Library / Tipiṭaka / ਤਿਪਿਟਕ • Tipiṭaka / ਮਜ੍ਝਿਮਨਿਕਾਯ (ਟੀਕਾ) • Majjhimanikāya (ṭīkā)

    ੩. ਧਮ੍ਮਦਾਯਾਦਸੁਤ੍ਤવਣ੍ਣਨਾ

    3. Dhammadāyādasuttavaṇṇanā

    ੨੯. ਤਸ੍ਮਾ ਤਂ ਦਸ੍ਸੇਤ੍વਾਤਿ ਯਸ੍ਮਾ ਸੁਤ੍ਤਨ੍ਤવਣ੍ਣਨਾ ਸੁਤ੍ਤਨਿਕ੍ਖੇਪਂ ਦਸ੍ਸੇਤ੍વਾ વੁਚ੍ਚਮਾਨਾ ਪਾਕਟਾ ਹੋਤਿ, ਯਸ੍ਮਾ ਚਸ੍ਸ ਧਮ੍ਮਦਾਯਾਦਸੁਤ੍ਤਸ੍ਸ ਅਟ੍ਠੁਪ੍ਪਤ੍ਤਿਕੋ ਨਿਕ੍ਖੇਪੋ, ਤਸ੍ਮਾ ਤਂ ਨਿਕ੍ਖੇਪਂ ਦਸ੍ਸੇਤ੍વਾ, ਕਥੇਤ੍વਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਲਾਭਸਕ੍ਕਾਰੇਤਿ (ਸਂ॰ ਨਿ॰ ਟੀ॰ ੨.੨.੬੩) ਲਾਭਸਕ੍ਕਾਰਸਙ੍ਖਾਤਾਯ ਅਟ੍ਠੁਪ੍ਪਤ੍ਤਿਯਾਤਿ ਕੇਚਿ, ਲਾਭਸਕ੍ਕਾਰੇ વਾ ਅਟ੍ਠੁਪ੍ਪਤ੍ਤਿਯਾਤਿ ਅਪਰੇ। ਯਾ ਹਿ ਲਾਭਸਕ੍ਕਾਰਨਿਮਿਤ੍ਤਂ ਤਦਾ ਭਿਕ੍ਖੂਸੁ ਪਚ੍ਚਯਬਾਹੁਲ੍ਲਿਕਤਾ ਜਾਤਾ, ਤਂ ਅਟ੍ਠੁਪ੍ਪਤ੍ਤਿਂ ਕਤ੍વਾ ਭਗવਾ ਇਮਂ ਦੇਸੇਸੀਤਿ। ਯਮਕਮਹਾਮੇਘੋਤਿ ਹੇਟ੍ਠਾਓਲਮ੍ਬਨਉਪਰਿਉਗ੍ਗਮਨવਸੇਨ ਸਤਪਟਲੋ ਸਹਸ੍ਸਪਟਲੋ ਯੁਗਲ਼ਮਹਾਮੇਘੋ। ਤਿਟ੍ਠਨ੍ਤਿ ਚੇવ ਭਗવਤਿ ਕਤ੍ਥਚਿ ਨਿਬਦ੍ਧવਾਸਂ વਸਨ੍ਤੇ, ਚਾਰਿਕਂ ਪਨ ਗਚ੍ਛਨ੍ਤੇ ਅਨੁਬਨ੍ਧਨ੍ਤਿ ਚ। ਭਿਕ੍ਖੂਨਮ੍ਪਿ ਯੇਭੁਯ੍ਯੇਨ ਕਪ੍ਪਸਤਸਹਸ੍ਸਂ ਤਤੋ ਭਿਯ੍ਯੋਪਿ ਪੂਰਿਤਦਾਨਪਾਰਮਿਸਞ੍ਚਯਤ੍ਤਾ ਤਦਾ ਮਹਾਲਾਭਸਕ੍ਕਾਰੋ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜੀਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘ਏવਂ ਭਿਕ੍ਖੁਸਙ੍ਘਸ੍ਸਪੀ’’ਤਿ।

    29.Tasmātaṃ dassetvāti yasmā suttantavaṇṇanā suttanikkhepaṃ dassetvā vuccamānā pākaṭā hoti, yasmā cassa dhammadāyādasuttassa aṭṭhuppattiko nikkhepo, tasmā taṃ nikkhepaṃ dassetvā, kathetvāti attho. Lābhasakkāreti (saṃ. ni. ṭī. 2.2.63) lābhasakkārasaṅkhātāya aṭṭhuppattiyāti keci, lābhasakkāre vā aṭṭhuppattiyāti apare. Yā hi lābhasakkāranimittaṃ tadā bhikkhūsu paccayabāhullikatā jātā, taṃ aṭṭhuppattiṃ katvā bhagavā imaṃ desesīti. Yamakamahāmeghoti heṭṭhāolambanaupariuggamanavasena satapaṭalo sahassapaṭalo yugaḷamahāmegho. Tiṭṭhanti ceva bhagavati katthaci nibaddhavāsaṃ vasante, cārikaṃ pana gacchante anubandhanti ca. Bhikkhūnampi yebhuyyena kappasatasahassaṃ tato bhiyyopi pūritadānapāramisañcayattā tadā mahālābhasakkāro uppajjīti vuttaṃ ‘‘evaṃ bhikkhusaṅghassapī’’ti.

    ਸਕ੍ਕਤੋਤਿ ਸਕ੍ਕਾਰਪ੍ਪਤੋ। ਗਰੁਕਤੋਤਿ ਗਰੁਕਾਰਪ੍ਪਤ੍ਤੋ। ਮਾਨਿਤੋਤਿ ਬਹੁਮਤੋ ਮਨਸਾ ਪਿਯਾਯਿਤੋ ਚ। ਪੂਜਿਤੋਤਿ ਮਾਲਾਦਿਪੂਜਾਯ ਚੇવ ਚਤੁਪਚ੍ਚਯਾਭਿਪੂਜਾਯ ਚ ਪੂਜਿਤੋ। ਅਪਚਿਤੋਤਿ ਅਪਚਾਯਨਪ੍ਪਤ੍ਤੋ। ਯਸ੍ਸ ਹਿ ਚਤ੍ਤਾਰੋ ਪਚ੍ਚਯੇ ਸਕ੍ਕਤ੍વਾਪਿ ਅਭਿਸਙ੍ਖਤੇ ਪਣੀਤਪਣੀਤੇ ਉਪਨੇਨ੍ਤਿ, ਸੋ ਸਕ੍ਕਤੋ। ਯਸ੍ਮਿਂ ਗਰੁਭਾવਂ ਪਚ੍ਚੁਪਟ੍ਠਪੇਤ੍વਾ ਤੇ ਦੇਨ੍ਤਿ, ਸੋ ਗਰੁਕਤੋ। ਯਂ ਮਨਸਾ ਪਿਯਾਯਨ੍ਤਿ ਬਹੁਮਞ੍ਞਨ੍ਤਿ ਚ, ਸੋ ਬਹੁਮਤੋ। ਯਸ੍ਸ ਸਬ੍ਬਮੇਤਂ ਪੂਜਾવਸੇਨ ਕਰੋਨ੍ਤਿ, ਸੋ ਪੂਜਿਤੋ। ਯਸ੍ਸ ਅਭਿવਾਦਨਪਚ੍ਚੁਟ੍ਠਾਨਞ੍ਜਲਿਕਮ੍ਮਾਦਿવਸੇਨ ਪਰਮਨਿਪਚ੍ਚਕਾਰਂ ਕਰੋਨ੍ਤਿ, ਸੋ ਅਪਚਿਤੋ। ਭਗવਤਿ ਭਿਕ੍ਖੁਸਙ੍ਘੇ ਚ ਲੋਕੋ ਏવਂ ਪਟਿਪਨ੍ਨੋ। ਤੇਨ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘ਤੇਨ ਖੋ ਪਨ…ਪੇ॰… ਪਰਿਕ੍ਖਾਰਾਨ’’ਨ੍ਤਿ। ਲਾਭਗ੍ਗਯਸਗ੍ਗਪਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਲਾਭਸ੍ਸ ਚ ਯਸਸ੍ਸ ਚ ਅਗ੍ਗਂ ਉਕ੍ਕਂਸਂ ਪਤ੍ਤਂ।

    Sakkatoti sakkārappato. Garukatoti garukārappatto. Mānitoti bahumato manasā piyāyito ca. Pūjitoti mālādipūjāya ceva catupaccayābhipūjāya ca pūjito. Apacitoti apacāyanappatto. Yassa hi cattāro paccaye sakkatvāpi abhisaṅkhate paṇītapaṇīte upanenti, so sakkato. Yasmiṃ garubhāvaṃ paccupaṭṭhapetvā te denti, so garukato. Yaṃ manasā piyāyanti bahumaññanti ca, so bahumato. Yassa sabbametaṃ pūjāvasena karonti, so pūjito. Yassa abhivādanapaccuṭṭhānañjalikammādivasena paramanipaccakāraṃ karonti, so apacito. Bhagavati bhikkhusaṅghe ca loko evaṃ paṭipanno. Tena vuttaṃ ‘‘tena kho pana…pe… parikkhārāna’’nti. Lābhaggayasaggapattanti lābhassa ca yasassa ca aggaṃ ukkaṃsaṃ pattaṃ.

    ਪਚ੍ਚਯਾ ਚੀવਰਾਦਯੋ ਗਰੁਕਾਤਬ੍ਬਾ ਏਤੇਸਨ੍ਤਿ ਪਚ੍ਚਯਗਰੁਕਾ, ਆਮਿਸਚਕ੍ਖੁਕਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਪਚ੍ਚਯੇਸੁ ਗਿਦ੍ਧਾ ਗਧਿਤਾ ਪਚ੍ਚਯਾਨਂ ਬਹੁਲਭਾવਾਯ ਪਟਿਪਨ੍ਨਾਤਿ ਪਚ੍ਚਯਬਾਹੁਲਿਕਾ। ਭਗવਤੋਪਿ ਪਾਕਟਾ ਅਹੋਸਿ ਪਕਤਿਚਾਰਿਤ੍ਤવਸੇਨਾਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੋ ਅਞ੍ਞਥਾ ਅਪਾਕਟਸ੍ਸੇવ ਅਭਾવਤੋ। ਧਮ੍ਮਸਭਾવਚਿਨ੍ਤਾવਸੇਨ ਪવਤ੍ਤਂ ਸਹੋਤ੍ਤਪ੍ਪਞਾਣਂ ਧਮ੍ਮਸਂવੇਗੋ, ਇਧ ਪਨ ਸੋ ਭਿਕ੍ਖੂਨਂ ਲਾਭਗਰੁਤਾਧਮ੍ਮવਸੇਨ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ। ਸਮਣਧਮ੍ਮવੁਤ੍ਤੀਤਿ ਸਮਣਧਮ੍ਮਕਰਣਂ। ਸਾਤਿ ਧਮ੍ਮਦਾਯਾਦਦੇਸਨਾ। ਪਟਿਬਿਮ੍ਬਦਸ੍ਸਨવਸੇਨ ਸਬ੍ਬਕਾਯਸ੍ਸ ਦਸ੍ਸਨਯੋਗ੍ਗੋ ਆਦਾਸੋਤਿ ਸਬ੍ਬਕਾਯਿਕਆਦਾਸੋ।

    Paccayā cīvarādayo garukātabbā etesanti paccayagarukā, āmisacakkhukāti attho. Paccayesu giddhā gadhitā paccayānaṃ bahulabhāvāya paṭipannāti paccayabāhulikā. Bhagavatopi pākaṭā ahosi pakaticārittavasenāti adhippāyo aññathā apākaṭasseva abhāvato. Dhammasabhāvacintāvasena pavattaṃ sahottappañāṇaṃ dhammasaṃvego, idha pana so bhikkhūnaṃ lābhagarutādhammavasena veditabbo. Samaṇadhammavuttīti samaṇadhammakaraṇaṃ. Sāti dhammadāyādadesanā. Paṭibimbadassanavasena sabbakāyassa dassanayoggo ādāsoti sabbakāyikaādāso.

    ਪਿਤੁ-ਦਾਯਂ, ਤੇਨ ਦਾਤਬ੍ਬਂ, ਤਤੋ ਲਦ੍ਧਬ੍ਬਂ ਅਰਹਭਾવੇਨ ਆਦਿਯਨ੍ਤੀਤਿ ਦਾਯਾਦਾ, ਪੁਤ੍ਤਾ। ਤਞ੍ਚ ਲੋਕੇ ਆਮਿਸਮੇવ, ਸਾਸਨੇ ਪਨ ਧਮ੍ਮੋਪੀਤਿ ਤਤ੍ਥ ਯਂ ਸਾવਜ੍ਜਂ ਅਨਿਯ੍ਯਾਨਿਕਞ੍ਚ, ਤਂ ਪਟਿਕ੍ਖਿਪਿਤ੍વਾ, ਯਂ ਨਿਯ੍ਯਾਨਿਕਂ ਅਨવਜ੍ਜਞ੍ਚ, ਤਤ੍ਥ ਭਿਕ੍ਖੂ ਨਿਯੋਜੇਨ੍ਤੋ ਭਗવਾ ਅવੋਚ ‘‘ਧਮ੍ਮਦਾਯਾਦਾ ਮੇ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਭવਥ, ਮਾ ਆਮਿਸਦਾਯਾਦਾ’’ਤਿ। ਧਮ੍ਮਸ੍ਸ ਮੇ ਦਾਯਾਦਾਤਿ ਮਮ ਧਮ੍ਮਸ੍ਸ ਓਗਾਹਿਨੋ, ਧਮ੍ਮਭਾਗਭਾਗਿਨੋਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਤਥਾ ਹਿ વਕ੍ਖਤਿ ‘‘ਧਮ੍ਮਕੋਟ੍ਠਾਸਸ੍ਸੇવ ਸਾਮਿਨੋ’’ਤਿ (ਮ॰ ਨਿ॰ ਅਟ੍ਠ॰੧.੨੯)। ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਿਤਧਮ੍ਮੋਤਿ ਅਸਂਕਿਲੇਸਿਕਾਨੁਤ੍ਤਰਾਦਿਭਾવੇਨ ਧਮ੍ਮਸਾਮਞ੍ਞਤੋ ਨਿਦ੍ਧਾਰਿਤਧਮ੍ਮੋ। ਪਰਿਯਾਯੇਤਿ ਸਭਾવਤੋ ਪਰਿવਤ੍ਤੇਤ੍વਾ ਞਾਪੇਤਿ ਏਤੇਨਾਤਿ ਪਰਿਯਾਯੋ, ਲੇਸੋ, ਲੇਸਕਾਰਣਂ વਾ। ਤਦਭਾવਤੋ ਨਿਪ੍ਪਰਿਯਾਯਧਮ੍ਮੋ ਮਗ੍ਗਪ੍ਪਤ੍ਤਿਯਾ ਅਪਾਯਪਤਨਾਦਿਤੋ ਅਚ੍ਚਨ੍ਤਮੇવ વਾਰਣਤੋ। ਇਤਰੋ વੁਤ੍ਤવਿਪਰਿਯਾਯਤੋ ਪਰਿਯਾਯਧਮ੍ਮੋ ਅਚ੍ਚਨ੍ਤਂ ਅਪਾਯਦੁਕ੍ਖવਟ੍ਟਦੁਕ੍ਖਪਾਤਨਤੋ ਪਰਮ੍ਪਰਾਯ વਾਰਣਤੋ। ਯਥਾ ਹਿ ਲੋਕਿਯਂ ਕੁਸਲਂ ਦਾਨਸੀਲਾਦਿ વਿવਟ੍ਟਂ ਉਦ੍ਦਿਸ੍ਸ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਿਤਂ, ਅਯਂ ਤਂ ਅਸਮ੍ਪਾਦੇਨ੍ਤਮ੍ਪਿ ਤਂ ਸਮ੍ਪਾਪਕਸ੍ਸ ਧਮ੍ਮਸ੍ਸ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਕਾਰਣਭਾવਪਰਿਯਾਯੇਨ ਪਰਿਯਾਯਧਮ੍ਮੋ ਨਾਮ ਹੋਤਿ, ਏવਂ ਤਂ વਟ੍ਟਂ ਉਦ੍ਦਿਸ੍ਸ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਿਤਂ, ਯਂ ਤਣ੍ਹਾਦੀਹਿ ਸવਿਸੇਸਂ ਆਮਸਿਤਬ੍ਬਤੋ ਆਮਿਸਨ੍ਤਿ ਲੋਕੇ ਪਾਕਟਂ ਅਚ੍ਛਾਦਨਭੋਜਨਾਦਿ, ਤਸ੍ਸ, ਤਂਸਦਿਸਸ੍ਸ ਚ ਫਲવਿਸੇਸਸ੍ਸ ਨਿਮਿਤ੍ਤਭਾવਪਰਿਯਾਯੇਨ ਪਰਿਯਾਯਾਮਿਸਨ੍ਤਿ વੁਚ੍ਚਤੀਤਿ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ਆਹ ‘‘ਯਂ ਪਨਿਦਂ…ਪੇ॰… ਇਦਂ ਪਰਿਯਾਯਾਮਿਸਂ ਨਾਮਾ’’ਤਿ।

    Pitu-dāyaṃ, tena dātabbaṃ, tato laddhabbaṃ arahabhāvena ādiyantīti dāyādā, puttā. Tañca loke āmisameva, sāsane pana dhammopīti tattha yaṃ sāvajjaṃ aniyyānikañca, taṃ paṭikkhipitvā, yaṃ niyyānikaṃ anavajjañca, tattha bhikkhū niyojento bhagavā avoca ‘‘dhammadāyādā me, bhikkhave, bhavatha, mā āmisadāyādā’’ti. Dhammassa me dāyādāti mama dhammassa ogāhino, dhammabhāgabhāginoti attho. Tathā hi vakkhati ‘‘dhammakoṭṭhāsasseva sāmino’’ti (ma. ni. aṭṭha.1.29). Nibbattitadhammoti asaṃkilesikānuttarādibhāvena dhammasāmaññato niddhāritadhammo. Pariyāyeti sabhāvato parivattetvā ñāpeti etenāti pariyāyo, leso, lesakāraṇaṃ vā. Tadabhāvato nippariyāyadhammo maggappattiyā apāyapatanādito accantameva vāraṇato. Itaro vuttavipariyāyato pariyāyadhammo accantaṃ apāyadukkhavaṭṭadukkhapātanato paramparāya vāraṇato. Yathā hi lokiyaṃ kusalaṃ dānasīlādi vivaṭṭaṃ uddissa nibbattitaṃ, ayaṃ taṃ asampādentampi taṃ sampāpakassa dhammassa nibbattakāraṇabhāvapariyāyena pariyāyadhammo nāma hoti, evaṃ taṃ vaṭṭaṃ uddissa nibbattitaṃ, yaṃ taṇhādīhi savisesaṃ āmasitabbato āmisanti loke pākaṭaṃ acchādanabhojanādi, tassa, taṃsadisassa ca phalavisesassa nimittabhāvapariyāyena pariyāyāmisanti vuccatīti dassento āha ‘‘yaṃ panidaṃ…pe… idaṃ pariyāyāmisaṃ nāmā’’ti.

    ‘‘ਸਕਲਮੇવ ਹਿਦਂ, ਆਨਨ੍ਦ, ਬ੍ਰਹ੍ਮਚਰਿਯਸ੍ਸ ਯਦਿਦਂ ਕਲ੍ਯਾਣਮਿਤ੍ਤਤਾ’’ਤਿ (ਸਂ॰ ਨਿ॰ ੫.੨, ੩) ਆਦਿવਚਨਤੋ ਸਾવਕੇਹਿ ਅਧਿਗਤੋਪਿ ਲੋਕੁਤ੍ਤਰਧਮ੍ਮੋ ਸਤ੍ਥੁਯੇવਾਤਿ વਤ੍ਤਬ੍ਬਤਂ ਅਰਹਤੀਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘ਨਿਪ੍ਪਰਿਯਾਯਧਮ੍ਮੋਪਿ ਭਗવਤੋਯੇવ ਸਨ੍ਤਕੋ’’ਤਿ। ਸਾવਕਾਨਞ੍ਹਿ ਧਮ੍ਮਦਿਟ੍ਠਿਪਚ੍ਚਯਸ੍ਸਪਿ ਯੋਨਿਸੋਮਨਸਿਕਾਰਸ੍ਸ વਿਸੇਸਪਚ੍ਚਯੋ ਪਰਤੋਘੋਸੋ ਚ ਤਥਾਗਤਾਧੀਨੋਤਿ ਤੇਹਿ ਪਟਿવਿਦ੍ਧੋਪਿ ਧਮ੍ਮੋ ਧਮ੍ਮਸ੍ਸਾਮਿਨੋਯੇવਾਤਿ વਤ੍ਤੁਂ ਯੁਤ੍ਤਂ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਭਗવਤਾ ਹੀ’’ਤਿਆਦਿ। ਤਤ੍ਥ ਅਨੁਪ੍ਪਨ੍ਨਸ੍ਸ ਮਗ੍ਗਸ੍ਸਾਤਿ ਕਸ੍ਸਪਸ੍ਸ ਭਗવਤੋ ਸਾਸਨਨ੍ਤਰਧਾਨਤੋ ਪਭੁਤਿ ਯਾવ ਇਮਸ੍ਮਾ ਬੁਦ੍ਧੁਪ੍ਪਾਦਾ ਅਸਮ੍ਬੋਧવਸੇਨ ਨ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਸ੍ਸ ਅਰਿਯਮਗ੍ਗਸ੍ਸ। ਉਪ੍ਪਾਦੇਤਾਤਿ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤੇਤਾ। ਤਂ ਪਨੇਤਂ ਮਗ੍ਗਸ੍ਸ ਭਗવਤੋ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਨਂ, ਨ ਪਚ੍ਚੇਕਬੁਦ੍ਧਾਨਂ વਿਯ ਸਸਨ੍ਤਾਨੇਯੇવ, ਅਥ ਖੋ ਪਰਸਨ੍ਤਾਨੇਪੀਤਿ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਅਸਞ੍ਜਾਤਸ੍ਸ ਮਗ੍ਗਸ੍ਸ ਸਞ੍ਜਨੇਤਾ, ਅਨਕ੍ਖਾਤਸ੍ਸ ਮਗ੍ਗਸ੍ਸ ਅਕ੍ਖਾਤਾ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਤਯਿਦਂ ਮਗ੍ਗਸ੍ਸ ਉਪ੍ਪਾਦਨਂ ਸਞ੍ਜਾਨਨਞ੍ਚ ਅਤ੍ਥਤੋ ਜਾਨਨਞ੍ਞੇવ ਅਸਮ੍ਮੋਹਪਟਿવੇਧਭਾવਤੋਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘ਮਗ੍ਗਞ੍ਞੂ ਮਗ੍ਗવਿਦੂ’’ਤਿ। ਅਕ੍ਖਾਨਂ ਪਨਸ੍ਸ ਸੁਕੁਸਲਭਾવੇਨਾਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘ਮਗ੍ਗਕੋવਿਦੋ’’ਤਿ। ਸਤ੍ਥਾਰਾ ਯਥਾਗਤਂ ਮਗ੍ਗਂ ਅਨੁਗਚ੍ਛਨ੍ਤੀਤਿ ਮਗ੍ਗਾਨੁਗਾ ਭਗવਤੋ ਏવ ਤਂ ਮਗ੍ਗਂ ਸੁਟ੍ਠੁ ਅਧਿਗਮਨਤੋ। ਪਚ੍ਛਾ ਪਰਤੋ ਸਮ੍ਮਾ ਅਨੁ ਅਨੁ ਆਗਤਾ ਪਟਿਪਨ੍ਨਾਤਿ ਪਚ੍ਛਾ ਸਮਨ੍ਨਾਗਤਾ।

    ‘‘Sakalameva hidaṃ, ānanda, brahmacariyassa yadidaṃ kalyāṇamittatā’’ti (saṃ. ni. 5.2, 3) ādivacanato sāvakehi adhigatopi lokuttaradhammo satthuyevāti vattabbataṃ arahatīti vuttaṃ ‘‘nippariyāyadhammopi bhagavatoyeva santako’’ti. Sāvakānañhi dhammadiṭṭhipaccayassapi yonisomanasikārassa visesapaccayo paratoghoso ca tathāgatādhīnoti tehi paṭividdhopi dhammo dhammassāminoyevāti vattuṃ yuttaṃ. Tenāha ‘‘bhagavatā hī’’tiādi. Tattha anuppannassa maggassāti kassapassa bhagavato sāsanantaradhānato pabhuti yāva imasmā buddhuppādā asambodhavasena na uppannassa ariyamaggassa. Uppādetāti nibbattetā. Taṃ panetaṃ maggassa bhagavato nibbattanaṃ, na paccekabuddhānaṃ viya sasantāneyeva, atha kho parasantānepīti dassetuṃ ‘‘asañjātassa maggassa sañjanetā,anakkhātassa maggassa akkhātā’’ti vuttaṃ. Tayidaṃ maggassa uppādanaṃ sañjānanañca atthato jānanaññeva asammohapaṭivedhabhāvatoti vuttaṃ ‘‘maggaññū maggavidū’’ti. Akkhānaṃ panassa sukusalabhāvenāti vuttaṃ ‘‘maggakovido’’ti. Satthārā yathāgataṃ maggaṃ anugacchantīti maggānugā bhagavato eva taṃ maggaṃ suṭṭhu adhigamanato. Pacchā parato sammā anu anu āgatā paṭipannāti pacchā samannāgatā.

