Library / Tipiṭaka / තිපිටක • Tipiṭaka / මජ්ඣිමනිකාය (ටීකා) • Majjhimanikāya (ṭīkā) |
3. ධම්මදායාදසුත්තවණ්ණනා
3. Dhammadāyādasuttavaṇṇanā
29. තස්මා තං දස්සෙත්වාති යස්මා සුත්තන්තවණ්ණනා සුත්තනික්ඛෙපං දස්සෙත්වා වුච්චමානා පාකටා හොති, යස්මා චස්ස ධම්මදායාදසුත්තස්ස අට්ඨුප්පත්තිකො නික්ඛෙපො, තස්මා තං නික්ඛෙපං දස්සෙත්වා, කථෙත්වාති අත්ථො. ලාභසක්කාරෙති (සං. නි. ටී. 2.2.63) ලාභසක්කාරසඞ්ඛාතාය අට්ඨුප්පත්තියාති කෙචි, ලාභසක්කාරෙ වා අට්ඨුප්පත්තියාති අපරෙ. යා හි ලාභසක්කාරනිමිත්තං තදා භික්ඛූසු පච්චයබාහුල්ලිකතා ජාතා, තං අට්ඨුප්පත්තිං කත්වා භගවා ඉමං දෙසෙසීති. යමකමහාමෙඝොති හෙට්ඨාඔලම්බනඋපරිඋග්ගමනවසෙන සතපටලො සහස්සපටලො යුගළමහාමෙඝො. තිට්ඨන්ති චෙව භගවති කත්ථචි නිබද්ධවාසං වසන්තෙ, චාරිකං පන ගච්ඡන්තෙ අනුබන්ධන්ති ච. භික්ඛූනම්පි යෙභුය්යෙන කප්පසතසහස්සං තතො භිය්යොපි පූරිතදානපාරමිසඤ්චයත්තා තදා මහාලාභසක්කාරො උප්පජ්ජීති වුත්තං ‘‘එවං භික්ඛුසඞ්ඝස්සපී’’ති.
29.Tasmātaṃ dassetvāti yasmā suttantavaṇṇanā suttanikkhepaṃ dassetvā vuccamānā pākaṭā hoti, yasmā cassa dhammadāyādasuttassa aṭṭhuppattiko nikkhepo, tasmā taṃ nikkhepaṃ dassetvā, kathetvāti attho. Lābhasakkāreti (saṃ. ni. ṭī. 2.2.63) lābhasakkārasaṅkhātāya aṭṭhuppattiyāti keci, lābhasakkāre vā aṭṭhuppattiyāti apare. Yā hi lābhasakkāranimittaṃ tadā bhikkhūsu paccayabāhullikatā jātā, taṃ aṭṭhuppattiṃ katvā bhagavā imaṃ desesīti. Yamakamahāmeghoti heṭṭhāolambanaupariuggamanavasena satapaṭalo sahassapaṭalo yugaḷamahāmegho. Tiṭṭhanti ceva bhagavati katthaci nibaddhavāsaṃ vasante, cārikaṃ pana gacchante anubandhanti ca. Bhikkhūnampi yebhuyyena kappasatasahassaṃ tato bhiyyopi pūritadānapāramisañcayattā tadā mahālābhasakkāro uppajjīti vuttaṃ ‘‘evaṃ bhikkhusaṅghassapī’’ti.
සක්කතොති සක්කාරප්පතො. ගරුකතොති ගරුකාරප්පත්තො. මානිතොති බහුමතො මනසා පියායිතො ච. පූජිතොති මාලාදිපූජාය චෙව චතුපච්චයාභිපූජාය ච පූජිතො. අපචිතොති අපචායනප්පත්තො. යස්ස හි චත්තාරො පච්චයෙ සක්කත්වාපි අභිසඞ්ඛතෙ පණීතපණීතෙ උපනෙන්ති, සො සක්කතො. යස්මිං ගරුභාවං පච්චුපට්ඨපෙත්වා තෙ දෙන්ති, සො ගරුකතො. යං මනසා පියායන්ති බහුමඤ්ඤන්ති ච, සො බහුමතො. යස්ස සබ්බමෙතං පූජාවසෙන කරොන්ති, සො පූජිතො. යස්ස අභිවාදනපච්චුට්ඨානඤ්ජලිකම්මාදිවසෙන පරමනිපච්චකාරං කරොන්ති, සො අපචිතො. භගවති භික්ඛුසඞ්ඝෙ ච ලොකො එවං පටිපන්නො. තෙන වුත්තං ‘‘තෙන ඛො පන…පෙ.… පරික්ඛාරාන’’න්ති. ලාභග්ගයසග්ගපත්තන්ති ලාභස්ස ච යසස්ස ච අග්ගං උක්කංසං පත්තං.
Sakkatoti sakkārappato. Garukatoti garukārappatto. Mānitoti bahumato manasā piyāyito ca. Pūjitoti mālādipūjāya ceva catupaccayābhipūjāya ca pūjito. Apacitoti apacāyanappatto. Yassa hi cattāro paccaye sakkatvāpi abhisaṅkhate paṇītapaṇīte upanenti, so sakkato. Yasmiṃ garubhāvaṃ paccupaṭṭhapetvā te denti, so garukato. Yaṃ manasā piyāyanti bahumaññanti ca, so bahumato. Yassa sabbametaṃ pūjāvasena karonti, so pūjito. Yassa abhivādanapaccuṭṭhānañjalikammādivasena paramanipaccakāraṃ karonti, so apacito. Bhagavati bhikkhusaṅghe ca loko evaṃ paṭipanno. Tena vuttaṃ ‘‘tena kho pana…pe… parikkhārāna’’nti. Lābhaggayasaggapattanti lābhassa ca yasassa ca aggaṃ ukkaṃsaṃ pattaṃ.
පච්චයා චීවරාදයො ගරුකාතබ්බා එතෙසන්ති පච්චයගරුකා, ආමිසචක්ඛුකාති අත්ථො. පච්චයෙසු ගිද්ධා ගධිතා පච්චයානං බහුලභාවාය පටිපන්නාති පච්චයබාහුලිකා. භගවතොපි පාකටා අහොසි පකතිචාරිත්තවසෙනාති අධිප්පායො අඤ්ඤථා අපාකටස්සෙව අභාවතො. ධම්මසභාවචින්තාවසෙන පවත්තං සහොත්තප්පඤාණං ධම්මසංවෙගො, ඉධ පන සො භික්ඛූනං ලාභගරුතාධම්මවසෙන වෙදිතබ්බො. සමණධම්මවුත්තීති සමණධම්මකරණං. සාති ධම්මදායාදදෙසනා. පටිබිම්බදස්සනවසෙන සබ්බකායස්ස දස්සනයොග්ගො ආදාසොති සබ්බකායිකආදාසො.
Paccayā cīvarādayo garukātabbā etesanti paccayagarukā, āmisacakkhukāti attho. Paccayesu giddhā gadhitā paccayānaṃ bahulabhāvāya paṭipannāti paccayabāhulikā. Bhagavatopi pākaṭā ahosi pakaticārittavasenāti adhippāyo aññathā apākaṭasseva abhāvato. Dhammasabhāvacintāvasena pavattaṃ sahottappañāṇaṃ dhammasaṃvego, idha pana so bhikkhūnaṃ lābhagarutādhammavasena veditabbo. Samaṇadhammavuttīti samaṇadhammakaraṇaṃ. Sāti dhammadāyādadesanā. Paṭibimbadassanavasena sabbakāyassa dassanayoggo ādāsoti sabbakāyikaādāso.
පිතු-දායං, තෙන දාතබ්බං, තතො ලද්ධබ්බං අරහභාවෙන ආදියන්තීති දායාදා, පුත්තා. තඤ්ච ලොකෙ ආමිසමෙව, සාසනෙ පන ධම්මොපීති තත්ථ යං සාවජ්ජං අනිය්යානිකඤ්ච, තං පටික්ඛිපිත්වා, යං නිය්යානිකං අනවජ්ජඤ්ච, තත්ථ භික්ඛූ නියොජෙන්තො භගවා අවොච ‘‘ධම්මදායාදා මෙ, භික්ඛවෙ, භවථ, මා ආමිසදායාදා’’ති. ධම්මස්ස මෙ දායාදාති මම ධම්මස්ස ඔගාහිනො, ධම්මභාගභාගිනොති අත්ථො. තථා හි වක්ඛති ‘‘ධම්මකොට්ඨාසස්සෙව සාමිනො’’ති (ම. නි. අට්ඨ.1.29). නිබ්බත්තිතධම්මොති අසංකිලෙසිකානුත්තරාදිභාවෙන ධම්මසාමඤ්ඤතො නිද්ධාරිතධම්මො. පරියායෙති සභාවතො පරිවත්තෙත්වා ඤාපෙති එතෙනාති පරියායො, ලෙසො, ලෙසකාරණං වා. තදභාවතො නිප්පරියායධම්මො මග්ගප්පත්තියා අපායපතනාදිතො අච්චන්තමෙව වාරණතො. ඉතරො වුත්තවිපරියායතො පරියායධම්මො අච්චන්තං අපායදුක්ඛවට්ටදුක්ඛපාතනතො පරම්පරාය වාරණතො. යථා හි ලොකියං කුසලං දානසීලාදි විවට්ටං උද්දිස්ස නිබ්බත්තිතං, අයං තං අසම්පාදෙන්තම්පි තං සම්පාපකස්ස ධම්මස්ස නිබ්බත්තකාරණභාවපරියායෙන පරියායධම්මො නාම හොති, එවං තං වට්ටං උද්දිස්ස නිබ්බත්තිතං, යං තණ්හාදීහි සවිසෙසං ආමසිතබ්බතො ආමිසන්ති ලොකෙ පාකටං අච්ඡාදනභොජනාදි, තස්ස, තංසදිසස්ස ච ඵලවිසෙසස්ස නිමිත්තභාවපරියායෙන පරියායාමිසන්ති වුච්චතීති දස්සෙන්තො ආහ ‘‘යං පනිදං…පෙ.… ඉදං පරියායාමිසං නාමා’’ති.
Pitu-dāyaṃ, tena dātabbaṃ, tato laddhabbaṃ arahabhāvena ādiyantīti dāyādā, puttā. Tañca loke āmisameva, sāsane pana dhammopīti tattha yaṃ sāvajjaṃ aniyyānikañca, taṃ paṭikkhipitvā, yaṃ niyyānikaṃ anavajjañca, tattha bhikkhū niyojento bhagavā avoca ‘‘dhammadāyādā me, bhikkhave, bhavatha, mā āmisadāyādā’’ti. Dhammassa me dāyādāti mama dhammassa ogāhino, dhammabhāgabhāginoti attho. Tathā hi vakkhati ‘‘dhammakoṭṭhāsasseva sāmino’’ti (ma. ni. aṭṭha.1.29). Nibbattitadhammoti asaṃkilesikānuttarādibhāvena dhammasāmaññato niddhāritadhammo. Pariyāyeti sabhāvato parivattetvā ñāpeti etenāti pariyāyo, leso, lesakāraṇaṃ vā. Tadabhāvato nippariyāyadhammo maggappattiyā apāyapatanādito accantameva vāraṇato. Itaro vuttavipariyāyato pariyāyadhammo accantaṃ apāyadukkhavaṭṭadukkhapātanato paramparāya vāraṇato. Yathā hi lokiyaṃ kusalaṃ dānasīlādi vivaṭṭaṃ uddissa nibbattitaṃ, ayaṃ taṃ asampādentampi taṃ sampāpakassa dhammassa nibbattakāraṇabhāvapariyāyena pariyāyadhammo nāma hoti, evaṃ taṃ vaṭṭaṃ uddissa nibbattitaṃ, yaṃ taṇhādīhi savisesaṃ āmasitabbato āmisanti loke pākaṭaṃ acchādanabhojanādi, tassa, taṃsadisassa ca phalavisesassa nimittabhāvapariyāyena pariyāyāmisanti vuccatīti dassento āha ‘‘yaṃ panidaṃ…pe… idaṃ pariyāyāmisaṃ nāmā’’ti.
‘‘සකලමෙව හිදං, ආනන්ද, බ්රහ්මචරියස්ස යදිදං කල්යාණමිත්තතා’’ති (සං. නි. 5.2, 3) ආදිවචනතො සාවකෙහි අධිගතොපි ලොකුත්තරධම්මො සත්ථුයෙවාති වත්තබ්බතං අරහතීති වුත්තං ‘‘නිප්පරියායධම්මොපි භගවතොයෙව සන්තකො’’ති. සාවකානඤ්හි ධම්මදිට්ඨිපච්චයස්සපි යොනිසොමනසිකාරස්ස විසෙසපච්චයො පරතොඝොසො ච තථාගතාධීනොති තෙහි පටිවිද්ධොපි ධම්මො ධම්මස්සාමිනොයෙවාති වත්තුං යුත්තං. තෙනාහ ‘‘භගවතා හී’’තිආදි. තත්ථ අනුප්පන්නස්ස මග්ගස්සාති කස්සපස්ස භගවතො සාසනන්තරධානතො පභුති යාව ඉමස්මා බුද්ධුප්පාදා අසම්බොධවසෙන න උප්පන්නස්ස අරියමග්ගස්ස. උප්පාදෙතාති නිබ්බත්තෙතා. තං පනෙතං මග්ගස්ස භගවතො නිබ්බත්තනං, න පච්චෙකබුද්ධානං විය සසන්තානෙයෙව, අථ ඛො පරසන්තානෙපීති දස්සෙතුං ‘‘අසඤ්ජාතස්ස මග්ගස්ස සඤ්ජනෙතා, අනක්ඛාතස්ස මග්ගස්ස අක්ඛාතා’’ති වුත්තං. තයිදං මග්ගස්ස උප්පාදනං සඤ්ජානනඤ්ච අත්ථතො ජානනඤ්ඤෙව අසම්මොහපටිවෙධභාවතොති වුත්තං ‘‘මග්ගඤ්ඤූ මග්ගවිදූ’’ති. අක්ඛානං පනස්ස සුකුසලභාවෙනාති වුත්තං ‘‘මග්ගකොවිදො’’ති. සත්ථාරා යථාගතං මග්ගං අනුගච්ඡන්තීති මග්ගානුගා භගවතො එව තං මග්ගං සුට්ඨු අධිගමනතො. පච්ඡා පරතො සම්මා අනු අනු ආගතා පටිපන්නාති පච්ඡා සමන්නාගතා.
‘‘Sakalameva hidaṃ, ānanda, brahmacariyassa yadidaṃ kalyāṇamittatā’’ti (saṃ. ni. 5.2, 3) ādivacanato sāvakehi adhigatopi lokuttaradhammo satthuyevāti vattabbataṃ arahatīti vuttaṃ ‘‘nippariyāyadhammopi bhagavatoyeva santako’’ti. Sāvakānañhi dhammadiṭṭhipaccayassapi yonisomanasikārassa visesapaccayo paratoghoso ca tathāgatādhīnoti tehi paṭividdhopi dhammo dhammassāminoyevāti vattuṃ yuttaṃ. Tenāha ‘‘bhagavatā hī’’tiādi. Tattha anuppannassa maggassāti kassapassa bhagavato sāsanantaradhānato pabhuti yāva imasmā buddhuppādā asambodhavasena na uppannassa ariyamaggassa. Uppādetāti nibbattetā. Taṃ panetaṃ maggassa bhagavato nibbattanaṃ, na paccekabuddhānaṃ viya sasantāneyeva, atha kho parasantānepīti dassetuṃ ‘‘asañjātassa maggassa sañjanetā,anakkhātassa maggassa akkhātā’’ti vuttaṃ. Tayidaṃ maggassa uppādanaṃ sañjānanañca atthato jānanaññeva asammohapaṭivedhabhāvatoti vuttaṃ ‘‘maggaññū maggavidū’’ti. Akkhānaṃ panassa sukusalabhāvenāti vuttaṃ ‘‘maggakovido’’ti. Satthārā yathāgataṃ maggaṃ anugacchantīti maggānugā bhagavato eva taṃ maggaṃ suṭṭhu adhigamanato. Pacchā parato sammā anu anu āgatā paṭipannāti pacchā samannāgatā.
ජානං ජානාතීති ජානිතබ්බමෙව අභිඤ්ඤෙය්යාදිභෙදං ජානාති එකන්තහිතපටිපත්තිතො. පස්සං පස්සතීති තථා පස්සිතබ්බමෙව පස්සති. අථ වා ජානං ජානාතීති සබ්බඤ්ඤුතඤ්ඤාණෙන ජානිතබ්බං ජානාතියෙව. න හි පදෙසඤාණෙන ජානිතබ්බං සබ්බං එකන්තතො ජානාති. පස්සං පස්සතීති දිබ්බචක්ඛු පඤ්ඤාචක්ඛු ධම්මචක්ඛු බුද්ධචක්ඛු සමන්තචක්ඛුසඞ්ඛාතෙහි පඤ්චහි චක්ඛූහි පස්සිතබ්බං පස්සතියෙව. අථ වා ජානං ජානාතීති යථා අඤ්ඤෙ සවිපල්ලාසා කාමරූපපරිඤ්ඤාවාදිනො ජානන්තාපි විපල්ලාසවසෙන ජානන්ති, න එවං භගවා. භගවා පන පහීනවිපල්ලාසත්තා ජානන්තො ජානාතියෙව, දිට්ඨිදස්සනස්ස ච අභාවා පස්සන්තො පස්සතියෙවාති අත්ථො. චක්ඛුභූතොති පඤ්ඤාචක්ඛුමයත්තා තස්ස ච පත්තත්තා සත්තෙසු ච තදුප්පාදනතො දස්සනපරිණායකට්ඨෙන ලොකස්ස චක්ඛු විය භූතො. ඤාණභූතොති එතස්ස ච එවමෙව අත්ථො දට්ඨබ්බො. ධම්මා බොධිපක්ඛියා, බ්රහ්මා මග්ගො, තෙහි උප්පන්නත්තා, තෙසංවා පත්තත්තා අධිගතත්තා, ලොකස්ස ච තදුප්පාදනතො ‘‘ධම්මභූතො, බ්රහ්මභූතො’’ති ච වෙදිතබ්බො. වත්තාති චතුසච්චධම්මං වදතීති වත්තා. චිරං සච්චප්පටිවෙධං පවත්තෙන්තො වදතීති පවත්තා. අත්ථස්ස නින්නෙතාති ධම්මතාසඞ්ඛාතං පරමත්ථං නිබ්බානඤ්ච නිද්ධාරෙත්වා දස්සෙතා, පාපයිතා වා. අමතස්ස දාතාති අමතං සච්ඡිකිරියං සත්තෙසු උප්පාදෙන්තො අමතං දදාතීති අමතස්ස දාතා. බොධිපක්ඛියධම්මානං තදායත්තභාවතො ධම්මස්සාමී.
Jānaṃ jānātīti jānitabbameva abhiññeyyādibhedaṃ jānāti ekantahitapaṭipattito. Passaṃ passatīti tathā passitabbameva passati. Atha vā jānaṃ jānātīti sabbaññutaññāṇena jānitabbaṃ jānātiyeva. Na hi padesañāṇena jānitabbaṃ sabbaṃ ekantato jānāti. Passaṃ passatīti dibbacakkhu paññācakkhu dhammacakkhu buddhacakkhu samantacakkhusaṅkhātehi pañcahi cakkhūhi passitabbaṃ passatiyeva. Atha vā jānaṃ jānātīti yathā aññe savipallāsā kāmarūpapariññāvādino jānantāpi vipallāsavasena jānanti, na evaṃ bhagavā. Bhagavā pana pahīnavipallāsattā jānanto jānātiyeva, diṭṭhidassanassa ca abhāvā passanto passatiyevāti attho. Cakkhubhūtoti paññācakkhumayattā tassa ca pattattā sattesu ca taduppādanato dassanapariṇāyakaṭṭhena lokassa cakkhu viya bhūto. Ñāṇabhūtoti etassa ca evameva attho daṭṭhabbo. Dhammā bodhipakkhiyā, brahmā maggo, tehi uppannattā, tesaṃvā pattattā adhigatattā, lokassa ca taduppādanato ‘‘dhammabhūto,brahmabhūto’’ti ca veditabbo. Vattāti catusaccadhammaṃ vadatīti vattā. Ciraṃ saccappaṭivedhaṃ pavattento vadatīti pavattā. Atthassa ninnetāti dhammatāsaṅkhātaṃ paramatthaṃ nibbānañca niddhāretvā dassetā, pāpayitā vā. Amatassa dātāti amataṃ sacchikiriyaṃ sattesu uppādento amataṃ dadātīti amatassa dātā. Bodhipakkhiyadhammānaṃ tadāyattabhāvato dhammassāmī.
‘‘යා ච නිබ්බානසම්පත්ති, සබ්බමෙතෙන ලබ්භති;
‘‘Yā ca nibbānasampatti, sabbametena labbhati;
සුඛො විපාකො පුඤ්ඤානං, අධිප්පායො සමිජ්ඣති. (පෙටකො. 23);
Sukho vipāko puññānaṃ, adhippāyo samijjhati. (peṭako. 23);
නිබ්බානපටිසංයුත්තො, සබ්බසම්පත්තිදායකො’’ති –
Nibbānapaṭisaṃyutto, sabbasampattidāyako’’ti –
එවමාදිං භගවතො වචනං සුත්වා එව භික්ඛූ දානාදිපුඤ්ඤානං විවට්ටසන්නිස්සයතං ජානන්ති, න අඤ්ඤථාති වුත්තං ‘‘පරියායධම්මොපි…පෙ.… පටිලභතී’’ති. ‘‘එදිසං පරිභුඤ්චිතබ්බ’’න්ති කප්පියස්ස ච චීවරාදිපච්චයස්ස භගවතො වචනෙන විනා පටිග්ගහොපි භික්ඛූනං න සම්භවති, කුතො පරිභොගොති ආහ ‘‘නිප්පරියායාමිසම්පී’’තිආදි.
Evamādiṃ bhagavato vacanaṃ sutvā eva bhikkhū dānādipuññānaṃ vivaṭṭasannissayataṃ jānanti, na aññathāti vuttaṃ ‘‘pariyāyadhammopi…pe… paṭilabhatī’’ti. ‘‘Edisaṃ paribhuñcitabba’’nti kappiyassa ca cīvarādipaccayassa bhagavato vacanena vinā paṭiggahopi bhikkhūnaṃ na sambhavati, kuto paribhogoti āha ‘‘nippariyāyāmisampī’’tiādi.
