‘‘ಮದೋ’’ತಿ ಗಹೇತಬ್ಬಾ। ಸೇಸಾನಂ ಧಮ್ಮನ್ತರಭಾವೋ ಪಾಕಟೋ ಏವ।

    Mattabhāvo jātiādiṃ paṭicca cittassa majjanākāro, yassa vā dhammassa vasena puggalo matto nāma hoti, so dhammo mattabhāvo. Madaggāhaṇaraso madassa gāhaṇakicco. Mado hi attano majjanākāraṃ sampayuttadhamme gāhento viya pavattamāno taṃsamaṅgiṃ puggalampi tathā karonto viya hoti. Ahaṅkāravasena puggalaṃ aniṭṭhaṃ karonto cittassa ummādabhāvo viya hotīti ummādapaccupaṭṭhāno. Satiyā aniggaṇhitvā cittassa vossajjanaṃ cittavossaggo, sativirahitoti attho. Yathāvuttassa vossaggassa anuppadānaṃ punappunaṃ vissajjanaṃ vossaggānuppadānaṃ. Imesaṃ kodhādīnaṃ lobhādīnampi vā. Lakkhaṇādīnīti lakkhaṇarasapaccupaṭṭhānāni. Padaṭṭhānaṃ pana dhammantaratāya na gahitaṃ. Nibbacanaṃ ‘‘kujjhatīti kodho, upanayhatīti upanāho’’tiādinā suviññeyyamevāti na vuttaṃ, atthato pana kodho doso eva, tathā upanāho. Pavattiākāramattato hi kato nesaṃ bhedo, makkhapaḷāsasārambhā tadākārappavattā paṭighasahagatacittuppādadhammā, māyāsāṭheyyathambhamadappamādā tadākārappavattā lobhasahagatacittuppādadhammā. Thambho vā mānaviseso cittassa thaddhabhāvena gahetabbato, tathā mado. Tathā hi so ‘‘māno maññanā’’tiādinā vibhaṅge (vibha. 878) niddiṭṭho. Idha pana mānātimānānaṃ visuṃ gahitattā majjanākārena pavattadhammā eva ‘‘mado’’ti gahetabbā. Sesānaṃ dhammantarabhāvo pākaṭo eva.

    ಕಸ್ಮಾ ಪನೇತ್ಥ ಏತೇ ಏವ ಅಟ್ಠ ದುಕಾ ಗಹಿತಾ, ಕಿಮಿತೋ ಅಞ್ಞೇಪಿ ಕಿಲೇಸಧಮ್ಮಾ ನತ್ಥೀತಿ? ನೋ ನತ್ಥಿ, ಇಮೇ ಪನ ಆಮಿಸದಾಯಾದಸ್ಸ ಸವಿಸೇಸಂ ಕಿಲೇಸಾಯ ಸಂವತ್ತನ್ತೀತಿ ತಂ ವಿಸೇಸಂ ವಿಭಾವೇನ್ತೇನ ಆಮಿಸದಾಯಾದಸ್ಸ ಲೋಭಾದೀನಂ ಪವತ್ತನಾಕಾರಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ವಿಸೇಸತೋ’’ತಿಆದಿ ಆರದ್ಧಂ। ತತ್ಥ ಏತ್ಥಾತಿ ಏತೇಸು ಲೋಭಾದೀಸು। ಅಲಭನ್ತೋ ಆಮಿಸನ್ತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ತತುತ್ತರಿ ಉಪ್ಪನ್ನೋ ಕೋಧೋತಿ ಆನೇತ್ವಾ ಸಮ್ಬನ್ಧಿತಬ್ಬಂ। ಸನ್ತೇಪೀತಿ ವಿಜ್ಜಮಾನೇಪಿ। ಇಸ್ಸತೀತಿ ಇಸ್ಸಂ ಜನೇತಿ। ಪದುಸ್ಸತೀತಿ ತಸ್ಸೇವ ವೇವಚನಂ। ತಥಾ ಹಿ ಸಾ ‘‘ಇಸ್ಸತಿ ದುಸ್ಸತಿ ಪದುಸ್ಸತೀ’’ತಿಆದಿನಾ ನಿದ್ದಿಟ್ಠಾ। ಯಸ್ಮಾ ವಾ ಇಸ್ಸಂ ಜನೇನ್ತೋ ಏಕಂಸತೋ ಪದುಟ್ಠಚಿತ್ತೋ ಏವ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ಪದುಸ್ಸತೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ಅಸ್ಸಾತಿ ಆಮಿಸದಾಯಾದಸ್ಸ। ಏವಂ ಪಟಿಪನ್ನೋತಿ ಏವಂ ಅಸನ್ತಗುಣಪ್ಪಕಾಸನಂ ಪಟಿಪದಂ ಪಟಿಪನ್ನೋ। ಓವದಿತುಂ ಅಸಕ್ಕುಣೇಯ್ಯೋತಿ ಏತೇನ ಥಮ್ಭೋ ನಾಮ ದೋವಚಸ್ಸಕರಣೋ ಧಮ್ಮೋತಿ ದಸ್ಸೇತಿ। ಕಿಞ್ಚಿ ವದತಿ ಓವಾದದಾನವಸೇನ। ಥಮ್ಭೇನ…ಪೇ॰… ಮಞ್ಞನ್ತೋತಿ ಇಮಿನಾ ಚ ಥಮ್ಭಸ್ಸ ಮಾನವಿಸೇಸಭಾವಂ ದಸ್ಸೇತಿ, ಥಮ್ಭೇನ ವಾ ಹೇತುನಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಮತ್ತೋ ಸಮಾನೋತಿ ಮತ್ತೋ ಹೋನ್ತೋ। ಕಾಮ…ಪೇ॰… ಪಮಜ್ಜತೀತಿ ಏತೇನ ಮದವಸೇನ ಏಕಂಸತೋ ಪಮಾದಮಾಪಜ್ಜತೀತಿ ದಸ್ಸೇತಿ।