    ਜਾਨਂ ਜਾਨਾਤੀਤਿ ਜਾਨਿਤਬ੍ਬਮੇવ ਅਭਿਞ੍ਞੇਯ੍ਯਾਦਿਭੇਦਂ ਜਾਨਾਤਿ ਏਕਨ੍ਤਹਿਤਪਟਿਪਤ੍ਤਿਤੋ। ਪਸ੍ਸਂ ਪਸ੍ਸਤੀਤਿ ਤਥਾ ਪਸ੍ਸਿਤਬ੍ਬਮੇવ ਪਸ੍ਸਤਿ। ਅਥ વਾ ਜਾਨਂ ਜਾਨਾਤੀਤਿ ਸਬ੍ਬਞ੍ਞੁਤਞ੍ਞਾਣੇਨ ਜਾਨਿਤਬ੍ਬਂ ਜਾਨਾਤਿਯੇવ। ਨ ਹਿ ਪਦੇਸਞਾਣੇਨ ਜਾਨਿਤਬ੍ਬਂ ਸਬ੍ਬਂ ਏਕਨ੍ਤਤੋ ਜਾਨਾਤਿ। ਪਸ੍ਸਂ ਪਸ੍ਸਤੀਤਿ ਦਿਬ੍ਬਚਕ੍ਖੁ ਪਞ੍ਞਾਚਕ੍ਖੁ ਧਮ੍ਮਚਕ੍ਖੁ ਬੁਦ੍ਧਚਕ੍ਖੁ ਸਮਨ੍ਤਚਕ੍ਖੁਸਙ੍ਖਾਤੇਹਿ ਪਞ੍ਚਹਿ ਚਕ੍ਖੂਹਿ ਪਸ੍ਸਿਤਬ੍ਬਂ ਪਸ੍ਸਤਿਯੇવ। ਅਥ વਾ ਜਾਨਂ ਜਾਨਾਤੀਤਿ ਯਥਾ ਅਞ੍ਞੇ ਸવਿਪਲ੍ਲਾਸਾ ਕਾਮਰੂਪਪਰਿਞ੍ਞਾવਾਦਿਨੋ ਜਾਨਨ੍ਤਾਪਿ વਿਪਲ੍ਲਾਸવਸੇਨ ਜਾਨਨ੍ਤਿ, ਨ ਏવਂ ਭਗવਾ। ਭਗવਾ ਪਨ ਪਹੀਨવਿਪਲ੍ਲਾਸਤ੍ਤਾ ਜਾਨਨ੍ਤੋ ਜਾਨਾਤਿਯੇવ, ਦਿਟ੍ਠਿਦਸ੍ਸਨਸ੍ਸ ਚ ਅਭਾવਾ ਪਸ੍ਸਨ੍ਤੋ ਪਸ੍ਸਤਿਯੇવਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਚਕ੍ਖੁਭੂਤੋਤਿ ਪਞ੍ਞਾਚਕ੍ਖੁਮਯਤ੍ਤਾ ਤਸ੍ਸ ਚ ਪਤ੍ਤਤ੍ਤਾ ਸਤ੍ਤੇਸੁ ਚ ਤਦੁਪ੍ਪਾਦਨਤੋ ਦਸ੍ਸਨਪਰਿਣਾਯਕਟ੍ਠੇਨ ਲੋਕਸ੍ਸ ਚਕ੍ਖੁ વਿਯ ਭੂਤੋ। ਞਾਣਭੂਤੋਤਿ ਏਤਸ੍ਸ ਚ ਏવਮੇવ ਅਤ੍ਥੋ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬੋ। ਧਮ੍ਮਾ ਬੋਧਿਪਕ੍ਖਿਯਾ, ਬ੍ਰਹ੍ਮਾ ਮਗ੍ਗੋ, ਤੇਹਿ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਤ੍ਤਾ, ਤੇਸਂવਾ ਪਤ੍ਤਤ੍ਤਾ ਅਧਿਗਤਤ੍ਤਾ, ਲੋਕਸ੍ਸ ਚ ਤਦੁਪ੍ਪਾਦਨਤੋ ‘‘ਧਮ੍ਮਭੂਤੋ, ਬ੍ਰਹ੍ਮਭੂਤੋ’’ਤਿ ਚ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ। વਤ੍ਤਾਤਿ ਚਤੁਸਚ੍ਚਧਮ੍ਮਂ વਦਤੀਤਿ વਤ੍ਤਾ। ਚਿਰਂ ਸਚ੍ਚਪ੍ਪਟਿવੇਧਂ ਪવਤ੍ਤੇਨ੍ਤੋ વਦਤੀਤਿ ਪવਤ੍ਤਾ। ਅਤ੍ਥਸ੍ਸ ਨਿਨ੍ਨੇਤਾਤਿ ਧਮ੍ਮਤਾਸਙ੍ਖਾਤਂ ਪਰਮਤ੍ਥਂ ਨਿਬ੍ਬਾਨਞ੍ਚ ਨਿਦ੍ਧਾਰੇਤ੍વਾ ਦਸ੍ਸੇਤਾ, ਪਾਪਯਿਤਾ વਾ। ਅਮਤਸ੍ਸ ਦਾਤਾਤਿ ਅਮਤਂ ਸਚ੍ਛਿਕਿਰਿਯਂ ਸਤ੍ਤੇਸੁ ਉਪ੍ਪਾਦੇਨ੍ਤੋ ਅਮਤਂ ਦਦਾਤੀਤਿ ਅਮਤਸ੍ਸ ਦਾਤਾ। ਬੋਧਿਪਕ੍ਖਿਯਧਮ੍ਮਾਨਂ ਤਦਾਯਤ੍ਤਭਾવਤੋ ਧਮ੍ਮਸ੍ਸਾਮੀ।

    Jānaṃ jānātīti jānitabbameva abhiññeyyādibhedaṃ jānāti ekantahitapaṭipattito. Passaṃ passatīti tathā passitabbameva passati. Atha vā jānaṃ jānātīti sabbaññutaññāṇena jānitabbaṃ jānātiyeva. Na hi padesañāṇena jānitabbaṃ sabbaṃ ekantato jānāti. Passaṃ passatīti dibbacakkhu paññācakkhu dhammacakkhu buddhacakkhu samantacakkhusaṅkhātehi pañcahi cakkhūhi passitabbaṃ passatiyeva. Atha vā jānaṃ jānātīti yathā aññe savipallāsā kāmarūpapariññāvādino jānantāpi vipallāsavasena jānanti, na evaṃ bhagavā. Bhagavā pana pahīnavipallāsattā jānanto jānātiyeva, diṭṭhidassanassa ca abhāvā passanto passatiyevāti attho. Cakkhubhūtoti paññācakkhumayattā tassa ca pattattā sattesu ca taduppādanato dassanapariṇāyakaṭṭhena lokassa cakkhu viya bhūto. Ñāṇabhūtoti etassa ca evameva attho daṭṭhabbo. Dhammā bodhipakkhiyā, brahmā maggo, tehi uppannattā, tesaṃvā pattattā adhigatattā, lokassa ca taduppādanato ‘‘dhammabhūto,brahmabhūto’’ti ca veditabbo. Vattāti catusaccadhammaṃ vadatīti vattā. Ciraṃ saccappaṭivedhaṃ pavattento vadatīti pavattā. Atthassa ninnetāti dhammatāsaṅkhātaṃ paramatthaṃ nibbānañca niddhāretvā dassetā, pāpayitā vā. Amatassa dātāti amataṃ sacchikiriyaṃ sattesu uppādento amataṃ dadātīti amatassa dātā. Bodhipakkhiyadhammānaṃ tadāyattabhāvato dhammassāmī.

    ‘‘ਯਾ ਚ ਨਿਬ੍ਬਾਨਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿ, ਸਬ੍ਬਮੇਤੇਨ ਲਬ੍ਭਤਿ।

    ‘‘Yā ca nibbānasampatti, sabbametena labbhati;

    ਸੁਖੋ વਿਪਾਕੋ ਪੁਞ੍ਞਾਨਂ, ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੋ ਸਮਿਜ੍ਝਤਿ॥ (ਪੇਟਕੋ॰ ੨੩)।

    Sukho vipāko puññānaṃ, adhippāyo samijjhati. (peṭako. 23);

    ਨਿਬ੍ਬਾਨਪਟਿਸਂਯੁਤ੍ਤੋ, ਸਬ੍ਬਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਦਾਯਕੋ’’ਤਿ –

    Nibbānapaṭisaṃyutto, sabbasampattidāyako’’ti –

    ਏવਮਾਦਿਂ ਭਗવਤੋ વਚਨਂ ਸੁਤ੍વਾ ਏવ ਭਿਕ੍ਖੂ ਦਾਨਾਦਿਪੁਞ੍ਞਾਨਂ વਿવਟ੍ਟਸਨ੍ਨਿਸ੍ਸਯਤਂ ਜਾਨਨ੍ਤਿ, ਨ ਅਞ੍ਞਥਾਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘ਪਰਿਯਾਯਧਮ੍ਮੋਪਿ…ਪੇ॰… ਪਟਿਲਭਤੀ’’ਤਿ। ‘‘ਏਦਿਸਂ ਪਰਿਭੁਞ੍ਚਿਤਬ੍ਬ’’ਨ੍ਤਿ ਕਪ੍ਪਿਯਸ੍ਸ ਚ ਚੀવਰਾਦਿਪਚ੍ਚਯਸ੍ਸ ਭਗવਤੋ વਚਨੇਨ વਿਨਾ ਪਟਿਗ੍ਗਹੋਪਿ ਭਿਕ੍ਖੂਨਂ ਨ ਸਮ੍ਭવਤਿ, ਕੁਤੋ ਪਰਿਭੋਗੋਤਿ ਆਹ ‘‘ਨਿਪ੍ਪਰਿਯਾਯਾਮਿਸਮ੍ਪੀ’’ਤਿਆਦਿ।

    Evamādiṃ bhagavato vacanaṃ sutvā eva bhikkhū dānādipuññānaṃ vivaṭṭasannissayataṃ jānanti, na aññathāti vuttaṃ ‘‘pariyāyadhammopi…pe… paṭilabhatī’’ti. ‘‘Edisaṃ paribhuñcitabba’’nti kappiyassa ca cīvarādipaccayassa bhagavato vacanena vinā paṭiggahopi bhikkhūnaṃ na sambhavati, kuto paribhogoti āha ‘‘nippariyāyāmisampī’’tiādi.

    ਪਰਿਯਾਯਾਮਿਸਸ੍ਸ ਭਗવਤੋ ਸਨ੍ਤਕਭਾવੋ ਪਰਿਯਾਯਧਮ੍ਮਸ੍ਸ ਤਬ੍ਭਾવੇਨੇવ ਦੀਪਿਤੋ। ਤਦੇવ ਸਾਮਿਭਾવਂ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋਤਿ ਸਮ੍ਬਨ੍ਧੋ। ਤਸ੍ਮਾਤਿ ਅਤ੍ਤਾਧੀਨਪਟਿਲਾਭਪਟਿਗ੍ਗਹਤਾਯ ਅਤ੍ਤਨੋ ਸਨ੍ਤਕਤ੍ਤਾ ਚ। ਤਤ੍ਥਾਤਿ ਤਸ੍ਮਿਂ ਧਮ੍ਮਾਮਿਸੇ।

    Pariyāyāmisassa bhagavato santakabhāvo pariyāyadhammassa tabbhāveneva dīpito. Tadeva sāmibhāvaṃ dassentoti sambandho. Tasmāti attādhīnapaṭilābhapaṭiggahatāya attano santakattā ca. Tatthāti tasmiṃ dhammāmise.

    ਪਚ੍ਚਯਾ ਚੀવਰਾਦਯੋ ਪਰਮਾ ਪਾਪੁਣਿਤਬ੍ਬਭਾવੇਨ ਉਤ੍ਤਮਮਰਿਯਾਦਾ ਏਤਸ੍ਸ ਨ ਉਤ੍ਤਰਿਮਨੁਸ੍ਸਧਮ੍ਮਾ ਅਪ੍ਪਿਚ੍ਛਤਾਦਯੋ ਚਾਤਿ ਪਚ੍ਚਯਪਰਮੋ, ਲਾਭਗਰੂਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਤਣ੍ਹੁਪ੍ਪਾਦੇਸੂਤਿ ‘‘ਚੀવਰਹੇਤੁ વਾ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਭਿਕ੍ਖੁਨੋ ਤਣ੍ਹਾ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਮਾਨਾ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ, ਪਿਣ੍ਡਪਾਤਸੇਨਾਸਨਇਤਿਭવਾਭવਹੇਤੁ વਾ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਭਿਕ੍ਖੁਨੋ ਤਣ੍ਹਾ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਮਾਨਾ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤੀ’’ਤਿ (ਦੀ॰ ਨਿ॰ ੩.੩੧੧; ਅ॰ ਨਿ॰ ੪.੯; ਇਤਿવੁ॰ ੧੦੫) ਏવਂ વੁਤ੍ਤੇਸੁ ਚਤੂਸੁ ਤਣ੍ਹੁਪ੍ਪਤ੍ਤਿਕੋਟ੍ਠਾਸੇਸੁ। ਅਪ੍ਪਿਚ੍ਛਤਾਸਨ੍ਤੁਟ੍ਠਿਸਲ੍ਲੇਖਪવਿવੇਕਾਦਯੋ ਅਪ੍ਪਿਚ੍ਛਤਾਦਯੋ।

    Paccayā cīvarādayo paramā pāpuṇitabbabhāvena uttamamariyādā etassa na uttarimanussadhammā appicchatādayo cāti paccayaparamo, lābhagarūti attho. Taṇhuppādesūti ‘‘cīvarahetu vā, bhikkhave, bhikkhuno taṇhā uppajjamānā uppajjati, piṇḍapātasenāsanaitibhavābhavahetu vā, bhikkhave, bhikkhuno taṇhā uppajjamānā uppajjatī’’ti (dī. ni. 3.311; a. ni. 4.9; itivu. 105) evaṃ vuttesu catūsu taṇhuppattikoṭṭhāsesu. Appicchatāsantuṭṭhisallekhapavivekādayo appicchatādayo.

    ਤਤ੍ਥਾਤਿ ਤਸ੍ਮਿਂ ਓવਾਦੇ, ਤੇਸੁ વਾ ਧਮ੍ਮਪਟਿਗ੍ਗਾਹਕੇਸੁ ਭਿਕ੍ਖੂਸੁ। ਭવਿਸ੍ਸਤਿ વਾ ਯੇਸਂ ਤਤ੍ਥਾਤਿ ਯੋਜਨਾ। ਇਮਸ੍ਮਿਂ ਪਕ੍ਖੇ ਤਤ੍ਥਾਤਿ ਤਸ੍ਮਿਂ ਓવਾਦੇ ਇਚ੍ਚੇવ ਅਤ੍ਥੋ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬੋ। ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੋ ਆਮਿਸਦਾਯਾਦਤਾਯ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਨਕਅਨਤ੍ਥਾਨੁਪ੍ਪਾਦਸ੍ਸ ਧਮ੍ਮਦਾਯਾਦਤਾਯ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਨਕਅਟ੍ਠੁਪ੍ਪਤ੍ਤਿਯਾ ਚ ਆਕਙ੍ਖਾ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਪਸ੍ਸਤੀ’’ਤਿਆਦਿ। ਤਤ੍ਥ ਆਮਿਸੇ ਉਪਕ੍ਖਲਿਤਾਨਨ੍ਤਿ ਆਮਿਸਹੇਤੁ વਿਪ੍ਪਟਿਪਨ੍ਨਾਨਂ। ਅਤੀਤਕਾਲੇਤਿ ਕਸ੍ਸਪਸਮ੍ਮਾਸਮ੍ਬੁਦ੍ਧਕਾਲੇ। ਕਪਿਲਸ੍ਸ ਭਿਕ੍ਖੁਨੋ વਤ੍ਥੁ ਕਪਿਲਸੁਤ੍ਤੇਨ, ‘‘ਸਙ੍ਘਾਟਿਪਿਆਦਿਤ੍ਤਾ ਹੋਤੀ’’ਤਿਆਦਿਨਾ ਲਕ੍ਖਣਸੁਤ੍ਤੇਨ (ਸਂ॰ ਨਿ॰ ੨.੨੧੮) ਚ વਿਭਾવੇਤਬ੍ਬਂ। ਆਮਿਸਗਰੁਕੋ ਅਪ੍ਪਗ੍ਘਭਾવੇਨ ਕੂਟਕਹਾਪਣੋ વਿਯ ਨਿਤ੍ਤੇਜੋ ਸਮਣਤੇਜੇਨ ਅਨੁਜ੍ਜਲਤੋ ਨਿਬ੍ਬੁਤਙ੍ਗਾਰੋ વਿਯ ਨਿਪ੍ਪਭੋ ਚ ਹੋਤੀਤਿ ਯੋਜਨਾ। ਤਤੋਤਿ ਪਚ੍ਚਯਗਰੁਕਭਾવਤੋ। વਿવਤ੍ਤਿਤਚਿਤ੍ਤੋਤਿ વਿਨਿવਤ੍ਤਿਤਮਾਨਸੋ, ਸਲ੍ਲੇਖવੁਤ੍ਤੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ।

    Tatthāti tasmiṃ ovāde, tesu vā dhammapaṭiggāhakesu bhikkhūsu. Bhavissati vā yesaṃ tatthāti yojanā. Imasmiṃ pakkhe tatthāti tasmiṃ ovāde icceva attho daṭṭhabbo. Adhippāyo āmisadāyādatāya uppajjanakaanatthānuppādassa dhammadāyādatāya uppajjanakaaṭṭhuppattiyā ca ākaṅkhā. Tenāha ‘‘passatī’’tiādi. Tattha āmise upakkhalitānanti āmisahetu vippaṭipannānaṃ. Atītakāleti kassapasammāsambuddhakāle. Kapilassa bhikkhuno vatthu kapilasuttena, ‘‘saṅghāṭipiādittā hotī’’tiādinā lakkhaṇasuttena (saṃ. ni. 2.218) ca vibhāvetabbaṃ. Āmisagaruko appagghabhāvena kūṭakahāpaṇo viya nittejo samaṇatejena anujjalato nibbutaṅgāro viya nippabho ca hotīti yojanā. Tatoti paccayagarukabhāvato. Vivattitacittoti vinivattitamānaso, sallekhavuttīti attho.

    ਧਮ੍ਮਦਾਯਾਦਾਤਿ ਏਤ੍ਤਾવਤਾ ਅਨ੍ਤੋਗਧਾવਧਾਰਣਂ વਚਨਨ੍ਤਿ ਤੇਨ ਅવਧਾਰਣੇਨ ਨਿવਤ੍ਤਿਤਮਤ੍ਥਂ વਿਭਾવੇਤੁਂ ‘‘ਮਾ ਆਮਿਸਦਾਯਾਦਾ’’ਤਿ ਪਟਿਕ੍ਖੇਪੋ ਦਸ੍ਸਿਤੋ। ਤਥੇવ ਚ વਿਭਾવੇਤੁਂ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯਾਨਿਸਂਸવਿਭਾવਨੇਸੁਪਿ ਦਸ੍ਸਿਤੋ, ਤਥਾ ਆਦੀਨવવਿਭਾવਨੇਨ ਧਮ੍ਮਦਾਯਾਦਤਾਪਟਿਕ੍ਖੇਪੋ। ਅਪਦਿਸਿਤਬ੍ਬਾਤਿ ਹੇਟ੍ਠਾ ਕਤ੍વਾ વਤ੍ਤਬ੍ਬਾਤਿ। ਆਦਿਯਾਤਿ ਏਤ੍ਥ ਯਸ੍ਮਾ ਆ-ਕਾਰੋ ਮਰਿਯਾਦਤ੍ਥੋ, ਤਸ੍ਮਾ ਧਮ੍ਮਦਾਯਾਦਤਾવਿਧੁਰੇਨ ਆਮਿਸਦਾਯਾਦਭਾવੇਨ ਹੇਤੁਭੂਤੇਨ, ਕਰਣਭੂਤੇਨ વਾ ਆਦਿਯਂ વਿવੇਚਨਂ વਿਞ੍ਞੂਹਿ વਿਸੁਂ ਕਰਣਂ વવਤ੍ਥਾਨਸ੍ਸ ਹੋਤੀਤਿ ਆਹ ‘‘વਿਸੁਂ ਕਾਤਬ੍ਬਾ’’ਤਿ। ਤੇਨਾਹ ‘‘વਿਞ੍ਞੂਹਿ ਗਾਰਯ੍ਹਾ ਭવੇਯ੍ਯਾਥਾਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤੀ’’ਤਿ।

    Dhammadāyādāti ettāvatā antogadhāvadhāraṇaṃ vacananti tena avadhāraṇena nivattitamatthaṃ vibhāvetuṃ ‘‘mā āmisadāyādā’’ti paṭikkhepo dassito. Tatheva ca vibhāvetuṃ adhippāyānisaṃsavibhāvanesupi dassito, tathā ādīnavavibhāvanena dhammadāyādatāpaṭikkhepo. Apadisitabbāti heṭṭhā katvā vattabbāti. Ādiyāti ettha yasmā ā-kāro mariyādattho, tasmā dhammadāyādatāvidhurena āmisadāyādabhāvena hetubhūtena, karaṇabhūtena vā ādiyaṃ vivecanaṃ viññūhi visuṃ karaṇaṃ vavatthānassa hotīti āha ‘‘visuṃ kātabbā’’ti. Tenāha ‘‘viññūhi gārayhā bhaveyyāthāti vuttaṃ hotī’’ti.