පරියායාමිසස්ස භගවතො සන්තකභාවො පරියායධම්මස්ස තබ්භාවෙනෙව දීපිතො. තදෙව සාමිභාවං දස්සෙන්තොති සම්බන්ධො. තස්මාති අත්තාධීනපටිලාභපටිග්ගහතාය අත්තනො සන්තකත්තා ච. තත්ථාති තස්මිං ධම්මාමිසෙ.
Pariyāyāmisassa bhagavato santakabhāvo pariyāyadhammassa tabbhāveneva dīpito. Tadeva sāmibhāvaṃ dassentoti sambandho. Tasmāti attādhīnapaṭilābhapaṭiggahatāya attano santakattā ca. Tatthāti tasmiṃ dhammāmise.
පච්චයා චීවරාදයො පරමා පාපුණිතබ්බභාවෙන උත්තමමරියාදා එතස්ස න උත්තරිමනුස්සධම්මා අප්පිච්ඡතාදයො චාති පච්චයපරමො, ලාභගරූති අත්ථො. තණ්හුප්පාදෙසූති ‘‘චීවරහෙතු වා, භික්ඛවෙ, භික්ඛුනො තණ්හා උප්පජ්ජමානා උප්පජ්ජති, පිණ්ඩපාතසෙනාසනඉතිභවාභවහෙතු වා, භික්ඛවෙ, භික්ඛුනො තණ්හා උප්පජ්ජමානා උප්පජ්ජතී’’ති (දී. නි. 3.311; අ. නි. 4.9; ඉතිවු. 105) එවං වුත්තෙසු චතූසු තණ්හුප්පත්තිකොට්ඨාසෙසු. අප්පිච්ඡතාසන්තුට්ඨිසල්ලෙඛපවිවෙකාදයො අප්පිච්ඡතාදයො.
Paccayā cīvarādayo paramā pāpuṇitabbabhāvena uttamamariyādā etassa na uttarimanussadhammā appicchatādayo cāti paccayaparamo, lābhagarūti attho. Taṇhuppādesūti ‘‘cīvarahetu vā, bhikkhave, bhikkhuno taṇhā uppajjamānā uppajjati, piṇḍapātasenāsanaitibhavābhavahetu vā, bhikkhave, bhikkhuno taṇhā uppajjamānā uppajjatī’’ti (dī. ni. 3.311; a. ni. 4.9; itivu. 105) evaṃ vuttesu catūsu taṇhuppattikoṭṭhāsesu. Appicchatāsantuṭṭhisallekhapavivekādayo appicchatādayo.
තත්ථාති තස්මිං ඔවාදෙ, තෙසු වා ධම්මපටිග්ගාහකෙසු භික්ඛූසු. භවිස්සති වා යෙසං තත්ථාති යොජනා. ඉමස්මිං පක්ඛෙ තත්ථාති තස්මිං ඔවාදෙ ඉච්චෙව අත්ථො දට්ඨබ්බො. අධිප්පායො ආමිසදායාදතාය උප්පජ්ජනකඅනත්ථානුප්පාදස්ස ධම්මදායාදතාය උප්පජ්ජනකඅට්ඨුප්පත්තියා ච ආකඞ්ඛා. තෙනාහ ‘‘පස්සතී’’තිආදි. තත්ථ ආමිසෙ උපක්ඛලිතානන්ති ආමිසහෙතු විප්පටිපන්නානං. අතීතකාලෙති කස්සපසම්මාසම්බුද්ධකාලෙ. කපිලස්ස භික්ඛුනො වත්ථු කපිලසුත්තෙන, ‘‘සඞ්ඝාටිපිආදිත්තා හොතී’’තිආදිනා ලක්ඛණසුත්තෙන (සං. නි. 2.218) ච විභාවෙතබ්බං. ආමිසගරුකො අප්පග්ඝභාවෙන කූටකහාපණො විය නිත්තෙජො සමණතෙජෙන අනුජ්ජලතො නිබ්බුතඞ්ගාරො විය නිප්පභො ච හොතීති යොජනා. තතොති පච්චයගරුකභාවතො. විවත්තිතචිත්තොති විනිවත්තිතමානසො, සල්ලෙඛවුත්තීති අත්ථො.
Tatthāti tasmiṃ ovāde, tesu vā dhammapaṭiggāhakesu bhikkhūsu. Bhavissati vā yesaṃ tatthāti yojanā. Imasmiṃ pakkhe tatthāti tasmiṃ ovāde icceva attho daṭṭhabbo. Adhippāyo āmisadāyādatāya uppajjanakaanatthānuppādassa dhammadāyādatāya uppajjanakaaṭṭhuppattiyā ca ākaṅkhā. Tenāha ‘‘passatī’’tiādi. Tattha āmise upakkhalitānanti āmisahetu vippaṭipannānaṃ. Atītakāleti kassapasammāsambuddhakāle. Kapilassa bhikkhuno vatthu kapilasuttena, ‘‘saṅghāṭipiādittā hotī’’tiādinā lakkhaṇasuttena (saṃ. ni. 2.218) ca vibhāvetabbaṃ. Āmisagaruko appagghabhāvena kūṭakahāpaṇo viya nittejo samaṇatejena anujjalato nibbutaṅgāro viya nippabho ca hotīti yojanā. Tatoti paccayagarukabhāvato. Vivattitacittoti vinivattitamānaso, sallekhavuttīti attho.
ධම්මදායාදාති එත්තාවතා අන්තොගධාවධාරණං වචනන්ති තෙන අවධාරණෙන නිවත්තිතමත්ථං විභාවෙතුං ‘‘මා ආමිසදායාදා’’ති පටික්ඛෙපො දස්සිතො. තථෙව ච විභාවෙතුං අධිප්පායානිසංසවිභාවනෙසුපි දස්සිතො, තථා ආදීනවවිභාවනෙන ධම්මදායාදතාපටික්ඛෙපො. අපදිසිතබ්බාති හෙට්ඨා කත්වා වත්තබ්බාති. ආදියාති එත්ථ යස්මා ආ-කාරො මරියාදත්ථො, තස්මා ධම්මදායාදතාවිධුරෙන ආමිසදායාදභාවෙන හෙතුභූතෙන, කරණභූතෙන වා ආදියං විවෙචනං විඤ්ඤූහි විසුං කරණං වවත්ථානස්ස හොතීති ආහ ‘‘විසුං කාතබ්බා’’ති. තෙනාහ ‘‘විඤ්ඤූහි ගාරය්හා භවෙය්යාථාති වුත්තං හොතී’’ති.
Dhammadāyādāti ettāvatā antogadhāvadhāraṇaṃ vacananti tena avadhāraṇena nivattitamatthaṃ vibhāvetuṃ ‘‘mā āmisadāyādā’’ti paṭikkhepo dassito. Tatheva ca vibhāvetuṃ adhippāyānisaṃsavibhāvanesupi dassito, tathā ādīnavavibhāvanena dhammadāyādatāpaṭikkhepo. Apadisitabbāti heṭṭhā katvā vattabbāti. Ādiyāti ettha yasmā ā-kāro mariyādattho, tasmā dhammadāyādatāvidhurena āmisadāyādabhāvena hetubhūtena, karaṇabhūtena vā ādiyaṃ vivecanaṃ viññūhi visuṃ karaṇaṃ vavatthānassa hotīti āha ‘‘visuṃ kātabbā’’ti. Tenāha ‘‘viññūhi gārayhā bhaveyyāthāti vuttaṃ hotī’’ti.
‘‘අත්ථි මෙ තුම්හෙසු අනුකම්පා…පෙ.… නො ආමිසදායාදා’’ති භික්ඛූසු අත්තනො කරුණායනාකිත්තනං තෙසං මුදුකරණං, ‘‘අහම්පි තෙනා’’තිආදි පන තතොපි සවිසෙසං මුදුකරණන්ති ආහ ‘‘අතීව මුදුකරණත්ථ’’න්ති.
‘‘Atthi me tumhesu anukampā…pe… no āmisadāyādā’’ti bhikkhūsu attano karuṇāyanākittanaṃ tesaṃ mudukaraṇaṃ, ‘‘ahampi tenā’’tiādi pana tatopi savisesaṃ mudukaraṇanti āha ‘‘atīva mudukaraṇattha’’nti.
නාළකපටිපදාදයො නාළකසුත්තාදීසු (සු. නි. 684-728) ආගතපටිපත්තියො. තා පන යස්මා නාළකත්ථෙරාදීහි පටිපන්නා පරමසල්ලෙඛවුත්තිභූතා අතිඋක්කට්ඨපටිපත්තියො, තස්මා ඉධ ධම්මදායාදපටිපදාය උදාහරණභාවෙන උද්ධටා. සක්ඛිභූතාති තාය පටිපත්තියා වුච්චමානාය ‘‘කිං මෙ විනා පටිපජ්ජනකො අත්ථී’’ති අසද්දහන්තානං පච්චක්ඛකරණෙන සක්ඛිභූතා. ඉමස්මින්ති ‘‘තුම්හෙ ච මෙ භික්ඛවෙ ධම්මදායාදා’’තිආදිකෙ වාක්යෙ. සෙසන්ති ‘‘තුම්හෙ ච මෙ’’තිආදිකං සුක්කපක්ඛෙ ආගතං පාළිපදං. වුත්තනයපච්චනීකෙනාති ‘‘තෙන ධම්මදායාදභාවෙන නො ආමිසදායාදභාවෙනා’’ති එවං කණ්හපක්ඛෙ වුත්තනයස්ස පටිපක්ඛෙන.
Nāḷakapaṭipadādayo nāḷakasuttādīsu (su. ni. 684-728) āgatapaṭipattiyo. Tā pana yasmā nāḷakattherādīhi paṭipannā paramasallekhavuttibhūtā atiukkaṭṭhapaṭipattiyo, tasmā idha dhammadāyādapaṭipadāya udāharaṇabhāvena uddhaṭā. Sakkhibhūtāti tāya paṭipattiyā vuccamānāya ‘‘kiṃ me vinā paṭipajjanako atthī’’ti asaddahantānaṃ paccakkhakaraṇena sakkhibhūtā. Imasminti ‘‘tumhe ca me bhikkhave dhammadāyādā’’tiādike vākye. Sesanti ‘‘tumhe ca me’’tiādikaṃ sukkapakkhe āgataṃ pāḷipadaṃ. Vuttanayapaccanīkenāti ‘‘tena dhammadāyādabhāvena no āmisadāyādabhāvenā’’ti evaṃ kaṇhapakkhe vuttanayassa paṭipakkhena.
30. ථොමනං සුත්වාති පටිපජ්ජනකස්ස පුග්ගලස්ස පසංසනං සුත්වා යථා තං සපරිසස්ස ආයස්මතො උපසෙනස්ස පටිපත්තියා සීලථොමනං සුත්වා. නිපාතපදන්ති ඉමිනා ඉධ-සද්දස්ස අනත්ථකතමාහ. පවාරිතොති පටික්ඛෙපිතො. යො හි භුඤ්ජන්තො භොජනෙන තිත්තො පරිවෙසකෙන උපනීතභොජනං පටික්ඛිපති, සො තෙන පවාරිතෙන පටික්ඛෙපිතො නාම හොති. තෙනාහ ‘‘පවාරිතොති…පෙ.… වුත්තං හොතී’’ති. පකාරෙහි දිට්ඨාදීහි වාරෙති සඞ්ඝාදිකෙ යාචාපෙති භත්තෙ කරොති එතායාති පවාරණා, ආපත්තිවිසොධනාය අත්තවොස්සග්ගො ඔකාසදානං. සා පන යස්මා යෙභුය්යෙන වස්සංවුත්ථෙහි කාතබ්බා වුත්තා, තස්මා ‘‘වස්සංවුත්ථපවාරණා’’ති වුත්තං. පවාරෙති පච්චයෙ ඉච්ඡාපෙති එතායාති පවාරණා, චීවරාදීහි උපනිමන්තනා. පකාරයුත්තා වාරණාති පවාරණා, විප්පකතභොජනතාදිචතුරඞ්ගසහිතො භොජනපටික්ඛෙපො. සා පන යස්මා අනතිරිත්තභොජනනිමිත්තාය ආපත්තියා කාරණං හොති, තස්මා ‘‘අනතිරිත්තපවාරණා’’ති වුත්තා. යාවදත්ථභොජනස්ස පවාරණා යාවදත්ථපවාරණා, පරියොසිතභොජනස්ස උපනීතාහාරපටික්ඛෙපොති අත්ථො.
30.Thomanaṃ sutvāti paṭipajjanakassa puggalassa pasaṃsanaṃ sutvā yathā taṃ saparisassa āyasmato upasenassa paṭipattiyā sīlathomanaṃ sutvā. Nipātapadanti iminā idha-saddassa anatthakatamāha. Pavāritoti paṭikkhepito. Yo hi bhuñjanto bhojanena titto parivesakena upanītabhojanaṃ paṭikkhipati, so tena pavāritena paṭikkhepito nāma hoti. Tenāha ‘‘pavāritoti…pe… vuttaṃ hotī’’ti. Pakārehi diṭṭhādīhi vāreti saṅghādike yācāpeti bhatte karoti etāyāti pavāraṇā, āpattivisodhanāya attavossaggo okāsadānaṃ. Sā pana yasmā yebhuyyena vassaṃvutthehi kātabbā vuttā, tasmā ‘‘vassaṃvutthapavāraṇā’’ti vuttaṃ. Pavāreti paccaye icchāpeti etāyāti pavāraṇā, cīvarādīhi upanimantanā. Pakārayuttā vāraṇāti pavāraṇā, vippakatabhojanatādicaturaṅgasahito bhojanapaṭikkhepo. Sā pana yasmā anatirittabhojananimittāya āpattiyā kāraṇaṃ hoti, tasmā ‘‘anatirittapavāraṇā’’ti vuttā. Yāvadatthabhojanassa pavāraṇā yāvadatthapavāraṇā, pariyositabhojanassa upanītāhārapaṭikkhepoti attho.
‘‘භුත්තාවී’’ති වචනතො භොජනපාරිපූරිතා ඉධාධිප්පෙතාති ආහ ‘‘පරිපුණ්ණොති භොජනෙන පරිපුණ්ණො’’ති. පරියොසිතොති එත්ථාපි එසෙව නයො ‘‘භොජනෙන භොජනකිරියාය පරියොසිතො’’ති. අට්ඨකථායං පන අධිප්පෙතත්ථං පාකටං කත්වා දස්සෙතුං භොජන-සද්දස්ස ලොපො වුත්තො. ධාතොති තිත්තො. සාධකානීති ඤාපකානි. පරියොසිතභොජනං සුහිතයාවදත්ථතාගහණෙහි භුත්තාවිතාදයො, භුත්තාවිතාදිග්ගහණෙහි වා ඉතරෙ බොධිතා හොන්තීති අඤ්ඤමඤ්ඤං නෙසං ඤාපකඤාපෙතබ්බතං දස්සෙතුං ‘‘යො හී’’තිආදි වුත්තං. එවං ඡහිපි පදෙහි උදරාවදෙහකං භොජනං දස්සිතං , තඤ්ච ඛො පරිකප්පනාවසෙන. න හි භගවා එවං භුඤ්ජති. තෙනාහ ‘‘සබ්බඤ්චෙතං පරිකප්පෙත්වා වුත්ත’’න්ති.
‘‘Bhuttāvī’’ti vacanato bhojanapāripūritā idhādhippetāti āha ‘‘paripuṇṇoti bhojanena paripuṇṇo’’ti. Pariyositoti etthāpi eseva nayo ‘‘bhojanena bhojanakiriyāya pariyosito’’ti. Aṭṭhakathāyaṃ pana adhippetatthaṃ pākaṭaṃ katvā dassetuṃ bhojana-saddassa lopo vutto. Dhātoti titto. Sādhakānīti ñāpakāni. Pariyositabhojanaṃ suhitayāvadatthatāgahaṇehi bhuttāvitādayo, bhuttāvitādiggahaṇehi vā itare bodhitā hontīti aññamaññaṃ nesaṃ ñāpakañāpetabbataṃ dassetuṃ ‘‘yo hī’’tiādi vuttaṃ. Evaṃ chahipi padehi udarāvadehakaṃ bhojanaṃ dassitaṃ , tañca kho parikappanāvasena. Na hi bhagavā evaṃ bhuñjati. Tenāha ‘‘sabbañcetaṃ parikappetvā vutta’’nti.
‘‘සියා එව, නාපි සියා’’ති ච ඉදං අත්ථද්වයම්පි ඉධ සම්භවතීති වුත්තං ‘‘ඉධ උභයම්පි වට්ටතී’’ති. අථාති අනන්තරං, මම භොජනසමනන්තරමෙවාති අත්ථො. තං පන යස්මා යථාවුත්තකාලපච්චාමසනං හොති, තස්මා ‘‘තම්හි කාලෙ’’ති වුත්තං. අප්පරුළ්හහරිතෙති රුහමානතිණාදිහරිතරහිතෙ. අභාවත්ථො ච අයං අප්ප-සද්දො ‘‘අප්පිච්ඡො’’තිආදීසු (ම. නි. 1.252, 336; සං. නි. 2.148) විය.
‘‘Siyā eva, nāpi siyā’’ti ca idaṃ atthadvayampi idha sambhavatīti vuttaṃ ‘‘idha ubhayampi vaṭṭatī’’ti. Athāti anantaraṃ, mama bhojanasamanantaramevāti attho. Taṃ pana yasmā yathāvuttakālapaccāmasanaṃ hoti, tasmā ‘‘tamhi kāle’’ti vuttaṃ. Apparuḷhahariteti ruhamānatiṇādiharitarahite. Abhāvattho ca ayaṃ appa-saddo ‘‘appiccho’’tiādīsu (ma. ni. 1.252, 336; saṃ. ni. 2.148) viya.
කථිතෙපීති පි-සද්දො අවුත්තසමුච්චයත්ථො. තෙන වාපසමීකරණාදිං සඞ්ගණ්හාති. තථා හෙස වුත්ත-සද්දො ‘‘නො ච ඛො පටිවුත්ත’’න්තිආදීසු (පාරා. 289) වාපසමීකරණෙ දිස්සති, ‘‘පන්නලොමො පරදත්තවුත්තො’’තිආදීසු (චූළව. 332) ජීවිතවුත්තියං, ‘‘පණ්ඩුපලාසො බන්ධනා පවුත්තො’’තිආදීසු (පාරා. 92; පාචි. 666; මහාව. 129; ම. නි. 3.59) අපගමෙ, ‘‘ගීතං පවුත්තං සමිහිත’’න්තිආදීසු (දී. නි. 1.285) පාවචනභාවෙන පවත්තිතෙ, ලොකෙ පන ‘‘වුත්තං පරායණ’’න්තිආදීසු (මහාභාස 7.2.26) අජ්ඣෙනෙ දිස්සතීති.
Kathitepīti pi-saddo avuttasamuccayattho. Tena vāpasamīkaraṇādiṃ saṅgaṇhāti. Tathā hesa vutta-saddo ‘‘no ca kho paṭivutta’’ntiādīsu (pārā. 289) vāpasamīkaraṇe dissati, ‘‘pannalomo paradattavutto’’tiādīsu (cūḷava. 332) jīvitavuttiyaṃ, ‘‘paṇḍupalāso bandhanā pavutto’’tiādīsu (pārā. 92; pāci. 666; mahāva. 129; ma. ni. 3.59) apagame, ‘‘gītaṃ pavuttaṃ samihita’’ntiādīsu (dī. ni. 1.285) pāvacanabhāvena pavattite, loke pana ‘‘vuttaṃ parāyaṇa’’ntiādīsu (mahābhāsa 7.2.26) ajjhene dissatīti.
න එත්ථ පිණ්ඩපාතභොජනෙන ධම්මදායාදතා නිවාරිතා, පිණ්ඩපාතභොජනං පන අනාදරිත්වා ධම්මානුධම්මපටිපත්තීති එත්ථ කාරණං දස්සෙන්තො ආහ ‘‘පිණ්ඩපාතං…පෙ.… වීතිනාමෙය්යා’’ති. තත්ථ වීතිනාමෙය්යාති කම්මට්ඨානානුයොගෙන ඛෙපෙය්ය. තෙනාහ ‘‘ආදිත්තසීසූපමං පච්චවෙක්ඛිත්වා’’ති. ආදිත්තසීසූපමන්තිආදිත්තසීසූපමසුත්තං.
Na ettha piṇḍapātabhojanena dhammadāyādatā nivāritā, piṇḍapātabhojanaṃ pana anādaritvā dhammānudhammapaṭipattīti ettha kāraṇaṃ dassento āha ‘‘piṇḍapātaṃ…pe… vītināmeyyā’’ti. Tattha vītināmeyyāti kammaṭṭhānānuyogena khepeyya. Tenāha ‘‘ādittasīsūpamaṃ paccavekkhitvā’’ti. Ādittasīsūpamantiādittasīsūpamasuttaṃ.
කිඤ්චාපීති අයං ‘‘යදිපී’’ති ඉමිනා සමානත්ථො නිපාතො. නිපාතො ච නාම යත්ථ යත්ථ වාක්යෙ පයුජ්ජති, තෙන තෙන වත්තබ්බත්ථජොතකො හොතීති ඉධ ‘‘පිණ්ඩපාත’’න්තිආදිනා අනුඤ්ඤාපසංසාවසෙන වුච්චමානස්ස අත්ථස්ස ජොතකොති අධිප්පායෙන ‘‘අනුජානනපසංසනත්ථෙ නිපාතො’’ති වුත්තං, අනුඤ්ඤාපසංසාරම්භෙ පන ‘‘අසම්භාවනත්ථෙ’’ති වුත්තං සියා පුරිමෙයෙව සම්භාවනාවිභාවනතො අධිකත්තානුලොමතො ච.
Kiñcāpīti ayaṃ ‘‘yadipī’’ti iminā samānattho nipāto. Nipāto ca nāma yattha yattha vākye payujjati, tena tena vattabbatthajotako hotīti idha ‘‘piṇḍapāta’’ntiādinā anuññāpasaṃsāvasena vuccamānassa atthassa jotakoti adhippāyena ‘‘anujānanapasaṃsanatthe nipāto’’ti vuttaṃ, anuññāpasaṃsārambhe pana ‘‘asambhāvanatthe’’ti vuttaṃ siyā purimeyeva sambhāvanāvibhāvanato adhikattānulomato ca.