    Kasmā panettha ete eva aṭṭha dukā gahitā, kimito aññepi kilesadhammā natthīti? No natthi, ime pana āmisadāyādassa savisesaṃ kilesāya saṃvattantīti taṃ visesaṃ vibhāventena āmisadāyādassa lobhādīnaṃ pavattanākāraṃ dassetuṃ ‘‘visesato’’tiādi āraddhaṃ. Tattha etthāti etesu lobhādīsu. Alabhanto āmisanti adhippāyo. Tatuttari uppanno kodhoti ānetvā sambandhitabbaṃ. Santepīti vijjamānepi. Issatīti issaṃ janeti. Padussatīti tasseva vevacanaṃ. Tathā hi sā ‘‘issati dussati padussatī’’tiādinā niddiṭṭhā. Yasmā vā issaṃ janento ekaṃsato paduṭṭhacitto eva hoti, tasmā ‘‘padussatī’’ti vuttaṃ. Assāti āmisadāyādassa. Evaṃ paṭipannoti evaṃ asantaguṇappakāsanaṃ paṭipadaṃ paṭipanno. Ovadituṃ asakkuṇeyyoti etena thambho nāma dovacassakaraṇo dhammoti dasseti. Kiñci vadati ovādadānavasena. Thambhena…pe… maññantoti iminā ca thambhassa mānavisesabhāvaṃ dasseti, thambhena vā hetunāti attho. Matto samānoti matto honto. Kāma…pe… pamajjatīti etena madavasena ekaṃsato pamādamāpajjatīti dasseti.

    ಏವನ್ತಿ ಇಮಿನಾ ಆಮಿಸದಾಯಾದಸ್ಸ ಲೋಭಾದೀನಂ ಉಪ್ಪತ್ತಿಕ್ಕಮದಸ್ಸನೇನೇವ ಇಧ ಪಾಳಿಯಂ ನೇಸಂ ದೇಸನಾಕ್ಕಮೋಪಿ ದಸ್ಸಿತೋತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ। ನ ಕೇವಲಂ ಇಮೇಹೇವ, ಅಥ ಖೋ ಅಞ್ಞೇಹಿ ಚ ಏವರೂಪೇಹಿ ಪಾಪಕೇಹಿ ಧಮ್ಮೇಹಿ ಅಪರಿಮುತ್ತೋ ಹೋತೀತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ। ಕೇ ಪನ ತೇತಿ? ಅತ್ರಿಚ್ಛತಾಮಹಿಚ್ಛತಾದಯೋತಿ। ಏವಂ ಮಹಾದೀನವಾ ಆಮಿಸದಾಯಾದತಾತಿ ತತೋ ಬಲವತರೋ ಸಂವೇಗೋ ಜನೇತಬ್ಬೋತಿ ಅಯಮೇತ್ಥ ಓವಾದೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ಏತ್ಥಾತಿ ಏತಸ್ಮಿಂ ಸುತ್ತೇ। ಸಬ್ಬತ್ಥಾತಿ ಸಬ್ಬೇಸು ವಾರೇಸು। ನಿಬ್ಬಿಸೇಸೋಯೇವಾತಿ ಏತೇನೇವ ಪಠಮತರಂ ಇಧ ದಸ್ಸಿತಸಚ್ಚಯೋಜನಾನಯೇನ ಸಬ್ಬವಾರೇಸು ಯೋಜೇತಬ್ಬೋತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ।

    Evanti iminā āmisadāyādassa lobhādīnaṃ uppattikkamadassaneneva idha pāḷiyaṃ nesaṃ desanākkamopi dassitoti daṭṭhabbo. Na kevalaṃ imeheva, atha kho aññehi ca evarūpehi pāpakehi dhammehi aparimutto hotīti sambandho. Ke pana teti? Atricchatāmahicchatādayoti. Evaṃ mahādīnavā āmisadāyādatāti tato balavataro saṃvego janetabboti ayamettha ovādo veditabbo. Etthāti etasmiṃ sutte. Sabbatthāti sabbesu vāresu. Nibbisesoyevāti eteneva paṭhamataraṃ idha dassitasaccayojanānayena sabbavāresu yojetabboti veditabbo.