    ‘‘ਅਤ੍ਥਿ ਮੇ ਤੁਮ੍ਹੇਸੁ ਅਨੁਕਮ੍ਪਾ…ਪੇ॰… ਨੋ ਆਮਿਸਦਾਯਾਦਾ’’ਤਿ ਭਿਕ੍ਖੂਸੁ ਅਤ੍ਤਨੋ ਕਰੁਣਾਯਨਾਕਿਤ੍ਤਨਂ ਤੇਸਂ ਮੁਦੁਕਰਣਂ, ‘‘ਅਹਮ੍ਪਿ ਤੇਨਾ’’ਤਿਆਦਿ ਪਨ ਤਤੋਪਿ ਸવਿਸੇਸਂ ਮੁਦੁਕਰਣਨ੍ਤਿ ਆਹ ‘‘ਅਤੀવ ਮੁਦੁਕਰਣਤ੍ਥ’’ਨ੍ਤਿ।

    ‘‘Atthi me tumhesu anukampā…pe… no āmisadāyādā’’ti bhikkhūsu attano karuṇāyanākittanaṃ tesaṃ mudukaraṇaṃ, ‘‘ahampi tenā’’tiādi pana tatopi savisesaṃ mudukaraṇanti āha ‘‘atīva mudukaraṇattha’’nti.

    ਨਾਲ਼ਕਪਟਿਪਦਾਦਯੋ ਨਾਲ਼ਕਸੁਤ੍ਤਾਦੀਸੁ (ਸੁ॰ ਨਿ॰ ੬੮੪-੭੨੮) ਆਗਤਪਟਿਪਤ੍ਤਿਯੋ। ਤਾ ਪਨ ਯਸ੍ਮਾ ਨਾਲ਼ਕਤ੍ਥੇਰਾਦੀਹਿ ਪਟਿਪਨ੍ਨਾ ਪਰਮਸਲ੍ਲੇਖવੁਤ੍ਤਿਭੂਤਾ ਅਤਿਉਕ੍ਕਟ੍ਠਪਟਿਪਤ੍ਤਿਯੋ, ਤਸ੍ਮਾ ਇਧ ਧਮ੍ਮਦਾਯਾਦਪਟਿਪਦਾਯ ਉਦਾਹਰਣਭਾવੇਨ ਉਦ੍ਧਟਾ। ਸਕ੍ਖਿਭੂਤਾਤਿ ਤਾਯ ਪਟਿਪਤ੍ਤਿਯਾ વੁਚ੍ਚਮਾਨਾਯ ‘‘ਕਿਂ ਮੇ વਿਨਾ ਪਟਿਪਜ੍ਜਨਕੋ ਅਤ੍ਥੀ’’ਤਿ ਅਸਦ੍ਦਹਨ੍ਤਾਨਂ ਪਚ੍ਚਕ੍ਖਕਰਣੇਨ ਸਕ੍ਖਿਭੂਤਾ। ਇਮਸ੍ਮਿਨ੍ਤਿ ‘‘ਤੁਮ੍ਹੇ ਚ ਮੇ ਭਿਕ੍ਖવੇ ਧਮ੍ਮਦਾਯਾਦਾ’’ਤਿਆਦਿਕੇ વਾਕ੍ਯੇ। ਸੇਸਨ੍ਤਿ ‘‘ਤੁਮ੍ਹੇ ਚ ਮੇ’’ਤਿਆਦਿਕਂ ਸੁਕ੍ਕਪਕ੍ਖੇ ਆਗਤਂ ਪਾਲ਼ਿਪਦਂ। વੁਤ੍ਤਨਯਪਚ੍ਚਨੀਕੇਨਾਤਿ ‘‘ਤੇਨ ਧਮ੍ਮਦਾਯਾਦਭਾવੇਨ ਨੋ ਆਮਿਸਦਾਯਾਦਭਾવੇਨਾ’’ਤਿ ਏવਂ ਕਣ੍ਹਪਕ੍ਖੇ વੁਤ੍ਤਨਯਸ੍ਸ ਪਟਿਪਕ੍ਖੇਨ।

    Nāḷakapaṭipadādayo nāḷakasuttādīsu (su. ni. 684-728) āgatapaṭipattiyo. Tā pana yasmā nāḷakattherādīhi paṭipannā paramasallekhavuttibhūtā atiukkaṭṭhapaṭipattiyo, tasmā idha dhammadāyādapaṭipadāya udāharaṇabhāvena uddhaṭā. Sakkhibhūtāti tāya paṭipattiyā vuccamānāya ‘‘kiṃ me vinā paṭipajjanako atthī’’ti asaddahantānaṃ paccakkhakaraṇena sakkhibhūtā. Imasminti ‘‘tumhe ca me bhikkhave dhammadāyādā’’tiādike vākye. Sesanti ‘‘tumhe ca me’’tiādikaṃ sukkapakkhe āgataṃ pāḷipadaṃ. Vuttanayapaccanīkenāti ‘‘tena dhammadāyādabhāvena no āmisadāyādabhāvenā’’ti evaṃ kaṇhapakkhe vuttanayassa paṭipakkhena.

    ੩੦. ਥੋਮਨਂ ਸੁਤ੍વਾਤਿ ਪਟਿਪਜ੍ਜਨਕਸ੍ਸ ਪੁਗ੍ਗਲਸ੍ਸ ਪਸਂਸਨਂ ਸੁਤ੍વਾ ਯਥਾ ਤਂ ਸਪਰਿਸਸ੍ਸ ਆਯਸ੍ਮਤੋ ਉਪਸੇਨਸ੍ਸ ਪਟਿਪਤ੍ਤਿਯਾ ਸੀਲਥੋਮਨਂ ਸੁਤ੍વਾ। ਨਿਪਾਤਪਦਨ੍ਤਿ ਇਮਿਨਾ ਇਧ-ਸਦ੍ਦਸ੍ਸ ਅਨਤ੍ਥਕਤਮਾਹ। ਪવਾਰਿਤੋਤਿ ਪਟਿਕ੍ਖੇਪਿਤੋ। ਯੋ ਹਿ ਭੁਞ੍ਜਨ੍ਤੋ ਭੋਜਨੇਨ ਤਿਤ੍ਤੋ ਪਰਿવੇਸਕੇਨ ਉਪਨੀਤਭੋਜਨਂ ਪਟਿਕ੍ਖਿਪਤਿ, ਸੋ ਤੇਨ ਪવਾਰਿਤੇਨ ਪਟਿਕ੍ਖੇਪਿਤੋ ਨਾਮ ਹੋਤਿ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਪવਾਰਿਤੋਤਿ…ਪੇ॰… વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤੀ’’ਤਿ। ਪਕਾਰੇਹਿ ਦਿਟ੍ਠਾਦੀਹਿ વਾਰੇਤਿ ਸਙ੍ਘਾਦਿਕੇ ਯਾਚਾਪੇਤਿ ਭਤ੍ਤੇ ਕਰੋਤਿ ਏਤਾਯਾਤਿ ਪવਾਰਣਾ, ਆਪਤ੍ਤਿવਿਸੋਧਨਾਯ ਅਤ੍ਤવੋਸ੍ਸਗ੍ਗੋ ਓਕਾਸਦਾਨਂ। ਸਾ ਪਨ ਯਸ੍ਮਾ ਯੇਭੁਯ੍ਯੇਨ વਸ੍ਸਂવੁਤ੍ਥੇਹਿ ਕਾਤਬ੍ਬਾ વੁਤ੍ਤਾ, ਤਸ੍ਮਾ ‘‘વਸ੍ਸਂવੁਤ੍ਥਪવਾਰਣਾ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਪવਾਰੇਤਿ ਪਚ੍ਚਯੇ ਇਚ੍ਛਾਪੇਤਿ ਏਤਾਯਾਤਿ ਪવਾਰਣਾ, ਚੀવਰਾਦੀਹਿ ਉਪਨਿਮਨ੍ਤਨਾ। ਪਕਾਰਯੁਤ੍ਤਾ વਾਰਣਾਤਿ ਪવਾਰਣਾ, વਿਪ੍ਪਕਤਭੋਜਨਤਾਦਿਚਤੁਰਙ੍ਗਸਹਿਤੋ ਭੋਜਨਪਟਿਕ੍ਖੇਪੋ। ਸਾ ਪਨ ਯਸ੍ਮਾ ਅਨਤਿਰਿਤ੍ਤਭੋਜਨਨਿਮਿਤ੍ਤਾਯ ਆਪਤ੍ਤਿਯਾ ਕਾਰਣਂ ਹੋਤਿ, ਤਸ੍ਮਾ ‘‘ਅਨਤਿਰਿਤ੍ਤਪવਾਰਣਾ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਾ। ਯਾવਦਤ੍ਥਭੋਜਨਸ੍ਸ ਪવਾਰਣਾ ਯਾવਦਤ੍ਥਪવਾਰਣਾ, ਪਰਿਯੋਸਿਤਭੋਜਨਸ੍ਸ ਉਪਨੀਤਾਹਾਰਪਟਿਕ੍ਖੇਪੋਤਿ ਅਤ੍ਥੋ।

    30.Thomanaṃ sutvāti paṭipajjanakassa puggalassa pasaṃsanaṃ sutvā yathā taṃ saparisassa āyasmato upasenassa paṭipattiyā sīlathomanaṃ sutvā. Nipātapadanti iminā idha-saddassa anatthakatamāha. Pavāritoti paṭikkhepito. Yo hi bhuñjanto bhojanena titto parivesakena upanītabhojanaṃ paṭikkhipati, so tena pavāritena paṭikkhepito nāma hoti. Tenāha ‘‘pavāritoti…pe… vuttaṃ hotī’’ti. Pakārehi diṭṭhādīhi vāreti saṅghādike yācāpeti bhatte karoti etāyāti pavāraṇā, āpattivisodhanāya attavossaggo okāsadānaṃ. Sā pana yasmā yebhuyyena vassaṃvutthehi kātabbā vuttā, tasmā ‘‘vassaṃvutthapavāraṇā’’ti vuttaṃ. Pavāreti paccaye icchāpeti etāyāti pavāraṇā, cīvarādīhi upanimantanā. Pakārayuttā vāraṇāti pavāraṇā, vippakatabhojanatādicaturaṅgasahito bhojanapaṭikkhepo. Sā pana yasmā anatirittabhojananimittāya āpattiyā kāraṇaṃ hoti, tasmā ‘‘anatirittapavāraṇā’’ti vuttā. Yāvadatthabhojanassa pavāraṇā yāvadatthapavāraṇā, pariyositabhojanassa upanītāhārapaṭikkhepoti attho.

    ‘‘ਭੁਤ੍ਤਾવੀ’’ਤਿ વਚਨਤੋ ਭੋਜਨਪਾਰਿਪੂਰਿਤਾ ਇਧਾਧਿਪ੍ਪੇਤਾਤਿ ਆਹ ‘‘ਪਰਿਪੁਣ੍ਣੋਤਿ ਭੋਜਨੇਨ ਪਰਿਪੁਣ੍ਣੋ’’ਤਿ। ਪਰਿਯੋਸਿਤੋਤਿ ਏਤ੍ਥਾਪਿ ਏਸੇવ ਨਯੋ ‘‘ਭੋਜਨੇਨ ਭੋਜਨਕਿਰਿਯਾਯ ਪਰਿਯੋਸਿਤੋ’’ਤਿ। ਅਟ੍ਠਕਥਾਯਂ ਪਨ ਅਧਿਪ੍ਪੇਤਤ੍ਥਂ ਪਾਕਟਂ ਕਤ੍વਾ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ਭੋਜਨ-ਸਦ੍ਦਸ੍ਸ ਲੋਪੋ વੁਤ੍ਤੋ। ਧਾਤੋਤਿ ਤਿਤ੍ਤੋ। ਸਾਧਕਾਨੀਤਿ ਞਾਪਕਾਨਿ। ਪਰਿਯੋਸਿਤਭੋਜਨਂ ਸੁਹਿਤਯਾવਦਤ੍ਥਤਾਗਹਣੇਹਿ ਭੁਤ੍ਤਾવਿਤਾਦਯੋ, ਭੁਤ੍ਤਾવਿਤਾਦਿਗ੍ਗਹਣੇਹਿ વਾ ਇਤਰੇ ਬੋਧਿਤਾ ਹੋਨ੍ਤੀਤਿ ਅਞ੍ਞਮਞ੍ਞਂ ਨੇਸਂ ਞਾਪਕਞਾਪੇਤਬ੍ਬਤਂ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਯੋ ਹੀ’’ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਏવਂ ਛਹਿਪਿ ਪਦੇਹਿ ਉਦਰਾવਦੇਹਕਂ ਭੋਜਨਂ ਦਸ੍ਸਿਤਂ , ਤਞ੍ਚ ਖੋ ਪਰਿਕਪ੍ਪਨਾવਸੇਨ। ਨ ਹਿ ਭਗવਾ ਏવਂ ਭੁਞ੍ਜਤਿ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਸਬ੍ਬਞ੍ਚੇਤਂ ਪਰਿਕਪ੍ਪੇਤ੍વਾ વੁਤ੍ਤ’’ਨ੍ਤਿ।

    ‘‘Bhuttāvī’’ti vacanato bhojanapāripūritā idhādhippetāti āha ‘‘paripuṇṇoti bhojanena paripuṇṇo’’ti. Pariyositoti etthāpi eseva nayo ‘‘bhojanena bhojanakiriyāya pariyosito’’ti. Aṭṭhakathāyaṃ pana adhippetatthaṃ pākaṭaṃ katvā dassetuṃ bhojana-saddassa lopo vutto. Dhātoti titto. Sādhakānīti ñāpakāni. Pariyositabhojanaṃ suhitayāvadatthatāgahaṇehi bhuttāvitādayo, bhuttāvitādiggahaṇehi vā itare bodhitā hontīti aññamaññaṃ nesaṃ ñāpakañāpetabbataṃ dassetuṃ ‘‘yo hī’’tiādi vuttaṃ. Evaṃ chahipi padehi udarāvadehakaṃ bhojanaṃ dassitaṃ , tañca kho parikappanāvasena. Na hi bhagavā evaṃ bhuñjati. Tenāha ‘‘sabbañcetaṃ parikappetvā vutta’’nti.

    ‘‘ਸਿਯਾ ਏવ, ਨਾਪਿ ਸਿਯਾ’’ਤਿ ਚ ਇਦਂ ਅਤ੍ਥਦ੍વਯਮ੍ਪਿ ਇਧ ਸਮ੍ਭવਤੀਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘ਇਧ ਉਭਯਮ੍ਪਿ વਟ੍ਟਤੀ’’ਤਿ। ਅਥਾਤਿ ਅਨਨ੍ਤਰਂ, ਮਮ ਭੋਜਨਸਮਨਨ੍ਤਰਮੇવਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਤਂ ਪਨ ਯਸ੍ਮਾ ਯਥਾવੁਤ੍ਤਕਾਲਪਚ੍ਚਾਮਸਨਂ ਹੋਤਿ, ਤਸ੍ਮਾ ‘‘ਤਮ੍ਹਿ ਕਾਲੇ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਅਪ੍ਪਰੁਲ਼੍ਹਹਰਿਤੇਤਿ ਰੁਹਮਾਨਤਿਣਾਦਿਹਰਿਤਰਹਿਤੇ। ਅਭਾવਤ੍ਥੋ ਚ ਅਯਂ ਅਪ੍ਪ-ਸਦ੍ਦੋ ‘‘ਅਪ੍ਪਿਚ੍ਛੋ’’ਤਿਆਦੀਸੁ (ਮ॰ ਨਿ॰ ੧.੨੫੨, ੩੩੬; ਸਂ॰ ਨਿ॰ ੨.੧੪੮) વਿਯ।

    ‘‘Siyā eva, nāpi siyā’’ti ca idaṃ atthadvayampi idha sambhavatīti vuttaṃ ‘‘idha ubhayampi vaṭṭatī’’ti. Athāti anantaraṃ, mama bhojanasamanantaramevāti attho. Taṃ pana yasmā yathāvuttakālapaccāmasanaṃ hoti, tasmā ‘‘tamhi kāle’’ti vuttaṃ. Apparuḷhahariteti ruhamānatiṇādiharitarahite. Abhāvattho ca ayaṃ appa-saddo ‘‘appiccho’’tiādīsu (ma. ni. 1.252, 336; saṃ. ni. 2.148) viya.

    ਕਥਿਤੇਪੀਤਿ ਪਿ-ਸਦ੍ਦੋ ਅવੁਤ੍ਤਸਮੁਚ੍ਚਯਤ੍ਥੋ। ਤੇਨ વਾਪਸਮੀਕਰਣਾਦਿਂ ਸਙ੍ਗਣ੍ਹਾਤਿ। ਤਥਾ ਹੇਸ વੁਤ੍ਤ-ਸਦ੍ਦੋ ‘‘ਨੋ ਚ ਖੋ ਪਟਿવੁਤ੍ਤ’’ਨ੍ਤਿਆਦੀਸੁ (ਪਾਰਾ॰ ੨੮੯) વਾਪਸਮੀਕਰਣੇ ਦਿਸ੍ਸਤਿ, ‘‘ਪਨ੍ਨਲੋਮੋ ਪਰਦਤ੍ਤવੁਤ੍ਤੋ’’ਤਿਆਦੀਸੁ (ਚੂਲ਼વ॰ ੩੩੨) ਜੀવਿਤવੁਤ੍ਤਿਯਂ, ‘‘ਪਣ੍ਡੁਪਲਾਸੋ ਬਨ੍ਧਨਾ ਪવੁਤ੍ਤੋ’’ਤਿਆਦੀਸੁ (ਪਾਰਾ॰ ੯੨; ਪਾਚਿ॰ ੬੬੬; ਮਹਾવ॰ ੧੨੯; ਮ॰ ਨਿ॰ ੩.੫੯) ਅਪਗਮੇ, ‘‘ਗੀਤਂ ਪવੁਤ੍ਤਂ ਸਮਿਹਿਤ’’ਨ੍ਤਿਆਦੀਸੁ (ਦੀ॰ ਨਿ॰ ੧.੨੮੫) ਪਾવਚਨਭਾવੇਨ ਪવਤ੍ਤਿਤੇ, ਲੋਕੇ ਪਨ ‘‘વੁਤ੍ਤਂ ਪਰਾਯਣ’’ਨ੍ਤਿਆਦੀਸੁ (ਮਹਾਭਾਸ ੭.੨.੨੬) ਅਜ੍ਝੇਨੇ ਦਿਸ੍ਸਤੀਤਿ।

    Kathitepīti pi-saddo avuttasamuccayattho. Tena vāpasamīkaraṇādiṃ saṅgaṇhāti. Tathā hesa vutta-saddo ‘‘no ca kho paṭivutta’’ntiādīsu (pārā. 289) vāpasamīkaraṇe dissati, ‘‘pannalomo paradattavutto’’tiādīsu (cūḷava. 332) jīvitavuttiyaṃ, ‘‘paṇḍupalāso bandhanā pavutto’’tiādīsu (pārā. 92; pāci. 666; mahāva. 129; ma. ni. 3.59) apagame, ‘‘gītaṃ pavuttaṃ samihita’’ntiādīsu (dī. ni. 1.285) pāvacanabhāvena pavattite, loke pana ‘‘vuttaṃ parāyaṇa’’ntiādīsu (mahābhāsa 7.2.26) ajjhene dissatīti.

    ਨ ਏਤ੍ਥ ਪਿਣ੍ਡਪਾਤਭੋਜਨੇਨ ਧਮ੍ਮਦਾਯਾਦਤਾ ਨਿવਾਰਿਤਾ, ਪਿਣ੍ਡਪਾਤਭੋਜਨਂ ਪਨ ਅਨਾਦਰਿਤ੍વਾ ਧਮ੍ਮਾਨੁਧਮ੍ਮਪਟਿਪਤ੍ਤੀਤਿ ਏਤ੍ਥ ਕਾਰਣਂ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ਆਹ ‘‘ਪਿਣ੍ਡਪਾਤਂ…ਪੇ॰… વੀਤਿਨਾਮੇਯ੍ਯਾ’’ਤਿ। ਤਤ੍ਥ વੀਤਿਨਾਮੇਯ੍ਯਾਤਿ ਕਮ੍ਮਟ੍ਠਾਨਾਨੁਯੋਗੇਨ ਖੇਪੇਯ੍ਯ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਆਦਿਤ੍ਤਸੀਸੂਪਮਂ ਪਚ੍ਚવੇਕ੍ਖਿਤ੍વਾ’’ਤਿ। ਆਦਿਤ੍ਤਸੀਸੂਪਮਨ੍ਤਿਆਦਿਤ੍ਤਸੀਸੂਪਮਸੁਤ੍ਤਂ।

    Na ettha piṇḍapātabhojanena dhammadāyādatā nivāritā, piṇḍapātabhojanaṃ pana anādaritvā dhammānudhammapaṭipattīti ettha kāraṇaṃ dassento āha ‘‘piṇḍapātaṃ…pe… vītināmeyyā’’ti. Tattha vītināmeyyāti kammaṭṭhānānuyogena khepeyya. Tenāha ‘‘ādittasīsūpamaṃ paccavekkhitvā’’ti. Ādittasīsūpamantiādittasīsūpamasuttaṃ.

    ਕਿਞ੍ਚਾਪੀਤਿ ਅਯਂ ‘‘ਯਦਿਪੀ’’ਤਿ ਇਮਿਨਾ ਸਮਾਨਤ੍ਥੋ ਨਿਪਾਤੋ। ਨਿਪਾਤੋ ਚ ਨਾਮ ਯਤ੍ਥ ਯਤ੍ਥ વਾਕ੍ਯੇ ਪਯੁਜ੍ਜਤਿ, ਤੇਨ ਤੇਨ વਤ੍ਤਬ੍ਬਤ੍ਥਜੋਤਕੋ ਹੋਤੀਤਿ ਇਧ ‘‘ਪਿਣ੍ਡਪਾਤ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿਨਾ ਅਨੁਞ੍ਞਾਪਸਂਸਾવਸੇਨ વੁਚ੍ਚਮਾਨਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥਸ੍ਸ ਜੋਤਕੋਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੇਨ ‘‘ਅਨੁਜਾਨਨਪਸਂਸਨਤ੍ਥੇ ਨਿਪਾਤੋ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ, ਅਨੁਞ੍ਞਾਪਸਂਸਾਰਮ੍ਭੇ ਪਨ ‘‘ਅਸਮ੍ਭਾવਨਤ੍ਥੇ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ਸਿਯਾ ਪੁਰਿਮੇਯੇવ ਸਮ੍ਭਾવਨਾવਿਭਾવਨਤੋ ਅਧਿਕਤ੍ਤਾਨੁਲੋਮਤੋ ਚ।

    Kiñcāpīti ayaṃ ‘‘yadipī’’ti iminā samānattho nipāto. Nipāto ca nāma yattha yattha vākye payujjati, tena tena vattabbatthajotako hotīti idha ‘‘piṇḍapāta’’ntiādinā anuññāpasaṃsāvasena vuccamānassa atthassa jotakoti adhippāyena ‘‘anujānanapasaṃsanatthe nipāto’’ti vuttaṃ, anuññāpasaṃsārambhe pana ‘‘asambhāvanatthe’’ti vuttaṃ siyā purimeyeva sambhāvanāvibhāvanato adhikattānulomato ca.