එකවාරං පවත්තං පිණ්ඩපාතපටික්ඛිපනං කථං දීඝරත්තං අප්පිච්ඡතාදීනං කාරණං හොතීති චොදනං සන්ධායාහ ‘‘තස්ස හී’’තිආදි. තත්ථ අත්රිච්ඡතාති අත්ර ඉච්ඡතීති අත්රිච්ඡො, තස්ස භාවො අත්රිච්ඡතා, අත්ථතො පරලාභපත්ථනා. තථා හි වුත්තං ‘‘පුරිමෙයෙව සකලාභෙන අසන්තුට්ඨි, පරලාභෙ ච පත්ථනා, එතං අත්රිච්ඡතාලක්ඛණ’’න්ති (විභ. අට්ඨ. 849). පාපිච්ඡතාති අසන්තගුණසම්භාවනාධිප්පායතා. පාපා ඉච්ඡා එතස්සාති පාපිච්ඡො, තස්ස භාවො පාපිච්ඡතා. යථාහ ‘‘අසන්තගුණසම්භාවනතා පටිග්ගහණෙ ච අමත්තඤ්ඤුතා, එතං පාපිච්ඡලක්ඛණ’’න්ති (විභ. අට්ඨ. 851). මහන්තානි වත්ථූනි ඉච්ඡති, මහතී වා තස්ස ඉච්ඡාති මහිච්ඡො, තස්ස භාවො මහිච්ඡතා. යං සන්ධාය වුත්තං ‘‘සන්තගුණසම්භාවනතා පටිග්ගහණෙ ච අමත්තඤ්ඤුතා, එතං මහිච්ඡලක්ඛණ’’න්ති. පච්චවෙක්ඛමානො නිවාරෙස්සතීති යොජනා. අස්ස භික්ඛුනො සංවත්තිස්සති පිණ්ඩපාතපටික්ඛෙපො.
Ekavāraṃ pavattaṃ piṇḍapātapaṭikkhipanaṃ kathaṃ dīgharattaṃ appicchatādīnaṃ kāraṇaṃ hotīti codanaṃ sandhāyāha ‘‘tassa hī’’tiādi. Tattha atricchatāti atra icchatīti atriccho, tassa bhāvo atricchatā, atthato paralābhapatthanā. Tathā hi vuttaṃ ‘‘purimeyeva sakalābhena asantuṭṭhi, paralābhe ca patthanā, etaṃ atricchatālakkhaṇa’’nti (vibha. aṭṭha. 849). Pāpicchatāti asantaguṇasambhāvanādhippāyatā. Pāpā icchā etassāti pāpiccho, tassa bhāvo pāpicchatā. Yathāha ‘‘asantaguṇasambhāvanatā paṭiggahaṇe ca amattaññutā, etaṃ pāpicchalakkhaṇa’’nti (vibha. aṭṭha. 851). Mahantāni vatthūni icchati, mahatī vā tassa icchāti mahiccho, tassa bhāvo mahicchatā. Yaṃ sandhāya vuttaṃ ‘‘santaguṇasambhāvanatā paṭiggahaṇe ca amattaññutā, etaṃ mahicchalakkhaṇa’’nti. Paccavekkhamāno nivāressatīti yojanā. Assa bhikkhuno saṃvattissati piṇḍapātapaṭikkhepo.
මහිච්ඡො පුග්ගලො යථා පච්චයදානවසෙන පච්චයදායකෙහි භරිතුං අසක්කුණෙය්යො, එවං පච්චයපරියෙසනවසෙන අත්තනාපීති වුත්තං ‘‘අත්තනොපි උපට්ඨාකානම්පි දුබ්භරො හොතී’’ති. සද්ධාදෙය්යස්ස විනිපාතවසෙන පවත්තියා අඤ්ඤස්ස ඝරෙ ඡඩ්ඩෙන්තො. රිත්තපත්තොවාති යෙසු කුලෙසු පටිපිණ්ඩවසෙන පවත්තති, තෙසං සබ්බපච්ඡිමං අත්තනො යථාලද්ධං දත්වා තත්ථ කිඤ්චි අලද්ධා රිත්තපත්තො විහාරං පවිසිත්වා නිපජ්ජති ජිඝච්ඡාදුබ්බල්යෙනාති අධිප්පායො. යථාලද්ධපච්චයපරිභොගෙන, පුන පරියෙසනානාපජ්ජනෙන අත්තනො සුභරතා, යථාලද්ධපච්චයෙන අවඤ්ඤං අකත්වා සන්තොසාපත්තියා උපට්ඨාකානං සුභරතා වෙදිතබ්බා.
Mahiccho puggalo yathā paccayadānavasena paccayadāyakehi bharituṃ asakkuṇeyyo, evaṃ paccayapariyesanavasena attanāpīti vuttaṃ ‘‘attanopiupaṭṭhākānampi dubbharo hotī’’ti. Saddhādeyyassa vinipātavasena pavattiyā aññassa ghare chaḍḍento. Rittapattovāti yesu kulesu paṭipiṇḍavasena pavattati, tesaṃ sabbapacchimaṃ attano yathāladdhaṃ datvā tattha kiñci aladdhā rittapatto vihāraṃ pavisitvā nipajjati jighacchādubbalyenāti adhippāyo. Yathāladdhapaccayaparibhogena, puna pariyesanānāpajjanena attano subharatā, yathāladdhapaccayena avaññaṃ akatvā santosāpattiyā upaṭṭhākānaṃ subharatā veditabbā.
කථාවත්ථූනීති අප්පිච්ඡතාදිපටිසංයුත්තානං කථානං වත්ථූනීති කථාවත්ථූනි, අප්පිච්ඡතාදයො එව. තීණීති තීණි කථාවත්ථූනි. අභිසල්ලෙඛිකාති අතිවිය කිලෙසෙ සල්ලිඛතීති අභිසල්ලෙඛො, අප්පිච්ඡ තාදිගුණසමුදායො, සො එතිස්සා අත්ථීති අභිසල්ලෙඛිකා, මහිච්ඡතාදීනං තනුභාවාය යුත්තරූපා අප්පිච්ඡතාදිපටිසංයුත්තතා. චෙතොවිනීවරණසප්පායාති කුසලචිත්තුප්පත්තියා නිවාරකානං නීවරණානං දූරීභාවකරණෙන චෙතොවිනීවරණසඞ්ඛාතානං සමථවිපස්සනානං සප්පායා. සමථවිපස්සනාචිත්තස්සෙව වා විභූතිභාවකරණාය සප්පායා උපකාරිකාති චෙතොවිනීවරණසප්පායා. එකන්තනිබ්බිදායාතිආදි යෙන නිබ්බිදාදිආනිසංසෙන අයං කථා අභිසල්ලෙඛිකා චෙතොවිනීවරණසප්පායා ච නාම හොති, තං දස්සෙතුං වුත්තං. තත්ථ එකන්තනිබ්බිදායාති එකංසෙන වට්ටදුක්ඛතො නිබ්බින්දනත්ථාය. විරාගාය නිරොධායාති තස්සෙව විරජ්ජනත්ථඤ්ච නිරුජ්ඣනත්ථඤ්ච. උපසමායාති සබ්බකිලෙසවූපසමාය. අභිඤ්ඤායාති සබ්බස්සපි අභිඤ්ඤෙය්යස්ස අභිජානනාය. සම්බොධායාති චතුමග්ගසම්බොධාය. නිබ්බානායාති අනුපාදිසෙසනිබ්බානාය. එතෙසු හි ආදිතො තීහි විපස්සනා වුත්තා, පුන තීහි මග්ගො, ඉතරෙන නිබ්බානං. තෙන සමථවිපස්සනා ආදිං කත්වා නිබ්බානපරියොසානො අයං සබ්බො උත්තරිමනුස්සධම්මො දසකථාවත්ථුලාභිනො සම්භවතීති දස්සෙති. පරිපූරෙස්සන්තීති තංසභාවතො උපකාරතො ච සංවත්තිස්සන්ති. අප්පිච්ඡතාදයො හි එකවාරඋප්පන්නා උපරි තදත්ථාය සංවත්තිස්සන්ති. කථාවත්ථුපරිපූරණං සික්ඛාපරිපූරණඤ්ච වුත්තනයෙනෙව වෙදිතබ්බං.
Kathāvatthūnīti appicchatādipaṭisaṃyuttānaṃ kathānaṃ vatthūnīti kathāvatthūni, appicchatādayo eva. Tīṇīti tīṇi kathāvatthūni. Abhisallekhikāti ativiya kilese sallikhatīti abhisallekho, appiccha tādiguṇasamudāyo, so etissā atthīti abhisallekhikā, mahicchatādīnaṃ tanubhāvāya yuttarūpā appicchatādipaṭisaṃyuttatā. Cetovinīvaraṇasappāyāti kusalacittuppattiyā nivārakānaṃ nīvaraṇānaṃ dūrībhāvakaraṇena cetovinīvaraṇasaṅkhātānaṃ samathavipassanānaṃ sappāyā. Samathavipassanācittasseva vā vibhūtibhāvakaraṇāya sappāyā upakārikāti cetovinīvaraṇasappāyā. Ekantanibbidāyātiādi yena nibbidādiānisaṃsena ayaṃ kathā abhisallekhikā cetovinīvaraṇasappāyā ca nāma hoti, taṃ dassetuṃ vuttaṃ. Tattha ekantanibbidāyāti ekaṃsena vaṭṭadukkhato nibbindanatthāya. Virāgāya nirodhāyāti tasseva virajjanatthañca nirujjhanatthañca. Upasamāyāti sabbakilesavūpasamāya. Abhiññāyāti sabbassapi abhiññeyyassa abhijānanāya. Sambodhāyāti catumaggasambodhāya. Nibbānāyāti anupādisesanibbānāya. Etesu hi ādito tīhi vipassanā vuttā, puna tīhi maggo, itarena nibbānaṃ. Tena samathavipassanā ādiṃ katvā nibbānapariyosāno ayaṃ sabbo uttarimanussadhammo dasakathāvatthulābhino sambhavatīti dasseti. Paripūressantīti taṃsabhāvato upakārato ca saṃvattissanti. Appicchatādayo hi ekavārauppannā upari tadatthāya saṃvattissanti. Kathāvatthuparipūraṇaṃ sikkhāparipūraṇañca vuttanayeneva veditabbaṃ.
අමතං නිබ්බානන්ති අනුපාදිසෙසනිබ්බානධාතුං. ඉතරා පන සෙක්ඛාසෙක්ඛධම්මපාරිපූරියා පරිපුණ්ණා. නිබ්බානපාරිපූරි චෙත්ථ තදාවහධම්මපාරිපූරිවසෙන පරියායතො වුත්තාති වෙදිතබ්බා. ඉදානි යායං අප්පිච්ඡතාදීනං අනුක්කමපරිවුද්ධියා ගුණපාරිපූරිතා, තං උපමාය සාධෙන්තො ‘‘සෙය්යථාපී’’තිආදිමාහ. තත්ථ පාවුස්සකොති වස්සානමාසෙ උට්ඨිතො. සො හි චිරානුප්පවත්ති හොති. පබ්බතකන්දරා පබ්බතෙසු උපච්චකාධිච්චකාපභවනිජ්ඣරාදිනදියො. සරසාඛාති යත්ථ උපරිඋන්නතපදෙසතො උදකං ආගන්ත්වා තිට්ඨති චෙව සන්දති ච, තෙ. කුසොබ්භා ඛුද්දකතළාකා. කුන්නදියොති පබ්බතපාදතො නික්ඛන්තා ඛුද්දකනදියො. තා හි මහානදියො ඔතරන්තියො පරිපූරෙන්ති. පරමධම්මදායාදන්ති පරමං උත්තමං ධම්මදායාදභාවං, පරමං ධම්මදායජ්ජං වා. තෙ භික්ඛූති තෙ ධම්මපටිග්ගාහකෙ භික්ඛූ. සන්නියොජෙන්තොති මූලගුණෙහි අප්පිච්ඡතාදීහි යොජෙන්තො.
Amataṃ nibbānanti anupādisesanibbānadhātuṃ. Itarā pana sekkhāsekkhadhammapāripūriyā paripuṇṇā. Nibbānapāripūri cettha tadāvahadhammapāripūrivasena pariyāyato vuttāti veditabbā. Idāni yāyaṃ appicchatādīnaṃ anukkamaparivuddhiyā guṇapāripūritā, taṃ upamāya sādhento ‘‘seyyathāpī’’tiādimāha. Tattha pāvussakoti vassānamāse uṭṭhito. So hi cirānuppavatti hoti. Pabbatakandarā pabbatesu upaccakādhiccakāpabhavanijjharādinadiyo. Sarasākhāti yattha upariunnatapadesato udakaṃ āgantvā tiṭṭhati ceva sandati ca, te. Kusobbhā khuddakataḷākā. Kunnadiyoti pabbatapādato nikkhantā khuddakanadiyo. Tā hi mahānadiyo otarantiyo paripūrenti. Paramadhammadāyādanti paramaṃ uttamaṃ dhammadāyādabhāvaṃ, paramaṃ dhammadāyajjaṃ vā. Te bhikkhūti te dhammapaṭiggāhake bhikkhū. Sanniyojentoti mūlaguṇehi appicchatādīhi yojento.
උග්ගහෙත්වාති අත්ථතො බ්යඤ්ජනතො ච උපධාරණවසෙන ගහෙත්වා අවිපරීතං ගහෙත්වා. සංසන්දෙත්වාති මම දෙසනානුසාරෙන මමජ්ඣාසයං අවිරජ්ඣිත්වා. යථා ඉධෙව චින්තෙසීති යථා ඉමිස්සා ධම්මදායාදදෙසනාය චින්තෙසි, එවං අඤ්ඤත්ථාපි ධම්මථොමනත්ථං ගන්ධකුටිං පවිසන්තො චින්තෙසි. එකජ්ඣාසයායාති සමානාධිප්පායාය. මතියාති පඤ්ඤාය. අයං දෙසනා අග්ගාතිආදි භගවා ධම්මසෙනාපතිං ගුණතො එව පග්ගණ්හාතීති කත්වා වුත්තං.
Uggahetvāti atthato byañjanato ca upadhāraṇavasena gahetvā aviparītaṃ gahetvā. Saṃsandetvāti mama desanānusārena mamajjhāsayaṃ avirajjhitvā. Yathā idheva cintesīti yathā imissā dhammadāyādadesanāya cintesi, evaṃ aññatthāpi dhammathomanatthaṃ gandhakuṭiṃ pavisanto cintesi. Ekajjhāsayāyāti samānādhippāyāya. Matiyāti paññāya. Ayaṃ desanā aggātiādi bhagavā dhammasenāpatiṃ guṇato eva paggaṇhātīti katvā vuttaṃ.
චිත්තගතියාති චිත්තවසෙන කායස්ස පරිණාමනෙන ‘‘අයං කායො ඉදං චිත්තං විය හොතූ’’ති කායස්ස චිත්තෙන සමානගතිකතාධිට්ඨානෙන. කථං පන කායො දන්ධප්පවත්තිකො ලහුපරිවත්තනචිත්තෙන සමානගතිකො හොතීති? න සබ්බථා සමානගතිකො. යථෙව හි කායවසෙන චිත්තපරිණාමනෙ චිත්තං සබ්බථා කායෙන සමානගතිකං න හොති. න හි තදා චිත්තං සභාවසිද්ධෙන අත්තනො ඛණෙන අවත්තිත්වා දන්ධවුත්තිකස්ස රූපධම්මස්ස ඛණෙන වත්තිතුං සක්කොති, ‘‘ඉදං චිත්තං අයං කායො විය හොතූ’’ති පන අධිට්ඨානෙන දන්ධගතිකස්ස කායස්ස අනුවත්තනතො යාව ඉච්ඡිතට්ඨානප්පත්ති, තාව කායගතිං අනුලොමෙන්තමෙව හුත්වා සන්තානවසෙන පවත්තමානං චිත්තං කායගතිකං කත්වා පරිණාමිතං නාම හොති, එවං ‘‘අයං කායො ඉදං චිත්තං විය හොතූ’’ති අධිට්ඨානෙන පගෙව ලහුසඤ්ඤාය සුඛුමසඤ්ඤාය ච සම්පාදිතත්තා අභාවිතිද්ධිපාදානං විය දන්ධං අවත්තිත්වා යථා ලහුං කතිපයචිත්තවාරෙහෙව ඉච්ඡිතට්ඨානප්පත්ති හොති , එවං පවත්තමානො කායො චිත්තගතිකභාවෙනෙව පරිණාමිතො නාම හොති, න එකචිත්තක්ඛණෙනෙව පවත්තියා. එවඤ්ච කත්වා බාහුසමිඤ්ජනප්පසාරණූපමාපි උපචාරෙන විනා සුට්ඨුතරං යුත්තා හොති, අඤ්ඤථා ධම්මතාවිලොමිතා සියා. න හි ධම්මානං ලක්ඛණඤ්ඤථත්තං ඉද්ධිබලෙන කාතුං සක්කා, භාවඤ්ඤථත්තමෙව පන සක්කාති.
Cittagatiyāti cittavasena kāyassa pariṇāmanena ‘‘ayaṃ kāyo idaṃ cittaṃ viya hotū’’ti kāyassa cittena samānagatikatādhiṭṭhānena. Kathaṃ pana kāyo dandhappavattiko lahuparivattanacittena samānagatiko hotīti? Na sabbathā samānagatiko. Yatheva hi kāyavasena cittapariṇāmane cittaṃ sabbathā kāyena samānagatikaṃ na hoti. Na hi tadā cittaṃ sabhāvasiddhena attano khaṇena avattitvā dandhavuttikassa rūpadhammassa khaṇena vattituṃ sakkoti, ‘‘idaṃ cittaṃ ayaṃ kāyo viya hotū’’ti pana adhiṭṭhānena dandhagatikassa kāyassa anuvattanato yāva icchitaṭṭhānappatti, tāva kāyagatiṃ anulomentameva hutvā santānavasena pavattamānaṃ cittaṃ kāyagatikaṃ katvā pariṇāmitaṃ nāma hoti, evaṃ ‘‘ayaṃ kāyo idaṃ cittaṃ viya hotū’’ti adhiṭṭhānena pageva lahusaññāya sukhumasaññāya ca sampāditattā abhāvitiddhipādānaṃ viya dandhaṃ avattitvā yathā lahuṃ katipayacittavāreheva icchitaṭṭhānappatti hoti , evaṃ pavattamāno kāyo cittagatikabhāveneva pariṇāmito nāma hoti, na ekacittakkhaṇeneva pavattiyā. Evañca katvā bāhusamiñjanappasāraṇūpamāpi upacārena vinā suṭṭhutaraṃ yuttā hoti, aññathā dhammatāvilomitā siyā. Na hi dhammānaṃ lakkhaṇaññathattaṃ iddhibalena kātuṃ sakkā, bhāvaññathattameva pana sakkāti.
31. භගවතො අධිප්පායානුරූපං භික්ඛූනඤ්ච අජ්ඣාසයං ඤත්වාති වචනසෙසො. දෙසකාලෙ විය භාජනම්පි ඔලොකෙත්වා එව මහාථෙරො ධම්මං කථෙති. පක්කන්තස්සාති ඉදං අනාදරෙ සාමිවචනන්ති දස්සෙන්තො ‘‘පක්කන්තස්ස සතො’’තිආදිමාහ. කිත්තකෙනාති කෙන පරිමාණෙන. තං පන පරිමාණං යස්මා පරිමෙය්යස්ස අත්ථස්ස පරිච්ඡින්දනං හොති, තස්මා ‘‘කිත්තාවතාති පරිච්ඡෙදවචන’’න්ති ආහ. නුකාරො පුච්ඡායන්ති අයං නු-සද්දො ඉධෙව පුච්ඡායං ආගතොති කත්වා වුත්තං. නු-සද්දෙන හෙත්ථ ජොතියමානො අත්ථො කිං-සද්දෙන පරිමාණො අත්ථො පරිමෙය්යත්ථො ච. එත්ථ සංකිලෙසපක්ඛො විවෙකස්ස අනනුසික්ඛනං ආමිසදායාදතා, වොදානපක්ඛො තස්ස අනුසික්ඛනං ධම්මදායාදතාති. තීහි විවෙකෙහීති විවෙකත්තයග්ගහණං තදන්තොගධත්තා විවෙකපඤ්චකස්ස. විවෙකපඤ්චකග්ගහණෙ පනස්ස සරූපෙන කායවිවෙකො ගහිතො න සියා, තදායත්තත්තා වා සත්ථාරා තදා පයුජ්ජමානවිවෙකදස්සනවසෙන ‘‘තීහි විවෙකෙහී’’තිආදි වුත්තං. අඤ්ඤතරම්පීති කස්මා වුත්තං. න හි කායවිවෙකමත්තෙන ධම්මදායාදභාවො සිජ්ඣතීති? න, විවෙකද්වයසන්නිස්සයස්සෙව කායවිවෙකස්ස ඉධාධිප්පෙතත්තා. එවඤ්ච කත්වා චිත්තවිවෙකග්ගහණම්පි සමත්ථිතං හොති. න හි ලොකියජ්ඣානාධිගමමත්තෙන නිප්පරියායතො සත්ථුධම්මදායාදභාවො ඉච්ඡිතො, නිබ්බානාධිගමෙන පන සො ඉච්ඡිතො, තස්මා සබ්බාපි සාසනෙ විවෙකානුසික්ඛනා නිබ්බානපොණා නිබ්බානපබ්භාරා නිබ්බානොගධා චාති වුත්තං ‘‘තිණ්ණං විවෙකානං අඤ්ඤතරම්පී’’ති. අසති ආලොකෙ අන්ධකාරො විය අසති ධම්මදායාදතාය එකංසියා ආමිසදායාදතාති ආහ ‘‘ආමිසදායාදාව හොන්තී’’ති. එස නයො සුක්කපක්ඛෙපීති කණ්හපක්ඛතො සාධාරණවසෙන ලබ්භමානං අත්ථසාමඤ්ඤං අතිදිසති, න අත්ථවිසෙසං තස්ස විසදිසත්තා, අත්ථවිසෙසමෙව වා අතිදිසති විසදිසූදාහරණූපායඤායෙන. ‘‘තිණ්ණං විවෙකානං අඤ්ඤතර’’න්ති ඉදං ඉධ න ලබ්භති. තයොපි හි විවෙකා, තෙසු එකො වා ඉතරද්වයසන්නිස්සයො ඉධ ලබ්භති.