    ಞಾಣಪರಿಚಯಪಾಟವತ್ಥನ್ತಿ ಮಗ್ಗಸ್ಸ ಅಟ್ಠಙ್ಗಸತ್ತಙ್ಗತಾದಿವಿಸೇಸವಿಭಾವನಾಯ ಞಾಣಸ್ಸ ಆಸೇವನಟ್ಠೇನ ಪರಿಚಯೋ ಞಾಣಪರಿಚಯೋ, ತಸ್ಸ ಪಟುಭಾವತ್ಥಂ ಕೋಸಲ್ಲತ್ಥಂ। ಏತ್ಥಾತಿ ಅರಿಯಮಗ್ಗೇ। ಭೇದೋತಿ ವಿಸೇಸೋ। ಕಮೋತಿ ಅಙ್ಗಾನಂ ದೇಸನಾನುಪುಬ್ಬೀ। ಭಾವನಾನಯೋತಿ ಭಾವನಾವಿಧಿ। ‘‘ಕದಾಚಿ ಅಟ್ಠಙ್ಗಿಕೋ, ಕದಾಚಿ ಸತ್ತಙ್ಗಿಕೋ’’ತಿ ಸಙ್ಖೇಪತೋ ವುತ್ತಮತ್ಥಂ ವಿವರನ್ತೋ ಪುನ ‘‘ಅಯಂ ಹೀ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ತತ್ಥ ಲೋಕುತ್ತರಪಠಮಜ್ಝಾನವಸೇನಾತಿ ಲೋಕುತ್ತರಸ್ಸ ಪಠಮಜ್ಝಾನಸ್ಸ ವಸೇನ। ಏತ್ಥ ಚ ಕೇಚಿ ಝಾನಧಮ್ಮಾ ಮಗ್ಗಸಭಾವಾತಿ ಏಕನ್ತತೋ ಝಾನಂ ಮಗ್ಗತೋ ವಿಸುಂ ಕತ್ವಾ ವತ್ತುಂ ನ ಸಕ್ಕಾತಿ ‘‘ಲೋಕುತ್ತರಪಠಮಜ್ಝಾನಸಹಿತೋ’’ತಿ ಅವತ್ವಾ ‘‘ಲೋಕುತ್ತರಪಠಮಜ್ಝಾನವಸೇನ’’ಇಚ್ಚೇವ ವುತ್ತಂ। ಅಥ ವಾ ಲೋಕುತ್ತರಪಠಮಜ್ಝಾನವಸೇನಾತಿ ಲೋಕುತ್ತರಾ ಹುತ್ವಾ ಪಠಮಜ್ಝಾನಸ್ಸ ವಸೇನಾತಿ ಏವಮೇತ್ಥ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ಅರಿಯಮಗ್ಗೋ ಹಿ ವಿಪಸ್ಸನಾಯ ಪಾದಕಭೂತಸ್ಸ, ಸಮ್ಮಸಿತಸ್ಸ ವಾ ಪಠಮಜ್ಝಾನಸ್ಸ ವಸೇನ ಅಟ್ಠಙ್ಗಿಕೋ ಹೋತಿ। ಅಥ ವಾ ಅಝಾನಲಾಭಿನೋ ಸುಕ್ಖವಿಪಸ್ಸಕಸ್ಸ, ಝಾನಲಾಭಿನೋ ವಾ ಪಾದಕಮಕತ್ವಾ ಪಠಮಜ್ಝಾನಸ್ಸ, ಪಕಿಣ್ಣಕಸಙ್ಖಾರಾನಂ ವಾ ಸಮ್ಮಸನೇ ಉಪ್ಪನ್ನೋ ಅರಿಯಮಗ್ಗೋ ಅಟ್ಠಙ್ಗಿಕೋ ಹೋತಿ, ಸ್ವಾಸ್ಸ ಅಟ್ಠಙ್ಗಿಕಭಾವೋ ಪಠಮಜ್ಝಾನಿಕಭಾವೇನಾತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಪಠಮಜ್ಝಾನವಸೇನಾ’’ತಿ ಆಹ। ಏವಂ ‘‘ಅವಸೇಸಜ್ಝಾನವಸೇನಾ’’ತಿ ಏತ್ಥಾತಿ ಯಥಾರಹಂ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ।

    Ñāṇaparicayapāṭavatthanti maggassa aṭṭhaṅgasattaṅgatādivisesavibhāvanāya ñāṇassa āsevanaṭṭhena paricayo ñāṇaparicayo, tassa paṭubhāvatthaṃ kosallatthaṃ. Etthāti ariyamagge. Bhedoti viseso. Kamoti aṅgānaṃ desanānupubbī. Bhāvanānayoti bhāvanāvidhi. ‘‘Kadāci aṭṭhaṅgiko, kadāci sattaṅgiko’’ti saṅkhepato vuttamatthaṃ vivaranto puna ‘‘ayaṃ hī’’tiādimāha. Tattha lokuttarapaṭhamajjhānavasenāti lokuttarassa paṭhamajjhānassa vasena. Ettha ca keci jhānadhammā maggasabhāvāti ekantato jhānaṃ maggato visuṃ katvā vattuṃ na sakkāti ‘‘lokuttarapaṭhamajjhānasahito’’ti avatvā ‘‘lokuttarapaṭhamajjhānavasena’’icceva vuttaṃ. Atha vā lokuttarapaṭhamajjhānavasenāti lokuttarā hutvā paṭhamajjhānassa vasenāti evamettha attho veditabbo. Ariyamaggo hi vipassanāya pādakabhūtassa, sammasitassa vā paṭhamajjhānassa vasena aṭṭhaṅgiko hoti. Atha vā ajhānalābhino sukkhavipassakassa, jhānalābhino vā pādakamakatvā paṭhamajjhānassa, pakiṇṇakasaṅkhārānaṃ vā sammasane uppanno ariyamaggo aṭṭhaṅgiko hoti, svāssa aṭṭhaṅgikabhāvo paṭhamajjhānikabhāvenāti dassento ‘‘paṭhamajjhānavasenā’’ti āha. Evaṃ ‘‘avasesajjhānavasenā’’ti etthāti yathārahaṃ attho veditabbo.