    ਏਕવਾਰਂ ਪવਤ੍ਤਂ ਪਿਣ੍ਡਪਾਤਪਟਿਕ੍ਖਿਪਨਂ ਕਥਂ ਦੀਘਰਤ੍ਤਂ ਅਪ੍ਪਿਚ੍ਛਤਾਦੀਨਂ ਕਾਰਣਂ ਹੋਤੀਤਿ ਚੋਦਨਂ ਸਨ੍ਧਾਯਾਹ ‘‘ਤਸ੍ਸ ਹੀ’’ਤਿਆਦਿ। ਤਤ੍ਥ ਅਤ੍ਰਿਚ੍ਛਤਾਤਿ ਅਤ੍ਰ ਇਚ੍ਛਤੀਤਿ ਅਤ੍ਰਿਚ੍ਛੋ, ਤਸ੍ਸ ਭਾવੋ ਅਤ੍ਰਿਚ੍ਛਤਾ, ਅਤ੍ਥਤੋ ਪਰਲਾਭਪਤ੍ਥਨਾ। ਤਥਾ ਹਿ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘ਪੁਰਿਮੇਯੇવ ਸਕਲਾਭੇਨ ਅਸਨ੍ਤੁਟ੍ਠਿ, ਪਰਲਾਭੇ ਚ ਪਤ੍ਥਨਾ, ਏਤਂ ਅਤ੍ਰਿਚ੍ਛਤਾਲਕ੍ਖਣ’’ਨ੍ਤਿ (વਿਭ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੮੪੯)। ਪਾਪਿਚ੍ਛਤਾਤਿ ਅਸਨ੍ਤਗੁਣਸਮ੍ਭਾવਨਾਧਿਪ੍ਪਾਯਤਾ। ਪਾਪਾ ਇਚ੍ਛਾ ਏਤਸ੍ਸਾਤਿ ਪਾਪਿਚ੍ਛੋ, ਤਸ੍ਸ ਭਾવੋ ਪਾਪਿਚ੍ਛਤਾ। ਯਥਾਹ ‘‘ਅਸਨ੍ਤਗੁਣਸਮ੍ਭਾવਨਤਾ ਪਟਿਗ੍ਗਹਣੇ ਚ ਅਮਤ੍ਤਞ੍ਞੁਤਾ, ਏਤਂ ਪਾਪਿਚ੍ਛਲਕ੍ਖਣ’’ਨ੍ਤਿ (વਿਭ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੮੫੧)। ਮਹਨ੍ਤਾਨਿ વਤ੍ਥੂਨਿ ਇਚ੍ਛਤਿ, ਮਹਤੀ વਾ ਤਸ੍ਸ ਇਚ੍ਛਾਤਿ ਮਹਿਚ੍ਛੋ, ਤਸ੍ਸ ਭਾવੋ ਮਹਿਚ੍ਛਤਾ। ਯਂ ਸਨ੍ਧਾਯ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘ਸਨ੍ਤਗੁਣਸਮ੍ਭਾવਨਤਾ ਪਟਿਗ੍ਗਹਣੇ ਚ ਅਮਤ੍ਤਞ੍ਞੁਤਾ, ਏਤਂ ਮਹਿਚ੍ਛਲਕ੍ਖਣ’’ਨ੍ਤਿ। ਪਚ੍ਚવੇਕ੍ਖਮਾਨੋ ਨਿવਾਰੇਸ੍ਸਤੀਤਿ ਯੋਜਨਾ। ਅਸ੍ਸ ਭਿਕ੍ਖੁਨੋ ਸਂવਤ੍ਤਿਸ੍ਸਤਿ ਪਿਣ੍ਡਪਾਤਪਟਿਕ੍ਖੇਪੋ।

    Ekavāraṃ pavattaṃ piṇḍapātapaṭikkhipanaṃ kathaṃ dīgharattaṃ appicchatādīnaṃ kāraṇaṃ hotīti codanaṃ sandhāyāha ‘‘tassa hī’’tiādi. Tattha atricchatāti atra icchatīti atriccho, tassa bhāvo atricchatā, atthato paralābhapatthanā. Tathā hi vuttaṃ ‘‘purimeyeva sakalābhena asantuṭṭhi, paralābhe ca patthanā, etaṃ atricchatālakkhaṇa’’nti (vibha. aṭṭha. 849). Pāpicchatāti asantaguṇasambhāvanādhippāyatā. Pāpā icchā etassāti pāpiccho, tassa bhāvo pāpicchatā. Yathāha ‘‘asantaguṇasambhāvanatā paṭiggahaṇe ca amattaññutā, etaṃ pāpicchalakkhaṇa’’nti (vibha. aṭṭha. 851). Mahantāni vatthūni icchati, mahatī vā tassa icchāti mahiccho, tassa bhāvo mahicchatā. Yaṃ sandhāya vuttaṃ ‘‘santaguṇasambhāvanatā paṭiggahaṇe ca amattaññutā, etaṃ mahicchalakkhaṇa’’nti. Paccavekkhamāno nivāressatīti yojanā. Assa bhikkhuno saṃvattissati piṇḍapātapaṭikkhepo.

    ਮਹਿਚ੍ਛੋ ਪੁਗ੍ਗਲੋ ਯਥਾ ਪਚ੍ਚਯਦਾਨવਸੇਨ ਪਚ੍ਚਯਦਾਯਕੇਹਿ ਭਰਿਤੁਂ ਅਸਕ੍ਕੁਣੇਯ੍ਯੋ, ਏવਂ ਪਚ੍ਚਯਪਰਿਯੇਸਨવਸੇਨ ਅਤ੍ਤਨਾਪੀਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘ਅਤ੍ਤਨੋਪਿ ਉਪਟ੍ਠਾਕਾਨਮ੍ਪਿ ਦੁਬ੍ਭਰੋ ਹੋਤੀ’’ਤਿ। ਸਦ੍ਧਾਦੇਯ੍ਯਸ੍ਸ વਿਨਿਪਾਤવਸੇਨ ਪવਤ੍ਤਿਯਾ ਅਞ੍ਞਸ੍ਸ ਘਰੇ ਛਡ੍ਡੇਨ੍ਤੋ। ਰਿਤ੍ਤਪਤ੍ਤੋવਾਤਿ ਯੇਸੁ ਕੁਲੇਸੁ ਪਟਿਪਿਣ੍ਡવਸੇਨ ਪવਤ੍ਤਤਿ, ਤੇਸਂ ਸਬ੍ਬਪਚ੍ਛਿਮਂ ਅਤ੍ਤਨੋ ਯਥਾਲਦ੍ਧਂ ਦਤ੍વਾ ਤਤ੍ਥ ਕਿਞ੍ਚਿ ਅਲਦ੍ਧਾ ਰਿਤ੍ਤਪਤ੍ਤੋ વਿਹਾਰਂ ਪવਿਸਿਤ੍વਾ ਨਿਪਜ੍ਜਤਿ ਜਿਘਚ੍ਛਾਦੁਬ੍ਬਲ੍ਯੇਨਾਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੋ। ਯਥਾਲਦ੍ਧਪਚ੍ਚਯਪਰਿਭੋਗੇਨ, ਪੁਨ ਪਰਿਯੇਸਨਾਨਾਪਜ੍ਜਨੇਨ ਅਤ੍ਤਨੋ ਸੁਭਰਤਾ, ਯਥਾਲਦ੍ਧਪਚ੍ਚਯੇਨ ਅવਞ੍ਞਂ ਅਕਤ੍વਾ ਸਨ੍ਤੋਸਾਪਤ੍ਤਿਯਾ ਉਪਟ੍ਠਾਕਾਨਂ ਸੁਭਰਤਾ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ।

    Mahiccho puggalo yathā paccayadānavasena paccayadāyakehi bharituṃ asakkuṇeyyo, evaṃ paccayapariyesanavasena attanāpīti vuttaṃ ‘‘attanopiupaṭṭhākānampi dubbharo hotī’’ti. Saddhādeyyassa vinipātavasena pavattiyā aññassa ghare chaḍḍento. Rittapattovāti yesu kulesu paṭipiṇḍavasena pavattati, tesaṃ sabbapacchimaṃ attano yathāladdhaṃ datvā tattha kiñci aladdhā rittapatto vihāraṃ pavisitvā nipajjati jighacchādubbalyenāti adhippāyo. Yathāladdhapaccayaparibhogena, puna pariyesanānāpajjanena attano subharatā, yathāladdhapaccayena avaññaṃ akatvā santosāpattiyā upaṭṭhākānaṃ subharatā veditabbā.

    ਕਥਾવਤ੍ਥੂਨੀਤਿ ਅਪ੍ਪਿਚ੍ਛਤਾਦਿਪਟਿਸਂਯੁਤ੍ਤਾਨਂ ਕਥਾਨਂ વਤ੍ਥੂਨੀਤਿ ਕਥਾવਤ੍ਥੂਨਿ, ਅਪ੍ਪਿਚ੍ਛਤਾਦਯੋ ਏવ। ਤੀਣੀਤਿ ਤੀਣਿ ਕਥਾવਤ੍ਥੂਨਿ। ਅਭਿਸਲ੍ਲੇਖਿਕਾਤਿ ਅਤਿવਿਯ ਕਿਲੇਸੇ ਸਲ੍ਲਿਖਤੀਤਿ ਅਭਿਸਲ੍ਲੇਖੋ, ਅਪ੍ਪਿਚ੍ਛ ਤਾਦਿਗੁਣਸਮੁਦਾਯੋ, ਸੋ ਏਤਿਸ੍ਸਾ ਅਤ੍ਥੀਤਿ ਅਭਿਸਲ੍ਲੇਖਿਕਾ, ਮਹਿਚ੍ਛਤਾਦੀਨਂ ਤਨੁਭਾવਾਯ ਯੁਤ੍ਤਰੂਪਾ ਅਪ੍ਪਿਚ੍ਛਤਾਦਿਪਟਿਸਂਯੁਤ੍ਤਤਾ। ਚੇਤੋવਿਨੀવਰਣਸਪ੍ਪਾਯਾਤਿ ਕੁਸਲਚਿਤ੍ਤੁਪ੍ਪਤ੍ਤਿਯਾ ਨਿવਾਰਕਾਨਂ ਨੀવਰਣਾਨਂ ਦੂਰੀਭਾવਕਰਣੇਨ ਚੇਤੋવਿਨੀવਰਣਸਙ੍ਖਾਤਾਨਂ ਸਮਥવਿਪਸ੍ਸਨਾਨਂ ਸਪ੍ਪਾਯਾ। ਸਮਥવਿਪਸ੍ਸਨਾਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸੇવ વਾ વਿਭੂਤਿਭਾવਕਰਣਾਯ ਸਪ੍ਪਾਯਾ ਉਪਕਾਰਿਕਾਤਿ ਚੇਤੋવਿਨੀવਰਣਸਪ੍ਪਾਯਾ। ਏਕਨ੍ਤਨਿਬ੍ਬਿਦਾਯਾਤਿਆਦਿ ਯੇਨ ਨਿਬ੍ਬਿਦਾਦਿਆਨਿਸਂਸੇਨ ਅਯਂ ਕਥਾ ਅਭਿਸਲ੍ਲੇਖਿਕਾ ਚੇਤੋવਿਨੀવਰਣਸਪ੍ਪਾਯਾ ਚ ਨਾਮ ਹੋਤਿ, ਤਂ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ વੁਤ੍ਤਂ। ਤਤ੍ਥ ਏਕਨ੍ਤਨਿਬ੍ਬਿਦਾਯਾਤਿ ਏਕਂਸੇਨ વਟ੍ਟਦੁਕ੍ਖਤੋ ਨਿਬ੍ਬਿਨ੍ਦਨਤ੍ਥਾਯ। વਿਰਾਗਾਯ ਨਿਰੋਧਾਯਾਤਿ ਤਸ੍ਸੇવ વਿਰਜ੍ਜਨਤ੍ਥਞ੍ਚ ਨਿਰੁਜ੍ਝਨਤ੍ਥਞ੍ਚ। ਉਪਸਮਾਯਾਤਿ ਸਬ੍ਬਕਿਲੇਸવੂਪਸਮਾਯ। ਅਭਿਞ੍ਞਾਯਾਤਿ ਸਬ੍ਬਸ੍ਸਪਿ ਅਭਿਞ੍ਞੇਯ੍ਯਸ੍ਸ ਅਭਿਜਾਨਨਾਯ। ਸਮ੍ਬੋਧਾਯਾਤਿ ਚਤੁਮਗ੍ਗਸਮ੍ਬੋਧਾਯ। ਨਿਬ੍ਬਾਨਾਯਾਤਿ ਅਨੁਪਾਦਿਸੇਸਨਿਬ੍ਬਾਨਾਯ। ਏਤੇਸੁ ਹਿ ਆਦਿਤੋ ਤੀਹਿ વਿਪਸ੍ਸਨਾ વੁਤ੍ਤਾ, ਪੁਨ ਤੀਹਿ ਮਗ੍ਗੋ, ਇਤਰੇਨ ਨਿਬ੍ਬਾਨਂ। ਤੇਨ ਸਮਥવਿਪਸ੍ਸਨਾ ਆਦਿਂ ਕਤ੍વਾ ਨਿਬ੍ਬਾਨਪਰਿਯੋਸਾਨੋ ਅਯਂ ਸਬ੍ਬੋ ਉਤ੍ਤਰਿਮਨੁਸ੍ਸਧਮ੍ਮੋ ਦਸਕਥਾવਤ੍ਥੁਲਾਭਿਨੋ ਸਮ੍ਭવਤੀਤਿ ਦਸ੍ਸੇਤਿ। ਪਰਿਪੂਰੇਸ੍ਸਨ੍ਤੀਤਿ ਤਂਸਭਾવਤੋ ਉਪਕਾਰਤੋ ਚ ਸਂવਤ੍ਤਿਸ੍ਸਨ੍ਤਿ। ਅਪ੍ਪਿਚ੍ਛਤਾਦਯੋ ਹਿ ਏਕવਾਰਉਪ੍ਪਨ੍ਨਾ ਉਪਰਿ ਤਦਤ੍ਥਾਯ ਸਂવਤ੍ਤਿਸ੍ਸਨ੍ਤਿ। ਕਥਾવਤ੍ਥੁਪਰਿਪੂਰਣਂ ਸਿਕ੍ਖਾਪਰਿਪੂਰਣਞ੍ਚ વੁਤ੍ਤਨਯੇਨੇવ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ।

    Kathāvatthūnīti appicchatādipaṭisaṃyuttānaṃ kathānaṃ vatthūnīti kathāvatthūni, appicchatādayo eva. Tīṇīti tīṇi kathāvatthūni. Abhisallekhikāti ativiya kilese sallikhatīti abhisallekho, appiccha tādiguṇasamudāyo, so etissā atthīti abhisallekhikā, mahicchatādīnaṃ tanubhāvāya yuttarūpā appicchatādipaṭisaṃyuttatā. Cetovinīvaraṇasappāyāti kusalacittuppattiyā nivārakānaṃ nīvaraṇānaṃ dūrībhāvakaraṇena cetovinīvaraṇasaṅkhātānaṃ samathavipassanānaṃ sappāyā. Samathavipassanācittasseva vā vibhūtibhāvakaraṇāya sappāyā upakārikāti cetovinīvaraṇasappāyā. Ekantanibbidāyātiādi yena nibbidādiānisaṃsena ayaṃ kathā abhisallekhikā cetovinīvaraṇasappāyā ca nāma hoti, taṃ dassetuṃ vuttaṃ. Tattha ekantanibbidāyāti ekaṃsena vaṭṭadukkhato nibbindanatthāya. Virāgāya nirodhāyāti tasseva virajjanatthañca nirujjhanatthañca. Upasamāyāti sabbakilesavūpasamāya. Abhiññāyāti sabbassapi abhiññeyyassa abhijānanāya. Sambodhāyāti catumaggasambodhāya. Nibbānāyāti anupādisesanibbānāya. Etesu hi ādito tīhi vipassanā vuttā, puna tīhi maggo, itarena nibbānaṃ. Tena samathavipassanā ādiṃ katvā nibbānapariyosāno ayaṃ sabbo uttarimanussadhammo dasakathāvatthulābhino sambhavatīti dasseti. Paripūressantīti taṃsabhāvato upakārato ca saṃvattissanti. Appicchatādayo hi ekavārauppannā upari tadatthāya saṃvattissanti. Kathāvatthuparipūraṇaṃ sikkhāparipūraṇañca vuttanayeneva veditabbaṃ.

    ਅਮਤਂ ਨਿਬ੍ਬਾਨਨ੍ਤਿ ਅਨੁਪਾਦਿਸੇਸਨਿਬ੍ਬਾਨਧਾਤੁਂ। ਇਤਰਾ ਪਨ ਸੇਕ੍ਖਾਸੇਕ੍ਖਧਮ੍ਮਪਾਰਿਪੂਰਿਯਾ ਪਰਿਪੁਣ੍ਣਾ। ਨਿਬ੍ਬਾਨਪਾਰਿਪੂਰਿ ਚੇਤ੍ਥ ਤਦਾવਹਧਮ੍ਮਪਾਰਿਪੂਰਿવਸੇਨ ਪਰਿਯਾਯਤੋ વੁਤ੍ਤਾਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ। ਇਦਾਨਿ ਯਾਯਂ ਅਪ੍ਪਿਚ੍ਛਤਾਦੀਨਂ ਅਨੁਕ੍ਕਮਪਰਿવੁਦ੍ਧਿਯਾ ਗੁਣਪਾਰਿਪੂਰਿਤਾ, ਤਂ ਉਪਮਾਯ ਸਾਧੇਨ੍ਤੋ ‘‘ਸੇਯ੍ਯਥਾਪੀ’’ਤਿਆਦਿਮਾਹ। ਤਤ੍ਥ ਪਾવੁਸ੍ਸਕੋਤਿ વਸ੍ਸਾਨਮਾਸੇ ਉਟ੍ਠਿਤੋ। ਸੋ ਹਿ ਚਿਰਾਨੁਪ੍ਪવਤ੍ਤਿ ਹੋਤਿ। ਪਬ੍ਬਤਕਨ੍ਦਰਾ ਪਬ੍ਬਤੇਸੁ ਉਪਚ੍ਚਕਾਧਿਚ੍ਚਕਾਪਭવਨਿਜ੍ਝਰਾਦਿਨਦਿਯੋ। ਸਰਸਾਖਾਤਿ ਯਤ੍ਥ ਉਪਰਿਉਨ੍ਨਤਪਦੇਸਤੋ ਉਦਕਂ ਆਗਨ੍ਤ੍વਾ ਤਿਟ੍ਠਤਿ ਚੇવ ਸਨ੍ਦਤਿ ਚ, ਤੇ। ਕੁਸੋਬ੍ਭਾ ਖੁਦ੍ਦਕਤਲ਼ਾਕਾ। ਕੁਨ੍ਨਦਿਯੋਤਿ ਪਬ੍ਬਤਪਾਦਤੋ ਨਿਕ੍ਖਨ੍ਤਾ ਖੁਦ੍ਦਕਨਦਿਯੋ। ਤਾ ਹਿ ਮਹਾਨਦਿਯੋ ਓਤਰਨ੍ਤਿਯੋ ਪਰਿਪੂਰੇਨ੍ਤਿ। ਪਰਮਧਮ੍ਮਦਾਯਾਦਨ੍ਤਿ ਪਰਮਂ ਉਤ੍ਤਮਂ ਧਮ੍ਮਦਾਯਾਦਭਾવਂ, ਪਰਮਂ ਧਮ੍ਮਦਾਯਜ੍ਜਂ વਾ। ਤੇ ਭਿਕ੍ਖੂਤਿ ਤੇ ਧਮ੍ਮਪਟਿਗ੍ਗਾਹਕੇ ਭਿਕ੍ਖੂ। ਸਨ੍ਨਿਯੋਜੇਨ੍ਤੋਤਿ ਮੂਲਗੁਣੇਹਿ ਅਪ੍ਪਿਚ੍ਛਤਾਦੀਹਿ ਯੋਜੇਨ੍ਤੋ।

    Amataṃ nibbānanti anupādisesanibbānadhātuṃ. Itarā pana sekkhāsekkhadhammapāripūriyā paripuṇṇā. Nibbānapāripūri cettha tadāvahadhammapāripūrivasena pariyāyato vuttāti veditabbā. Idāni yāyaṃ appicchatādīnaṃ anukkamaparivuddhiyā guṇapāripūritā, taṃ upamāya sādhento ‘‘seyyathāpī’’tiādimāha. Tattha pāvussakoti vassānamāse uṭṭhito. So hi cirānuppavatti hoti. Pabbatakandarā pabbatesu upaccakādhiccakāpabhavanijjharādinadiyo. Sarasākhāti yattha upariunnatapadesato udakaṃ āgantvā tiṭṭhati ceva sandati ca, te. Kusobbhā khuddakataḷākā. Kunnadiyoti pabbatapādato nikkhantā khuddakanadiyo. Tā hi mahānadiyo otarantiyo paripūrenti. Paramadhammadāyādanti paramaṃ uttamaṃ dhammadāyādabhāvaṃ, paramaṃ dhammadāyajjaṃ vā. Te bhikkhūti te dhammapaṭiggāhake bhikkhū. Sanniyojentoti mūlaguṇehi appicchatādīhi yojento.

    ਉਗ੍ਗਹੇਤ੍વਾਤਿ ਅਤ੍ਥਤੋ ਬ੍ਯਞ੍ਜਨਤੋ ਚ ਉਪਧਾਰਣવਸੇਨ ਗਹੇਤ੍વਾ ਅવਿਪਰੀਤਂ ਗਹੇਤ੍વਾ। ਸਂਸਨ੍ਦੇਤ੍વਾਤਿ ਮਮ ਦੇਸਨਾਨੁਸਾਰੇਨ ਮਮਜ੍ਝਾਸਯਂ ਅવਿਰਜ੍ਝਿਤ੍વਾ। ਯਥਾ ਇਧੇવ ਚਿਨ੍ਤੇਸੀਤਿ ਯਥਾ ਇਮਿਸ੍ਸਾ ਧਮ੍ਮਦਾਯਾਦਦੇਸਨਾਯ ਚਿਨ੍ਤੇਸਿ, ਏવਂ ਅਞ੍ਞਤ੍ਥਾਪਿ ਧਮ੍ਮਥੋਮਨਤ੍ਥਂ ਗਨ੍ਧਕੁਟਿਂ ਪવਿਸਨ੍ਤੋ ਚਿਨ੍ਤੇਸਿ। ਏਕਜ੍ਝਾਸਯਾਯਾਤਿ ਸਮਾਨਾਧਿਪ੍ਪਾਯਾਯ। ਮਤਿਯਾਤਿ ਪਞ੍ਞਾਯ। ਅਯਂ ਦੇਸਨਾ ਅਗ੍ਗਾਤਿਆਦਿ ਭਗવਾ ਧਮ੍ਮਸੇਨਾਪਤਿਂ ਗੁਣਤੋ ਏવ ਪਗ੍ਗਣ੍ਹਾਤੀਤਿ ਕਤ੍વਾ વੁਤ੍ਤਂ।

    Uggahetvāti atthato byañjanato ca upadhāraṇavasena gahetvā aviparītaṃ gahetvā. Saṃsandetvāti mama desanānusārena mamajjhāsayaṃ avirajjhitvā. Yathā idheva cintesīti yathā imissā dhammadāyādadesanāya cintesi, evaṃ aññatthāpi dhammathomanatthaṃ gandhakuṭiṃ pavisanto cintesi. Ekajjhāsayāyāti samānādhippāyāya. Matiyāti paññāya. Ayaṃ desanā aggātiādi bhagavā dhammasenāpatiṃ guṇato eva paggaṇhātīti katvā vuttaṃ.