31.Bhagavato adhippāyānurūpaṃ bhikkhūnañca ajjhāsayaṃ ñatvāti vacanaseso. Desakāle viya bhājanampi oloketvā eva mahāthero dhammaṃ katheti. Pakkantassāti idaṃ anādare sāmivacananti dassento ‘‘pakkantassa sato’’tiādimāha. Kittakenāti kena parimāṇena. Taṃ pana parimāṇaṃ yasmā parimeyyassa atthassa paricchindanaṃ hoti, tasmā ‘‘kittāvatāti paricchedavacana’’nti āha. Nukāro pucchāyanti ayaṃ nu-saddo idheva pucchāyaṃ āgatoti katvā vuttaṃ. Nu-saddena hettha jotiyamāno attho kiṃ-saddena parimāṇo attho parimeyyattho ca. Ettha saṃkilesapakkho vivekassa ananusikkhanaṃ āmisadāyādatā, vodānapakkho tassa anusikkhanaṃ dhammadāyādatāti. Tīhi vivekehīti vivekattayaggahaṇaṃ tadantogadhattā vivekapañcakassa. Vivekapañcakaggahaṇe panassa sarūpena kāyaviveko gahito na siyā, tadāyattattā vā satthārā tadā payujjamānavivekadassanavasena ‘‘tīhi vivekehī’’tiādi vuttaṃ. Aññatarampīti kasmā vuttaṃ. Na hi kāyavivekamattena dhammadāyādabhāvo sijjhatīti? Na, vivekadvayasannissayasseva kāyavivekassa idhādhippetattā. Evañca katvā cittavivekaggahaṇampi samatthitaṃ hoti. Na hi lokiyajjhānādhigamamattena nippariyāyato satthudhammadāyādabhāvo icchito, nibbānādhigamena pana so icchito, tasmā sabbāpi sāsane vivekānusikkhanā nibbānapoṇā nibbānapabbhārā nibbānogadhā cāti vuttaṃ ‘‘tiṇṇaṃ vivekānaṃ aññatarampī’’ti. Asati āloke andhakāro viya asati dhammadāyādatāya ekaṃsiyā āmisadāyādatāti āha ‘‘āmisadāyādāva hontī’’ti. Esa nayo sukkapakkhepīti kaṇhapakkhato sādhāraṇavasena labbhamānaṃ atthasāmaññaṃ atidisati, na atthavisesaṃ tassa visadisattā, atthavisesameva vā atidisati visadisūdāharaṇūpāyañāyena. ‘‘Tiṇṇaṃ vivekānaṃ aññatara’’nti idaṃ idha na labbhati. Tayopi hi vivekā, tesu eko vā itaradvayasannissayo idha labbhati.
දූරතොපීති දූරට්ඨානතොපි. තෙනාහ ‘‘තිරොරට්ඨතොපී’’තිආදි. කාමං ‘‘පටිභාතූ’’ති එත්ථ පටි-සද්දාපෙක්ඛාය ‘‘සාරිපුත්ත’’න්ති උපයොගවචනං, අත්ථො පන සාමිවචනවසෙනෙව වෙදිතබ්බොති දස්සෙන්තො ආහ ‘‘ආයස්මතොයෙව සාරිපුත්තස්සා’’ති. භාගො හොතූති ඉමිනාභාගත්ථො පටි-සද්දොති දස්සෙති ලක්ඛණාදිඅත්ථානං ඉධ අයුජ්ජනතො. තෙනාහ ‘‘එවං සද්දලක්ඛණෙන සමෙතී’’ති. දිස්සතූති ඤාණෙන දිස්සතු, පස්සතූති වා අත්ථො. උපට්ඨාතූති ඤාණස්ස පච්චුපතිට්ඨතු. උග්ගහෙස්සන්තීති වාචුග්ගතං කරිස්සන්ති. වාචුග්ගතකරණඤ්හි උග්ගහො. පරියාපුණිස්සන්තීති තස්සෙව වෙවචනං. පුරිපුච්ඡනාදිනා වා අත්ථස්ස චිත්තෙ ආපාදනං පට්ඨපනං පරියාපුණනං. කාරණවචනන්ති යථාවුත්තස්ස කාරණභාවෙන වචනං ‘‘හෙතුම්හි කරණවචන’’න්ති කත්වා. වුත්තත්ථපච්චාමසනං තං-සද්දෙන කරීයතීති. තෙනාහ ‘‘යස්මා’’තිආදි.
Dūratopīti dūraṭṭhānatopi. Tenāha ‘‘tiroraṭṭhatopī’’tiādi. Kāmaṃ ‘‘paṭibhātū’’ti ettha paṭi-saddāpekkhāya ‘‘sāriputta’’nti upayogavacanaṃ, attho pana sāmivacanavaseneva veditabboti dassento āha ‘‘āyasmatoyeva sāriputtassā’’ti. Bhāgo hotūti iminābhāgattho paṭi-saddoti dasseti lakkhaṇādiatthānaṃ idha ayujjanato. Tenāha ‘‘evaṃ saddalakkhaṇena sametī’’ti. Dissatūti ñāṇena dissatu, passatūti vā attho. Upaṭṭhātūti ñāṇassa paccupatiṭṭhatu. Uggahessantīti vācuggataṃ karissanti. Vācuggatakaraṇañhi uggaho. Pariyāpuṇissantīti tasseva vevacanaṃ. Puripucchanādinā vā atthassa citte āpādanaṃ paṭṭhapanaṃ pariyāpuṇanaṃ. Kāraṇavacananti yathāvuttassa kāraṇabhāvena vacanaṃ ‘‘hetumhi karaṇavacana’’nti katvā. Vuttatthapaccāmasanaṃ taṃ-saddena karīyatīti. Tenāha ‘‘yasmā’’tiādi.
එකෙනෙවාකාරෙනාති ආමිසදායාදතාසිද්ධෙන ආදියතාසඞ්ඛාතෙන එකෙනෙව පකාරෙන. තමෙව හි ආකාරං සන්ධායාහ ‘‘භගවතා වුත්තමත්ථ’’න්ති. අඤ්ඤථා ‘‘සත්ථු පවිවිත්තස්ස විහරතො සාවකා විවෙකං නානුසික්ඛන්තී’ති එකෙනෙව ආකාරෙන සො අත්ථො ථෙරෙනපි වුත්තො. තීහි ආකාරෙහීති ආමිසදායාදපටිපදාභූතෙහි තිණ්ණං විවෙකානං අනනුසික්ඛනාකාරෙහි. එත්තාවතාති ‘‘ඉධාවුසො…පෙ.… නානුසික්ඛන්තී’’ති එත්තකෙන කණ්හපක්ඛෙ උද්දෙසපාඨෙන.
Ekenevākārenāti āmisadāyādatāsiddhena ādiyatāsaṅkhātena ekeneva pakārena. Tameva hi ākāraṃ sandhāyāha ‘‘bhagavatā vuttamattha’’nti. Aññathā ‘‘satthu pavivittassa viharato sāvakā vivekaṃ nānusikkhantī’ti ekeneva ākārena so attho therenapi vutto. Tīhi ākārehīti āmisadāyādapaṭipadābhūtehi tiṇṇaṃ vivekānaṃ ananusikkhanākārehi. Ettāvatāti ‘‘idhāvuso…pe… nānusikkhantī’’ti ettakena kaṇhapakkhe uddesapāṭhena.
විත්ථාරතො සුවිභත්තො හොති අනවසෙසතො සම්මදෙව නිද්දිට්ඨත්තා. නනු ච උද්දෙසෙ සත්ථුනොපි ආදියතා භගවතා ගහිතා, සා න නිද්දිට්ඨාති අනුයොගං සන්ධායාහ ‘‘සො ච ඛො’’තිආදි. සාවකෙ අනුග්ගණ්හන්තස්සාති ‘‘ආමිසදායාදා සත්ථු සාවකා’’ති සත්ථු පරප්පවාදපරිහරණත්ථම්පි ‘‘තුම්හෙහි ධම්මදායාදෙහි භවිතබ්බ’’න්ති එවං සාවකෙ අනුකම්පමානස්ස. සාවකානං තං න යුත්තං සාමීචිඅභාවතොති යොජනා. එස නයොති යදිදං ‘‘එත්තාවතායං භගවා’’තිආදිනා කණ්හපක්ඛෙ උද්දෙසස්ස අත්ථවිභාගදස්සනමුඛෙන සම්බන්ධදස්සනං, එස නයො සුක්කපක්ඛෙපි සම්බන්ධදස්සනෙති අධිප්පායො. තෙනාහ ‘‘අයං තාවෙත්ථ අනුසන්ධික්කමයොජනා’’ති, සත්ථාරා දෙසිතාය උද්දෙසදෙසනාය මහාථෙරෙන දෙසිතාය ච අනුසන්ධික්කමෙන සම්බන්ධොති අත්ථො. යථානුසන්ධි එව චෙත්ථ අනුසන්ධි වෙදිතබ්බො.
Vitthārato suvibhatto hoti anavasesato sammadeva niddiṭṭhattā. Nanu ca uddese satthunopi ādiyatā bhagavatā gahitā, sā na niddiṭṭhāti anuyogaṃ sandhāyāha ‘‘so ca kho’’tiādi. Sāvake anuggaṇhantassāti ‘‘āmisadāyādā satthu sāvakā’’ti satthu parappavādapariharaṇatthampi ‘‘tumhehi dhammadāyādehi bhavitabba’’nti evaṃ sāvake anukampamānassa. Sāvakānaṃ taṃ na yuttaṃ sāmīciabhāvatoti yojanā. Esa nayoti yadidaṃ ‘‘ettāvatāyaṃ bhagavā’’tiādinā kaṇhapakkhe uddesassa atthavibhāgadassanamukhena sambandhadassanaṃ, esa nayo sukkapakkhepi sambandhadassaneti adhippāyo. Tenāha ‘‘ayaṃ tāvettha anusandhikkamayojanā’’ti, satthārā desitāya uddesadesanāya mahātherena desitāya ca anusandhikkamena sambandhoti attho. Yathānusandhi eva cettha anusandhi veditabbo.
අච්චන්තපවිවිත්තස්සාති එකන්තඋපධිවිවෙකො විය ඉතරෙපි විවෙකො සත්ථු එකන්තිකාවාති. අනුසික්ඛනං නාම අනු අනු පූරණන්ති තප්පටික්ඛෙපෙන ආහ ‘‘න පරිපූරෙන්තී’’ති, න පරිබ්රූහෙන්තීති අත්ථො, න පරිපූරෙන්තීති වා න පරිපාලෙන්තීති අත්ථො. යදග්ගෙන හි විවෙකං නානුසික්ඛන්ති, තදග්ගෙන න පරිබ්රූහෙන්ති, න පරිපාලෙන්තීති වා වත්තබ්බතං ලභන්තීති. කස්මා පනෙත්ථ ‘‘විවෙකං නානුසික්ඛන්තී’’ති උද්දෙසෙ විය අවිසෙසවචනෙ කායවිවෙකස්සෙව ගහණං කතන්ති චොදනං සන්ධායාහ ‘‘යදි පනා’’තිආදි. පුච්ඡායාති පුච්ඡාතො අවිසෙසො සියා විභාගස්ස අලබ්භමානත්තා විස්සජ්ජනස්ස. නනු ච ‘‘විවෙකං නානුසික්ඛන්තී’’ති අවිසෙසවචනතො පාළියං විභාගො න ලබ්භතෙවාති? න, පදන්තරෙන විභාවිතත්තා. තෙනාහ ‘‘යෙසඤ්ච ධම්මාන’’න්තිආදි. බ්යාකරණපක්ඛොති විස්සජ්ජනපක්ඛො. විස්සජ්ජනඤ්ච න පුච්ඡා විය අවිසෙසජොතනා , අථ ඛො යථාධිප්පෙතත්ථවිභජනන්ති අධිප්පායො. ඉමිනා පදෙනාති ‘‘විවෙකං නානුසික්ඛන්තී’’ති ඉමිනා පදෙන කායවිවෙකං අපරිපූරියමානං දස්සෙතීති අධිප්පායො. චිත්තවිවෙකං උපධිවිවෙකන්ති එත්ථාපි එසෙව නයො.
Accantapavivittassāti ekantaupadhiviveko viya itarepi viveko satthu ekantikāvāti. Anusikkhanaṃ nāma anu anu pūraṇanti tappaṭikkhepena āha ‘‘na paripūrentī’’ti, na paribrūhentīti attho, na paripūrentīti vā na paripālentīti attho. Yadaggena hi vivekaṃ nānusikkhanti, tadaggena na paribrūhenti, na paripālentīti vā vattabbataṃ labhantīti. Kasmā panettha ‘‘vivekaṃ nānusikkhantī’’ti uddese viya avisesavacane kāyavivekasseva gahaṇaṃ katanti codanaṃ sandhāyāha ‘‘yadi panā’’tiādi. Pucchāyāti pucchāto aviseso siyā vibhāgassa alabbhamānattā vissajjanassa. Nanu ca ‘‘vivekaṃ nānusikkhantī’’ti avisesavacanato pāḷiyaṃ vibhāgo na labbhatevāti? Na, padantarena vibhāvitattā. Tenāha ‘‘yesañca dhammāna’’ntiādi. Byākaraṇapakkhoti vissajjanapakkho. Vissajjanañca na pucchā viya avisesajotanā , atha kho yathādhippetatthavibhajananti adhippāyo. Iminā padenāti ‘‘vivekaṃ nānusikkhantī’’ti iminā padena kāyavivekaṃ aparipūriyamānaṃ dassetīti adhippāyo. Cittavivekaṃ upadhivivekanti etthāpi eseva nayo.
එත්ථ ච නප්පජහන්තීති පහාතබ්බධම්මානං පහානාභාවවචනං පහානලක්ඛණවිවෙකාභාවදීපනං, තං වත්වා පුන ‘‘විවෙකෙ නික්ඛිත්තධුරා’’ති වචනං තතො සාතිසයවිවෙකාභාවදීපනන්ති තදුභයවිවෙකාභාවදස්සනෙන ‘‘යෙසඤ්ච ධම්මාන’’න්තිආදිනාව පාරිසෙසඤායෙන ‘‘විවෙකං නානුසික්ඛන්තී’’ති ඉමිනා විවෙකද්වයමූලභූතකායවිවෙකාභාවදස්සනං කතන්ති දට්ඨබ්බං. අවිගතතණ්හතාය තං තං පරික්ඛාරජාතං බහුං ලන්ති ආදියන්තීති බහුලා, බහුලා එව බාහුලිකා යථා ‘‘වෙනයිකො’’ති (ම. නි. 1.246; අ. නි. 8.11; පාරා. 8). තෙ පන යස්මා පච්චයබහුලභාවාය යුත්තප්පයුත්තා නාම හොන්ති, තස්මා ආහ ‘‘චීවරාදිබාහුල්ලාය පටිපන්නා’’ති. සික්ඛාය ආදරභාවාභාවතො සිථිලං අදළ්හං ගණ්හන්තීති ‘‘සාථලිකා’’ති වුත්තං. සිථිලන්ති භාවනපුංසකනිද්දෙසො, සිථිල-සද්දෙන වා සමානත්ථස්ස සාථල-සද්දස්ස වසෙන ‘‘සාථලිකා’’ති පදසිද්ධි වෙදිතබ්බා. අවගමනට්ඨෙනාති අධොගමනට්ඨෙන , ඔරම්භාගියභාවෙනාති අත්ථො. උපධිවිවෙකෙති සබ්බූපධිපටිනිස්සග්ගතාය උපධීහි විවිත්තෙ. ඔරොපිතධුරාති උජ්ඣිතුස්සාහා.
Ettha ca nappajahantīti pahātabbadhammānaṃ pahānābhāvavacanaṃ pahānalakkhaṇavivekābhāvadīpanaṃ, taṃ vatvā puna ‘‘viveke nikkhittadhurā’’ti vacanaṃ tato sātisayavivekābhāvadīpananti tadubhayavivekābhāvadassanena ‘‘yesañca dhammāna’’ntiādināva pārisesañāyena ‘‘vivekaṃ nānusikkhantī’’ti iminā vivekadvayamūlabhūtakāyavivekābhāvadassanaṃ katanti daṭṭhabbaṃ. Avigatataṇhatāya taṃ taṃ parikkhārajātaṃ bahuṃ lanti ādiyantīti bahulā, bahulā eva bāhulikā yathā ‘‘venayiko’’ti (ma. ni. 1.246; a. ni. 8.11; pārā. 8). Te pana yasmā paccayabahulabhāvāya yuttappayuttā nāma honti, tasmā āha ‘‘cīvarādibāhullāya paṭipannā’’ti. Sikkhāya ādarabhāvābhāvato sithilaṃ adaḷhaṃ gaṇhantīti ‘‘sāthalikā’’ti vuttaṃ. Sithilanti bhāvanapuṃsakaniddeso, sithila-saddena vā samānatthassa sāthala-saddassa vasena ‘‘sāthalikā’’ti padasiddhi veditabbā. Avagamanaṭṭhenāti adhogamanaṭṭhena , orambhāgiyabhāvenāti attho. Upadhiviveketi sabbūpadhipaṭinissaggatāya upadhīhi vivitte. Oropitadhurāti ujjhitussāhā.
අනියමෙනෙවාති කිඤ්චි විසෙසං අනාමසිත්වා ‘‘සාවකා’’ති අවිසෙසෙනෙව. නියමෙන්තො‘‘ථෙරා’’තිආදිනා. දසවස්සෙ උපාදායාති දසවස්සතො පට්ඨාය. ඉස්සරියෙති ‘‘සෙට්ඨිට්ඨානං සෙනාපතිට්ඨාන’’න්තිආදීසු විය. අචිරක්ඛණොභාසෙන ලක්ඛවෙධකො අක්ඛණවෙධි. ඨිතියන්ති අවට්ඨානෙ. ඨානසොති තඞ්ඛණෙයෙව. තිට්ඨතීති ආධාරාධෙය්යභාවෙනාති ආහ ‘‘තදායත්තවුත්තිභාවෙනා’’ති. උපෙක්ඛානුබ්රූහනා සත්තසඞ්ඛාරෙසු උදාසීනතාපි අසඞ්ඛතාධිගමස්ස උපායොති තබ්බිපරියායතො චීවරාදිමණ්ඩනා න උපධිවිවෙකපාරිපූරියා සංවත්තතීති ආහ ‘‘චීවරපත්ත…පෙ.… අපූරයමානා’’ති. තත්ථාති ථෙරවාරෙ. ඉධාති මජ්ඣිමනවකවාරෙසු. තථා හි ‘‘මජ්ඣිමථෙරකාලෙ’’තිආදි වුත්තං.
Aniyamenevāti kiñci visesaṃ anāmasitvā ‘‘sāvakā’’ti aviseseneva. Niyamento‘‘therā’’tiādinā. Dasavasse upādāyāti dasavassato paṭṭhāya. Issariyeti ‘‘seṭṭhiṭṭhānaṃ senāpatiṭṭhāna’’ntiādīsu viya. Acirakkhaṇobhāsena lakkhavedhako akkhaṇavedhi. Ṭhitiyanti avaṭṭhāne. Ṭhānasoti taṅkhaṇeyeva. Tiṭṭhatīti ādhārādheyyabhāvenāti āha ‘‘tadāyattavuttibhāvenā’’ti. Upekkhānubrūhanā sattasaṅkhāresu udāsīnatāpi asaṅkhatādhigamassa upāyoti tabbipariyāyato cīvarādimaṇḍanā na upadhivivekapāripūriyā saṃvattatīti āha ‘‘cīvarapatta…pe… apūrayamānā’’ti. Tatthāti theravāre. Idhāti majjhimanavakavāresu. Tathā hi ‘‘majjhimatherakāle’’tiādi vuttaṃ.
32. ඉමස්මිඤ්ච කණ්හපක්ඛෙති ඉමස්මිඤ්ච නිද්දෙසවාරෙ කණ්හපක්ඛෙ, න උද්දෙසවාරෙ කණ්හපක්ඛෙ. උද්දෙසවාරෙ පන කණ්හපක්ඛෙ වුත්තවිපරියායෙන ගහෙතබ්බත්ථො ‘‘එස නයො සුක්කපක්ඛෙපී’’ති අතිදෙසෙන දස්සිතො. වුත්තපච්චනීකනයෙනාති ‘‘කායවිවෙකං නානුසික්ඛන්ති න පරිපූරෙන්තී’’තිආදිනා වුත්තස්ස අත්ථස්ස පච්චනීකනයෙන, ‘‘කායවිවෙකං අනුසික්ඛන්ති පරිපූරෙන්තී’’තිආදිනා නයෙන. එත්ථාති එතස්මිං සුක්කපක්ඛෙ. සඞ්ඛෙපොති අත්ථසඞ්ඛෙපො. යොජනපරම්පරායාති ගාමන්තතො දූරභාවෙන එකං ද්වෙ තීණීති එවං යොජනානං පටිපාටියා. අරඤ්ඤවනපත්ථානීති අරඤ්ඤෙසු වනසණ්ඩභූතානි. පන්තානීති පරියන්තානි. උපගන්තුං යුත්තකාලො ජරාජිණ්ණකාලො ගොචරගාමෙ දූරෙ ගමනාගමනසමත්ථතාභාවතො. ‘‘එවං ගුණවන්තෙසු දින්නං අහො සුදින්න’’න්ති පච්චයදායකානං පසාදං ජනෙන්ති. පාසංසාති පසංසිතබ්බා. අයම්පි මහාථෙරොතිආදි එකං අප්පමාදවිහාරිනං වුද්ධතරං නිද්දිසිත්වා වදන්තානං වසෙන වුත්තං. පවිට්ඨො විවෙකට්ඨානං. සායං නික්ඛමති යොනිසොමනසිකාරං උපබ්රූහෙත්වාති අධිප්පායො. කසිණපරිකම්මං කරොති, න යං කිඤ්චි කිච්චන්තරං. සමාපත්තියො නිබ්බත්තෙති, න මොඝමනසිකාරං. සබ්බථාතිආදිතො තාව තදඞ්ගවසෙන කිලෙසෙහි චිත්තං විවෙචෙන්තො තතො වික්ඛම්භනවසෙන සමුච්ඡෙදවසෙන පටිපස්සද්ධිවසෙනාති සබ්බප්පකාරෙන චිත්තවිවෙකං පූරෙති. පංසුකූලානි ධාරෙතීති ඉමිනා බාහුලිකතාභාවං දස්සෙති, අසිථිලං සාසනං ගහෙත්වාති ඉමිනා සාථලිකතාභාවං, විගතනීවරණොති ඉමිනා ඔක්කමනෙ නික්ඛිත්තධුරතං, ඵලසමාපත්තින්තිආදිනා පවිවෙකපුබ්බඞ්ගමතං දස්සෙති.