    ಯದಿ ಅರಿಯಮಗ್ಗೋ ಸತ್ತಙ್ಗಿಕೋಪಿ ಹೋತಿ, ಅಥ ಕಸ್ಮಾ ಪಾಳಿಯಂ ‘‘ಅಟ್ಠಙ್ಗಿಕೋ’’ಇಚ್ಚೇವ ವುತ್ತನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಉಕ್ಕಟ್ಠನಿದ್ದೇಸತೋ’’ತಿಆದಿ। ಯಥಾ ಚೇತ್ಥ ಪಟಿಪದಾಯ ಮಗ್ಗವಸೇನ ಅಟ್ಠಙ್ಗಿಕಸತ್ತಙ್ಗಿಕಭೇದೋ , ಏವಂ ಬೋಜ್ಝಙ್ಗವಸೇನ ಸತ್ತಙ್ಗಿಕಛಳಙ್ಗಿಕಭೇದೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ ಅಪ್ಪೀತಿಕಜ್ಝಾನವಸೇನ ಛಳಙ್ಗಿಕತ್ತಾ, ಮಗ್ಗವಸೇನ ಪನ ದೇಸನಾ ಆಗತಾತಿ ಸ್ವಾಯಂ ಭೇದೋ ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ನ ಉದ್ಧಟೋ। ಇತೋ ಪರನ್ತಿ ಇತೋ ಅಟ್ಠಙ್ಗತೋ ಪರಂ ಉಕ್ಕಂಸತೋ, ಅವಕಂಸತೋ ಪನ ಸತ್ತಙ್ಗತೋ ಪರಂ ಮಗ್ಗಙ್ಗಂ ನಾಮ ನತ್ಥೀತಿ। ನನು ಮಗ್ಗವಿಭಙ್ಗೇ (ವಿಭ॰ ೪೯೩-೫೦೨) ಪಞ್ಚಙ್ಗಿಕವಾರೇ ಪಞ್ಚೇವ ಮಗ್ಗಙ್ಗಾನಿ ಉದ್ಧಟಾನಿ, ಮಹಾಸಳಾಯತನೇ (ಮ॰ ನಿ॰ ೩.೪೩೧) ಚ ‘‘ಯಾ ತಥಾಭೂತಸ್ಸ ದಿಟ್ಠಿ, ಯೋ ತಥಾಭೂತಸ್ಸ ಸಙ್ಕಪ್ಪೋ, ಯೋ ತಥಾಭೂತಸ್ಸ ವಾಯಾಮೋ, ಯಾ ತಥಾಭೂತಸ್ಸ ಸತಿ, ಯೋ ತಥಾಭೂತಸ್ಸ ಸಮಾಧಿ, ಸ್ವಾಸ್ಸ ಹೋತಿ ಸಮ್ಮಾಸಮಾಧೀ’’ತಿ ವತ್ವಾ ಪುಬ್ಬಭಾಗವಸೇನ ಪನ ‘‘ಪುಬ್ಬೇವ ಖೋ ಪನಸ್ಸ ಕಾಯಕಮ್ಮಂ ವಚೀಕಮ್ಮಂ ಆಜೀವೋ ಸುಪರಿಸುದ್ಧೋ ಹೋತೀ’’ತಿ ಸಮ್ಮಾವಾಚಾದಯೋ ಆಗತಾತಿ? ಸಚ್ಚಮೇತಂ, ತಂ ಪನ ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿಆದೀನಂ ಪಞ್ಚನ್ನಂ ಕಾರಾಪಕಙ್ಗಾನಂ ಅತಿರೇಕಕಿಚ್ಚದಸ್ಸನವಸೇನ ವುತ್ತಂ, ತಸ್ಮಾ ನ ಅರಿಯಮಗ್ಗೋ ಸಮ್ಮಾವಾಚಾದಿವಿರಹಿತೋ ಅತ್ಥೀತಿ ‘‘ಇತೋ ಪರಞ್ಹಿ ಮಗ್ಗಙ್ಗಂ ನತ್ಥೀ’’ತಿ ಸುವುತ್ತಮೇತನ್ತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ।