    ਚਿਤ੍ਤਗਤਿਯਾਤਿ ਚਿਤ੍ਤવਸੇਨ ਕਾਯਸ੍ਸ ਪਰਿਣਾਮਨੇਨ ‘‘ਅਯਂ ਕਾਯੋ ਇਦਂ ਚਿਤ੍ਤਂ વਿਯ ਹੋਤੂ’’ਤਿ ਕਾਯਸ੍ਸ ਚਿਤ੍ਤੇਨ ਸਮਾਨਗਤਿਕਤਾਧਿਟ੍ਠਾਨੇਨ। ਕਥਂ ਪਨ ਕਾਯੋ ਦਨ੍ਧਪ੍ਪવਤ੍ਤਿਕੋ ਲਹੁਪਰਿવਤ੍ਤਨਚਿਤ੍ਤੇਨ ਸਮਾਨਗਤਿਕੋ ਹੋਤੀਤਿ? ਨ ਸਬ੍ਬਥਾ ਸਮਾਨਗਤਿਕੋ। ਯਥੇવ ਹਿ ਕਾਯવਸੇਨ ਚਿਤ੍ਤਪਰਿਣਾਮਨੇ ਚਿਤ੍ਤਂ ਸਬ੍ਬਥਾ ਕਾਯੇਨ ਸਮਾਨਗਤਿਕਂ ਨ ਹੋਤਿ। ਨ ਹਿ ਤਦਾ ਚਿਤ੍ਤਂ ਸਭਾવਸਿਦ੍ਧੇਨ ਅਤ੍ਤਨੋ ਖਣੇਨ ਅવਤ੍ਤਿਤ੍વਾ ਦਨ੍ਧવੁਤ੍ਤਿਕਸ੍ਸ ਰੂਪਧਮ੍ਮਸ੍ਸ ਖਣੇਨ વਤ੍ਤਿਤੁਂ ਸਕ੍ਕੋਤਿ, ‘‘ਇਦਂ ਚਿਤ੍ਤਂ ਅਯਂ ਕਾਯੋ વਿਯ ਹੋਤੂ’’ਤਿ ਪਨ ਅਧਿਟ੍ਠਾਨੇਨ ਦਨ੍ਧਗਤਿਕਸ੍ਸ ਕਾਯਸ੍ਸ ਅਨੁવਤ੍ਤਨਤੋ ਯਾવ ਇਚ੍ਛਿਤਟ੍ਠਾਨਪ੍ਪਤ੍ਤਿ, ਤਾવ ਕਾਯਗਤਿਂ ਅਨੁਲੋਮੇਨ੍ਤਮੇવ ਹੁਤ੍વਾ ਸਨ੍ਤਾਨવਸੇਨ ਪવਤ੍ਤਮਾਨਂ ਚਿਤ੍ਤਂ ਕਾਯਗਤਿਕਂ ਕਤ੍વਾ ਪਰਿਣਾਮਿਤਂ ਨਾਮ ਹੋਤਿ, ਏવਂ ‘‘ਅਯਂ ਕਾਯੋ ਇਦਂ ਚਿਤ੍ਤਂ વਿਯ ਹੋਤੂ’’ਤਿ ਅਧਿਟ੍ਠਾਨੇਨ ਪਗੇવ ਲਹੁਸਞ੍ਞਾਯ ਸੁਖੁਮਸਞ੍ਞਾਯ ਚ ਸਮ੍ਪਾਦਿਤਤ੍ਤਾ ਅਭਾવਿਤਿਦ੍ਧਿਪਾਦਾਨਂ વਿਯ ਦਨ੍ਧਂ ਅવਤ੍ਤਿਤ੍વਾ ਯਥਾ ਲਹੁਂ ਕਤਿਪਯਚਿਤ੍ਤવਾਰੇਹੇવ ਇਚ੍ਛਿਤਟ੍ਠਾਨਪ੍ਪਤ੍ਤਿ ਹੋਤਿ , ਏવਂ ਪવਤ੍ਤਮਾਨੋ ਕਾਯੋ ਚਿਤ੍ਤਗਤਿਕਭਾવੇਨੇવ ਪਰਿਣਾਮਿਤੋ ਨਾਮ ਹੋਤਿ, ਨ ਏਕਚਿਤ੍ਤਕ੍ਖਣੇਨੇવ ਪવਤ੍ਤਿਯਾ। ਏવਞ੍ਚ ਕਤ੍વਾ ਬਾਹੁਸਮਿਞ੍ਜਨਪ੍ਪਸਾਰਣੂਪਮਾਪਿ ਉਪਚਾਰੇਨ વਿਨਾ ਸੁਟ੍ਠੁਤਰਂ ਯੁਤ੍ਤਾ ਹੋਤਿ, ਅਞ੍ਞਥਾ ਧਮ੍ਮਤਾવਿਲੋਮਿਤਾ ਸਿਯਾ। ਨ ਹਿ ਧਮ੍ਮਾਨਂ ਲਕ੍ਖਣਞ੍ਞਥਤ੍ਤਂ ਇਦ੍ਧਿਬਲੇਨ ਕਾਤੁਂ ਸਕ੍ਕਾ, ਭਾવਞ੍ਞਥਤ੍ਤਮੇવ ਪਨ ਸਕ੍ਕਾਤਿ।

    Cittagatiyāti cittavasena kāyassa pariṇāmanena ‘‘ayaṃ kāyo idaṃ cittaṃ viya hotū’’ti kāyassa cittena samānagatikatādhiṭṭhānena. Kathaṃ pana kāyo dandhappavattiko lahuparivattanacittena samānagatiko hotīti? Na sabbathā samānagatiko. Yatheva hi kāyavasena cittapariṇāmane cittaṃ sabbathā kāyena samānagatikaṃ na hoti. Na hi tadā cittaṃ sabhāvasiddhena attano khaṇena avattitvā dandhavuttikassa rūpadhammassa khaṇena vattituṃ sakkoti, ‘‘idaṃ cittaṃ ayaṃ kāyo viya hotū’’ti pana adhiṭṭhānena dandhagatikassa kāyassa anuvattanato yāva icchitaṭṭhānappatti, tāva kāyagatiṃ anulomentameva hutvā santānavasena pavattamānaṃ cittaṃ kāyagatikaṃ katvā pariṇāmitaṃ nāma hoti, evaṃ ‘‘ayaṃ kāyo idaṃ cittaṃ viya hotū’’ti adhiṭṭhānena pageva lahusaññāya sukhumasaññāya ca sampāditattā abhāvitiddhipādānaṃ viya dandhaṃ avattitvā yathā lahuṃ katipayacittavāreheva icchitaṭṭhānappatti hoti , evaṃ pavattamāno kāyo cittagatikabhāveneva pariṇāmito nāma hoti, na ekacittakkhaṇeneva pavattiyā. Evañca katvā bāhusamiñjanappasāraṇūpamāpi upacārena vinā suṭṭhutaraṃ yuttā hoti, aññathā dhammatāvilomitā siyā. Na hi dhammānaṃ lakkhaṇaññathattaṃ iddhibalena kātuṃ sakkā, bhāvaññathattameva pana sakkāti.

    ੩੧. ਭਗવਤੋ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯਾਨੁਰੂਪਂ ਭਿਕ੍ਖੂਨਞ੍ਚ ਅਜ੍ਝਾਸਯਂ ਞਤ੍વਾਤਿ વਚਨਸੇਸੋ। ਦੇਸਕਾਲੇ વਿਯ ਭਾਜਨਮ੍ਪਿ ਓਲੋਕੇਤ੍વਾ ਏવ ਮਹਾਥੇਰੋ ਧਮ੍ਮਂ ਕਥੇਤਿ। ਪਕ੍ਕਨ੍ਤਸ੍ਸਾਤਿ ਇਦਂ ਅਨਾਦਰੇ ਸਾਮਿવਚਨਨ੍ਤਿ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ‘‘ਪਕ੍ਕਨ੍ਤਸ੍ਸ ਸਤੋ’’ਤਿਆਦਿਮਾਹ। ਕਿਤ੍ਤਕੇਨਾਤਿ ਕੇਨ ਪਰਿਮਾਣੇਨ। ਤਂ ਪਨ ਪਰਿਮਾਣਂ ਯਸ੍ਮਾ ਪਰਿਮੇਯ੍ਯਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥਸ੍ਸ ਪਰਿਚ੍ਛਿਨ੍ਦਨਂ ਹੋਤਿ, ਤਸ੍ਮਾ ‘‘ਕਿਤ੍ਤਾવਤਾਤਿ ਪਰਿਚ੍ਛੇਦવਚਨ’’ਨ੍ਤਿ ਆਹ। ਨੁਕਾਰੋ ਪੁਚ੍ਛਾਯਨ੍ਤਿ ਅਯਂ ਨੁ-ਸਦ੍ਦੋ ਇਧੇવ ਪੁਚ੍ਛਾਯਂ ਆਗਤੋਤਿ ਕਤ੍વਾ વੁਤ੍ਤਂ। ਨੁ-ਸਦ੍ਦੇਨ ਹੇਤ੍ਥ ਜੋਤਿਯਮਾਨੋ ਅਤ੍ਥੋ ਕਿਂ-ਸਦ੍ਦੇਨ ਪਰਿਮਾਣੋ ਅਤ੍ਥੋ ਪਰਿਮੇਯ੍ਯਤ੍ਥੋ ਚ। ਏਤ੍ਥ ਸਂਕਿਲੇਸਪਕ੍ਖੋ વਿવੇਕਸ੍ਸ ਅਨਨੁਸਿਕ੍ਖਨਂ ਆਮਿਸਦਾਯਾਦਤਾ, વੋਦਾਨਪਕ੍ਖੋ ਤਸ੍ਸ ਅਨੁਸਿਕ੍ਖਨਂ ਧਮ੍ਮਦਾਯਾਦਤਾਤਿ। ਤੀਹਿ વਿવੇਕੇਹੀਤਿ વਿવੇਕਤ੍ਤਯਗ੍ਗਹਣਂ ਤਦਨ੍ਤੋਗਧਤ੍ਤਾ વਿવੇਕਪਞ੍ਚਕਸ੍ਸ। વਿવੇਕਪਞ੍ਚਕਗ੍ਗਹਣੇ ਪਨਸ੍ਸ ਸਰੂਪੇਨ ਕਾਯવਿવੇਕੋ ਗਹਿਤੋ ਨ ਸਿਯਾ, ਤਦਾਯਤ੍ਤਤ੍ਤਾ વਾ ਸਤ੍ਥਾਰਾ ਤਦਾ ਪਯੁਜ੍ਜਮਾਨવਿવੇਕਦਸ੍ਸਨવਸੇਨ ‘‘ਤੀਹਿ વਿવੇਕੇਹੀ’’ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਅਞ੍ਞਤਰਮ੍ਪੀਤਿ ਕਸ੍ਮਾ વੁਤ੍ਤਂ। ਨ ਹਿ ਕਾਯવਿવੇਕਮਤ੍ਤੇਨ ਧਮ੍ਮਦਾਯਾਦਭਾવੋ ਸਿਜ੍ਝਤੀਤਿ? ਨ, વਿવੇਕਦ੍વਯਸਨ੍ਨਿਸ੍ਸਯਸ੍ਸੇવ ਕਾਯવਿવੇਕਸ੍ਸ ਇਧਾਧਿਪ੍ਪੇਤਤ੍ਤਾ। ਏવਞ੍ਚ ਕਤ੍વਾ ਚਿਤ੍ਤવਿવੇਕਗ੍ਗਹਣਮ੍ਪਿ ਸਮਤ੍ਥਿਤਂ ਹੋਤਿ। ਨ ਹਿ ਲੋਕਿਯਜ੍ਝਾਨਾਧਿਗਮਮਤ੍ਤੇਨ ਨਿਪ੍ਪਰਿਯਾਯਤੋ ਸਤ੍ਥੁਧਮ੍ਮਦਾਯਾਦਭਾવੋ ਇਚ੍ਛਿਤੋ, ਨਿਬ੍ਬਾਨਾਧਿਗਮੇਨ ਪਨ ਸੋ ਇਚ੍ਛਿਤੋ, ਤਸ੍ਮਾ ਸਬ੍ਬਾਪਿ ਸਾਸਨੇ વਿવੇਕਾਨੁਸਿਕ੍ਖਨਾ ਨਿਬ੍ਬਾਨਪੋਣਾ ਨਿਬ੍ਬਾਨਪਬ੍ਭਾਰਾ ਨਿਬ੍ਬਾਨੋਗਧਾ ਚਾਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘ਤਿਣ੍ਣਂ વਿવੇਕਾਨਂ ਅਞ੍ਞਤਰਮ੍ਪੀ’’ਤਿ। ਅਸਤਿ ਆਲੋਕੇ ਅਨ੍ਧਕਾਰੋ વਿਯ ਅਸਤਿ ਧਮ੍ਮਦਾਯਾਦਤਾਯ ਏਕਂਸਿਯਾ ਆਮਿਸਦਾਯਾਦਤਾਤਿ ਆਹ ‘‘ਆਮਿਸਦਾਯਾਦਾવ ਹੋਨ੍ਤੀ’’ਤਿ। ਏਸ ਨਯੋ ਸੁਕ੍ਕਪਕ੍ਖੇਪੀਤਿ ਕਣ੍ਹਪਕ੍ਖਤੋ ਸਾਧਾਰਣવਸੇਨ ਲਬ੍ਭਮਾਨਂ ਅਤ੍ਥਸਾਮਞ੍ਞਂ ਅਤਿਦਿਸਤਿ, ਨ ਅਤ੍ਥવਿਸੇਸਂ ਤਸ੍ਸ વਿਸਦਿਸਤ੍ਤਾ, ਅਤ੍ਥવਿਸੇਸਮੇવ વਾ ਅਤਿਦਿਸਤਿ વਿਸਦਿਸੂਦਾਹਰਣੂਪਾਯਞਾਯੇਨ। ‘‘ਤਿਣ੍ਣਂ વਿવੇਕਾਨਂ ਅਞ੍ਞਤਰ’’ਨ੍ਤਿ ਇਦਂ ਇਧ ਨ ਲਬ੍ਭਤਿ। ਤਯੋਪਿ ਹਿ વਿવੇਕਾ, ਤੇਸੁ ਏਕੋ વਾ ਇਤਰਦ੍વਯਸਨ੍ਨਿਸ੍ਸਯੋ ਇਧ ਲਬ੍ਭਤਿ।

    31.Bhagavato adhippāyānurūpaṃ bhikkhūnañca ajjhāsayaṃ ñatvāti vacanaseso. Desakāle viya bhājanampi oloketvā eva mahāthero dhammaṃ katheti. Pakkantassāti idaṃ anādare sāmivacananti dassento ‘‘pakkantassa sato’’tiādimāha. Kittakenāti kena parimāṇena. Taṃ pana parimāṇaṃ yasmā parimeyyassa atthassa paricchindanaṃ hoti, tasmā ‘‘kittāvatāti paricchedavacana’’nti āha. Nukāro pucchāyanti ayaṃ nu-saddo idheva pucchāyaṃ āgatoti katvā vuttaṃ. Nu-saddena hettha jotiyamāno attho kiṃ-saddena parimāṇo attho parimeyyattho ca. Ettha saṃkilesapakkho vivekassa ananusikkhanaṃ āmisadāyādatā, vodānapakkho tassa anusikkhanaṃ dhammadāyādatāti. Tīhi vivekehīti vivekattayaggahaṇaṃ tadantogadhattā vivekapañcakassa. Vivekapañcakaggahaṇe panassa sarūpena kāyaviveko gahito na siyā, tadāyattattā vā satthārā tadā payujjamānavivekadassanavasena ‘‘tīhi vivekehī’’tiādi vuttaṃ. Aññatarampīti kasmā vuttaṃ. Na hi kāyavivekamattena dhammadāyādabhāvo sijjhatīti? Na, vivekadvayasannissayasseva kāyavivekassa idhādhippetattā. Evañca katvā cittavivekaggahaṇampi samatthitaṃ hoti. Na hi lokiyajjhānādhigamamattena nippariyāyato satthudhammadāyādabhāvo icchito, nibbānādhigamena pana so icchito, tasmā sabbāpi sāsane vivekānusikkhanā nibbānapoṇā nibbānapabbhārā nibbānogadhā cāti vuttaṃ ‘‘tiṇṇaṃ vivekānaṃ aññatarampī’’ti. Asati āloke andhakāro viya asati dhammadāyādatāya ekaṃsiyā āmisadāyādatāti āha ‘‘āmisadāyādāva hontī’’ti. Esa nayo sukkapakkhepīti kaṇhapakkhato sādhāraṇavasena labbhamānaṃ atthasāmaññaṃ atidisati, na atthavisesaṃ tassa visadisattā, atthavisesameva vā atidisati visadisūdāharaṇūpāyañāyena. ‘‘Tiṇṇaṃ vivekānaṃ aññatara’’nti idaṃ idha na labbhati. Tayopi hi vivekā, tesu eko vā itaradvayasannissayo idha labbhati.

    ਦੂਰਤੋਪੀਤਿ ਦੂਰਟ੍ਠਾਨਤੋਪਿ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਤਿਰੋਰਟ੍ਠਤੋਪੀ’’ਤਿਆਦਿ। ਕਾਮਂ ‘‘ਪਟਿਭਾਤੂ’’ਤਿ ਏਤ੍ਥ ਪਟਿ-ਸਦ੍ਦਾਪੇਕ੍ਖਾਯ ‘‘ਸਾਰਿਪੁਤ੍ਤ’’ਨ੍ਤਿ ਉਪਯੋਗવਚਨਂ, ਅਤ੍ਥੋ ਪਨ ਸਾਮਿવਚਨવਸੇਨੇવ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋਤਿ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ਆਹ ‘‘ਆਯਸ੍ਮਤੋਯੇવ ਸਾਰਿਪੁਤ੍ਤਸ੍ਸਾ’’ਤਿ। ਭਾਗੋ ਹੋਤੂਤਿ ਇਮਿਨਾਭਾਗਤ੍ਥੋ ਪਟਿ-ਸਦ੍ਦੋਤਿ ਦਸ੍ਸੇਤਿ ਲਕ੍ਖਣਾਦਿਅਤ੍ਥਾਨਂ ਇਧ ਅਯੁਜ੍ਜਨਤੋ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਏવਂ ਸਦ੍ਦਲਕ੍ਖਣੇਨ ਸਮੇਤੀ’’ਤਿ। ਦਿਸ੍ਸਤੂਤਿ ਞਾਣੇਨ ਦਿਸ੍ਸਤੁ, ਪਸ੍ਸਤੂਤਿ વਾ ਅਤ੍ਥੋ। ਉਪਟ੍ਠਾਤੂਤਿ ਞਾਣਸ੍ਸ ਪਚ੍ਚੁਪਤਿਟ੍ਠਤੁ। ਉਗ੍ਗਹੇਸ੍ਸਨ੍ਤੀਤਿ વਾਚੁਗ੍ਗਤਂ ਕਰਿਸ੍ਸਨ੍ਤਿ। વਾਚੁਗ੍ਗਤਕਰਣਞ੍ਹਿ ਉਗ੍ਗਹੋ। ਪਰਿਯਾਪੁਣਿਸ੍ਸਨ੍ਤੀਤਿ ਤਸ੍ਸੇવ વੇવਚਨਂ। ਪੁਰਿਪੁਚ੍ਛਨਾਦਿਨਾ વਾ ਅਤ੍ਥਸ੍ਸ ਚਿਤ੍ਤੇ ਆਪਾਦਨਂ ਪਟ੍ਠਪਨਂ ਪਰਿਯਾਪੁਣਨਂ। ਕਾਰਣવਚਨਨ੍ਤਿ ਯਥਾવੁਤ੍ਤਸ੍ਸ ਕਾਰਣਭਾવੇਨ વਚਨਂ ‘‘ਹੇਤੁਮ੍ਹਿ ਕਰਣવਚਨ’’ਨ੍ਤਿ ਕਤ੍વਾ। વੁਤ੍ਤਤ੍ਥਪਚ੍ਚਾਮਸਨਂ ਤਂ-ਸਦ੍ਦੇਨ ਕਰੀਯਤੀਤਿ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਯਸ੍ਮਾ’’ਤਿਆਦਿ।

    Dūratopīti dūraṭṭhānatopi. Tenāha ‘‘tiroraṭṭhatopī’’tiādi. Kāmaṃ ‘‘paṭibhātū’’ti ettha paṭi-saddāpekkhāya ‘‘sāriputta’’nti upayogavacanaṃ, attho pana sāmivacanavaseneva veditabboti dassento āha ‘‘āyasmatoyeva sāriputtassā’’ti. Bhāgo hotūti iminābhāgattho paṭi-saddoti dasseti lakkhaṇādiatthānaṃ idha ayujjanato. Tenāha ‘‘evaṃ saddalakkhaṇena sametī’’ti. Dissatūti ñāṇena dissatu, passatūti vā attho. Upaṭṭhātūti ñāṇassa paccupatiṭṭhatu. Uggahessantīti vācuggataṃ karissanti. Vācuggatakaraṇañhi uggaho. Pariyāpuṇissantīti tasseva vevacanaṃ. Puripucchanādinā vā atthassa citte āpādanaṃ paṭṭhapanaṃ pariyāpuṇanaṃ. Kāraṇavacananti yathāvuttassa kāraṇabhāvena vacanaṃ ‘‘hetumhi karaṇavacana’’nti katvā. Vuttatthapaccāmasanaṃ taṃ-saddena karīyatīti. Tenāha ‘‘yasmā’’tiādi.