32.Imasmiñca kaṇhapakkheti imasmiñca niddesavāre kaṇhapakkhe, na uddesavāre kaṇhapakkhe. Uddesavāre pana kaṇhapakkhe vuttavipariyāyena gahetabbattho ‘‘esa nayo sukkapakkhepī’’ti atidesena dassito. Vuttapaccanīkanayenāti ‘‘kāyavivekaṃ nānusikkhanti na paripūrentī’’tiādinā vuttassa atthassa paccanīkanayena, ‘‘kāyavivekaṃ anusikkhanti paripūrentī’’tiādinā nayena. Etthāti etasmiṃ sukkapakkhe. Saṅkhepoti atthasaṅkhepo. Yojanaparamparāyāti gāmantato dūrabhāvena ekaṃ dve tīṇīti evaṃ yojanānaṃ paṭipāṭiyā. Araññavanapatthānīti araññesu vanasaṇḍabhūtāni. Pantānīti pariyantāni. Upagantuṃ yuttakālo jarājiṇṇakālo gocaragāme dūre gamanāgamanasamatthatābhāvato. ‘‘Evaṃ guṇavantesu dinnaṃ aho sudinna’’nti paccayadāyakānaṃ pasādaṃ janenti. Pāsaṃsāti pasaṃsitabbā. Ayampi mahātherotiādi ekaṃ appamādavihārinaṃ vuddhataraṃ niddisitvā vadantānaṃ vasena vuttaṃ. Paviṭṭho vivekaṭṭhānaṃ. Sāyaṃ nikkhamati yonisomanasikāraṃ upabrūhetvāti adhippāyo. Kasiṇaparikammaṃ karoti, na yaṃ kiñci kiccantaraṃ. Samāpattiyo nibbatteti, na moghamanasikāraṃ. Sabbathātiādito tāva tadaṅgavasena kilesehi cittaṃ vivecento tato vikkhambhanavasena samucchedavasena paṭipassaddhivasenāti sabbappakārena cittavivekaṃ pūreti. Paṃsukūlāni dhāretīti iminā bāhulikatābhāvaṃ dasseti, asithilaṃ sāsanaṃgahetvāti iminā sāthalikatābhāvaṃ, vigatanīvaraṇoti iminā okkamane nikkhittadhurataṃ, phalasamāpattintiādinā pavivekapubbaṅgamataṃ dasseti.
33. තත්රාවුසොති එත්ථ ඉති-සද්දො ආදිඅත්ථො. තෙන ‘‘ලොභො ච පාපකො’’තිආදිනයප්පවත්තං උපරිදෙසනං අනවසෙසතො පරියාදියති. කො අනුසන්ධීති යා සා භගවතා සංකිලෙසපක්ඛෙන සහ ධම්මදායාදපටිපත්තිභාවිනී ‘‘ධම්මදායාදා මෙ, භික්ඛවෙ, භවථ, මා ආමිසදායාදා’’තිආදිනා දෙසනා උද්දිට්ඨා, තං ‘‘සත්ථු පවිවිත්තස්ස විහරතො’’තිආදිනා ආරභිත්වා අට්ඨාරසවාරපටිමණ්ඩිතාය නිද්දෙසදෙසනාය විභජිත්වා තතො පරං ‘‘තත්රාවුසො ලොභො ච පාපකො’’තිආදිනයාය උපරිදෙසනාය සම්බන්ධං පුච්ඡති. එවන්ති සංකිලෙසපක්ඛෙ ‘‘නප්පජහන්තී’’ති පහානාභාවදස්සනවසෙන, වොදානපක්ඛෙ ‘‘පජහන්තී’’ති පහානසබ්භාවදස්සනවසෙනාති එවං. අනිද්ධාරිතසරූපා යං-තං-සද්දෙහි ධම්ම-සද්දෙන සාමඤ්ඤතො යෙ පහාතබ්බධම්මා වුත්තා, තෙ සරූපතො දස්සෙතුන්ති යොජනා. ඉමෙ තෙති එත්ථ කස්මා ලොභාදයො එව පහාතබ්බධම්මා වුත්තා, නනු ඉතො අඤ්ඤෙපි මොහදිට්ඨිවිචිකිච්ඡාදයො පහාතබ්බධම්මා සන්තීති? සච්චං සන්ති, තෙ පන ලොභාදීහි තදෙකට්ඨතා ගහිතා එව හොන්තීති වුත්තා. අථ වා ඉමෙසංයෙවෙත්ථ ගහණෙ කාරණං පරතො ආවි භවිස්සති.
33.Tatrāvusoti ettha iti-saddo ādiattho. Tena ‘‘lobho ca pāpako’’tiādinayappavattaṃ uparidesanaṃ anavasesato pariyādiyati. Ko anusandhīti yā sā bhagavatā saṃkilesapakkhena saha dhammadāyādapaṭipattibhāvinī ‘‘dhammadāyādā me, bhikkhave, bhavatha, mā āmisadāyādā’’tiādinā desanā uddiṭṭhā, taṃ ‘‘satthu pavivittassa viharato’’tiādinā ārabhitvā aṭṭhārasavārapaṭimaṇḍitāya niddesadesanāya vibhajitvā tato paraṃ ‘‘tatrāvuso lobho ca pāpako’’tiādinayāya uparidesanāya sambandhaṃ pucchati. Evanti saṃkilesapakkhe ‘‘nappajahantī’’ti pahānābhāvadassanavasena, vodānapakkhe ‘‘pajahantī’’ti pahānasabbhāvadassanavasenāti evaṃ. Aniddhāritasarūpā yaṃ-taṃ-saddehi dhamma-saddena sāmaññato ye pahātabbadhammā vuttā, te sarūpato dassetunti yojanā. Ime teti ettha kasmā lobhādayo eva pahātabbadhammā vuttā, nanu ito aññepi mohadiṭṭhivicikicchādayo pahātabbadhammā santīti? Saccaṃ santi, te pana lobhādīhi tadekaṭṭhatā gahitā eva hontīti vuttā. Atha vā imesaṃyevettha gahaṇe kāraṇaṃ parato āvi bhavissati.
ඉදානි උපචයෙන අනුසන්ධිං දස්සෙතුං ‘‘අපිචා’’තිආදි වුත්තං. තත්ථ සාවකානං යස්ස ධම්මස්ස දායාදභාවො සත්ථු අභිරුචිතො, සො ‘‘චත්තාරො සතිපට්ඨානෙ භාවෙතී’’තිආදිනා අකත්ථෙත්වා ‘‘විවෙකං අනුසික්ඛන්ති, තෙ ච ධම්මෙ පජහන්ති, න ච බාහුලිකා’’තිආදිනා කථිතත්තා හෙට්ඨා පරියායෙනෙව ධම්මො කථිතොති වුත්තං. ‘‘තෙ ච ධම්මෙ නප්පජහන්ති, ඔක්කමනෙ පුබ්බඞ්ගමා’’තිආදිනා ආමිසං පරියායෙනපි කථිතං. ‘‘සියා ච මෙ පිණ්ඩපාතො’’තිආදිනා, ‘‘බාහුලිකා ච හොන්තී’’තිආදිනා ච ආමිසං නිප්පරියායෙනපි කථිතං. අථ වා යායං භගවතා ආමිසදායාදපටික්ඛෙපනා ධම්මදායාදතා වුත්තා, යඤ්ච තදත්ථං විභජන්තෙන මහාථෙරෙන අත්තනා විවෙකානුසික්ඛනාදි වුත්තං, තදුභයං හෙතුවසෙන විභාවෙතුං ‘‘තත්රාවුසො, ලොභො චා’’තිආදි වුත්තං . හෙතුනිරොධෙන හි සංකිලෙසපක්ඛස්ස, නිරොධහෙතුසම්පාදනෙන ච වොදානපක්ඛස්ස තප්පාපකතා.
Idāni upacayena anusandhiṃ dassetuṃ ‘‘apicā’’tiādi vuttaṃ. Tattha sāvakānaṃ yassa dhammassa dāyādabhāvo satthu abhirucito, so ‘‘cattāro satipaṭṭhāne bhāvetī’’tiādinā akatthetvā ‘‘vivekaṃ anusikkhanti, te ca dhamme pajahanti, na ca bāhulikā’’tiādinā kathitattā heṭṭhā pariyāyeneva dhammo kathitoti vuttaṃ. ‘‘Te ca dhamme nappajahanti, okkamane pubbaṅgamā’’tiādinā āmisaṃ pariyāyenapi kathitaṃ. ‘‘Siyā ca me piṇḍapāto’’tiādinā, ‘‘bāhulikā ca hontī’’tiādinā ca āmisaṃ nippariyāyenapi kathitaṃ. Atha vā yāyaṃ bhagavatā āmisadāyādapaṭikkhepanā dhammadāyādatā vuttā, yañca tadatthaṃ vibhajantena mahātherena attanā vivekānusikkhanādi vuttaṃ, tadubhayaṃ hetuvasena vibhāvetuṃ ‘‘tatrāvuso, lobho cā’’tiādi vuttaṃ . Hetunirodhena hi saṃkilesapakkhassa, nirodhahetusampādanena ca vodānapakkhassa tappāpakatā.
අතීතදෙසනානිදස්සනන්ති අතීතාය ථෙරෙන යථාදෙසිතාය දෙසනාය ච පච්චාමසනං. තෙනෙවාහ ‘‘සත්ථු පවිවිත්තස්ස…පෙ.… දෙසනායන්ති වුත්තං හොතී’’ති. තත්ථාති යං වුත්තං විසෙසතො ‘‘යෙසං ධම්මානං සත්ථා පහානමාහා’’ති, එතස්මිං පදෙ. තත්ථ හි පහාතබ්බධම්මා ලොභාදයො සාමඤ්ඤතො වුත්තා. ලාමකාති නිහීනා. ලොභදොසා හි හෙතුතො පච්චයතො සභාවතො ඵලතො නිස්සන්දතො සංකිලිට්ඨපකතිකා, ආයතිං දුක්ඛස්ස පාපනට්ඨෙන වා පාපකා. ලුබ්භනලක්ඛණොති ආරම්මණස්ස අභිගිජ්ඣනලක්ඛණො. තථා හි සො ලුබ්භන්ති තෙන, සයං වා ලුබ්භති, ලුබ්භනමත්තමෙව වා තන්ති ‘‘ලොභො’’ති වුච්චති. රසාදීසු අභිසඞ්ගරසො, අපරිච්චාගපච්චුපට්ඨානො, සංයොජනියෙසු ධම්මෙසු අස්සාදදස්සනපදට්ඨානො. දුස්සනලක්ඛණොති ආරම්මණෙ බ්යාපජ්ජනලක්ඛණො. තථා හි සො දුස්සන්ති තෙන, සයං වා දුස්සති, දුස්සනමත්තමෙව වා තන්ති ‘‘දොසො’’ති වුච්චති. රසාදීසු විසප්පනරසො, සනිස්සයදහනරසො වා, දුස්සනපච්චුපට්ඨානො, ආඝාතවත්ථුපදට්ඨානො.
Atītadesanānidassananti atītāya therena yathādesitāya desanāya ca paccāmasanaṃ. Tenevāha ‘‘satthu pavivittassa…pe… desanāyanti vuttaṃ hotī’’ti. Tatthāti yaṃ vuttaṃ visesato ‘‘yesaṃ dhammānaṃ satthā pahānamāhā’’ti, etasmiṃ pade. Tattha hi pahātabbadhammā lobhādayo sāmaññato vuttā. Lāmakāti nihīnā. Lobhadosā hi hetuto paccayato sabhāvato phalato nissandato saṃkiliṭṭhapakatikā, āyatiṃ dukkhassa pāpanaṭṭhena vā pāpakā. Lubbhanalakkhaṇoti ārammaṇassa abhigijjhanalakkhaṇo. Tathā hi so lubbhanti tena, sayaṃ vā lubbhati, lubbhanamattameva vā tanti ‘‘lobho’’ti vuccati. Rasādīsu abhisaṅgaraso, apariccāgapaccupaṭṭhāno, saṃyojaniyesu dhammesu assādadassanapadaṭṭhāno. Dussanalakkhaṇoti ārammaṇe byāpajjanalakkhaṇo. Tathā hi so dussanti tena, sayaṃ vā dussati, dussanamattameva vā tanti ‘‘doso’’ti vuccati. Rasādīsu visappanaraso, sanissayadahanaraso vā, dussanapaccupaṭṭhāno, āghātavatthupadaṭṭhāno.
තෙසූතිආදිනා දස්සනෙන ලොභදොසානං එකන්තතො පහාතබ්බතාදස්සනං. ආමිසදායාදස්ස පච්චයානං ලාභෙ හොතීති ඉදං ලොභස්ස ආරම්මණග්ගහණසභාවතං සන්ධාය වුත්තං, තණ්හාය වසෙන පන අනුගිජ්ඣනං සන්ධාය ‘‘අලද්ධං පත්ථෙතී’’ති ආහ. අලාභෙ පච්චයානං ආමිසදායාදස්ස හොතීති ආනෙත්වා යොජනා. අලභන්තොති එත්ථ ‘‘පච්චයෙ’’ති විභත්තිං පරිණාමෙත්වා යොජෙතබ්බං. විඝාතවාති ‘‘යම්පිච්ඡං න ලභති, තම්පි දුක්ඛ’’න්ති (ම. නි. 1.120; විභ. 190) වචනතො ඉච්ඡාවිඝාතවා. ලොභො ච දෙය්යධම්මෙ හොති ආමිසදායාදස්සාති සම්බන්ධො. එස නයො අනන්තරපදෙපි. දෙය්යධම්මෙති ච ඉදං නිදස්සනමත්තං සත්තකෙලායනාදිවසෙනපි තස්ස ලොභුප්පත්තිසබ්භාවතො. ‘‘තණ්හං පටිච්ච පරියෙසනා, පරියෙසනං පටිච්ච ලාභො’’ති එවමාදයො නව තණ්හාමූලකා. පරිපූරෙති ආමිසදායාදොති විභත්තිවිපරිණාමො වෙදිතබ්බො. ආවාසමච්ඡරියාදීනි පඤ්ච මච්ඡරියානි.
Tesūtiādinā dassanena lobhadosānaṃ ekantato pahātabbatādassanaṃ. Āmisadāyādassa paccayānaṃ lābhe hotīti idaṃ lobhassa ārammaṇaggahaṇasabhāvataṃ sandhāya vuttaṃ, taṇhāya vasena pana anugijjhanaṃ sandhāya ‘‘aladdhaṃ patthetī’’ti āha. Alābhe paccayānaṃ āmisadāyādassa hotīti ānetvā yojanā. Alabhantoti ettha ‘‘paccaye’’ti vibhattiṃ pariṇāmetvā yojetabbaṃ. Vighātavāti ‘‘yampicchaṃ na labhati, tampi dukkha’’nti (ma. ni. 1.120; vibha. 190) vacanato icchāvighātavā. Lobho ca deyyadhamme hoti āmisadāyādassāti sambandho. Esa nayo anantarapadepi. Deyyadhammeti ca idaṃ nidassanamattaṃ sattakelāyanādivasenapi tassa lobhuppattisabbhāvato. ‘‘Taṇhaṃ paṭicca pariyesanā, pariyesanaṃ paṭicca lābho’’ti evamādayo nava taṇhāmūlakā. Paripūreti āmisadāyādoti vibhattivipariṇāmo veditabbo. Āvāsamacchariyādīni pañca macchariyāni.
මග්ගන්ති අරියමග්ගං. සො හි කිලෙසෙ මාරෙන්තො ගච්ඡති, නිබ්බානත්ථිකෙහි ච මග්ගීයති, සයං වා සච්ඡිකිරියාභිසමයවසෙන නිබ්බානං මග්ගතීති නිප්පරියායෙන ‘‘මග්ගො’’ති වුච්චති. එකො අන්තොති ඉතරෙන අසම්මිස්සො එකො කොට්ඨාසො, හීනතාය වා ලාමකට්ඨෙන එකො අන්තො. කාමං අඤ්ඤෙපි කුසලධම්මා එතෙ අන්තෙ අසම්පයොගතො න උපෙන්ති, තෙහි විමුත්තා එව, අයං පන අච්චන්තවිමුත්තියා න උපෙතීති ආහ ‘‘විමුත්තො එතෙහි අන්තෙහී’’ති. තස්මාති අන්තද්වයවිමුත්තත්තා. එතෙසං මජ්ඣෙ භවත්තාති ඉදං මග්ගස්ස උභයන්තවිමුත්තතාය එව වුත්තං, න තප්පරියාපන්නතාය, වට්ටදුක්ඛනිස්සරණත්ථිකෙහි පටිපජ්ජිතබ්බතො ච. තථාති යථා ඉතරෙන අසම්මිස්සට්ඨෙන ලාමකට්ඨෙන ච ලොභො එකො අන්තො, තථා කාමසුඛල්ලිකානුයොගොති අත්ථො. එස නයො සෙසෙසුපි. මග්ගස්ස අනුපගමනඤ්ච නෙසං අන්තානං සබ්බසො අප්පවත්තිකරණෙනෙව දට්ඨබ්බං. පුරිමනයෙනාති ‘‘එතෙ ද්වෙ අන්තෙ න උපෙතී’’තිආදිනා පුබ්බෙ වුත්තනයෙන.
Magganti ariyamaggaṃ. So hi kilese mārento gacchati, nibbānatthikehi ca maggīyati, sayaṃ vā sacchikiriyābhisamayavasena nibbānaṃ maggatīti nippariyāyena ‘‘maggo’’ti vuccati. Eko antoti itarena asammisso eko koṭṭhāso, hīnatāya vā lāmakaṭṭhena eko anto. Kāmaṃ aññepi kusaladhammā ete ante asampayogato na upenti, tehi vimuttā eva, ayaṃ pana accantavimuttiyā na upetīti āha ‘‘vimutto etehi antehī’’ti. Tasmāti antadvayavimuttattā. Etesaṃ majjhe bhavattāti idaṃ maggassa ubhayantavimuttatāya eva vuttaṃ, na tappariyāpannatāya, vaṭṭadukkhanissaraṇatthikehi paṭipajjitabbato ca. Tathāti yathā itarena asammissaṭṭhena lāmakaṭṭhena ca lobho eko anto, tathā kāmasukhallikānuyogoti attho. Esa nayo sesesupi. Maggassa anupagamanañca nesaṃ antānaṃ sabbaso appavattikaraṇeneva daṭṭhabbaṃ. Purimanayenāti ‘‘ete dve ante na upetī’’tiādinā pubbe vuttanayena.
සච්චානන්ති චතුන්නං අරියසච්චානං. දස්සනපරිණායකට්ඨෙනාති දස්සනස්ස පරිඤ්ඤාභිසමයාදිභෙදස්ස පරිතො සබ්බථා නයනට්ඨෙන පවත්තනට්ඨෙන. චක්ඛුකරණීති ධම්මචක්ඛුස්ස කරණී නිප්ඵාදිකා. තයිදං සතිපි පටිපදාය ධම්මචක්ඛුතො අනඤ්ඤත්තෙ අවයවවසෙන සිජ්ඣමානො අත්ථො සමුදායෙන කතො නාම හොතීති උපචාරවසෙන වුත්තන්ති දට්ඨබ්බං. තථා හි වක්ඛති ‘‘මග්ගොයෙව හි මග්ගත්ථාය සංවත්තති මග්ගෙන කාතබ්බකිච්චකරණතො’’ති. ඤාණායාති යාථාවතො ජානනාය. තෙනාහ ‘‘විදිතකරණට්ඨෙනා’’ති. විසෙසඤාතභාවාපාදනඤ්හි විදිතකරණං. වූපසමනතොති සමුච්ඡින්දනවසෙන වූපසමනතො. දුක්ඛාදීනං පරිඤ්ඤෙය්යාදිභාවො විය අභිඤ්ඤෙය්යභාවොපි මග්ගවසෙනෙව පාකටො හොතීති ආහ ‘‘චතුන්නම්පි සච්චානං අභිඤ්ඤෙය්යභාවදස්සනතො’’ති, විභාවනතොති අත්ථො. සම්බොධොති මග්ගො ‘‘සම්බුජ්ඣති එතෙනා’’ති කත්වා. තස්සත්ථායාති මග්ගකිච්චත්ථාය. න හි මග්ගතො අඤ්ඤො මග්ගකිච්චකරො අත්ථි. තෙනාහ ‘‘මග්ගොයෙව හී’’තිආදි. අථ වා සම්මාදිට්ඨි උප්පජ්ජමානා සහජාතාදිපච්චයභාවෙන ඉතරෙ උප්පාදෙති, එවං සෙසමග්ගධම්මාපීති එවම්පි මග්ගත්ථාය සංවත්තනං වෙදිතබ්බං. සච්ඡිකිරියාය පච්චක්ඛකම්මායාති සච්ඡිකරණසඞ්ඛාතපච්චක්ඛකම්මාය. නිබ්බානායාති වා අනුපාදිසෙසනිබ්බානාය. උපසමායාති ඉමිනා සඋපාදිසෙසනිබ්බානං ගහිතන්ති. අයන්ති ‘‘සා හි සච්චාන’’න්තිආදිනා යථාවුත්තො අත්ථනයො. එත්ථාති ‘‘චක්ඛුකරණී’’තිආදීසු පදෙසු. සාරො සුන්දරො අනපනීතො. ඉතො අඤ්ඤථාති ‘‘දුක්ඛස්ස පරිඤ්ඤාය දිට්ඨිවිසුද්ධිං කරොතීති චක්ඛුකරණී’’තිආදිනා අත්ථවණ්ණනාපපඤ්චො කෙවලං විත්ථාරත්ථාය.