    Yadi ariyamaggo sattaṅgikopi hoti, atha kasmā pāḷiyaṃ ‘‘aṭṭhaṅgiko’’icceva vuttanti āha ‘‘ukkaṭṭhaniddesato’’tiādi. Yathā cettha paṭipadāya maggavasena aṭṭhaṅgikasattaṅgikabhedo , evaṃ bojjhaṅgavasena sattaṅgikachaḷaṅgikabhedo veditabbo appītikajjhānavasena chaḷaṅgikattā, maggavasena pana desanā āgatāti svāyaṃ bhedo aṭṭhakathāyaṃ na uddhaṭo. Ito paranti ito aṭṭhaṅgato paraṃ ukkaṃsato, avakaṃsato pana sattaṅgato paraṃ maggaṅgaṃ nāma natthīti. Nanu maggavibhaṅge (vibha. 493-502) pañcaṅgikavāre pañceva maggaṅgāni uddhaṭāni, mahāsaḷāyatane (ma. ni. 3.431) ca ‘‘yā tathābhūtassa diṭṭhi, yo tathābhūtassa saṅkappo, yo tathābhūtassa vāyāmo, yā tathābhūtassa sati, yo tathābhūtassa samādhi, svāssa hoti sammāsamādhī’’ti vatvā pubbabhāgavasena pana ‘‘pubbeva kho panassa kāyakammaṃ vacīkammaṃ ājīvo suparisuddho hotī’’ti sammāvācādayo āgatāti? Saccametaṃ, taṃ pana sammādiṭṭhiādīnaṃ pañcannaṃ kārāpakaṅgānaṃ atirekakiccadassanavasena vuttaṃ, tasmā na ariyamaggo sammāvācādivirahito atthīti ‘‘ito parañhi maggaṅgaṃ natthī’’ti suvuttametanti daṭṭhabbaṃ.

    ಸಬ್ಬಕುಸಲಾನನ್ತಿ ಸಬ್ಬೇಸಂ ಕುಸಲಧಮ್ಮಾನಂ। ನಿದ್ಧಾರಣೇ ಚೇತಂ ಸಾಮಿವಚನಂ। ಕಾಮಾವಚರಾದಿವಸೇನ ತಂತಂಕುಸಲಧಮ್ಮೇಸು ಸಾ ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿ ಸೇಟ್ಠಾ। ತಸ್ಸಾ ಸೇಟ್ಠಭಾವೇನ ಹಿ ‘‘ಪಞ್ಞಾಜೀವಿಂ ಜೀವಿತಮಾಹು ಸೇಟ್ಠ’’ನ್ತಿ (ಸಂ॰ ನಿ॰ ೧.೨೪೬; ಸು॰ ನಿ॰ ೧೮೪) ವುತ್ತಂ, ಮಗ್ಗಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿಯಾ ಪನ ಸಬ್ಬಸೇಟ್ಠಭಾವೇ ವತ್ತಬ್ಬಮೇವ ನತ್ಥಿ। ಕುಸಲವಾರೇತಿ ಕುಸಲುಪ್ಪತ್ತಿಸಮಯೇ। ಪುಬ್ಬಙ್ಗಮಾ ಕುಸಲಾದಿಧಮ್ಮಾನಂ ಯಾಥಾವಸಭಾವಬೋಧೇನ ಸಮ್ಪಯುತ್ತಧಮ್ಮಾನಂ ಪರಿಣಾಯಕಭಾವತೋ। ತೇನೇವಾಹ ‘‘ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿಂ ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠೀತಿ ಪಜಾನಾತೀ’’ತಿಆದಿ। ಸಾ ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿ ಪಭವೋ ಏತಸ್ಸಾತಿ ತಪ್ಪಭವೋ, ಸಮ್ಮಾಸಙ್ಕಪ್ಪೋ। ಸಮ್ಮಾದಸ್ಸನವಸೇನ ಹಿ ಸಮ್ಮಾಸಙ್ಕಪ್ಪೋ ಹೋತಿ। ತತೋ ಅಭಿನಿಬ್ಬತ್ತಾನೀತಿ ತಪ್ಪಭವಾಭಿನಿಬ್ಬತ್ತಾನಿ। ತಪ್ಪಭವಾಭಿನಿಬ್ಬತ್ತಾನಿಪಿ ‘‘ತದಭಿನಿಬ್ಬತ್ತಾನೀ’’ತಿ ವುಚ್ಚನ್ತಿ ಕಾರಣಕಾರಣೇಪಿ ಕಾರಣೂಪಚಾರತೋತಿ ಆಹ ‘‘ತಪ್ಪಭವಾಭಿನಿಬ್ಬತ್ತಾನಿ ಸೇಸಙ್ಗಾನೀ’’ತಿ। ತೇನಾಹ ‘‘ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿಸ್ಸಾ’’ತಿಆದಿ। ಯಥಾ ಹಿ ಸಮ್ಮಾದಸ್ಸನಂ ಸಮ್ಮಾವಿತಕ್ಕನಸ್ಸ ವಿಸೇಸಪಚ್ಚಯೋ, ಏವಂ ಸಮ್ಮಾವಿತಕ್ಕನಂ ಸಮ್ಮಾಪರಿಗ್ಗಹಸ್ಸ ಸಮ್ಮಾಪರಿಗ್ಗಹೋ ಸಮ್ಮಾಸಮುಟ್ಠಾನಸ್ಸ, ಸಮ್ಮಾಸಮುಟ್ಠಾನಂ ಸಮ್ಮಾವೋದಾನಸ್ಸ, ಸಮ್ಮಾವೋದಾನಂ ಸಮ್ಮಾವಾಯಾಮಸ್ಸ, ಸಮ್ಮಾವಾಯಾಮೋ ಸಮ್ಮಾಉಪಟ್ಠಾನಸ್ಸ, ಸಮ್ಮಾಉಪಟ್ಠಾನಂ ಸಮ್ಮಾಧಾನಸ್ಸ ವಿಸೇಸಪಚ್ಚಯೋ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ಪುರಿಮಂ ಪುರಿಮಂ ಪಚ್ಛಿಮಸ್ಸ ಪಚ್ಛಿಮಸ್ಸ ವಿಸೇಸಪಚ್ಚಯೋ ಹೋತೀ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ವಿಸೇಸಪಚ್ಚಯಭಾವದಸ್ಸನತ್ಥೇನ ಕಮೇನ ಏತಾನಿ ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿಆದೀನಿ ಅಙ್ಗಾನಿ ವುತ್ತಾನೀತಿ ದಸ್ಸಿತಾನಿ।