    ਏਕੇਨੇવਾਕਾਰੇਨਾਤਿ ਆਮਿਸਦਾਯਾਦਤਾਸਿਦ੍ਧੇਨ ਆਦਿਯਤਾਸਙ੍ਖਾਤੇਨ ਏਕੇਨੇવ ਪਕਾਰੇਨ। ਤਮੇવ ਹਿ ਆਕਾਰਂ ਸਨ੍ਧਾਯਾਹ ‘‘ਭਗવਤਾ વੁਤ੍ਤਮਤ੍ਥ’’ਨ੍ਤਿ। ਅਞ੍ਞਥਾ ‘‘ਸਤ੍ਥੁ ਪવਿવਿਤ੍ਤਸ੍ਸ વਿਹਰਤੋ ਸਾવਕਾ વਿવੇਕਂ ਨਾਨੁਸਿਕ੍ਖਨ੍ਤੀ’ਤਿ ਏਕੇਨੇવ ਆਕਾਰੇਨ ਸੋ ਅਤ੍ਥੋ ਥੇਰੇਨਪਿ વੁਤ੍ਤੋ। ਤੀਹਿ ਆਕਾਰੇਹੀਤਿ ਆਮਿਸਦਾਯਾਦਪਟਿਪਦਾਭੂਤੇਹਿ ਤਿਣ੍ਣਂ વਿવੇਕਾਨਂ ਅਨਨੁਸਿਕ੍ਖਨਾਕਾਰੇਹਿ। ਏਤ੍ਤਾવਤਾਤਿ ‘‘ਇਧਾવੁਸੋ…ਪੇ॰… ਨਾਨੁਸਿਕ੍ਖਨ੍ਤੀ’’ਤਿ ਏਤ੍ਤਕੇਨ ਕਣ੍ਹਪਕ੍ਖੇ ਉਦ੍ਦੇਸਪਾਠੇਨ।

    Ekenevākārenāti āmisadāyādatāsiddhena ādiyatāsaṅkhātena ekeneva pakārena. Tameva hi ākāraṃ sandhāyāha ‘‘bhagavatā vuttamattha’’nti. Aññathā ‘‘satthu pavivittassa viharato sāvakā vivekaṃ nānusikkhantī’ti ekeneva ākārena so attho therenapi vutto. Tīhi ākārehīti āmisadāyādapaṭipadābhūtehi tiṇṇaṃ vivekānaṃ ananusikkhanākārehi. Ettāvatāti ‘‘idhāvuso…pe… nānusikkhantī’’ti ettakena kaṇhapakkhe uddesapāṭhena.

    વਿਤ੍ਥਾਰਤੋ ਸੁવਿਭਤ੍ਤੋ ਹੋਤਿ ਅਨવਸੇਸਤੋ ਸਮ੍ਮਦੇવ ਨਿਦ੍ਦਿਟ੍ਠਤ੍ਤਾ। ਨਨੁ ਚ ਉਦ੍ਦੇਸੇ ਸਤ੍ਥੁਨੋਪਿ ਆਦਿਯਤਾ ਭਗવਤਾ ਗਹਿਤਾ, ਸਾ ਨ ਨਿਦ੍ਦਿਟ੍ਠਾਤਿ ਅਨੁਯੋਗਂ ਸਨ੍ਧਾਯਾਹ ‘‘ਸੋ ਚ ਖੋ’’ਤਿਆਦਿ। ਸਾવਕੇ ਅਨੁਗ੍ਗਣ੍ਹਨ੍ਤਸ੍ਸਾਤਿ ‘‘ਆਮਿਸਦਾਯਾਦਾ ਸਤ੍ਥੁ ਸਾવਕਾ’’ਤਿ ਸਤ੍ਥੁ ਪਰਪ੍ਪવਾਦਪਰਿਹਰਣਤ੍ਥਮ੍ਪਿ ‘‘ਤੁਮ੍ਹੇਹਿ ਧਮ੍ਮਦਾਯਾਦੇਹਿ ਭવਿਤਬ੍ਬ’’ਨ੍ਤਿ ਏવਂ ਸਾવਕੇ ਅਨੁਕਮ੍ਪਮਾਨਸ੍ਸ। ਸਾવਕਾਨਂ ਤਂ ਨ ਯੁਤ੍ਤਂ ਸਾਮੀਚਿਅਭਾવਤੋਤਿ ਯੋਜਨਾ। ਏਸ ਨਯੋਤਿ ਯਦਿਦਂ ‘‘ਏਤ੍ਤਾવਤਾਯਂ ਭਗવਾ’’ਤਿਆਦਿਨਾ ਕਣ੍ਹਪਕ੍ਖੇ ਉਦ੍ਦੇਸਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥવਿਭਾਗਦਸ੍ਸਨਮੁਖੇਨ ਸਮ੍ਬਨ੍ਧਦਸ੍ਸਨਂ, ਏਸ ਨਯੋ ਸੁਕ੍ਕਪਕ੍ਖੇਪਿ ਸਮ੍ਬਨ੍ਧਦਸ੍ਸਨੇਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੋ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਅਯਂ ਤਾવੇਤ੍ਥ ਅਨੁਸਨ੍ਧਿਕ੍ਕਮਯੋਜਨਾ’’ਤਿ, ਸਤ੍ਥਾਰਾ ਦੇਸਿਤਾਯ ਉਦ੍ਦੇਸਦੇਸਨਾਯ ਮਹਾਥੇਰੇਨ ਦੇਸਿਤਾਯ ਚ ਅਨੁਸਨ੍ਧਿਕ੍ਕਮੇਨ ਸਮ੍ਬਨ੍ਧੋਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਯਥਾਨੁਸਨ੍ਧਿ ਏવ ਚੇਤ੍ਥ ਅਨੁਸਨ੍ਧਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ।

    Vitthārato suvibhatto hoti anavasesato sammadeva niddiṭṭhattā. Nanu ca uddese satthunopi ādiyatā bhagavatā gahitā, sā na niddiṭṭhāti anuyogaṃ sandhāyāha ‘‘so ca kho’’tiādi. Sāvake anuggaṇhantassāti ‘‘āmisadāyādā satthu sāvakā’’ti satthu parappavādapariharaṇatthampi ‘‘tumhehi dhammadāyādehi bhavitabba’’nti evaṃ sāvake anukampamānassa. Sāvakānaṃ taṃ na yuttaṃ sāmīciabhāvatoti yojanā. Esa nayoti yadidaṃ ‘‘ettāvatāyaṃ bhagavā’’tiādinā kaṇhapakkhe uddesassa atthavibhāgadassanamukhena sambandhadassanaṃ, esa nayo sukkapakkhepi sambandhadassaneti adhippāyo. Tenāha ‘‘ayaṃ tāvettha anusandhikkamayojanā’’ti, satthārā desitāya uddesadesanāya mahātherena desitāya ca anusandhikkamena sambandhoti attho. Yathānusandhi eva cettha anusandhi veditabbo.

    ਅਚ੍ਚਨ੍ਤਪવਿવਿਤ੍ਤਸ੍ਸਾਤਿ ਏਕਨ੍ਤਉਪਧਿવਿવੇਕੋ વਿਯ ਇਤਰੇਪਿ વਿવੇਕੋ ਸਤ੍ਥੁ ਏਕਨ੍ਤਿਕਾવਾਤਿ। ਅਨੁਸਿਕ੍ਖਨਂ ਨਾਮ ਅਨੁ ਅਨੁ ਪੂਰਣਨ੍ਤਿ ਤਪ੍ਪਟਿਕ੍ਖੇਪੇਨ ਆਹ ‘‘ਨ ਪਰਿਪੂਰੇਨ੍ਤੀ’’ਤਿ, ਨ ਪਰਿਬ੍ਰੂਹੇਨ੍ਤੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ, ਨ ਪਰਿਪੂਰੇਨ੍ਤੀਤਿ વਾ ਨ ਪਰਿਪਾਲੇਨ੍ਤੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਯਦਗ੍ਗੇਨ ਹਿ વਿવੇਕਂ ਨਾਨੁਸਿਕ੍ਖਨ੍ਤਿ, ਤਦਗ੍ਗੇਨ ਨ ਪਰਿਬ੍ਰੂਹੇਨ੍ਤਿ, ਨ ਪਰਿਪਾਲੇਨ੍ਤੀਤਿ વਾ વਤ੍ਤਬ੍ਬਤਂ ਲਭਨ੍ਤੀਤਿ। ਕਸ੍ਮਾ ਪਨੇਤ੍ਥ ‘‘વਿવੇਕਂ ਨਾਨੁਸਿਕ੍ਖਨ੍ਤੀ’’ਤਿ ਉਦ੍ਦੇਸੇ વਿਯ ਅવਿਸੇਸવਚਨੇ ਕਾਯવਿવੇਕਸ੍ਸੇવ ਗਹਣਂ ਕਤਨ੍ਤਿ ਚੋਦਨਂ ਸਨ੍ਧਾਯਾਹ ‘‘ਯਦਿ ਪਨਾ’’ਤਿਆਦਿ। ਪੁਚ੍ਛਾਯਾਤਿ ਪੁਚ੍ਛਾਤੋ ਅવਿਸੇਸੋ ਸਿਯਾ વਿਭਾਗਸ੍ਸ ਅਲਬ੍ਭਮਾਨਤ੍ਤਾ વਿਸ੍ਸਜ੍ਜਨਸ੍ਸ। ਨਨੁ ਚ ‘‘વਿવੇਕਂ ਨਾਨੁਸਿਕ੍ਖਨ੍ਤੀ’’ਤਿ ਅવਿਸੇਸવਚਨਤੋ ਪਾਲ਼ਿਯਂ વਿਭਾਗੋ ਨ ਲਬ੍ਭਤੇવਾਤਿ? ਨ, ਪਦਨ੍ਤਰੇਨ વਿਭਾવਿਤਤ੍ਤਾ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਯੇਸਞ੍ਚ ਧਮ੍ਮਾਨ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿ। ਬ੍ਯਾਕਰਣਪਕ੍ਖੋਤਿ વਿਸ੍ਸਜ੍ਜਨਪਕ੍ਖੋ। વਿਸ੍ਸਜ੍ਜਨਞ੍ਚ ਨ ਪੁਚ੍ਛਾ વਿਯ ਅવਿਸੇਸਜੋਤਨਾ , ਅਥ ਖੋ ਯਥਾਧਿਪ੍ਪੇਤਤ੍ਥવਿਭਜਨਨ੍ਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੋ। ਇਮਿਨਾ ਪਦੇਨਾਤਿ ‘‘વਿવੇਕਂ ਨਾਨੁਸਿਕ੍ਖਨ੍ਤੀ’’ਤਿ ਇਮਿਨਾ ਪਦੇਨ ਕਾਯવਿવੇਕਂ ਅਪਰਿਪੂਰਿਯਮਾਨਂ ਦਸ੍ਸੇਤੀਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੋ। ਚਿਤ੍ਤવਿવੇਕਂ ਉਪਧਿવਿવੇਕਨ੍ਤਿ ਏਤ੍ਥਾਪਿ ਏਸੇવ ਨਯੋ।

    Accantapavivittassāti ekantaupadhiviveko viya itarepi viveko satthu ekantikāvāti. Anusikkhanaṃ nāma anu anu pūraṇanti tappaṭikkhepena āha ‘‘na paripūrentī’’ti, na paribrūhentīti attho, na paripūrentīti vā na paripālentīti attho. Yadaggena hi vivekaṃ nānusikkhanti, tadaggena na paribrūhenti, na paripālentīti vā vattabbataṃ labhantīti. Kasmā panettha ‘‘vivekaṃ nānusikkhantī’’ti uddese viya avisesavacane kāyavivekasseva gahaṇaṃ katanti codanaṃ sandhāyāha ‘‘yadi panā’’tiādi. Pucchāyāti pucchāto aviseso siyā vibhāgassa alabbhamānattā vissajjanassa. Nanu ca ‘‘vivekaṃ nānusikkhantī’’ti avisesavacanato pāḷiyaṃ vibhāgo na labbhatevāti? Na, padantarena vibhāvitattā. Tenāha ‘‘yesañca dhammāna’’ntiādi. Byākaraṇapakkhoti vissajjanapakkho. Vissajjanañca na pucchā viya avisesajotanā , atha kho yathādhippetatthavibhajananti adhippāyo. Iminā padenāti ‘‘vivekaṃ nānusikkhantī’’ti iminā padena kāyavivekaṃ aparipūriyamānaṃ dassetīti adhippāyo. Cittavivekaṃ upadhivivekanti etthāpi eseva nayo.

    ਏਤ੍ਥ ਚ ਨਪ੍ਪਜਹਨ੍ਤੀਤਿ ਪਹਾਤਬ੍ਬਧਮ੍ਮਾਨਂ ਪਹਾਨਾਭਾવવਚਨਂ ਪਹਾਨਲਕ੍ਖਣવਿવੇਕਾਭਾવਦੀਪਨਂ, ਤਂ વਤ੍વਾ ਪੁਨ ‘‘વਿવੇਕੇ ਨਿਕ੍ਖਿਤ੍ਤਧੁਰਾ’’ਤਿ વਚਨਂ ਤਤੋ ਸਾਤਿਸਯવਿવੇਕਾਭਾવਦੀਪਨਨ੍ਤਿ ਤਦੁਭਯવਿવੇਕਾਭਾવਦਸ੍ਸਨੇਨ ‘‘ਯੇਸਞ੍ਚ ਧਮ੍ਮਾਨ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿਨਾવ ਪਾਰਿਸੇਸਞਾਯੇਨ ‘‘વਿવੇਕਂ ਨਾਨੁਸਿਕ੍ਖਨ੍ਤੀ’’ਤਿ ਇਮਿਨਾ વਿવੇਕਦ੍વਯਮੂਲਭੂਤਕਾਯવਿવੇਕਾਭਾવਦਸ੍ਸਨਂ ਕਤਨ੍ਤਿ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਂ। ਅવਿਗਤਤਣ੍ਹਤਾਯ ਤਂ ਤਂ ਪਰਿਕ੍ਖਾਰਜਾਤਂ ਬਹੁਂ ਲਨ੍ਤਿ ਆਦਿਯਨ੍ਤੀਤਿ ਬਹੁਲਾ, ਬਹੁਲਾ ਏવ ਬਾਹੁਲਿਕਾ ਯਥਾ ‘‘વੇਨਯਿਕੋ’’ਤਿ (ਮ॰ ਨਿ॰ ੧.੨੪੬; ਅ॰ ਨਿ॰ ੮.੧੧; ਪਾਰਾ॰ ੮)। ਤੇ ਪਨ ਯਸ੍ਮਾ ਪਚ੍ਚਯਬਹੁਲਭਾવਾਯ ਯੁਤ੍ਤਪ੍ਪਯੁਤ੍ਤਾ ਨਾਮ ਹੋਨ੍ਤਿ, ਤਸ੍ਮਾ ਆਹ ‘‘ਚੀવਰਾਦਿਬਾਹੁਲ੍ਲਾਯ ਪਟਿਪਨ੍ਨਾ’’ਤਿ। ਸਿਕ੍ਖਾਯ ਆਦਰਭਾવਾਭਾવਤੋ ਸਿਥਿਲਂ ਅਦਲ਼੍ਹਂ ਗਣ੍ਹਨ੍ਤੀਤਿ ‘‘ਸਾਥਲਿਕਾ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਸਿਥਿਲਨ੍ਤਿ ਭਾવਨਪੁਂਸਕਨਿਦ੍ਦੇਸੋ, ਸਿਥਿਲ-ਸਦ੍ਦੇਨ વਾ ਸਮਾਨਤ੍ਥਸ੍ਸ ਸਾਥਲ-ਸਦ੍ਦਸ੍ਸ વਸੇਨ ‘‘ਸਾਥਲਿਕਾ’’ਤਿ ਪਦਸਿਦ੍ਧਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ। ਅવਗਮਨਟ੍ਠੇਨਾਤਿ ਅਧੋਗਮਨਟ੍ਠੇਨ , ਓਰਮ੍ਭਾਗਿਯਭਾવੇਨਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਉਪਧਿવਿવੇਕੇਤਿ ਸਬ੍ਬੂਪਧਿਪਟਿਨਿਸ੍ਸਗ੍ਗਤਾਯ ਉਪਧੀਹਿ વਿવਿਤ੍ਤੇ। ਓਰੋਪਿਤਧੁਰਾਤਿ ਉਜ੍ਝਿਤੁਸ੍ਸਾਹਾ।

    Ettha ca nappajahantīti pahātabbadhammānaṃ pahānābhāvavacanaṃ pahānalakkhaṇavivekābhāvadīpanaṃ, taṃ vatvā puna ‘‘viveke nikkhittadhurā’’ti vacanaṃ tato sātisayavivekābhāvadīpananti tadubhayavivekābhāvadassanena ‘‘yesañca dhammāna’’ntiādināva pārisesañāyena ‘‘vivekaṃ nānusikkhantī’’ti iminā vivekadvayamūlabhūtakāyavivekābhāvadassanaṃ katanti daṭṭhabbaṃ. Avigatataṇhatāya taṃ taṃ parikkhārajātaṃ bahuṃ lanti ādiyantīti bahulā, bahulā eva bāhulikā yathā ‘‘venayiko’’ti (ma. ni. 1.246; a. ni. 8.11; pārā. 8). Te pana yasmā paccayabahulabhāvāya yuttappayuttā nāma honti, tasmā āha ‘‘cīvarādibāhullāya paṭipannā’’ti. Sikkhāya ādarabhāvābhāvato sithilaṃ adaḷhaṃ gaṇhantīti ‘‘sāthalikā’’ti vuttaṃ. Sithilanti bhāvanapuṃsakaniddeso, sithila-saddena vā samānatthassa sāthala-saddassa vasena ‘‘sāthalikā’’ti padasiddhi veditabbā. Avagamanaṭṭhenāti adhogamanaṭṭhena , orambhāgiyabhāvenāti attho. Upadhiviveketi sabbūpadhipaṭinissaggatāya upadhīhi vivitte. Oropitadhurāti ujjhitussāhā.

    ਅਨਿਯਮੇਨੇવਾਤਿ ਕਿਞ੍ਚਿ વਿਸੇਸਂ ਅਨਾਮਸਿਤ੍વਾ ‘‘ਸਾવਕਾ’’ਤਿ ਅવਿਸੇਸੇਨੇવ। ਨਿਯਮੇਨ੍ਤੋ‘‘ਥੇਰਾ’’ਤਿਆਦਿਨਾ। ਦਸવਸ੍ਸੇ ਉਪਾਦਾਯਾਤਿ ਦਸવਸ੍ਸਤੋ ਪਟ੍ਠਾਯ। ਇਸ੍ਸਰਿਯੇਤਿ ‘‘ਸੇਟ੍ਠਿਟ੍ਠਾਨਂ ਸੇਨਾਪਤਿਟ੍ਠਾਨ’’ਨ੍ਤਿਆਦੀਸੁ વਿਯ। ਅਚਿਰਕ੍ਖਣੋਭਾਸੇਨ ਲਕ੍ਖવੇਧਕੋ ਅਕ੍ਖਣવੇਧਿ। ਠਿਤਿਯਨ੍ਤਿ ਅવਟ੍ਠਾਨੇ। ਠਾਨਸੋਤਿ ਤਙ੍ਖਣੇਯੇવ। ਤਿਟ੍ਠਤੀਤਿ ਆਧਾਰਾਧੇਯ੍ਯਭਾવੇਨਾਤਿ ਆਹ ‘‘ਤਦਾਯਤ੍ਤવੁਤ੍ਤਿਭਾવੇਨਾ’’ਤਿ। ਉਪੇਕ੍ਖਾਨੁਬ੍ਰੂਹਨਾ ਸਤ੍ਤਸਙ੍ਖਾਰੇਸੁ ਉਦਾਸੀਨਤਾਪਿ ਅਸਙ੍ਖਤਾਧਿਗਮਸ੍ਸ ਉਪਾਯੋਤਿ ਤਬ੍ਬਿਪਰਿਯਾਯਤੋ ਚੀવਰਾਦਿਮਣ੍ਡਨਾ ਨ ਉਪਧਿવਿવੇਕਪਾਰਿਪੂਰਿਯਾ ਸਂવਤ੍ਤਤੀਤਿ ਆਹ ‘‘ਚੀવਰਪਤ੍ਤ…ਪੇ॰… ਅਪੂਰਯਮਾਨਾ’’ਤਿ। ਤਤ੍ਥਾਤਿ ਥੇਰવਾਰੇ। ਇਧਾਤਿ ਮਜ੍ਝਿਮਨવਕવਾਰੇਸੁ। ਤਥਾ ਹਿ ‘‘ਮਜ੍ਝਿਮਥੇਰਕਾਲੇ’’ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ।

    Aniyamenevāti kiñci visesaṃ anāmasitvā ‘‘sāvakā’’ti aviseseneva. Niyamento‘‘therā’’tiādinā. Dasavasse upādāyāti dasavassato paṭṭhāya. Issariyeti ‘‘seṭṭhiṭṭhānaṃ senāpatiṭṭhāna’’ntiādīsu viya. Acirakkhaṇobhāsena lakkhavedhako akkhaṇavedhi. Ṭhitiyanti avaṭṭhāne. Ṭhānasoti taṅkhaṇeyeva. Tiṭṭhatīti ādhārādheyyabhāvenāti āha ‘‘tadāyattavuttibhāvenā’’ti. Upekkhānubrūhanā sattasaṅkhāresu udāsīnatāpi asaṅkhatādhigamassa upāyoti tabbipariyāyato cīvarādimaṇḍanā na upadhivivekapāripūriyā saṃvattatīti āha ‘‘cīvarapatta…pe… apūrayamānā’’ti. Tatthāti theravāre. Idhāti majjhimanavakavāresu. Tathā hi ‘‘majjhimatherakāle’’tiādi vuttaṃ.