Saccānanti catunnaṃ ariyasaccānaṃ. Dassanapariṇāyakaṭṭhenāti dassanassa pariññābhisamayādibhedassa parito sabbathā nayanaṭṭhena pavattanaṭṭhena. Cakkhukaraṇīti dhammacakkhussa karaṇī nipphādikā. Tayidaṃ satipi paṭipadāya dhammacakkhuto anaññatte avayavavasena sijjhamāno attho samudāyena kato nāma hotīti upacāravasena vuttanti daṭṭhabbaṃ. Tathā hi vakkhati ‘‘maggoyeva hi maggatthāya saṃvattati maggena kātabbakiccakaraṇato’’ti. Ñāṇāyāti yāthāvato jānanāya. Tenāha ‘‘viditakaraṇaṭṭhenā’’ti. Visesañātabhāvāpādanañhi viditakaraṇaṃ. Vūpasamanatoti samucchindanavasena vūpasamanato. Dukkhādīnaṃ pariññeyyādibhāvo viya abhiññeyyabhāvopi maggavaseneva pākaṭo hotīti āha ‘‘catunnampi saccānaṃ abhiññeyyabhāvadassanato’’ti, vibhāvanatoti attho. Sambodhoti maggo ‘‘sambujjhati etenā’’ti katvā. Tassatthāyāti maggakiccatthāya. Na hi maggato añño maggakiccakaro atthi. Tenāha ‘‘maggoyeva hī’’tiādi. Atha vā sammādiṭṭhi uppajjamānā sahajātādipaccayabhāvena itare uppādeti, evaṃ sesamaggadhammāpīti evampi maggatthāya saṃvattanaṃ veditabbaṃ. Sacchikiriyāya paccakkhakammāyāti sacchikaraṇasaṅkhātapaccakkhakammāya. Nibbānāyāti vā anupādisesanibbānāya. Upasamāyāti iminā saupādisesanibbānaṃ gahitanti. Ayanti ‘‘sā hi saccāna’’ntiādinā yathāvutto atthanayo. Etthāti ‘‘cakkhukaraṇī’’tiādīsu padesu. Sāro sundaro anapanīto. Ito aññathāti ‘‘dukkhassa pariññāya diṭṭhivisuddhiṃ karotīti cakkhukaraṇī’’tiādinā atthavaṇṇanāpapañco kevalaṃ vitthāratthāya.
අයමෙවාති එත්ථ අයන්ති ඉමිනා අත්තනො අඤ්ඤෙසඤ්ච තස්සං පරිසායං අරියානං මග්ගස්ස පච්චක්ඛභාවං දස්සෙති. ආසන්නපච්චක්ඛවාචී හි අයං-සද්දො. අඤ්ඤමග්ගපටිසෙධනත්ථන්ති අඤ්ඤස්ස නිබ්බානගාමිමග්ගස්ස අත්ථිභාවපටිසෙධනත්ථං. සත්තාපටික්ඛෙපො හි ඉධ පටිසෙධනං අලබ්භමානත්තා අඤ්ඤස්ස මග්ගස්ස. බුද්ධාදීනං සාධාරණභාවො අනඤ්ඤතා. තෙනාහ බ්රහ්මා සහම්පති –
Ayamevāti ettha ayanti iminā attano aññesañca tassaṃ parisāyaṃ ariyānaṃ maggassa paccakkhabhāvaṃ dasseti. Āsannapaccakkhavācī hi ayaṃ-saddo. Aññamaggapaṭisedhanatthanti aññassa nibbānagāmimaggassa atthibhāvapaṭisedhanatthaṃ. Sattāpaṭikkhepo hi idha paṭisedhanaṃ alabbhamānattā aññassa maggassa. Buddhādīnaṃ sādhāraṇabhāvo anaññatā. Tenāha brahmā sahampati –
‘‘එකායනං ජාතිඛයන්තදස්සී,
‘‘Ekāyanaṃ jātikhayantadassī,
මග්ගං පජානාති හිතානුකම්පී;
Maggaṃ pajānāti hitānukampī;
එතෙන මග්ගෙන තරිංසු පුබ්බෙ,
Etena maggena tariṃsu pubbe,
තරිස්සන්ති යෙ ච තරන්ති ඔඝ’’න්ති. (සං. නි. 5.384, 409; මහානි. 191; චූළනි. 107, 121; නෙත්ති. 170);
Tarissanti ye ca taranti ogha’’nti. (saṃ. ni. 5.384, 409; mahāni. 191; cūḷani. 107, 121; netti. 170);
ආරකත්තාති ඉමිනා නිරුත්තිනයෙන අරිය-සද්දසිද්ධිමාහ. අරිපහානායාති අත්ථවචනමත්තං. අරයො පාපධම්මා යන්ති අපගමන්ති එතෙනාති අරියො. අරියෙන දෙසිතොති එත්ථ අරියස්ස භගවතො අයන්ති අරියො. අරියභාවප්පටිලාභායාති එත්ථ අරියකරො අරියොති උත්තරපදලොපෙන අරිය-සද්දසිද්ධි වෙදිතබ්බා. යස්මා මග්ගඞ්ගසමුදායෙ මග්ගවොහාරො හොති, සමුදායො ච සමුදායීහි සමන්නාගතො නාම හොතීති ආහ ‘‘අට්ඨහි අඞ්ගෙහි උපෙතත්තා’’ති, තස්මා අත්තනො අවයවභූතානි අට්ඨ අඞ්ගානි එතස්ස සන්තීති අට්ඨඞ්ගිකො. යස්මා පන පරමත්ථතො අඞ්ගානියෙව මග්ගො, තස්මා වුත්තං ‘‘න ච අඞ්ගවිනිමුත්තො’’ති යථා ‘‘ඡළඞ්ගො වෙදො’’ති. සදිසූදාහරණං පන දස්සෙන්තො ‘‘පඤ්චඞ්ගිකතූරියාදීනි වියා’’ති ආහ. ආදි-සද්දෙන චතුරඞ්ගිනී සෙනාති එවමාදීනං සඞ්ගහො. මාරෙන්තො ගච්ඡතීති නිරුත්තිනයෙන සද්දසිද්ධිමාහ. මග්ගතීති ගවෙසති. අරියමග්ගො හි නිබ්බානං ආරම්මණං කරොන්තො තං ගවෙසන්තො විය හොතීති. මග්ගීයති නිබ්බානත්ථිකෙහි විවට්ටූපනිස්සයපුඤ්ඤකරණතො පට්ඨාය තදත්ථං පටිපත්තිතො. ගම්මතීති එතෙන ආදිඅන්තවිපරියායෙන සද්දසිද්ධිමාහ යථා ‘‘කකූ’’ති. ‘‘සෙය්යථිදන්ති නිපාතො’’ති වත්වා තස්ස සබ්බලිඞ්ගවිභත්තිවචනසාධාරණතාය ‘‘කතමානි තානි අට්ඨඞ්ගානී’’ති වුත්තං. නනු ච අඞ්ගානි සමුදිතානි මග්ගො අන්තමසො සත්තඞ්ගවිකලස්ස අරියමග්ගස්ස අභාවතොති? සච්චමෙතං සච්චපටිවෙධෙන, මග්ගපච්චයතාය පන යථාසකං කිච්චකරණෙන පච්චෙකම්පි තානි මග්ගොයෙවාති ආහ ‘‘එකමෙකඤ්හි අඞ්ගං මග්ගොයෙවා’’ති, අඤ්ඤථා සමුදිතානම්පි නෙසං මග්ගකිච්චං න සම්භවෙය්යාති. ඉදානි තමෙවත්ථං පාළියා සමත්ථෙතුං ‘‘සම්මාදිට්ඨිමග්ගො චෙව හෙතු චා’’ති වුත්තං.
Ārakattāti iminā niruttinayena ariya-saddasiddhimāha. Aripahānāyāti atthavacanamattaṃ. Arayo pāpadhammā yanti apagamanti etenāti ariyo. Ariyena desitoti ettha ariyassa bhagavato ayanti ariyo. Ariyabhāvappaṭilābhāyāti ettha ariyakaro ariyoti uttarapadalopena ariya-saddasiddhi veditabbā. Yasmā maggaṅgasamudāye maggavohāro hoti, samudāyo ca samudāyīhi samannāgato nāma hotīti āha ‘‘aṭṭhahi aṅgehi upetattā’’ti, tasmā attano avayavabhūtāni aṭṭha aṅgāni etassa santīti aṭṭhaṅgiko. Yasmā pana paramatthato aṅgāniyeva maggo, tasmā vuttaṃ ‘‘na ca aṅgavinimutto’’ti yathā ‘‘chaḷaṅgo vedo’’ti. Sadisūdāharaṇaṃ pana dassento ‘‘pañcaṅgikatūriyādīni viyā’’ti āha. Ādi-saddena caturaṅginī senāti evamādīnaṃ saṅgaho. Mārento gacchatīti niruttinayena saddasiddhimāha. Maggatīti gavesati. Ariyamaggo hi nibbānaṃ ārammaṇaṃ karonto taṃ gavesanto viya hotīti. Maggīyati nibbānatthikehi vivaṭṭūpanissayapuññakaraṇato paṭṭhāya tadatthaṃ paṭipattito. Gammatīti etena ādiantavipariyāyena saddasiddhimāha yathā ‘‘kakū’’ti. ‘‘Seyyathidanti nipāto’’ti vatvā tassa sabbaliṅgavibhattivacanasādhāraṇatāya ‘‘katamāni tāni aṭṭhaṅgānī’’ti vuttaṃ. Nanu ca aṅgāni samuditāni maggo antamaso sattaṅgavikalassa ariyamaggassa abhāvatoti? Saccametaṃ saccapaṭivedhena, maggapaccayatāya pana yathāsakaṃ kiccakaraṇena paccekampi tāni maggoyevāti āha ‘‘ekamekañhi aṅgaṃ maggoyevā’’ti, aññathā samuditānampi nesaṃ maggakiccaṃ na sambhaveyyāti. Idāni tamevatthaṃ pāḷiyā samatthetuṃ ‘‘sammādiṭṭhimaggo ceva hetu cā’’ti vuttaṃ.
සම්මා අවිපරීතං පරිඤ්ඤාභිසමයාදිවසෙන චතුන්නං සච්චානං දස්සනං පටිවිජ්ඣනං ලක්ඛණං එතිස්සාති සම්මාදස්සනලක්ඛණා. සම්මා අවිපරීතං සම්පයුත්තධම්මෙ නිබ්බානාරම්මණෙ අභිනිරොපනං අප්පනාලක්ඛණං එතස්සාති සම්මාඅභිනිරොපනලක්ඛණො මුසාවාදාදීනං විසංවාදනාදිකිච්චතාය ලූඛානං අපරිග්ගාහකානං පටිපක්ඛභාවතො සිනිද්ධසභාවත්තා සම්පයුත්තධම්මෙ, සම්මාවාචප්පච්චයසුභාසිතසොතාරඤ්ච ජනං සම්මදෙව පරිග්ගණ්හාතීති සම්මාවාචා සම්මාපරිග්ගහො ලක්ඛණං එතිස්සාති සම්මාපරිග්ගහලක්ඛණා. යථා කායිකා කිරියා කිඤ්චි කත්තබ්බං සමුට්ඨාපෙති, සයඤ්ච සමුට්ඨහනං ඝටනං හොති, තථා සම්මාකම්මන්තසඞ්ඛාතා විරතිපීති සම්මාසමුට්ඨානලක්ඛණො සම්මාකම්මන්තො. සම්පයුත්තධම්මානං වා උක්ඛිපනං සමුට්ඨානං කායිකකිරියාය භාරුක්ඛිපනං විය. ජීවමානස්ස සත්තස්ස, සම්පයුත්තධම්මානං වා සුද්ධි වොදානං, ආජීවස්සෙව වා ජීවිතප්පවත්තියා සුද්ධි වොදානං එතෙනාති සම්මාවොදානලක්ඛණො සම්මාආජීවො. කොසජ්ජපක්ඛෙ පතිතුං අදත්වා සම්පයුත්තධම්මානං පග්ගණ්හනං අනුබලප්පදානං පග්ගහො. ආරම්මණං උපගන්ත්වා ඨානං, තස්ස වා අනිස්සජ්ජනං උපට්ඨානං. ආරම්මණෙ සම්පයුත්තධම්මානං සම්මා, සමං වා ආධානං සමාධානං. සම්මා සඞ්කප්පෙති සම්පයුත්තධම්මෙ ආරම්මණෙ අභිනිරොපෙතීති සම්මාසඞ්කප්පො. සම්මා වදති එතායාති සම්මාවාචා. සම්මා කරොති එතෙනාති සම්මාකම්මං, තදෙව සම්මාකම්මන්තො. සම්මා ආජීවති එතෙනාති සම්මාආජීවො. සම්මා වායමති උස්සහති එතෙනාති සම්මාවායාමො. සම්මා සරති අනුස්සරතීති සම්මාසති . සම්මා සමාධියති චිත්තං එතෙනාති සම්මාසමාධීති එවං සම්මාසඞ්කප්පාදීනං නිබ්බචනං වෙදිතබ්බං.
Sammā aviparītaṃ pariññābhisamayādivasena catunnaṃ saccānaṃ dassanaṃ paṭivijjhanaṃ lakkhaṇaṃ etissāti sammādassanalakkhaṇā. Sammā aviparītaṃ sampayuttadhamme nibbānārammaṇe abhiniropanaṃ appanālakkhaṇaṃ etassāti sammāabhiniropanalakkhaṇo musāvādādīnaṃ visaṃvādanādikiccatāya lūkhānaṃ apariggāhakānaṃ paṭipakkhabhāvato siniddhasabhāvattā sampayuttadhamme, sammāvācappaccayasubhāsitasotārañca janaṃ sammadeva pariggaṇhātīti sammāvācā sammāpariggaho lakkhaṇaṃ etissāti sammāpariggahalakkhaṇā. Yathā kāyikā kiriyā kiñci kattabbaṃ samuṭṭhāpeti, sayañca samuṭṭhahanaṃ ghaṭanaṃ hoti, tathā sammākammantasaṅkhātā viratipīti sammāsamuṭṭhānalakkhaṇo sammākammanto. Sampayuttadhammānaṃ vā ukkhipanaṃ samuṭṭhānaṃ kāyikakiriyāya bhārukkhipanaṃ viya. Jīvamānassa sattassa, sampayuttadhammānaṃ vā suddhi vodānaṃ, ājīvasseva vā jīvitappavattiyā suddhi vodānaṃ etenāti sammāvodānalakkhaṇo sammāājīvo. Kosajjapakkhe patituṃ adatvā sampayuttadhammānaṃ paggaṇhanaṃ anubalappadānaṃ paggaho. Ārammaṇaṃ upagantvā ṭhānaṃ, tassa vā anissajjanaṃ upaṭṭhānaṃ. Ārammaṇe sampayuttadhammānaṃ sammā, samaṃ vā ādhānaṃ samādhānaṃ. Sammā saṅkappeti sampayuttadhamme ārammaṇe abhiniropetīti sammāsaṅkappo. Sammā vadati etāyāti sammāvācā. Sammā karoti etenāti sammākammaṃ, tadeva sammākammanto. Sammā ājīvati etenāti sammāājīvo. Sammā vāyamati ussahati etenāti sammāvāyāmo. Sammā sarati anussaratīti sammāsati. Sammā samādhiyati cittaṃ etenāti sammāsamādhīti evaṃ sammāsaṅkappādīnaṃ nibbacanaṃ veditabbaṃ.
මිච්ඡාදිට්ඨින්ති සබ්බම්පි මිච්ඡාදස්සනං. තප්පච්චනීයකිලෙසෙති එත්ථ තං-සද්දෙන සම්මාදිට්ඨි. න හි මිච්ඡාදිට්ඨියා කිලෙසා පච්චනීයා, අථ ඛො සම්මාදිට්ඨියා. අවිජ්ජඤ්චාති අවිජ්ජාග්ගහණං තස්සා සංකිලෙසධම්මානං පමුඛභාවතො. තෙනාහ ‘‘අවිජ්ජා, භික්ඛවෙ, පුබ්බඞ්ගමා අකුසලානං ධම්මානං සමාපත්තියා’’ති (සං. නි. 5.1). දස්සනනිවාරකස්ස සම්මොහස්ස සමුග්ඝාතෙන අසම්මොහතො. එත්ථ ච මිච්ඡාදිට්ඨිං…පෙ.… පජහතීති එතෙන පහානාභිසමයං, නිබ්බානං ආරම්මණං කරොතීති එතෙන සච්ඡිකිරියාභිසමයං, සම්පයුත්තධම්මෙතිආදිනා භාවනාභිසමයං සම්මාදිට්ඨිකිච්චං දස්සෙති. පරිඤ්ඤාභිසමයො පන නානන්තරියතාය අත්ථතො වුත්තො එව හොතීති දට්ඨබ්බො.
Micchādiṭṭhinti sabbampi micchādassanaṃ. Tappaccanīyakileseti ettha taṃ-saddena sammādiṭṭhi. Na hi micchādiṭṭhiyā kilesā paccanīyā, atha kho sammādiṭṭhiyā. Avijjañcāti avijjāggahaṇaṃ tassā saṃkilesadhammānaṃ pamukhabhāvato. Tenāha ‘‘avijjā, bhikkhave, pubbaṅgamā akusalānaṃ dhammānaṃ samāpattiyā’’ti (saṃ. ni. 5.1). Dassananivārakassa sammohassa samugghātena asammohato. Ettha ca micchādiṭṭhiṃ…pe… pajahatīti etena pahānābhisamayaṃ, nibbānaṃ ārammaṇaṃ karotīti etena sacchikiriyābhisamayaṃ, sampayuttadhammetiādinā bhāvanābhisamayaṃ sammādiṭṭhikiccaṃ dasseti. Pariññābhisamayo pana nānantariyatāya atthato vutto eva hotīti daṭṭhabbo.
කථං පන එකමෙව ඤාණං එකස්මිං ඛණෙ චත්තාරි කිච්චානි සාධෙන්තං පවත්තති. න හි තාදිසං ලොකෙ දිට්ඨං, න ආගමො වා තාදිසො අත්ථීති න වත්තබ්බං. යථා හි පදීපො එකස්මිංයෙව ඛණෙ වට්ටිං දහති, ස්නෙහං පරියාදියති, අන්ධකාරං විධමති, ආලොකඤ්ච විදංසෙති, එවමෙතං ඤාණන්ති දට්ඨබ්බං. මග්ගසමඞ්ගිස්ස ඤාණං දුක්ඛෙපෙතං ඤාණං, දුක්ඛසමුදයෙපෙතං ඤාණං , දුක්ඛනිරොධෙපෙතං ඤාණං, දුක්ඛනිරොධගාමිනියා පටිපදායපෙතං ඤාණන්ති සුත්තපදං (විභ. 754) එත්ථ උදාහරිතබ්බං. යථා ච සම්මාදිට්ඨි පුබ්බභාගෙ දුක්ඛාදීසු විසුං විසුං පවත්තිත්වා මග්ගක්ඛණෙ එකාව චතුන්නං ඤාණානං කිච්චං සාධෙන්තී පවත්තති, එවං සම්මාසඞ්කප්පාදයො පුබ්බභාගෙ නෙක්ඛම්මසඞ්කප්පාදිනාමකා හුත්වා කාමසඞ්කප්පාදීනං පජහනවසෙන විසුං විසුං පවත්තිත්වා මග්ගක්ඛණෙ තිණ්ණං චතුන්නඤ්ච කිච්චං සාධෙන්තා පවත්තන්ති. සම්මාසමාධි පන පුබ්බභාගෙපි මග්ගක්ඛණෙපි නානායෙව හුත්වා පවත්තතීති කාමඤ්චෙත්ථ සම්මාදිට්ඨියා සබ්බෙපි පාපධම්මා පටිපක්ඛා, උජුවිපච්චනීකතාදස්සනවසෙන පන සම්මාදිට්ඨියා කිච්චනිද්දෙසෙ මිච්ඡාදිට්ඨිග්ගහණං කතං. තෙනෙව ච ‘‘තප්පච්චනීයකිලෙසෙ චා’’ති වුත්තං.
Kathaṃ pana ekameva ñāṇaṃ ekasmiṃ khaṇe cattāri kiccāni sādhentaṃ pavattati. Na hi tādisaṃ loke diṭṭhaṃ, na āgamo vā tādiso atthīti na vattabbaṃ. Yathā hi padīpo ekasmiṃyeva khaṇe vaṭṭiṃ dahati, snehaṃ pariyādiyati, andhakāraṃ vidhamati, ālokañca vidaṃseti, evametaṃ ñāṇanti daṭṭhabbaṃ. Maggasamaṅgissa ñāṇaṃ dukkhepetaṃ ñāṇaṃ, dukkhasamudayepetaṃ ñāṇaṃ , dukkhanirodhepetaṃ ñāṇaṃ, dukkhanirodhagāminiyā paṭipadāyapetaṃ ñāṇanti suttapadaṃ (vibha. 754) ettha udāharitabbaṃ. Yathā ca sammādiṭṭhi pubbabhāge dukkhādīsu visuṃ visuṃ pavattitvā maggakkhaṇe ekāva catunnaṃ ñāṇānaṃ kiccaṃ sādhentī pavattati, evaṃ sammāsaṅkappādayo pubbabhāge nekkhammasaṅkappādināmakā hutvā kāmasaṅkappādīnaṃ pajahanavasena visuṃ visuṃ pavattitvā maggakkhaṇe tiṇṇaṃ catunnañca kiccaṃ sādhentā pavattanti. Sammāsamādhi pana pubbabhāgepi maggakkhaṇepi nānāyeva hutvā pavattatīti kāmañcettha sammādiṭṭhiyā sabbepi pāpadhammā paṭipakkhā, ujuvipaccanīkatādassanavasena pana sammādiṭṭhiyā kiccaniddese micchādiṭṭhiggahaṇaṃ kataṃ. Teneva ca ‘‘tappaccanīyakilese cā’’ti vuttaṃ.
යෙසං කිලෙසානං අනුපච්ඡින්දනෙ සම්මාදිට්ඨි න උප්පජ්ජෙය්ය, තෙ මිච්ඡාදිට්ඨියා සහජෙකට්ඨතාය තදෙකට්ඨාව තප්පච්චනීයකිලෙසා දට්ඨබ්බා. සම්මාසඞ්කප්පාදීනං කිච්චනිද්දෙසෙපි එසෙව නයො. සොතාපත්තිමග්ගාදිවසෙන චත්තාරො ලොකුත්තරමග්ගභාවසාමඤ්ඤෙන එකතො කත්වා. ලොභදොසා සමුදයසච්චං, යස්ස පන සො සමුදයො තං දුක්ඛසච්චං, පහානභාවො මග්ගසච්චං, යත්ථ තං පහානං, තං නිරොධසච්චන්ති ඉමානි චත්තාරි සච්චානි. කස්මා පනෙත්ථ ලොභදොසානං විසුං ආදිතො ච ගහණං? විසුං ගහණං තාව තථාබුජ්ඣනකානං පුග්ගලානං අජ්ඣාසයවසෙන, ඉමෙහි ලොභදොසෙහි ආමිසදායාදතා, තප්පහානෙන ච ධම්මදායාදතාති දස්සනත්ථං, තදනුසාරෙන චතුසච්චයොජනාය එවං එකෙකස්ස නිය්යානමුඛං හොතීති දස්සනත්ථඤ්ච. සෙසවාරෙසුපි එසෙව නයො. ආදිතො ගහණං පන අතිවිය ඔළාරිකතාය සුපාකටභාවතො වක්ඛමානානං අඤ්ඤෙසඤ්ච පාපධම්මානං මූලභාවතො තදෙකට්ඨතාය ච වෙදිතබ්බං.