    Sabbakusalānanti sabbesaṃ kusaladhammānaṃ. Niddhāraṇe cetaṃ sāmivacanaṃ. Kāmāvacarādivasena taṃtaṃkusaladhammesu sā sammādiṭṭhi seṭṭhā. Tassā seṭṭhabhāvena hi ‘‘paññājīviṃ jīvitamāhu seṭṭha’’nti (saṃ. ni. 1.246; su. ni. 184) vuttaṃ, maggasammādiṭṭhiyā pana sabbaseṭṭhabhāve vattabbameva natthi. Kusalavāreti kusaluppattisamaye. Pubbaṅgamā kusalādidhammānaṃ yāthāvasabhāvabodhena sampayuttadhammānaṃ pariṇāyakabhāvato. Tenevāha ‘‘sammādiṭṭhiṃ sammādiṭṭhīti pajānātī’’tiādi. Sā sammādiṭṭhi pabhavo etassāti tappabhavo, sammāsaṅkappo. Sammādassanavasena hi sammāsaṅkappo hoti. Tato abhinibbattānīti tappabhavābhinibbattāni. Tappabhavābhinibbattānipi ‘‘tadabhinibbattānī’’ti vuccanti kāraṇakāraṇepi kāraṇūpacāratoti āha ‘‘tappabhavābhinibbattāni sesaṅgānī’’ti. Tenāha ‘‘sammādiṭṭhissā’’tiādi. Yathā hi sammādassanaṃ sammāvitakkanassa visesapaccayo, evaṃ sammāvitakkanaṃ sammāpariggahassa sammāpariggaho sammāsamuṭṭhānassa, sammāsamuṭṭhānaṃ sammāvodānassa, sammāvodānaṃ sammāvāyāmassa, sammāvāyāmo sammāupaṭṭhānassa, sammāupaṭṭhānaṃ sammādhānassa visesapaccayo, tasmā ‘‘purimaṃ purimaṃ pacchimassa pacchimassa visesapaccayo hotī’’ti iminā visesapaccayabhāvadassanatthena kamena etāni sammādiṭṭhiādīni aṅgāni vuttānīti dassitāni.