    ੩੨. ਇਮਸ੍ਮਿਞ੍ਚ ਕਣ੍ਹਪਕ੍ਖੇਤਿ ਇਮਸ੍ਮਿਞ੍ਚ ਨਿਦ੍ਦੇਸવਾਰੇ ਕਣ੍ਹਪਕ੍ਖੇ, ਨ ਉਦ੍ਦੇਸવਾਰੇ ਕਣ੍ਹਪਕ੍ਖੇ। ਉਦ੍ਦੇਸવਾਰੇ ਪਨ ਕਣ੍ਹਪਕ੍ਖੇ વੁਤ੍ਤવਿਪਰਿਯਾਯੇਨ ਗਹੇਤਬ੍ਬਤ੍ਥੋ ‘‘ਏਸ ਨਯੋ ਸੁਕ੍ਕਪਕ੍ਖੇਪੀ’’ਤਿ ਅਤਿਦੇਸੇਨ ਦਸ੍ਸਿਤੋ। વੁਤ੍ਤਪਚ੍ਚਨੀਕਨਯੇਨਾਤਿ ‘‘ਕਾਯવਿવੇਕਂ ਨਾਨੁਸਿਕ੍ਖਨ੍ਤਿ ਨ ਪਰਿਪੂਰੇਨ੍ਤੀ’’ਤਿਆਦਿਨਾ વੁਤ੍ਤਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥਸ੍ਸ ਪਚ੍ਚਨੀਕਨਯੇਨ, ‘‘ਕਾਯવਿવੇਕਂ ਅਨੁਸਿਕ੍ਖਨ੍ਤਿ ਪਰਿਪੂਰੇਨ੍ਤੀ’’ਤਿਆਦਿਨਾ ਨਯੇਨ। ਏਤ੍ਥਾਤਿ ਏਤਸ੍ਮਿਂ ਸੁਕ੍ਕਪਕ੍ਖੇ। ਸਙ੍ਖੇਪੋਤਿ ਅਤ੍ਥਸਙ੍ਖੇਪੋ। ਯੋਜਨਪਰਮ੍ਪਰਾਯਾਤਿ ਗਾਮਨ੍ਤਤੋ ਦੂਰਭਾવੇਨ ਏਕਂ ਦ੍વੇ ਤੀਣੀਤਿ ਏવਂ ਯੋਜਨਾਨਂ ਪਟਿਪਾਟਿਯਾ। ਅਰਞ੍ਞવਨਪਤ੍ਥਾਨੀਤਿ ਅਰਞ੍ਞੇਸੁ વਨਸਣ੍ਡਭੂਤਾਨਿ। ਪਨ੍ਤਾਨੀਤਿ ਪਰਿਯਨ੍ਤਾਨਿ। ਉਪਗਨ੍ਤੁਂ ਯੁਤ੍ਤਕਾਲੋ ਜਰਾਜਿਣ੍ਣਕਾਲੋ ਗੋਚਰਗਾਮੇ ਦੂਰੇ ਗਮਨਾਗਮਨਸਮਤ੍ਥਤਾਭਾવਤੋ। ‘‘ਏવਂ ਗੁਣવਨ੍ਤੇਸੁ ਦਿਨ੍ਨਂ ਅਹੋ ਸੁਦਿਨ੍ਨ’’ਨ੍ਤਿ ਪਚ੍ਚਯਦਾਯਕਾਨਂ ਪਸਾਦਂ ਜਨੇਨ੍ਤਿ। ਪਾਸਂਸਾਤਿ ਪਸਂਸਿਤਬ੍ਬਾ। ਅਯਮ੍ਪਿ ਮਹਾਥੇਰੋਤਿਆਦਿ ਏਕਂ ਅਪ੍ਪਮਾਦવਿਹਾਰਿਨਂ વੁਦ੍ਧਤਰਂ ਨਿਦ੍ਦਿਸਿਤ੍વਾ વਦਨ੍ਤਾਨਂ વਸੇਨ વੁਤ੍ਤਂ। ਪવਿਟ੍ਠੋ વਿવੇਕਟ੍ਠਾਨਂ। ਸਾਯਂ ਨਿਕ੍ਖਮਤਿ ਯੋਨਿਸੋਮਨਸਿਕਾਰਂ ਉਪਬ੍ਰੂਹੇਤ੍વਾਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੋ। ਕਸਿਣਪਰਿਕਮ੍ਮਂ ਕਰੋਤਿ, ਨ ਯਂ ਕਿਞ੍ਚਿ ਕਿਚ੍ਚਨ੍ਤਰਂ। ਸਮਾਪਤ੍ਤਿਯੋ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤੇਤਿ, ਨ ਮੋਘਮਨਸਿਕਾਰਂ। ਸਬ੍ਬਥਾਤਿਆਦਿਤੋ ਤਾવ ਤਦਙ੍ਗવਸੇਨ ਕਿਲੇਸੇਹਿ ਚਿਤ੍ਤਂ વਿવੇਚੇਨ੍ਤੋ ਤਤੋ વਿਕ੍ਖਮ੍ਭਨવਸੇਨ ਸਮੁਚ੍ਛੇਦવਸੇਨ ਪਟਿਪਸ੍ਸਦ੍ਧਿવਸੇਨਾਤਿ ਸਬ੍ਬਪ੍ਪਕਾਰੇਨ ਚਿਤ੍ਤવਿવੇਕਂ ਪੂਰੇਤਿ। ਪਂਸੁਕੂਲਾਨਿ ਧਾਰੇਤੀਤਿ ਇਮਿਨਾ ਬਾਹੁਲਿਕਤਾਭਾવਂ ਦਸ੍ਸੇਤਿ, ਅਸਿਥਿਲਂ ਸਾਸਨਂ ਗਹੇਤ੍વਾਤਿ ਇਮਿਨਾ ਸਾਥਲਿਕਤਾਭਾવਂ, વਿਗਤਨੀવਰਣੋਤਿ ਇਮਿਨਾ ਓਕ੍ਕਮਨੇ ਨਿਕ੍ਖਿਤ੍ਤਧੁਰਤਂ, ਫਲਸਮਾਪਤ੍ਤਿਨ੍ਤਿਆਦਿਨਾ ਪવਿવੇਕਪੁਬ੍ਬਙ੍ਗਮਤਂ ਦਸ੍ਸੇਤਿ।

    32.Imasmiñca kaṇhapakkheti imasmiñca niddesavāre kaṇhapakkhe, na uddesavāre kaṇhapakkhe. Uddesavāre pana kaṇhapakkhe vuttavipariyāyena gahetabbattho ‘‘esa nayo sukkapakkhepī’’ti atidesena dassito. Vuttapaccanīkanayenāti ‘‘kāyavivekaṃ nānusikkhanti na paripūrentī’’tiādinā vuttassa atthassa paccanīkanayena, ‘‘kāyavivekaṃ anusikkhanti paripūrentī’’tiādinā nayena. Etthāti etasmiṃ sukkapakkhe. Saṅkhepoti atthasaṅkhepo. Yojanaparamparāyāti gāmantato dūrabhāvena ekaṃ dve tīṇīti evaṃ yojanānaṃ paṭipāṭiyā. Araññavanapatthānīti araññesu vanasaṇḍabhūtāni. Pantānīti pariyantāni. Upagantuṃ yuttakālo jarājiṇṇakālo gocaragāme dūre gamanāgamanasamatthatābhāvato. ‘‘Evaṃ guṇavantesu dinnaṃ aho sudinna’’nti paccayadāyakānaṃ pasādaṃ janenti. Pāsaṃsāti pasaṃsitabbā. Ayampi mahātherotiādi ekaṃ appamādavihārinaṃ vuddhataraṃ niddisitvā vadantānaṃ vasena vuttaṃ. Paviṭṭho vivekaṭṭhānaṃ. Sāyaṃ nikkhamati yonisomanasikāraṃ upabrūhetvāti adhippāyo. Kasiṇaparikammaṃ karoti, na yaṃ kiñci kiccantaraṃ. Samāpattiyo nibbatteti, na moghamanasikāraṃ. Sabbathātiādito tāva tadaṅgavasena kilesehi cittaṃ vivecento tato vikkhambhanavasena samucchedavasena paṭipassaddhivasenāti sabbappakārena cittavivekaṃ pūreti. Paṃsukūlāni dhāretīti iminā bāhulikatābhāvaṃ dasseti, asithilaṃ sāsanaṃgahetvāti iminā sāthalikatābhāvaṃ, vigatanīvaraṇoti iminā okkamane nikkhittadhurataṃ, phalasamāpattintiādinā pavivekapubbaṅgamataṃ dasseti.

    ੩੩. ਤਤ੍ਰਾવੁਸੋਤਿ ਏਤ੍ਥ ਇਤਿ-ਸਦ੍ਦੋ ਆਦਿਅਤ੍ਥੋ। ਤੇਨ ‘‘ਲੋਭੋ ਚ ਪਾਪਕੋ’’ਤਿਆਦਿਨਯਪ੍ਪવਤ੍ਤਂ ਉਪਰਿਦੇਸਨਂ ਅਨવਸੇਸਤੋ ਪਰਿਯਾਦਿਯਤਿ। ਕੋ ਅਨੁਸਨ੍ਧੀਤਿ ਯਾ ਸਾ ਭਗવਤਾ ਸਂਕਿਲੇਸਪਕ੍ਖੇਨ ਸਹ ਧਮ੍ਮਦਾਯਾਦਪਟਿਪਤ੍ਤਿਭਾવਿਨੀ ‘‘ਧਮ੍ਮਦਾਯਾਦਾ ਮੇ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਭવਥ, ਮਾ ਆਮਿਸਦਾਯਾਦਾ’’ਤਿਆਦਿਨਾ ਦੇਸਨਾ ਉਦ੍ਦਿਟ੍ਠਾ, ਤਂ ‘‘ਸਤ੍ਥੁ ਪવਿવਿਤ੍ਤਸ੍ਸ વਿਹਰਤੋ’’ਤਿਆਦਿਨਾ ਆਰਭਿਤ੍વਾ ਅਟ੍ਠਾਰਸવਾਰਪਟਿਮਣ੍ਡਿਤਾਯ ਨਿਦ੍ਦੇਸਦੇਸਨਾਯ વਿਭਜਿਤ੍વਾ ਤਤੋ ਪਰਂ ‘‘ਤਤ੍ਰਾવੁਸੋ ਲੋਭੋ ਚ ਪਾਪਕੋ’’ਤਿਆਦਿਨਯਾਯ ਉਪਰਿਦੇਸਨਾਯ ਸਮ੍ਬਨ੍ਧਂ ਪੁਚ੍ਛਤਿ। ਏવਨ੍ਤਿ ਸਂਕਿਲੇਸਪਕ੍ਖੇ ‘‘ਨਪ੍ਪਜਹਨ੍ਤੀ’’ਤਿ ਪਹਾਨਾਭਾવਦਸ੍ਸਨવਸੇਨ, વੋਦਾਨਪਕ੍ਖੇ ‘‘ਪਜਹਨ੍ਤੀ’’ਤਿ ਪਹਾਨਸਬ੍ਭਾવਦਸ੍ਸਨવਸੇਨਾਤਿ ਏવਂ। ਅਨਿਦ੍ਧਾਰਿਤਸਰੂਪਾ ਯਂ-ਤਂ-ਸਦ੍ਦੇਹਿ ਧਮ੍ਮ-ਸਦ੍ਦੇਨ ਸਾਮਞ੍ਞਤੋ ਯੇ ਪਹਾਤਬ੍ਬਧਮ੍ਮਾ વੁਤ੍ਤਾ, ਤੇ ਸਰੂਪਤੋ ਦਸ੍ਸੇਤੁਨ੍ਤਿ ਯੋਜਨਾ। ਇਮੇ ਤੇਤਿ ਏਤ੍ਥ ਕਸ੍ਮਾ ਲੋਭਾਦਯੋ ਏવ ਪਹਾਤਬ੍ਬਧਮ੍ਮਾ વੁਤ੍ਤਾ, ਨਨੁ ਇਤੋ ਅਞ੍ਞੇਪਿ ਮੋਹਦਿਟ੍ਠਿવਿਚਿਕਿਚ੍ਛਾਦਯੋ ਪਹਾਤਬ੍ਬਧਮ੍ਮਾ ਸਨ੍ਤੀਤਿ? ਸਚ੍ਚਂ ਸਨ੍ਤਿ, ਤੇ ਪਨ ਲੋਭਾਦੀਹਿ ਤਦੇਕਟ੍ਠਤਾ ਗਹਿਤਾ ਏવ ਹੋਨ੍ਤੀਤਿ વੁਤ੍ਤਾ। ਅਥ વਾ ਇਮੇਸਂਯੇવੇਤ੍ਥ ਗਹਣੇ ਕਾਰਣਂ ਪਰਤੋ ਆવਿ ਭવਿਸ੍ਸਤਿ।

    33.Tatrāvusoti ettha iti-saddo ādiattho. Tena ‘‘lobho ca pāpako’’tiādinayappavattaṃ uparidesanaṃ anavasesato pariyādiyati. Ko anusandhīti yā sā bhagavatā saṃkilesapakkhena saha dhammadāyādapaṭipattibhāvinī ‘‘dhammadāyādā me, bhikkhave, bhavatha, mā āmisadāyādā’’tiādinā desanā uddiṭṭhā, taṃ ‘‘satthu pavivittassa viharato’’tiādinā ārabhitvā aṭṭhārasavārapaṭimaṇḍitāya niddesadesanāya vibhajitvā tato paraṃ ‘‘tatrāvuso lobho ca pāpako’’tiādinayāya uparidesanāya sambandhaṃ pucchati. Evanti saṃkilesapakkhe ‘‘nappajahantī’’ti pahānābhāvadassanavasena, vodānapakkhe ‘‘pajahantī’’ti pahānasabbhāvadassanavasenāti evaṃ. Aniddhāritasarūpā yaṃ-taṃ-saddehi dhamma-saddena sāmaññato ye pahātabbadhammā vuttā, te sarūpato dassetunti yojanā. Ime teti ettha kasmā lobhādayo eva pahātabbadhammā vuttā, nanu ito aññepi mohadiṭṭhivicikicchādayo pahātabbadhammā santīti? Saccaṃ santi, te pana lobhādīhi tadekaṭṭhatā gahitā eva hontīti vuttā. Atha vā imesaṃyevettha gahaṇe kāraṇaṃ parato āvi bhavissati.

    ਇਦਾਨਿ ਉਪਚਯੇਨ ਅਨੁਸਨ੍ਧਿਂ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਅਪਿਚਾ’’ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਤਤ੍ਥ ਸਾવਕਾਨਂ ਯਸ੍ਸ ਧਮ੍ਮਸ੍ਸ ਦਾਯਾਦਭਾવੋ ਸਤ੍ਥੁ ਅਭਿਰੁਚਿਤੋ, ਸੋ ‘‘ਚਤ੍ਤਾਰੋ ਸਤਿਪਟ੍ਠਾਨੇ ਭਾવੇਤੀ’’ਤਿਆਦਿਨਾ ਅਕਤ੍ਥੇਤ੍વਾ ‘‘વਿવੇਕਂ ਅਨੁਸਿਕ੍ਖਨ੍ਤਿ, ਤੇ ਚ ਧਮ੍ਮੇ ਪਜਹਨ੍ਤਿ, ਨ ਚ ਬਾਹੁਲਿਕਾ’’ਤਿਆਦਿਨਾ ਕਥਿਤਤ੍ਤਾ ਹੇਟ੍ਠਾ ਪਰਿਯਾਯੇਨੇવ ਧਮ੍ਮੋ ਕਥਿਤੋਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ‘‘ਤੇ ਚ ਧਮ੍ਮੇ ਨਪ੍ਪਜਹਨ੍ਤਿ, ਓਕ੍ਕਮਨੇ ਪੁਬ੍ਬਙ੍ਗਮਾ’’ਤਿਆਦਿਨਾ ਆਮਿਸਂ ਪਰਿਯਾਯੇਨਪਿ ਕਥਿਤਂ। ‘‘ਸਿਯਾ ਚ ਮੇ ਪਿਣ੍ਡਪਾਤੋ’’ਤਿਆਦਿਨਾ, ‘‘ਬਾਹੁਲਿਕਾ ਚ ਹੋਨ੍ਤੀ’’ਤਿਆਦਿਨਾ ਚ ਆਮਿਸਂ ਨਿਪ੍ਪਰਿਯਾਯੇਨਪਿ ਕਥਿਤਂ। ਅਥ વਾ ਯਾਯਂ ਭਗવਤਾ ਆਮਿਸਦਾਯਾਦਪਟਿਕ੍ਖੇਪਨਾ ਧਮ੍ਮਦਾਯਾਦਤਾ વੁਤ੍ਤਾ, ਯਞ੍ਚ ਤਦਤ੍ਥਂ વਿਭਜਨ੍ਤੇਨ ਮਹਾਥੇਰੇਨ ਅਤ੍ਤਨਾ વਿવੇਕਾਨੁਸਿਕ੍ਖਨਾਦਿ વੁਤ੍ਤਂ, ਤਦੁਭਯਂ ਹੇਤੁવਸੇਨ વਿਭਾવੇਤੁਂ ‘‘ਤਤ੍ਰਾવੁਸੋ, ਲੋਭੋ ਚਾ’’ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ । ਹੇਤੁਨਿਰੋਧੇਨ ਹਿ ਸਂਕਿਲੇਸਪਕ੍ਖਸ੍ਸ, ਨਿਰੋਧਹੇਤੁਸਮ੍ਪਾਦਨੇਨ ਚ વੋਦਾਨਪਕ੍ਖਸ੍ਸ ਤਪ੍ਪਾਪਕਤਾ।

    Idāni upacayena anusandhiṃ dassetuṃ ‘‘apicā’’tiādi vuttaṃ. Tattha sāvakānaṃ yassa dhammassa dāyādabhāvo satthu abhirucito, so ‘‘cattāro satipaṭṭhāne bhāvetī’’tiādinā akatthetvā ‘‘vivekaṃ anusikkhanti, te ca dhamme pajahanti, na ca bāhulikā’’tiādinā kathitattā heṭṭhā pariyāyeneva dhammo kathitoti vuttaṃ. ‘‘Te ca dhamme nappajahanti, okkamane pubbaṅgamā’’tiādinā āmisaṃ pariyāyenapi kathitaṃ. ‘‘Siyā ca me piṇḍapāto’’tiādinā, ‘‘bāhulikā ca hontī’’tiādinā ca āmisaṃ nippariyāyenapi kathitaṃ. Atha vā yāyaṃ bhagavatā āmisadāyādapaṭikkhepanā dhammadāyādatā vuttā, yañca tadatthaṃ vibhajantena mahātherena attanā vivekānusikkhanādi vuttaṃ, tadubhayaṃ hetuvasena vibhāvetuṃ ‘‘tatrāvuso, lobho cā’’tiādi vuttaṃ . Hetunirodhena hi saṃkilesapakkhassa, nirodhahetusampādanena ca vodānapakkhassa tappāpakatā.

    ਅਤੀਤਦੇਸਨਾਨਿਦਸ੍ਸਨਨ੍ਤਿ ਅਤੀਤਾਯ ਥੇਰੇਨ ਯਥਾਦੇਸਿਤਾਯ ਦੇਸਨਾਯ ਚ ਪਚ੍ਚਾਮਸਨਂ। ਤੇਨੇવਾਹ ‘‘ਸਤ੍ਥੁ ਪવਿવਿਤ੍ਤਸ੍ਸ…ਪੇ॰… ਦੇਸਨਾਯਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤੀ’’ਤਿ। ਤਤ੍ਥਾਤਿ ਯਂ વੁਤ੍ਤਂ વਿਸੇਸਤੋ ‘‘ਯੇਸਂ ਧਮ੍ਮਾਨਂ ਸਤ੍ਥਾ ਪਹਾਨਮਾਹਾ’’ਤਿ, ਏਤਸ੍ਮਿਂ ਪਦੇ। ਤਤ੍ਥ ਹਿ ਪਹਾਤਬ੍ਬਧਮ੍ਮਾ ਲੋਭਾਦਯੋ ਸਾਮਞ੍ਞਤੋ વੁਤ੍ਤਾ। ਲਾਮਕਾਤਿ ਨਿਹੀਨਾ। ਲੋਭਦੋਸਾ ਹਿ ਹੇਤੁਤੋ ਪਚ੍ਚਯਤੋ ਸਭਾવਤੋ ਫਲਤੋ ਨਿਸ੍ਸਨ੍ਦਤੋ ਸਂਕਿਲਿਟ੍ਠਪਕਤਿਕਾ, ਆਯਤਿਂ ਦੁਕ੍ਖਸ੍ਸ ਪਾਪਨਟ੍ਠੇਨ વਾ ਪਾਪਕਾ। ਲੁਬ੍ਭਨਲਕ੍ਖਣੋਤਿ ਆਰਮ੍ਮਣਸ੍ਸ ਅਭਿਗਿਜ੍ਝਨਲਕ੍ਖਣੋ। ਤਥਾ ਹਿ ਸੋ ਲੁਬ੍ਭਨ੍ਤਿ ਤੇਨ, ਸਯਂ વਾ ਲੁਬ੍ਭਤਿ, ਲੁਬ੍ਭਨਮਤ੍ਤਮੇવ વਾ ਤਨ੍ਤਿ ‘‘ਲੋਭੋ’’ਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ। ਰਸਾਦੀਸੁ ਅਭਿਸਙ੍ਗਰਸੋ, ਅਪਰਿਚ੍ਚਾਗਪਚ੍ਚੁਪਟ੍ਠਾਨੋ, ਸਂਯੋਜਨਿਯੇਸੁ ਧਮ੍ਮੇਸੁ ਅਸ੍ਸਾਦਦਸ੍ਸਨਪਦਟ੍ਠਾਨੋ। ਦੁਸ੍ਸਨਲਕ੍ਖਣੋਤਿ ਆਰਮ੍ਮਣੇ ਬ੍ਯਾਪਜ੍ਜਨਲਕ੍ਖਣੋ। ਤਥਾ ਹਿ ਸੋ ਦੁਸ੍ਸਨ੍ਤਿ ਤੇਨ, ਸਯਂ વਾ ਦੁਸ੍ਸਤਿ, ਦੁਸ੍ਸਨਮਤ੍ਤਮੇવ વਾ ਤਨ੍ਤਿ ‘‘ਦੋਸੋ’’ਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ। ਰਸਾਦੀਸੁ વਿਸਪ੍ਪਨਰਸੋ, ਸਨਿਸ੍ਸਯਦਹਨਰਸੋ વਾ, ਦੁਸ੍ਸਨਪਚ੍ਚੁਪਟ੍ਠਾਨੋ, ਆਘਾਤવਤ੍ਥੁਪਦਟ੍ਠਾਨੋ।

    Atītadesanānidassananti atītāya therena yathādesitāya desanāya ca paccāmasanaṃ. Tenevāha ‘‘satthu pavivittassa…pe… desanāyanti vuttaṃ hotī’’ti. Tatthāti yaṃ vuttaṃ visesato ‘‘yesaṃ dhammānaṃ satthā pahānamāhā’’ti, etasmiṃ pade. Tattha hi pahātabbadhammā lobhādayo sāmaññato vuttā. Lāmakāti nihīnā. Lobhadosā hi hetuto paccayato sabhāvato phalato nissandato saṃkiliṭṭhapakatikā, āyatiṃ dukkhassa pāpanaṭṭhena vā pāpakā. Lubbhanalakkhaṇoti ārammaṇassa abhigijjhanalakkhaṇo. Tathā hi so lubbhanti tena, sayaṃ vā lubbhati, lubbhanamattameva vā tanti ‘‘lobho’’ti vuccati. Rasādīsu abhisaṅgaraso, apariccāgapaccupaṭṭhāno, saṃyojaniyesu dhammesu assādadassanapadaṭṭhāno. Dussanalakkhaṇoti ārammaṇe byāpajjanalakkhaṇo. Tathā hi so dussanti tena, sayaṃ vā dussati, dussanamattameva vā tanti ‘‘doso’’ti vuccati. Rasādīsu visappanaraso, sanissayadahanaraso vā, dussanapaccupaṭṭhāno, āghātavatthupadaṭṭhāno.