Yesaṃ kilesānaṃ anupacchindane sammādiṭṭhi na uppajjeyya, te micchādiṭṭhiyā sahajekaṭṭhatāya tadekaṭṭhāva tappaccanīyakilesā daṭṭhabbā. Sammāsaṅkappādīnaṃ kiccaniddesepi eseva nayo. Sotāpattimaggādivasena cattāro lokuttaramaggabhāvasāmaññena ekato katvā. Lobhadosā samudayasaccaṃ, yassa pana so samudayo taṃ dukkhasaccaṃ, pahānabhāvo maggasaccaṃ, yattha taṃ pahānaṃ, taṃ nirodhasaccanti imāni cattāri saccāni. Kasmā panettha lobhadosānaṃ visuṃ ādito ca gahaṇaṃ? Visuṃ gahaṇaṃ tāva tathābujjhanakānaṃ puggalānaṃ ajjhāsayavasena, imehi lobhadosehi āmisadāyādatā, tappahānena ca dhammadāyādatāti dassanatthaṃ, tadanusārena catusaccayojanāya evaṃ ekekassa niyyānamukhaṃ hotīti dassanatthañca. Sesavāresupi eseva nayo. Ādito gahaṇaṃ pana ativiya oḷārikatāya supākaṭabhāvato vakkhamānānaṃ aññesañca pāpadhammānaṃ mūlabhāvato tadekaṭṭhatāya ca veditabbaṃ.
කුජ්ඣනලක්ඛණොති කුප්පනසභාවො, චිත්තස්ස බ්යාපජ්ජනාති අත්ථො. චණ්ඩික්කං ලුද්දතා, කුරුරභාවොති අත්ථො. ආඝාතකරණරසොති ‘‘අනත්ථං මෙ අචරී’’තිආදිනා චිත්තෙ ආඝාතස්ස කරණරසො. දුස්සනපච්චුපට්ඨානොති සපරසන්තානස්ස විනාසනපච්චුපට්ඨානො ලද්ධොකාසො විය සපත්තො. උපනන්ධනං නානප්පකාරස්ස උපරූපරි නන්ධනං විය හොතීති කත්වා. තථා හෙස ‘‘වෙරඅප්පටිනිස්සජ්ජනරසො, කොධානුපබන්ධභාවපච්චුපට්ඨානො’’ති ච වුත්තො. අපරකාලෙ උපනාහොතිආදීති ආදි-සද්දෙන ‘‘උපනය්හනා උපනය්හිතත්තං ආඨපනා ඨපනා සණ්ඨපනා අනුසංසන්දනා අනුප්පබන්ධනා දළ්හීකම්ම’’න්තිආදීනං (විභ. 891) නිද්දෙසපදානං අත්ථවණ්ණනං සඞ්ගය්හති. උපනාහසමඞ්ගී හි පුග්ගලො වෙරස්ස අනිස්සජ්ජනතො ආදිත්තපූතිඅලාතං විය ජලති එව, චිත්තඤ්චස්ස ධොවියමානං අච්ඡචම්මං විය, මසිමක්ඛිතපිලොතිකා විය ච න සුජ්ඣතෙව.
Kujjhanalakkhaṇoti kuppanasabhāvo, cittassa byāpajjanāti attho. Caṇḍikkaṃ luddatā, kururabhāvoti attho. Āghātakaraṇarasoti ‘‘anatthaṃ me acarī’’tiādinā citte āghātassa karaṇaraso. Dussanapaccupaṭṭhānoti saparasantānassa vināsanapaccupaṭṭhāno laddhokāso viya sapatto. Upanandhanaṃ nānappakārassa uparūpari nandhanaṃ viya hotīti katvā. Tathā hesa ‘‘veraappaṭinissajjanaraso, kodhānupabandhabhāvapaccupaṭṭhāno’’ti ca vutto. Aparakāle upanāhotiādīti ādi-saddena ‘‘upanayhanā upanayhitattaṃ āṭhapanā ṭhapanā saṇṭhapanā anusaṃsandanā anuppabandhanā daḷhīkamma’’ntiādīnaṃ (vibha. 891) niddesapadānaṃ atthavaṇṇanaṃ saṅgayhati. Upanāhasamaṅgī hi puggalo verassa anissajjanato ādittapūtialātaṃ viya jalati eva, cittañcassa dhoviyamānaṃ acchacammaṃ viya, masimakkhitapilotikā viya ca na sujjhateva.
පරගුණමක්ඛනලක්ඛණොති උදකපුඤ්ඡනියා උදකං විය පරෙසං ගුණානං මක්ඛනසභාවො. තථාභූතො චායං අත්තනො කාරකං ගූථෙන පහරන්තං ගූථො විය පඨමතරං මක්ඛෙති එවාති දට්ඨබ්බො. තථා හෙස්ස සපරසන්තානෙසු ගුණං මක්ඛෙතීති මක්ඛොති වුච්චති. යුගග්ගාහො සමධුරග්ගහණං අසමානස්සපි අභූතස්ස සමාරොපනං. සමභාවකරණං සමීකරණං. පරෙසං ගුණප්පමාණෙන අත්තනො ගුණානං උපට්ඨානං පච්චුපට්ඨපෙතීති ආහ ‘‘පරෙසං ගුණප්පමාණෙන උපට්ඨානපච්චුපට්ඨානො’’ති. තථා හෙස පරෙසං ගුණෙ ඩංසිත්වා විය අත්තනො ගුණෙහි සමෙ කරොතීති පළාසොති වුච්චති.
Paraguṇamakkhanalakkhaṇoti udakapuñchaniyā udakaṃ viya paresaṃ guṇānaṃ makkhanasabhāvo. Tathābhūto cāyaṃ attano kārakaṃ gūthena paharantaṃ gūtho viya paṭhamataraṃ makkheti evāti daṭṭhabbo. Tathā hessa saparasantānesu guṇaṃ makkhetīti makkhoti vuccati. Yugaggāho samadhuraggahaṇaṃ asamānassapi abhūtassa samāropanaṃ. Samabhāvakaraṇaṃ samīkaraṇaṃ. Paresaṃ guṇappamāṇena attano guṇānaṃ upaṭṭhānaṃ paccupaṭṭhapetīti āha ‘‘paresaṃ guṇappamāṇena upaṭṭhānapaccupaṭṭhāno’’ti. Tathā hesa paresaṃ guṇe ḍaṃsitvā viya attano guṇehi same karotīti paḷāsoti vuccati.
පරසම්පත්තිඛීයනං පරසම්පත්තියා උසූයනං. ඉස්සති පරසම්පත්තිං න සහතීති ඉස්සා. තථා හෙසා ‘‘පරසම්පත්තියා අක්ඛමනලක්ඛණා’’ති වුච්චති. තත්ථාති පරසම්පත්තියං. අනභිරතිරසා අභිරතිපටිපක්ඛකිච්චා. විමුඛභාවපච්චුපට්ඨානා පරසම්පත්තිං පස්සිතුම්පි අප්පදානතො. නිගූහනලක්ඛණං අත්තනො සම්පත්තියා පරෙහි සාධාරණභාවාසහනතො. අසුඛායනං න සුඛනං දුක්ඛනං, අරොචනන්ති අධිප්පායො.
Parasampattikhīyanaṃ parasampattiyā usūyanaṃ. Issati parasampattiṃ na sahatīti issā. Tathā hesā ‘‘parasampattiyā akkhamanalakkhaṇā’’ti vuccati. Tatthāti parasampattiyaṃ. Anabhiratirasā abhiratipaṭipakkhakiccā. Vimukhabhāvapaccupaṭṭhānā parasampattiṃ passitumpi appadānato. Nigūhanalakkhaṇaṃ attano sampattiyā parehi sādhāraṇabhāvāsahanato. Asukhāyanaṃ na sukhanaṃ dukkhanaṃ, arocananti adhippāyo.
කතස්ස කායදුච්චරිතාදිපාපස්ස පටිච්ඡාදනං කතපාපපටිච්ඡාදනං. තස්ස පාපස්ස ආවරණභාවෙන පච්චුපතිට්ඨතීති තදාවරණපච්චුපට්ඨානා, මායා, යාය සමන්නාගතො පුග්ගලො භස්මඡන්නො විය අඞ්ගාරො, උදකඡන්නො විය ඛාණු, පිලොතිකපටිච්ඡාදිතං විය ච සත්ථං හොති. අවිජ්ජමානගුණප්පකාසනං අත්තනි අවිජ්ජමානසීලාදිගුණවිභාවනං, යෙන සාඨෙය්යෙන සමන්නාගතස්ස පුග්ගලස්ස අසන්තගුණසම්භාවනෙන චිත්තානුරූපකිරියාවිහරතො ‘‘එවංචිත්තො, එවංකිරියො’’ති දුබ්බිඤ්ඤෙය්යත්තා කුච්ඡිං වා පිට්ඨිං වා ජානිතුං න සක්කා. යතො –
Katassa kāyaduccaritādipāpassa paṭicchādanaṃ katapāpapaṭicchādanaṃ. Tassa pāpassa āvaraṇabhāvena paccupatiṭṭhatīti tadāvaraṇapaccupaṭṭhānā, māyā, yāya samannāgato puggalo bhasmachanno viya aṅgāro, udakachanno viya khāṇu, pilotikapaṭicchāditaṃ viya ca satthaṃ hoti. Avijjamānaguṇappakāsanaṃ attani avijjamānasīlādiguṇavibhāvanaṃ, yena sāṭheyyena samannāgatassa puggalassa asantaguṇasambhāvanena cittānurūpakiriyāviharato ‘‘evaṃcitto, evaṃkiriyo’’ti dubbiññeyyattā kucchiṃ vā piṭṭhiṃ vā jānituṃ na sakkā. Yato –
‘‘වාමෙන සූකරො හොති, දක්ඛිණෙන අජාමිගො;
‘‘Vāmena sūkaro hoti, dakkhiṇena ajāmigo;
සරෙන නෙලකො හොති, විසාණෙන ජරග්ගවො’’ති. (දී. නි. අට්ඨ. 2.296; විභ. අට්ඨ. 894; මහානි. අට්ඨ. 166) –
Sarena nelako hoti, visāṇena jaraggavo’’ti. (dī. ni. aṭṭha. 2.296; vibha. aṭṭha. 894; mahāni. aṭṭha. 166) –
එවං වුත්තයක්කසූකරසදිසො හොති.
Evaṃ vuttayakkasūkarasadiso hoti.
චිත්තස්ස උද්ධුමාතභාවො ථද්ධලූඛභාවො. අප්පතිස්සයවුත්තීති අනිවාතවුත්ති. අමද්දවාකාරෙන පච්චුපතිට්ඨති, අමද්දවතං වා පච්චුපට්ඨපෙතීති අමද්දවතාපච්චුපට්ඨානො, ථම්භො, යෙන සමන්නාගතො පුග්ගලො ගිලිතනඞ්ගලසීසො විය අජගරො, වාතභරිතභස්තා විය ච ථද්ධො හුත්වා ගරුට්ඨානියෙ ච දිස්වා ඔනමිතුම්පි න ඉච්ඡති, පරියන්තෙනෙව චරති. කරණස්ස උත්තරකිරියා කරණුත්තරියං. විසෙසතො පච්චනීකභාවො විපච්චනීකතා. පරෙන හි කිස්මිඤ්චි කතෙ තද්දිගුණං කරණවසෙන සාරම්භො පවත්තති.
Cittassa uddhumātabhāvo thaddhalūkhabhāvo. Appatissayavuttīti anivātavutti. Amaddavākārena paccupatiṭṭhati, amaddavataṃ vā paccupaṭṭhapetīti amaddavatāpaccupaṭṭhāno, thambho, yena samannāgato puggalo gilitanaṅgalasīso viya ajagaro, vātabharitabhastā viya ca thaddho hutvā garuṭṭhāniye ca disvā onamitumpi na icchati, pariyanteneva carati. Karaṇassa uttarakiriyā karaṇuttariyaṃ. Visesato paccanīkabhāvo vipaccanīkatā. Parena hi kismiñci kate taddiguṇaṃ karaṇavasena sārambho pavattati.
සෙය්යාදිආකාරෙහි උන්නමනං උන්නති. ඔමානොපි හි එවං කරණමුඛෙන සම්පග්ගහවසෙනෙව පවත්තති. ‘‘අහමස්මි සෙය්යො’’තිආදිනා අහංකරණං සම්පග්ගහො අහඞ්කාරො. පරෙ අභිභවිත්වා අධිකං උන්නමනං අබ්භුන්නති . යං සන්ධාය වුත්තං ‘‘පුබ්බකාලෙ අත්තානං හීනතො දහති අපරකාලෙ සෙය්යතො’’ති (විභ. 877).
Seyyādiākārehi unnamanaṃ unnati. Omānopi hi evaṃ karaṇamukhena sampaggahavaseneva pavattati. ‘‘Ahamasmi seyyo’’tiādinā ahaṃkaraṇaṃ sampaggaho ahaṅkāro. Pare abhibhavitvā adhikaṃ unnamanaṃ abbhunnati. Yaṃ sandhāya vuttaṃ ‘‘pubbakāle attānaṃ hīnato dahati aparakāle seyyato’’ti (vibha. 877).
මත්තභාවො ජාතිආදිං පටිච්ච චිත්තස්ස මජ්ජනාකාරො, යස්ස වා ධම්මස්ස වසෙන පුග්ගලො මත්තො නාම හොති, සො ධම්මො මත්තභාවො. මදග්ගාහණරසො මදස්ස ගාහණකිච්චො. මදො හි අත්තනො මජ්ජනාකාරං සම්පයුත්තධම්මෙ ගාහෙන්තො විය පවත්තමානො තංසමඞ්ගිං පුග්ගලම්පි තථා කරොන්තො විය හොති. අහඞ්කාරවසෙන පුග්ගලං අනිට්ඨං කරොන්තො චිත්තස්ස උම්මාදභාවො විය හොතීති උම්මාදපච්චුපට්ඨානො. සතියා අනිග්ගණ්හිත්වා චිත්තස්ස වොස්සජ්ජනං චිත්තවොස්සග්ගො, සතිවිරහිතොති අත්ථො. යථාවුත්තස්ස වොස්සග්ගස්ස අනුප්පදානං පුනප්පුනං විස්සජ්ජනං වොස්සග්ගානුප්පදානං. ඉමෙසං කොධාදීනං ලොභාදීනම්පි වා. ලක්ඛණාදීනීති ලක්ඛණරසපච්චුපට්ඨානානි. පදට්ඨානං පන ධම්මන්තරතාය න ගහිතං. නිබ්බචනං ‘‘කුජ්ඣතීති කොධො, උපනය්හතීති උපනාහො’’තිආදිනා සුවිඤ්ඤෙය්යමෙවාති න වුත්තං, අත්ථතො පන කොධො දොසො එව, තථා උපනාහො. පවත්තිආකාරමත්තතො හි කතො නෙසං භෙදො, මක්ඛපළාසසාරම්භා තදාකාරප්පවත්තා පටිඝසහගතචිත්තුප්පාදධම්මා, මායාසාඨෙය්යථම්භමදප්පමාදා තදාකාරප්පවත්තා ලොභසහගතචිත්තුප්පාදධම්මා. ථම්භො වා මානවිසෙසො චිත්තස්ස ථද්ධභාවෙන ගහෙතබ්බතො, තථා මදො. තථා හි සො ‘‘මානො මඤ්ඤනා’’තිආදිනා විභඞ්ගෙ (විභ. 878) නිද්දිට්ඨො. ඉධ පන මානාතිමානානං විසුං ගහිතත්තා මජ්ජනාකාරෙන පවත්තධම්මා එව ‘‘මදො’’ති ගහෙතබ්බා. සෙසානං ධම්මන්තරභාවො පාකටො එව.
Mattabhāvo jātiādiṃ paṭicca cittassa majjanākāro, yassa vā dhammassa vasena puggalo matto nāma hoti, so dhammo mattabhāvo. Madaggāhaṇaraso madassa gāhaṇakicco. Mado hi attano majjanākāraṃ sampayuttadhamme gāhento viya pavattamāno taṃsamaṅgiṃ puggalampi tathā karonto viya hoti. Ahaṅkāravasena puggalaṃ aniṭṭhaṃ karonto cittassa ummādabhāvo viya hotīti ummādapaccupaṭṭhāno. Satiyā aniggaṇhitvā cittassa vossajjanaṃ cittavossaggo, sativirahitoti attho. Yathāvuttassa vossaggassa anuppadānaṃ punappunaṃ vissajjanaṃ vossaggānuppadānaṃ. Imesaṃ kodhādīnaṃ lobhādīnampi vā. Lakkhaṇādīnīti lakkhaṇarasapaccupaṭṭhānāni. Padaṭṭhānaṃ pana dhammantaratāya na gahitaṃ. Nibbacanaṃ ‘‘kujjhatīti kodho, upanayhatīti upanāho’’tiādinā suviññeyyamevāti na vuttaṃ, atthato pana kodho doso eva, tathā upanāho. Pavattiākāramattato hi kato nesaṃ bhedo, makkhapaḷāsasārambhā tadākārappavattā paṭighasahagatacittuppādadhammā, māyāsāṭheyyathambhamadappamādā tadākārappavattā lobhasahagatacittuppādadhammā. Thambho vā mānaviseso cittassa thaddhabhāvena gahetabbato, tathā mado. Tathā hi so ‘‘māno maññanā’’tiādinā vibhaṅge (vibha. 878) niddiṭṭho. Idha pana mānātimānānaṃ visuṃ gahitattā majjanākārena pavattadhammā eva ‘‘mado’’ti gahetabbā. Sesānaṃ dhammantarabhāvo pākaṭo eva.
කස්මා පනෙත්ථ එතෙ එව අට්ඨ දුකා ගහිතා, කිමිතො අඤ්ඤෙපි කිලෙසධම්මා නත්ථීති? නො නත්ථි, ඉමෙ පන ආමිසදායාදස්ස සවිසෙසං කිලෙසාය සංවත්තන්තීති තං විසෙසං විභාවෙන්තෙන ආමිසදායාදස්ස ලොභාදීනං පවත්තනාකාරං දස්සෙතුං ‘‘විසෙසතො’’තිආදි ආරද්ධං. තත්ථ එත්ථාති එතෙසු ලොභාදීසු. අලභන්තො ආමිසන්ති අධිප්පායො. තතුත්තරි උප්පන්නො කොධොති ආනෙත්වා සම්බන්ධිතබ්බං. සන්තෙපීති විජ්ජමානෙපි. ඉස්සතීති ඉස්සං ජනෙති. පදුස්සතීති තස්සෙව වෙවචනං. තථා හි සා ‘‘ඉස්සති දුස්සති පදුස්සතී’’තිආදිනා නිද්දිට්ඨා. යස්මා වා ඉස්සං ජනෙන්තො එකංසතො පදුට්ඨචිත්තො එව හොති, තස්මා ‘‘පදුස්සතී’’ති වුත්තං. අස්සාති ආමිසදායාදස්ස. එවං පටිපන්නොති එවං අසන්තගුණප්පකාසනං පටිපදං පටිපන්නො. ඔවදිතුං අසක්කුණෙය්යොති එතෙන ථම්භො නාම දොවචස්සකරණො ධම්මොති දස්සෙති. කිඤ්චි වදති ඔවාදදානවසෙන. ථම්භෙන…පෙ.… මඤ්ඤන්තොති ඉමිනා ච ථම්භස්ස මානවිසෙසභාවං දස්සෙති, ථම්භෙන වා හෙතුනාති අත්ථො. මත්තො සමානොති මත්තො හොන්තො. කාම…පෙ.… පමජ්ජතීති එතෙන මදවසෙන එකංසතො පමාදමාපජ්ජතීති දස්සෙති.
Kasmā panettha ete eva aṭṭha dukā gahitā, kimito aññepi kilesadhammā natthīti? No natthi, ime pana āmisadāyādassa savisesaṃ kilesāya saṃvattantīti taṃ visesaṃ vibhāventena āmisadāyādassa lobhādīnaṃ pavattanākāraṃ dassetuṃ ‘‘visesato’’tiādi āraddhaṃ. Tattha etthāti etesu lobhādīsu. Alabhanto āmisanti adhippāyo. Tatuttari uppanno kodhoti ānetvā sambandhitabbaṃ. Santepīti vijjamānepi. Issatīti issaṃ janeti. Padussatīti tasseva vevacanaṃ. Tathā hi sā ‘‘issati dussati padussatī’’tiādinā niddiṭṭhā. Yasmā vā issaṃ janento ekaṃsato paduṭṭhacitto eva hoti, tasmā ‘‘padussatī’’ti vuttaṃ. Assāti āmisadāyādassa. Evaṃ paṭipannoti evaṃ asantaguṇappakāsanaṃ paṭipadaṃ paṭipanno. Ovadituṃ asakkuṇeyyoti etena thambho nāma dovacassakaraṇo dhammoti dasseti. Kiñci vadati ovādadānavasena. Thambhena…pe… maññantoti iminā ca thambhassa mānavisesabhāvaṃ dasseti, thambhena vā hetunāti attho. Matto samānoti matto honto. Kāma…pe… pamajjatīti etena madavasena ekaṃsato pamādamāpajjatīti dasseti.