    ಭಾವನಾನಯೋತಿ ಸಮಥವಿಪಸ್ಸನಾನಂ ಯುಗನದ್ಧಭಾವೇನ ಪವತ್ತೋ ಭಾವನಾವಿಧಿ। ಅಯಞ್ಹಿ ಅರಿಯಮಗ್ಗಕ್ಖಣೇ ಭಾವನಾವಿಧಿ। ತಸ್ಸ ಪನ ಪುಬ್ಬಭಾಗೇ ಭಾವನಾನಯೋ ಕಸ್ಸಚಿ ಸಮಥಪುಬ್ಬಙ್ಗಮೋ ಹೋತಿ , ಕಸ್ಸಚಿ ವಿಪಸ್ಸನಾಪುಬ್ಬಙ್ಗಮೋತಿ। ತಂ ವಿಧಿಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಕೋಚೀ’’ತಿಆದಿ ಆರದ್ಧಂ। ತತ್ಥ ಪಠಮೋ ಸಮಥಯಾನಿಕಸ್ಸ ವಸೇನ ವುತ್ತೋ, ದುತಿಯೋ ವಿಪಸ್ಸನಾಯಾನಿಕಸ್ಸ। ತೇನಾಹ ‘‘ಇಧೇಕಚ್ಚೋ’’ತಿಆದಿ। ತನ್ತಿ ಸಮಥಂ ಸಮಾಧಿಂ, ಝಾನಧಮ್ಮೇತಿ ವಾ ಅತ್ಥೋ। ತಂಸಮ್ಪಯುತ್ತೇತಿ ಸಮಾಧಿಸಮ್ಪಯುತ್ತೇ, ಝಾನಸಮ್ಪಯುತ್ತೇ ವಾ ಧಮ್ಮೇ। ಅಯಞ್ಚ ನಯೋ ಯೇಭುಯ್ಯೇನ ಸಮಥಯಾನಿಕಾ ಅರೂಪಮುಖೇನ, ತತ್ಥಾಪಿ ಝಾನಮುಖೇನ ವಿಪಸ್ಸನಾಭಿನಿವೇಸಂ ಕರೋನ್ತೀತಿ ಕತ್ವಾ ವುತ್ತೋ। ವಿಪಸ್ಸನಂ ಭಾವಯತೋತಿ ಪಟಿಪದಾಞಾಣದಸ್ಸನವಿಸುದ್ಧಿಂ ಆರಭಿತ್ವಾ ಯಥಾಧಿಗತಂ ತರುಣವಿಪಸ್ಸನಂ ವಡ್ಢೇನ್ತಸ್ಸ। ಮಗ್ಗೋ ಸಞ್ಜಾಯತೀತಿ ಪುಬ್ಬಭಾಗಿಯೋ ಲೋಕಿಯಮಗ್ಗೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ। ಆಸೇವತಿ ನಿಬ್ಬಿದಾನುಪಸ್ಸನಾವಸೇನ। ಭಾವೇತಿ ಮುಞ್ಚಿತುಕಮ್ಯತಾವಸೇನ। ಬಹುಲೀಕರೋತಿ ಪಟಿಸಙ್ಖಾನುಪಸ್ಸನಾವಸೇನ। ಆಸೇವತಿ ವಾ ಭಯತೂಪಟ್ಠಾನಞಾಣವಸೇನ। ಬಹುಲೀಕರೋತಿ ವುಟ್ಠಾನಗಾಮಿನಿವಿಪಸ್ಸನಾವಸೇನ। ಸಂಯೋಜನಾನಿ ಪಹೀಯನ್ತಿ, ಅನುಸಯಾ ಬ್ಯನ್ತೀ ಹೋನ್ತಿ ಮಗ್ಗಪಟಿಪಾಟಿಯಾ।

    Bhāvanānayoti samathavipassanānaṃ yuganaddhabhāvena pavatto bhāvanāvidhi. Ayañhi ariyamaggakkhaṇe bhāvanāvidhi. Tassa pana pubbabhāge bhāvanānayo kassaci samathapubbaṅgamo hoti , kassaci vipassanāpubbaṅgamoti. Taṃ vidhiṃ dassetuṃ ‘‘kocī’’tiādi āraddhaṃ. Tattha paṭhamo samathayānikassa vasena vutto, dutiyo vipassanāyānikassa. Tenāha ‘‘idhekacco’’tiādi. Tanti samathaṃ samādhiṃ, jhānadhammeti vā attho. Taṃsampayutteti samādhisampayutte, jhānasampayutte vā dhamme. Ayañca nayo yebhuyyena samathayānikā arūpamukhena, tatthāpi jhānamukhena vipassanābhinivesaṃ karontīti katvā vutto. Vipassanaṃ bhāvayatoti paṭipadāñāṇadassanavisuddhiṃ ārabhitvā yathādhigataṃ taruṇavipassanaṃ vaḍḍhentassa. Maggo sañjāyatīti pubbabhāgiyo lokiyamaggo uppajjati. Āsevati nibbidānupassanāvasena. Bhāveti muñcitukamyatāvasena. Bahulīkaroti paṭisaṅkhānupassanāvasena. Āsevati vā bhayatūpaṭṭhānañāṇavasena. Bahulīkaroti vuṭṭhānagāminivipassanāvasena. Saṃyojanāni pahīyanti,anusayā byantī honti maggapaṭipāṭiyā.

    ಸಮಥಂ ಅನುಪ್ಪಾದೇತ್ವಾವಾತಿ ಅವಧಾರಣೇನ ಉಪಚಾರಸಮಾಧಿಂ ನಿವತ್ತೇತಿ, ನ ಖಣಿಕಸಮಾಧಿಂ। ನ ಹಿ ಖಣಿಕಸಮಾಧಿಂ ವಿನಾ ವಿಪಸ್ಸನಾ ಸಮ್ಭವತಿ। ವಿಪಸ್ಸನಾಪಾರಿಪೂರಿಯಾತಿ ವಿಪಸ್ಸನಾಯ ಪರಿಪುಣ್ಣತಾಯ ವುಟ್ಠಾನಗಾಮಿನಿಭಾವಪ್ಪತ್ತಿಯಾ। ತತ್ಥಜಾತಾನನ್ತಿ ತಸ್ಮಿಂ ಅರಿಯಮಗ್ಗಕ್ಖಣೇ ಉಪ್ಪನ್ನಾನಂ ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿಆದೀನಂ ಧಮ್ಮಾನಂ। ನಿದ್ಧಾರಣೇ ಚೇತಂ ಸಾಮಿವಚನಂ। ವವಸ್ಸಗ್ಗಾರಮ್ಮಣತೋತಿ ವವಸ್ಸಗ್ಗಸ್ಸ ಆರಮ್ಮಣತಾಯ। ವವಸ್ಸಗ್ಗೋ ವೋಸ್ಸಗ್ಗೋ ಪಟಿನಿಸ್ಸಗ್ಗೋತಿ ಚ ಅಪವಗ್ಗೋತಿ ಚ ಅತ್ಥತೋ ಏಕಂ, ನಿಬ್ಬಾನನ್ತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಾ ನಿಬ್ಬಾನಸ್ಸ ಆರಮ್ಮಣಕರಣೇನಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಏಕಗ್ಗತಾತಿ ಮಗ್ಗಸಮ್ಮಾಸಮಾಧಿಮಾಹ। ಅರಿಯಮಗ್ಗೋ ಹಿ ಏಕನ್ತ ಸಮಾಹಿತೋ ಅಸಮಾಧಾನಹೇತೂನಂ ಕಿಲೇಸಾನಂ ಸಮುಚ್ಛೇದನತೋ। ಸೇಸಂ ವುತ್ತನಯಮೇವ।

    Samathaṃ anuppādetvāvāti avadhāraṇena upacārasamādhiṃ nivatteti, na khaṇikasamādhiṃ. Na hi khaṇikasamādhiṃ vinā vipassanā sambhavati. Vipassanāpāripūriyāti vipassanāya paripuṇṇatāya vuṭṭhānagāminibhāvappattiyā. Tatthajātānanti tasmiṃ ariyamaggakkhaṇe uppannānaṃ sammādiṭṭhiādīnaṃ dhammānaṃ. Niddhāraṇe cetaṃ sāmivacanaṃ. Vavassaggārammaṇatoti vavassaggassa ārammaṇatāya. Vavassaggo vossaggo paṭinissaggoti ca apavaggoti ca atthato ekaṃ, nibbānanti vuttaṃ hoti, tasmā nibbānassa ārammaṇakaraṇenāti attho. Cittassa ekaggatāti maggasammāsamādhimāha. Ariyamaggo hi ekanta samāhito asamādhānahetūnaṃ kilesānaṃ samucchedanato. Sesaṃ vuttanayameva.

    ಯುಗನದ್ಧಾವ ಹೋನ್ತಿ ತದಾ ಸಮಾಧಿಪಞ್ಞಾನಂ ಸಮರಸತಾಯ ಇಚ್ಛಿತಬ್ಬತೋ। ಮಗ್ಗಕ್ಖಣೇ ಹಿ ನ ಸಮಥಭಾವನಾಯಂ ವಿಯ ಸಮಾಧಿ, ವಿಪಸ್ಸನಾಭಾವನಾಯಂ ವಿಯ ಚ ಪಞ್ಞಾ ಕಿಚ್ಚತೋ ಅಧಿಕಾ ಇಚ್ಛಿತಬ್ಬಾ, ಸಮರಸತಾಯ ಪನ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಸ್ಸ ಅನತಿವತ್ತನಟ್ಠೇನ ದ್ವೇಪಿ ಯುಗನದ್ಧಾ ವಿಯ ಪವತ್ತನ್ತಿ। ತೇನ ವುತ್ತಂ ‘‘ಸಮಥವಿಪಸ್ಸನಾ ಯುಗನದ್ಧಾವ ಹೋನ್ತೀ’’ತಿ।

    Yuganaddhāvahonti tadā samādhipaññānaṃ samarasatāya icchitabbato. Maggakkhaṇe hi na samathabhāvanāyaṃ viya samādhi, vipassanābhāvanāyaṃ viya ca paññā kiccato adhikā icchitabbā, samarasatāya pana aññamaññassa anativattanaṭṭhena dvepi yuganaddhā viya pavattanti. Tena vuttaṃ ‘‘samathavipassanā yuganaddhāva hontī’’ti.

    ಧಮ್ಮದಾಯಾದಸುತ್ತವಣ್ಣನಾಯ ಲೀನತ್ಥಪ್ಪಕಾಸನಾ ಸಮತ್ತಾ।

    Dhammadāyādasuttavaṇṇanāya līnatthappakāsanā samattā.




    Next: ೪. ಭಯಭೇರವಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ • 4. Bhayabheravasuttavaṇṇanā




    Related texts:



    ತಿಪಿಟಕ (ಮೂಲ) • Tipiṭaka (Mūla) / ಸುತ್ತಪಿಟಕ • Suttapiṭaka / ಮಜ್ಝಿಮನಿಕಾಯ • Majjhimanikāya / ೩. ಧಮ್ಮದಾಯಾದಸುತ್ತಂ • 3. Dhammadāyādasuttaṃ

    ಅಟ್ಠಕಥಾ • Aṭṭhakathā / ಸುತ್ತಪಿಟಕ (ಅಟ್ಠಕಥಾ) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / ಮಜ್ಝಿಮನಿಕಾಯ (ಅಟ್ಠಕಥಾ) • Majjhimanikāya (aṭṭhakathā) / ೩. ಧಮ್ಮದಾಯಾದಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ • 3. Dhammadāyādasuttavaṇṇanā


    © 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
    Contact