එවන්ති ඉමිනා ආමිසදායාදස්ස ලොභාදීනං උප්පත්තික්කමදස්සනෙනෙව ඉධ පාළියං නෙසං දෙසනාක්කමොපි දස්සිතොති දට්ඨබ්බො. න කෙවලං ඉමෙහෙව, අථ ඛො අඤ්ඤෙහි ච එවරූපෙහි පාපකෙහි ධම්මෙහි අපරිමුත්තො හොතීති සම්බන්ධො. කෙ පන තෙති? අත්රිච්ඡතාමහිච්ඡතාදයොති. එවං මහාදීනවා ආමිසදායාදතාති තතො බලවතරො සංවෙගො ජනෙතබ්බොති අයමෙත්ථ ඔවාදො වෙදිතබ්බො. එත්ථාති එතස්මිං සුත්තෙ. සබ්බත්ථාති සබ්බෙසු වාරෙසු. නිබ්බිසෙසොයෙවාති එතෙනෙව පඨමතරං ඉධ දස්සිතසච්චයොජනානයෙන සබ්බවාරෙසු යොජෙතබ්බොති වෙදිතබ්බො.
Evanti iminā āmisadāyādassa lobhādīnaṃ uppattikkamadassaneneva idha pāḷiyaṃ nesaṃ desanākkamopi dassitoti daṭṭhabbo. Na kevalaṃ imeheva, atha kho aññehi ca evarūpehi pāpakehi dhammehi aparimutto hotīti sambandho. Ke pana teti? Atricchatāmahicchatādayoti. Evaṃ mahādīnavā āmisadāyādatāti tato balavataro saṃvego janetabboti ayamettha ovādo veditabbo. Etthāti etasmiṃ sutte. Sabbatthāti sabbesu vāresu. Nibbisesoyevāti eteneva paṭhamataraṃ idha dassitasaccayojanānayena sabbavāresu yojetabboti veditabbo.
ඤාණපරිචයපාටවත්ථන්ති මග්ගස්ස අට්ඨඞ්ගසත්තඞ්ගතාදිවිසෙසවිභාවනාය ඤාණස්ස ආසෙවනට්ඨෙන පරිචයො ඤාණපරිචයො, තස්ස පටුභාවත්ථං කොසල්ලත්ථං. එත්ථාති අරියමග්ගෙ. භෙදොති විසෙසො. කමොති අඞ්ගානං දෙසනානුපුබ්බී. භාවනානයොති භාවනාවිධි. ‘‘කදාචි අට්ඨඞ්ගිකො, කදාචි සත්තඞ්ගිකො’’ති සඞ්ඛෙපතො වුත්තමත්ථං විවරන්තො පුන ‘‘අයං හී’’තිආදිමාහ. තත්ථ ලොකුත්තරපඨමජ්ඣානවසෙනාති ලොකුත්තරස්ස පඨමජ්ඣානස්ස වසෙන. එත්ථ ච කෙචි ඣානධම්මා මග්ගසභාවාති එකන්තතො ඣානං මග්ගතො විසුං කත්වා වත්තුං න සක්කාති ‘‘ලොකුත්තරපඨමජ්ඣානසහිතො’’ති අවත්වා ‘‘ලොකුත්තරපඨමජ්ඣානවසෙන’’ඉච්චෙව වුත්තං. අථ වා ලොකුත්තරපඨමජ්ඣානවසෙනාති ලොකුත්තරා හුත්වා පඨමජ්ඣානස්ස වසෙනාති එවමෙත්ථ අත්ථො වෙදිතබ්බො. අරියමග්ගො හි විපස්සනාය පාදකභූතස්ස, සම්මසිතස්ස වා පඨමජ්ඣානස්ස වසෙන අට්ඨඞ්ගිකො හොති. අථ වා අඣානලාභිනො සුක්ඛවිපස්සකස්ස, ඣානලාභිනො වා පාදකමකත්වා පඨමජ්ඣානස්ස, පකිණ්ණකසඞ්ඛාරානං වා සම්මසනෙ උප්පන්නො අරියමග්ගො අට්ඨඞ්ගිකො හොති, ස්වාස්ස අට්ඨඞ්ගිකභාවො පඨමජ්ඣානිකභාවෙනාති දස්සෙන්තො ‘‘පඨමජ්ඣානවසෙනා’’ති ආහ. එවං ‘‘අවසෙසජ්ඣානවසෙනා’’ති එත්ථාති යථාරහං අත්ථො වෙදිතබ්බො.
Ñāṇaparicayapāṭavatthanti maggassa aṭṭhaṅgasattaṅgatādivisesavibhāvanāya ñāṇassa āsevanaṭṭhena paricayo ñāṇaparicayo, tassa paṭubhāvatthaṃ kosallatthaṃ. Etthāti ariyamagge. Bhedoti viseso. Kamoti aṅgānaṃ desanānupubbī. Bhāvanānayoti bhāvanāvidhi. ‘‘Kadāci aṭṭhaṅgiko, kadāci sattaṅgiko’’ti saṅkhepato vuttamatthaṃ vivaranto puna ‘‘ayaṃ hī’’tiādimāha. Tattha lokuttarapaṭhamajjhānavasenāti lokuttarassa paṭhamajjhānassa vasena. Ettha ca keci jhānadhammā maggasabhāvāti ekantato jhānaṃ maggato visuṃ katvā vattuṃ na sakkāti ‘‘lokuttarapaṭhamajjhānasahito’’ti avatvā ‘‘lokuttarapaṭhamajjhānavasena’’icceva vuttaṃ. Atha vā lokuttarapaṭhamajjhānavasenāti lokuttarā hutvā paṭhamajjhānassa vasenāti evamettha attho veditabbo. Ariyamaggo hi vipassanāya pādakabhūtassa, sammasitassa vā paṭhamajjhānassa vasena aṭṭhaṅgiko hoti. Atha vā ajhānalābhino sukkhavipassakassa, jhānalābhino vā pādakamakatvā paṭhamajjhānassa, pakiṇṇakasaṅkhārānaṃ vā sammasane uppanno ariyamaggo aṭṭhaṅgiko hoti, svāssa aṭṭhaṅgikabhāvo paṭhamajjhānikabhāvenāti dassento ‘‘paṭhamajjhānavasenā’’ti āha. Evaṃ ‘‘avasesajjhānavasenā’’ti etthāti yathārahaṃ attho veditabbo.
යදි අරියමග්ගො සත්තඞ්ගිකොපි හොති, අථ කස්මා පාළියං ‘‘අට්ඨඞ්ගිකො’’ඉච්චෙව වුත්තන්ති ආහ ‘‘උක්කට්ඨනිද්දෙසතො’’තිආදි. යථා චෙත්ථ පටිපදාය මග්ගවසෙන අට්ඨඞ්ගිකසත්තඞ්ගිකභෙදො , එවං බොජ්ඣඞ්ගවසෙන සත්තඞ්ගිකඡළඞ්ගිකභෙදො වෙදිතබ්බො අප්පීතිකජ්ඣානවසෙන ඡළඞ්ගිකත්තා, මග්ගවසෙන පන දෙසනා ආගතාති ස්වායං භෙදො අට්ඨකථායං න උද්ධටො. ඉතො පරන්ති ඉතො අට්ඨඞ්ගතො පරං උක්කංසතො, අවකංසතො පන සත්තඞ්ගතො පරං මග්ගඞ්ගං නාම නත්ථීති. නනු මග්ගවිභඞ්ගෙ (විභ. 493-502) පඤ්චඞ්ගිකවාරෙ පඤ්චෙව මග්ගඞ්ගානි උද්ධටානි, මහාසළායතනෙ (ම. නි. 3.431) ච ‘‘යා තථාභූතස්ස දිට්ඨි, යො තථාභූතස්ස සඞ්කප්පො, යො තථාභූතස්ස වායාමො, යා තථාභූතස්ස සති, යො තථාභූතස්ස සමාධි, ස්වාස්ස හොති සම්මාසමාධී’’ති වත්වා පුබ්බභාගවසෙන පන ‘‘පුබ්බෙව ඛො පනස්ස කායකම්මං වචීකම්මං ආජීවො සුපරිසුද්ධො හොතී’’ති සම්මාවාචාදයො ආගතාති? සච්චමෙතං, තං පන සම්මාදිට්ඨිආදීනං පඤ්චන්නං කාරාපකඞ්ගානං අතිරෙකකිච්චදස්සනවසෙන වුත්තං, තස්මා න අරියමග්ගො සම්මාවාචාදිවිරහිතො අත්ථීති ‘‘ඉතො පරඤ්හි මග්ගඞ්ගං නත්ථී’’ති සුවුත්තමෙතන්ති දට්ඨබ්බං.
Yadi ariyamaggo sattaṅgikopi hoti, atha kasmā pāḷiyaṃ ‘‘aṭṭhaṅgiko’’icceva vuttanti āha ‘‘ukkaṭṭhaniddesato’’tiādi. Yathā cettha paṭipadāya maggavasena aṭṭhaṅgikasattaṅgikabhedo , evaṃ bojjhaṅgavasena sattaṅgikachaḷaṅgikabhedo veditabbo appītikajjhānavasena chaḷaṅgikattā, maggavasena pana desanā āgatāti svāyaṃ bhedo aṭṭhakathāyaṃ na uddhaṭo. Ito paranti ito aṭṭhaṅgato paraṃ ukkaṃsato, avakaṃsato pana sattaṅgato paraṃ maggaṅgaṃ nāma natthīti. Nanu maggavibhaṅge (vibha. 493-502) pañcaṅgikavāre pañceva maggaṅgāni uddhaṭāni, mahāsaḷāyatane (ma. ni. 3.431) ca ‘‘yā tathābhūtassa diṭṭhi, yo tathābhūtassa saṅkappo, yo tathābhūtassa vāyāmo, yā tathābhūtassa sati, yo tathābhūtassa samādhi, svāssa hoti sammāsamādhī’’ti vatvā pubbabhāgavasena pana ‘‘pubbeva kho panassa kāyakammaṃ vacīkammaṃ ājīvo suparisuddho hotī’’ti sammāvācādayo āgatāti? Saccametaṃ, taṃ pana sammādiṭṭhiādīnaṃ pañcannaṃ kārāpakaṅgānaṃ atirekakiccadassanavasena vuttaṃ, tasmā na ariyamaggo sammāvācādivirahito atthīti ‘‘ito parañhi maggaṅgaṃ natthī’’ti suvuttametanti daṭṭhabbaṃ.
සබ්බකුසලානන්ති සබ්බෙසං කුසලධම්මානං. නිද්ධාරණෙ චෙතං සාමිවචනං. කාමාවචරාදිවසෙන තංතංකුසලධම්මෙසු සා සම්මාදිට්ඨි සෙට්ඨා. තස්සා සෙට්ඨභාවෙන හි ‘‘පඤ්ඤාජීවිං ජීවිතමාහු සෙට්ඨ’’න්ති (සං. නි. 1.246; සු. නි. 184) වුත්තං, මග්ගසම්මාදිට්ඨියා පන සබ්බසෙට්ඨභාවෙ වත්තබ්බමෙව නත්ථි. කුසලවාරෙති කුසලුප්පත්තිසමයෙ. පුබ්බඞ්ගමා කුසලාදිධම්මානං යාථාවසභාවබොධෙන සම්පයුත්තධම්මානං පරිණායකභාවතො. තෙනෙවාහ ‘‘සම්මාදිට්ඨිං සම්මාදිට්ඨීති පජානාතී’’තිආදි. සා සම්මාදිට්ඨි පභවො එතස්සාති තප්පභවො, සම්මාසඞ්කප්පො. සම්මාදස්සනවසෙන හි සම්මාසඞ්කප්පො හොති. තතො අභිනිබ්බත්තානීති තප්පභවාභිනිබ්බත්තානි. තප්පභවාභිනිබ්බත්තානිපි ‘‘තදභිනිබ්බත්තානී’’ති වුච්චන්ති කාරණකාරණෙපි කාරණූපචාරතොති ආහ ‘‘තප්පභවාභිනිබ්බත්තානි සෙසඞ්ගානී’’ති. තෙනාහ ‘‘සම්මාදිට්ඨිස්සා’’තිආදි. යථා හි සම්මාදස්සනං සම්මාවිතක්කනස්ස විසෙසපච්චයො, එවං සම්මාවිතක්කනං සම්මාපරිග්ගහස්ස සම්මාපරිග්ගහො සම්මාසමුට්ඨානස්ස, සම්මාසමුට්ඨානං සම්මාවොදානස්ස, සම්මාවොදානං සම්මාවායාමස්ස, සම්මාවායාමො සම්මාඋපට්ඨානස්ස, සම්මාඋපට්ඨානං සම්මාධානස්ස විසෙසපච්චයො, තස්මා ‘‘පුරිමං පුරිමං පච්ඡිමස්ස පච්ඡිමස්ස විසෙසපච්චයො හොතී’’ති ඉමිනා විසෙසපච්චයභාවදස්සනත්ථෙන කමෙන එතානි සම්මාදිට්ඨිආදීනි අඞ්ගානි වුත්තානීති දස්සිතානි.
Sabbakusalānanti sabbesaṃ kusaladhammānaṃ. Niddhāraṇe cetaṃ sāmivacanaṃ. Kāmāvacarādivasena taṃtaṃkusaladhammesu sā sammādiṭṭhi seṭṭhā. Tassā seṭṭhabhāvena hi ‘‘paññājīviṃ jīvitamāhu seṭṭha’’nti (saṃ. ni. 1.246; su. ni. 184) vuttaṃ, maggasammādiṭṭhiyā pana sabbaseṭṭhabhāve vattabbameva natthi. Kusalavāreti kusaluppattisamaye. Pubbaṅgamā kusalādidhammānaṃ yāthāvasabhāvabodhena sampayuttadhammānaṃ pariṇāyakabhāvato. Tenevāha ‘‘sammādiṭṭhiṃ sammādiṭṭhīti pajānātī’’tiādi. Sā sammādiṭṭhi pabhavo etassāti tappabhavo, sammāsaṅkappo. Sammādassanavasena hi sammāsaṅkappo hoti. Tato abhinibbattānīti tappabhavābhinibbattāni. Tappabhavābhinibbattānipi ‘‘tadabhinibbattānī’’ti vuccanti kāraṇakāraṇepi kāraṇūpacāratoti āha ‘‘tappabhavābhinibbattāni sesaṅgānī’’ti. Tenāha ‘‘sammādiṭṭhissā’’tiādi. Yathā hi sammādassanaṃ sammāvitakkanassa visesapaccayo, evaṃ sammāvitakkanaṃ sammāpariggahassa sammāpariggaho sammāsamuṭṭhānassa, sammāsamuṭṭhānaṃ sammāvodānassa, sammāvodānaṃ sammāvāyāmassa, sammāvāyāmo sammāupaṭṭhānassa, sammāupaṭṭhānaṃ sammādhānassa visesapaccayo, tasmā ‘‘purimaṃ purimaṃ pacchimassa pacchimassa visesapaccayo hotī’’ti iminā visesapaccayabhāvadassanatthena kamena etāni sammādiṭṭhiādīni aṅgāni vuttānīti dassitāni.
භාවනානයොති සමථවිපස්සනානං යුගනද්ධභාවෙන පවත්තො භාවනාවිධි. අයඤ්හි අරියමග්ගක්ඛණෙ භාවනාවිධි. තස්ස පන පුබ්බභාගෙ භාවනානයො කස්සචි සමථපුබ්බඞ්ගමො හොති , කස්සචි විපස්සනාපුබ්බඞ්ගමොති. තං විධිං දස්සෙතුං ‘‘කොචී’’තිආදි ආරද්ධං. තත්ථ පඨමො සමථයානිකස්ස වසෙන වුත්තො, දුතියො විපස්සනායානිකස්ස. තෙනාහ ‘‘ඉධෙකච්චො’’තිආදි. තන්ති සමථං සමාධිං, ඣානධම්මෙති වා අත්ථො. තංසම්පයුත්තෙති සමාධිසම්පයුත්තෙ, ඣානසම්පයුත්තෙ වා ධම්මෙ. අයඤ්ච නයො යෙභුය්යෙන සමථයානිකා අරූපමුඛෙන, තත්ථාපි ඣානමුඛෙන විපස්සනාභිනිවෙසං කරොන්තීති කත්වා වුත්තො. විපස්සනං භාවයතොති පටිපදාඤාණදස්සනවිසුද්ධිං ආරභිත්වා යථාධිගතං තරුණවිපස්සනං වඩ්ඪෙන්තස්ස. මග්ගො සඤ්ජායතීති පුබ්බභාගියො ලොකියමග්ගො උප්පජ්ජති. ආසෙවති නිබ්බිදානුපස්සනාවසෙන. භාවෙති මුඤ්චිතුකම්යතාවසෙන. බහුලීකරොති පටිසඞ්ඛානුපස්සනාවසෙන. ආසෙවති වා භයතූපට්ඨානඤාණවසෙන. බහුලීකරොති වුට්ඨානගාමිනිවිපස්සනාවසෙන. සංයොජනානි පහීයන්ති, අනුසයා බ්යන්තී හොන්ති මග්ගපටිපාටියා.
Bhāvanānayoti samathavipassanānaṃ yuganaddhabhāvena pavatto bhāvanāvidhi. Ayañhi ariyamaggakkhaṇe bhāvanāvidhi. Tassa pana pubbabhāge bhāvanānayo kassaci samathapubbaṅgamo hoti , kassaci vipassanāpubbaṅgamoti. Taṃ vidhiṃ dassetuṃ ‘‘kocī’’tiādi āraddhaṃ. Tattha paṭhamo samathayānikassa vasena vutto, dutiyo vipassanāyānikassa. Tenāha ‘‘idhekacco’’tiādi. Tanti samathaṃ samādhiṃ, jhānadhammeti vā attho. Taṃsampayutteti samādhisampayutte, jhānasampayutte vā dhamme. Ayañca nayo yebhuyyena samathayānikā arūpamukhena, tatthāpi jhānamukhena vipassanābhinivesaṃ karontīti katvā vutto. Vipassanaṃ bhāvayatoti paṭipadāñāṇadassanavisuddhiṃ ārabhitvā yathādhigataṃ taruṇavipassanaṃ vaḍḍhentassa. Maggo sañjāyatīti pubbabhāgiyo lokiyamaggo uppajjati. Āsevati nibbidānupassanāvasena. Bhāveti muñcitukamyatāvasena. Bahulīkaroti paṭisaṅkhānupassanāvasena. Āsevati vā bhayatūpaṭṭhānañāṇavasena. Bahulīkaroti vuṭṭhānagāminivipassanāvasena. Saṃyojanāni pahīyanti,anusayā byantī honti maggapaṭipāṭiyā.
සමථං අනුප්පාදෙත්වාවාති අවධාරණෙන උපචාරසමාධිං නිවත්තෙති, න ඛණිකසමාධිං. න හි ඛණිකසමාධිං විනා විපස්සනා සම්භවති. විපස්සනාපාරිපූරියාති විපස්සනාය පරිපුණ්ණතාය වුට්ඨානගාමිනිභාවප්පත්තියා. තත්ථජාතානන්ති තස්මිං අරියමග්ගක්ඛණෙ උප්පන්නානං සම්මාදිට්ඨිආදීනං ධම්මානං. නිද්ධාරණෙ චෙතං සාමිවචනං. වවස්සග්ගාරම්මණතොති වවස්සග්ගස්ස ආරම්මණතාය. වවස්සග්ගො වොස්සග්ගො පටිනිස්සග්ගොති ච අපවග්ගොති ච අත්ථතො එකං, නිබ්බානන්ති වුත්තං හොති, තස්මා නිබ්බානස්ස ආරම්මණකරණෙනාති අත්ථො. චිත්තස්ස එකග්ගතාති මග්ගසම්මාසමාධිමාහ. අරියමග්ගො හි එකන්ත සමාහිතො අසමාධානහෙතූනං කිලෙසානං සමුච්ඡෙදනතො. සෙසං වුත්තනයමෙව.
Samathaṃ anuppādetvāvāti avadhāraṇena upacārasamādhiṃ nivatteti, na khaṇikasamādhiṃ. Na hi khaṇikasamādhiṃ vinā vipassanā sambhavati. Vipassanāpāripūriyāti vipassanāya paripuṇṇatāya vuṭṭhānagāminibhāvappattiyā. Tatthajātānanti tasmiṃ ariyamaggakkhaṇe uppannānaṃ sammādiṭṭhiādīnaṃ dhammānaṃ. Niddhāraṇe cetaṃ sāmivacanaṃ. Vavassaggārammaṇatoti vavassaggassa ārammaṇatāya. Vavassaggo vossaggo paṭinissaggoti ca apavaggoti ca atthato ekaṃ, nibbānanti vuttaṃ hoti, tasmā nibbānassa ārammaṇakaraṇenāti attho. Cittassa ekaggatāti maggasammāsamādhimāha. Ariyamaggo hi ekanta samāhito asamādhānahetūnaṃ kilesānaṃ samucchedanato. Sesaṃ vuttanayameva.
යුගනද්ධාව හොන්ති තදා සමාධිපඤ්ඤානං සමරසතාය ඉච්ඡිතබ්බතො. මග්ගක්ඛණෙ හි න සමථභාවනායං විය සමාධි, විපස්සනාභාවනායං විය ච පඤ්ඤා කිච්චතො අධිකා ඉච්ඡිතබ්බා, සමරසතාය පන අඤ්ඤමඤ්ඤස්ස අනතිවත්තනට්ඨෙන ද්වෙපි යුගනද්ධා විය පවත්තන්ති. තෙන වුත්තං ‘‘සමථවිපස්සනා යුගනද්ධාව හොන්තී’’ති.
Yuganaddhāvahonti tadā samādhipaññānaṃ samarasatāya icchitabbato. Maggakkhaṇe hi na samathabhāvanāyaṃ viya samādhi, vipassanābhāvanāyaṃ viya ca paññā kiccato adhikā icchitabbā, samarasatāya pana aññamaññassa anativattanaṭṭhena dvepi yuganaddhā viya pavattanti. Tena vuttaṃ ‘‘samathavipassanā yuganaddhāva hontī’’ti.
ධම්මදායාදසුත්තවණ්ණනාය ලීනත්ථප්පකාසනා සමත්තා.
Dhammadāyādasuttavaṇṇanāya līnatthappakāsanā samattā.
Related texts:
තිපිටක (මූල) • Tipiṭaka (Mūla) / සුත්තපිටක • Suttapiṭaka / මජ්ඣිමනිකාය • Majjhimanikāya / 3. ධම්මදායාදසුත්තං • 3. Dhammadāyādasuttaṃ
අට්ඨකථා • Aṭṭhakathā / සුත්තපිටක (අට්ඨකථා) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / මජ්ඣිමනිකාය (අට්ඨකථා) • Majjhimanikāya (aṭṭhakathā) / 3. ධම්මදායාදසුත්තවණ්ණනා • 3. Dhammadāyādasuttavaṇṇanā