    ਤੇਸੂਤਿਆਦਿਨਾ ਦਸ੍ਸਨੇਨ ਲੋਭਦੋਸਾਨਂ ਏਕਨ੍ਤਤੋ ਪਹਾਤਬ੍ਬਤਾਦਸ੍ਸਨਂ। ਆਮਿਸਦਾਯਾਦਸ੍ਸ ਪਚ੍ਚਯਾਨਂ ਲਾਭੇ ਹੋਤੀਤਿ ਇਦਂ ਲੋਭਸ੍ਸ ਆਰਮ੍ਮਣਗ੍ਗਹਣਸਭਾવਤਂ ਸਨ੍ਧਾਯ વੁਤ੍ਤਂ, ਤਣ੍ਹਾਯ વਸੇਨ ਪਨ ਅਨੁਗਿਜ੍ਝਨਂ ਸਨ੍ਧਾਯ ‘‘ਅਲਦ੍ਧਂ ਪਤ੍ਥੇਤੀ’’ਤਿ ਆਹ। ਅਲਾਭੇ ਪਚ੍ਚਯਾਨਂ ਆਮਿਸਦਾਯਾਦਸ੍ਸ ਹੋਤੀਤਿ ਆਨੇਤ੍વਾ ਯੋਜਨਾ। ਅਲਭਨ੍ਤੋਤਿ ਏਤ੍ਥ ‘‘ਪਚ੍ਚਯੇ’’ਤਿ વਿਭਤ੍ਤਿਂ ਪਰਿਣਾਮੇਤ੍વਾ ਯੋਜੇਤਬ੍ਬਂ। વਿਘਾਤવਾਤਿ ‘‘ਯਮ੍ਪਿਚ੍ਛਂ ਨ ਲਭਤਿ, ਤਮ੍ਪਿ ਦੁਕ੍ਖ’’ਨ੍ਤਿ (ਮ॰ ਨਿ॰ ੧.੧੨੦; વਿਭ॰ ੧੯੦) વਚਨਤੋ ਇਚ੍ਛਾવਿਘਾਤવਾ। ਲੋਭੋ ਚ ਦੇਯ੍ਯਧਮ੍ਮੇ ਹੋਤਿ ਆਮਿਸਦਾਯਾਦਸ੍ਸਾਤਿ ਸਮ੍ਬਨ੍ਧੋ। ਏਸ ਨਯੋ ਅਨਨ੍ਤਰਪਦੇਪਿ। ਦੇਯ੍ਯਧਮ੍ਮੇਤਿ ਚ ਇਦਂ ਨਿਦਸ੍ਸਨਮਤ੍ਤਂ ਸਤ੍ਤਕੇਲਾਯਨਾਦਿવਸੇਨਪਿ ਤਸ੍ਸ ਲੋਭੁਪ੍ਪਤ੍ਤਿਸਬ੍ਭਾવਤੋ। ‘‘ਤਣ੍ਹਂ ਪਟਿਚ੍ਚ ਪਰਿਯੇਸਨਾ, ਪਰਿਯੇਸਨਂ ਪਟਿਚ੍ਚ ਲਾਭੋ’’ਤਿ ਏવਮਾਦਯੋ ਨવ ਤਣ੍ਹਾਮੂਲਕਾ। ਪਰਿਪੂਰੇਤਿ ਆਮਿਸਦਾਯਾਦੋਤਿ વਿਭਤ੍ਤਿવਿਪਰਿਣਾਮੋ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ। ਆવਾਸਮਚ੍ਛਰਿਯਾਦੀਨਿ ਪਞ੍ਚ ਮਚ੍ਛਰਿਯਾਨਿ।

    Tesūtiādinā dassanena lobhadosānaṃ ekantato pahātabbatādassanaṃ. Āmisadāyādassa paccayānaṃ lābhe hotīti idaṃ lobhassa ārammaṇaggahaṇasabhāvataṃ sandhāya vuttaṃ, taṇhāya vasena pana anugijjhanaṃ sandhāya ‘‘aladdhaṃ patthetī’’ti āha. Alābhe paccayānaṃ āmisadāyādassa hotīti ānetvā yojanā. Alabhantoti ettha ‘‘paccaye’’ti vibhattiṃ pariṇāmetvā yojetabbaṃ. Vighātavāti ‘‘yampicchaṃ na labhati, tampi dukkha’’nti (ma. ni. 1.120; vibha. 190) vacanato icchāvighātavā. Lobho ca deyyadhamme hoti āmisadāyādassāti sambandho. Esa nayo anantarapadepi. Deyyadhammeti ca idaṃ nidassanamattaṃ sattakelāyanādivasenapi tassa lobhuppattisabbhāvato. ‘‘Taṇhaṃ paṭicca pariyesanā, pariyesanaṃ paṭicca lābho’’ti evamādayo nava taṇhāmūlakā. Paripūreti āmisadāyādoti vibhattivipariṇāmo veditabbo. Āvāsamacchariyādīni pañca macchariyāni.

    ਮਗ੍ਗਨ੍ਤਿ ਅਰਿਯਮਗ੍ਗਂ। ਸੋ ਹਿ ਕਿਲੇਸੇ ਮਾਰੇਨ੍ਤੋ ਗਚ੍ਛਤਿ, ਨਿਬ੍ਬਾਨਤ੍ਥਿਕੇਹਿ ਚ ਮਗ੍ਗੀਯਤਿ, ਸਯਂ વਾ ਸਚ੍ਛਿਕਿਰਿਯਾਭਿਸਮਯવਸੇਨ ਨਿਬ੍ਬਾਨਂ ਮਗ੍ਗਤੀਤਿ ਨਿਪ੍ਪਰਿਯਾਯੇਨ ‘‘ਮਗ੍ਗੋ’’ਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ। ਏਕੋ ਅਨ੍ਤੋਤਿ ਇਤਰੇਨ ਅਸਮ੍ਮਿਸ੍ਸੋ ਏਕੋ ਕੋਟ੍ਠਾਸੋ, ਹੀਨਤਾਯ વਾ ਲਾਮਕਟ੍ਠੇਨ ਏਕੋ ਅਨ੍ਤੋ। ਕਾਮਂ ਅਞ੍ਞੇਪਿ ਕੁਸਲਧਮ੍ਮਾ ਏਤੇ ਅਨ੍ਤੇ ਅਸਮ੍ਪਯੋਗਤੋ ਨ ਉਪੇਨ੍ਤਿ, ਤੇਹਿ વਿਮੁਤ੍ਤਾ ਏવ, ਅਯਂ ਪਨ ਅਚ੍ਚਨ੍ਤવਿਮੁਤ੍ਤਿਯਾ ਨ ਉਪੇਤੀਤਿ ਆਹ ‘‘વਿਮੁਤ੍ਤੋ ਏਤੇਹਿ ਅਨ੍ਤੇਹੀ’’ਤਿ। ਤਸ੍ਮਾਤਿ ਅਨ੍ਤਦ੍વਯવਿਮੁਤ੍ਤਤ੍ਤਾ। ਏਤੇਸਂ ਮਜ੍ਝੇ ਭવਤ੍ਤਾਤਿ ਇਦਂ ਮਗ੍ਗਸ੍ਸ ਉਭਯਨ੍ਤવਿਮੁਤ੍ਤਤਾਯ ਏવ વੁਤ੍ਤਂ, ਨ ਤਪ੍ਪਰਿਯਾਪਨ੍ਨਤਾਯ, વਟ੍ਟਦੁਕ੍ਖਨਿਸ੍ਸਰਣਤ੍ਥਿਕੇਹਿ ਪਟਿਪਜ੍ਜਿਤਬ੍ਬਤੋ ਚ। ਤਥਾਤਿ ਯਥਾ ਇਤਰੇਨ ਅਸਮ੍ਮਿਸ੍ਸਟ੍ਠੇਨ ਲਾਮਕਟ੍ਠੇਨ ਚ ਲੋਭੋ ਏਕੋ ਅਨ੍ਤੋ, ਤਥਾ ਕਾਮਸੁਖਲ੍ਲਿਕਾਨੁਯੋਗੋਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਏਸ ਨਯੋ ਸੇਸੇਸੁਪਿ। ਮਗ੍ਗਸ੍ਸ ਅਨੁਪਗਮਨਞ੍ਚ ਨੇਸਂ ਅਨ੍ਤਾਨਂ ਸਬ੍ਬਸੋ ਅਪ੍ਪવਤ੍ਤਿਕਰਣੇਨੇવ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਂ। ਪੁਰਿਮਨਯੇਨਾਤਿ ‘‘ਏਤੇ ਦ੍વੇ ਅਨ੍ਤੇ ਨ ਉਪੇਤੀ’’ਤਿਆਦਿਨਾ ਪੁਬ੍ਬੇ વੁਤ੍ਤਨਯੇਨ।

    Magganti ariyamaggaṃ. So hi kilese mārento gacchati, nibbānatthikehi ca maggīyati, sayaṃ vā sacchikiriyābhisamayavasena nibbānaṃ maggatīti nippariyāyena ‘‘maggo’’ti vuccati. Eko antoti itarena asammisso eko koṭṭhāso, hīnatāya vā lāmakaṭṭhena eko anto. Kāmaṃ aññepi kusaladhammā ete ante asampayogato na upenti, tehi vimuttā eva, ayaṃ pana accantavimuttiyā na upetīti āha ‘‘vimutto etehi antehī’’ti. Tasmāti antadvayavimuttattā. Etesaṃ majjhe bhavattāti idaṃ maggassa ubhayantavimuttatāya eva vuttaṃ, na tappariyāpannatāya, vaṭṭadukkhanissaraṇatthikehi paṭipajjitabbato ca. Tathāti yathā itarena asammissaṭṭhena lāmakaṭṭhena ca lobho eko anto, tathā kāmasukhallikānuyogoti attho. Esa nayo sesesupi. Maggassa anupagamanañca nesaṃ antānaṃ sabbaso appavattikaraṇeneva daṭṭhabbaṃ. Purimanayenāti ‘‘ete dve ante na upetī’’tiādinā pubbe vuttanayena.

    ਸਚ੍ਚਾਨਨ੍ਤਿ ਚਤੁਨ੍ਨਂ ਅਰਿਯਸਚ੍ਚਾਨਂ। ਦਸ੍ਸਨਪਰਿਣਾਯਕਟ੍ਠੇਨਾਤਿ ਦਸ੍ਸਨਸ੍ਸ ਪਰਿਞ੍ਞਾਭਿਸਮਯਾਦਿਭੇਦਸ੍ਸ ਪਰਿਤੋ ਸਬ੍ਬਥਾ ਨਯਨਟ੍ਠੇਨ ਪવਤ੍ਤਨਟ੍ਠੇਨ। ਚਕ੍ਖੁਕਰਣੀਤਿ ਧਮ੍ਮਚਕ੍ਖੁਸ੍ਸ ਕਰਣੀ ਨਿਪ੍ਫਾਦਿਕਾ। ਤਯਿਦਂ ਸਤਿਪਿ ਪਟਿਪਦਾਯ ਧਮ੍ਮਚਕ੍ਖੁਤੋ ਅਨਞ੍ਞਤ੍ਤੇ ਅવਯવવਸੇਨ ਸਿਜ੍ਝਮਾਨੋ ਅਤ੍ਥੋ ਸਮੁਦਾਯੇਨ ਕਤੋ ਨਾਮ ਹੋਤੀਤਿ ਉਪਚਾਰવਸੇਨ વੁਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਂ। ਤਥਾ ਹਿ વਕ੍ਖਤਿ ‘‘ਮਗ੍ਗੋਯੇવ ਹਿ ਮਗ੍ਗਤ੍ਥਾਯ ਸਂવਤ੍ਤਤਿ ਮਗ੍ਗੇਨ ਕਾਤਬ੍ਬਕਿਚ੍ਚਕਰਣਤੋ’’ਤਿ। ਞਾਣਾਯਾਤਿ ਯਾਥਾવਤੋ ਜਾਨਨਾਯ। ਤੇਨਾਹ ‘‘વਿਦਿਤਕਰਣਟ੍ਠੇਨਾ’’ਤਿ। વਿਸੇਸਞਾਤਭਾવਾਪਾਦਨਞ੍ਹਿ વਿਦਿਤਕਰਣਂ। વੂਪਸਮਨਤੋਤਿ ਸਮੁਚ੍ਛਿਨ੍ਦਨવਸੇਨ વੂਪਸਮਨਤੋ। ਦੁਕ੍ਖਾਦੀਨਂ ਪਰਿਞ੍ਞੇਯ੍ਯਾਦਿਭਾવੋ વਿਯ ਅਭਿਞ੍ਞੇਯ੍ਯਭਾવੋਪਿ ਮਗ੍ਗવਸੇਨੇવ ਪਾਕਟੋ ਹੋਤੀਤਿ ਆਹ ‘‘ਚਤੁਨ੍ਨਮ੍ਪਿ ਸਚ੍ਚਾਨਂ ਅਭਿਞ੍ਞੇਯ੍ਯਭਾવਦਸ੍ਸਨਤੋ’’ਤਿ, વਿਭਾવਨਤੋਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਸਮ੍ਬੋਧੋਤਿ ਮਗ੍ਗੋ ‘‘ਸਮ੍ਬੁਜ੍ਝਤਿ ਏਤੇਨਾ’’ਤਿ ਕਤ੍વਾ। ਤਸ੍ਸਤ੍ਥਾਯਾਤਿ ਮਗ੍ਗਕਿਚ੍ਚਤ੍ਥਾਯ। ਨ ਹਿ ਮਗ੍ਗਤੋ ਅਞ੍ਞੋ ਮਗ੍ਗਕਿਚ੍ਚਕਰੋ ਅਤ੍ਥਿ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਮਗ੍ਗੋਯੇવ ਹੀ’’ਤਿਆਦਿ। ਅਥ વਾ ਸਮ੍ਮਾਦਿਟ੍ਠਿ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਮਾਨਾ ਸਹਜਾਤਾਦਿਪਚ੍ਚਯਭਾવੇਨ ਇਤਰੇ ਉਪ੍ਪਾਦੇਤਿ, ਏવਂ ਸੇਸਮਗ੍ਗਧਮ੍ਮਾਪੀਤਿ ਏવਮ੍ਪਿ ਮਗ੍ਗਤ੍ਥਾਯ ਸਂવਤ੍ਤਨਂ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ। ਸਚ੍ਛਿਕਿਰਿਯਾਯ ਪਚ੍ਚਕ੍ਖਕਮ੍ਮਾਯਾਤਿ ਸਚ੍ਛਿਕਰਣਸਙ੍ਖਾਤਪਚ੍ਚਕ੍ਖਕਮ੍ਮਾਯ। ਨਿਬ੍ਬਾਨਾਯਾਤਿ વਾ ਅਨੁਪਾਦਿਸੇਸਨਿਬ੍ਬਾਨਾਯ। ਉਪਸਮਾਯਾਤਿ ਇਮਿਨਾ ਸਉਪਾਦਿਸੇਸਨਿਬ੍ਬਾਨਂ ਗਹਿਤਨ੍ਤਿ। ਅਯਨ੍ਤਿ ‘‘ਸਾ ਹਿ ਸਚ੍ਚਾਨ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿਨਾ ਯਥਾવੁਤ੍ਤੋ ਅਤ੍ਥਨਯੋ। ਏਤ੍ਥਾਤਿ ‘‘ਚਕ੍ਖੁਕਰਣੀ’’ਤਿਆਦੀਸੁ ਪਦੇਸੁ। ਸਾਰੋ ਸੁਨ੍ਦਰੋ ਅਨਪਨੀਤੋ। ਇਤੋ ਅਞ੍ਞਥਾਤਿ ‘‘ਦੁਕ੍ਖਸ੍ਸ ਪਰਿਞ੍ਞਾਯ ਦਿਟ੍ਠਿવਿਸੁਦ੍ਧਿਂ ਕਰੋਤੀਤਿ ਚਕ੍ਖੁਕਰਣੀ’’ਤਿਆਦਿਨਾ ਅਤ੍ਥવਣ੍ਣਨਾਪਪਞ੍ਚੋ ਕੇવਲਂ વਿਤ੍ਥਾਰਤ੍ਥਾਯ।

    Saccānanti catunnaṃ ariyasaccānaṃ. Dassanapariṇāyakaṭṭhenāti dassanassa pariññābhisamayādibhedassa parito sabbathā nayanaṭṭhena pavattanaṭṭhena. Cakkhukaraṇīti dhammacakkhussa karaṇī nipphādikā. Tayidaṃ satipi paṭipadāya dhammacakkhuto anaññatte avayavavasena sijjhamāno attho samudāyena kato nāma hotīti upacāravasena vuttanti daṭṭhabbaṃ. Tathā hi vakkhati ‘‘maggoyeva hi maggatthāya saṃvattati maggena kātabbakiccakaraṇato’’ti. Ñāṇāyāti yāthāvato jānanāya. Tenāha ‘‘viditakaraṇaṭṭhenā’’ti. Visesañātabhāvāpādanañhi viditakaraṇaṃ. Vūpasamanatoti samucchindanavasena vūpasamanato. Dukkhādīnaṃ pariññeyyādibhāvo viya abhiññeyyabhāvopi maggavaseneva pākaṭo hotīti āha ‘‘catunnampi saccānaṃ abhiññeyyabhāvadassanato’’ti, vibhāvanatoti attho. Sambodhoti maggo ‘‘sambujjhati etenā’’ti katvā. Tassatthāyāti maggakiccatthāya. Na hi maggato añño maggakiccakaro atthi. Tenāha ‘‘maggoyeva hī’’tiādi. Atha vā sammādiṭṭhi uppajjamānā sahajātādipaccayabhāvena itare uppādeti, evaṃ sesamaggadhammāpīti evampi maggatthāya saṃvattanaṃ veditabbaṃ. Sacchikiriyāya paccakkhakammāyāti sacchikaraṇasaṅkhātapaccakkhakammāya. Nibbānāyāti vā anupādisesanibbānāya. Upasamāyāti iminā saupādisesanibbānaṃ gahitanti. Ayanti ‘‘sā hi saccāna’’ntiādinā yathāvutto atthanayo. Etthāti ‘‘cakkhukaraṇī’’tiādīsu padesu. Sāro sundaro anapanīto. Ito aññathāti ‘‘dukkhassa pariññāya diṭṭhivisuddhiṃ karotīti cakkhukaraṇī’’tiādinā atthavaṇṇanāpapañco kevalaṃ vitthāratthāya.

    ਅਯਮੇવਾਤਿ ਏਤ੍ਥ ਅਯਨ੍ਤਿ ਇਮਿਨਾ ਅਤ੍ਤਨੋ ਅਞ੍ਞੇਸਞ੍ਚ ਤਸ੍ਸਂ ਪਰਿਸਾਯਂ ਅਰਿਯਾਨਂ ਮਗ੍ਗਸ੍ਸ ਪਚ੍ਚਕ੍ਖਭਾવਂ ਦਸ੍ਸੇਤਿ। ਆਸਨ੍ਨਪਚ੍ਚਕ੍ਖવਾਚੀ ਹਿ ਅਯਂ-ਸਦ੍ਦੋ। ਅਞ੍ਞਮਗ੍ਗਪਟਿਸੇਧਨਤ੍ਥਨ੍ਤਿ ਅਞ੍ਞਸ੍ਸ ਨਿਬ੍ਬਾਨਗਾਮਿਮਗ੍ਗਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥਿਭਾવਪਟਿਸੇਧਨਤ੍ਥਂ। ਸਤ੍ਤਾਪਟਿਕ੍ਖੇਪੋ ਹਿ ਇਧ ਪਟਿਸੇਧਨਂ ਅਲਬ੍ਭਮਾਨਤ੍ਤਾ ਅਞ੍ਞਸ੍ਸ ਮਗ੍ਗਸ੍ਸ। ਬੁਦ੍ਧਾਦੀਨਂ ਸਾਧਾਰਣਭਾવੋ ਅਨਞ੍ਞਤਾ। ਤੇਨਾਹ ਬ੍ਰਹ੍ਮਾ ਸਹਮ੍ਪਤਿ –

    Ayamevāti ettha ayanti iminā attano aññesañca tassaṃ parisāyaṃ ariyānaṃ maggassa paccakkhabhāvaṃ dasseti. Āsannapaccakkhavācī hi ayaṃ-saddo. Aññamaggapaṭisedhanatthanti aññassa nibbānagāmimaggassa atthibhāvapaṭisedhanatthaṃ. Sattāpaṭikkhepo hi idha paṭisedhanaṃ alabbhamānattā aññassa maggassa. Buddhādīnaṃ sādhāraṇabhāvo anaññatā. Tenāha brahmā sahampati –

    ‘‘ਏਕਾਯਨਂ ਜਾਤਿਖਯਨ੍ਤਦਸ੍ਸੀ,

    ‘‘Ekāyanaṃ jātikhayantadassī,

    ਮਗ੍ਗਂ ਪਜਾਨਾਤਿ ਹਿਤਾਨੁਕਮ੍ਪੀ।

    Maggaṃ pajānāti hitānukampī;

    ਏਤੇਨ ਮਗ੍ਗੇਨ ਤਰਿਂਸੁ ਪੁਬ੍ਬੇ,

    Etena maggena tariṃsu pubbe,

    ਤਰਿਸ੍ਸਨ੍ਤਿ ਯੇ ਚ ਤਰਨ੍ਤਿ ਓਘ’’ਨ੍ਤਿ॥ (ਸਂ॰ ਨਿ॰ ੫.੩੮੪, ੪੦੯; ਮਹਾਨਿ॰ ੧੯੧; ਚੂਲ਼ਨਿ॰ ੧੦੭, ੧੨੧; ਨੇਤ੍ਤਿ॰ ੧੭੦)।

    Tarissanti ye ca taranti ogha’’nti. (saṃ. ni. 5.384, 409; mahāni. 191; cūḷani. 107, 121; netti. 170);

    ਆਰਕਤ੍ਤਾਤਿ ਇਮਿਨਾ ਨਿਰੁਤ੍ਤਿਨਯੇਨ ਅਰਿਯ-ਸਦ੍ਦਸਿਦ੍ਧਿਮਾਹ। ਅਰਿਪਹਾਨਾਯਾਤਿ ਅਤ੍ਥવਚਨਮਤ੍ਤਂ। ਅਰਯੋ ਪਾਪਧਮ੍ਮਾ ਯਨ੍ਤਿ ਅਪਗਮਨ੍ਤਿ ਏਤੇਨਾਤਿ ਅਰਿਯੋ। ਅਰਿਯੇਨ ਦੇਸਿਤੋਤਿ ਏਤ੍ਥ ਅਰਿਯਸ੍ਸ ਭਗવਤੋ ਅਯਨ੍ਤਿ ਅਰਿਯੋ। ਅਰਿਯਭਾવਪ੍ਪਟਿਲਾਭਾਯਾਤਿ ਏਤ੍ਥ ਅਰਿਯਕਰੋ ਅਰਿਯੋਤਿ ਉਤ੍ਤਰਪਦਲੋਪੇਨ ਅਰਿਯ-ਸਦ੍ਦਸਿਦ੍ਧਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ। ਯਸ੍ਮਾ ਮਗ੍ਗਙ੍ਗਸਮੁਦਾਯੇ ਮਗ੍ਗવੋਹਾਰੋ ਹੋਤਿ, ਸਮੁਦਾਯੋ ਚ ਸਮੁਦਾਯੀਹਿ ਸਮਨ੍ਨਾਗਤੋ ਨਾਮ ਹੋਤੀਤਿ ਆਹ ‘‘ਅਟ੍ਠਹਿ ਅਙ੍ਗੇਹਿ ਉਪੇਤਤ੍ਤਾ’’ਤਿ, ਤਸ੍ਮਾ ਅਤ੍ਤਨੋ ਅવਯવਭੂਤਾਨਿ ਅਟ੍ਠ ਅਙ੍ਗਾਨਿ ਏਤਸ੍ਸ ਸਨ੍ਤੀਤਿ ਅਟ੍ਠਙ੍ਗਿਕੋ। ਯਸ੍ਮਾ ਪਨ ਪਰਮਤ੍ਥਤੋ ਅਙ੍ਗਾਨਿਯੇવ ਮਗ੍ਗੋ, ਤਸ੍ਮਾ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘ਨ ਚ ਅਙ੍ਗવਿਨਿਮੁਤ੍ਤੋ’’ਤਿ ਯਥਾ ‘‘ਛਲ਼ਙ੍ਗੋ વੇਦੋ’’ਤਿ। ਸਦਿਸੂਦਾਹਰਣਂ ਪਨ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ‘‘ਪਞ੍ਚਙ੍ਗਿਕਤੂਰਿਯਾਦੀਨਿ વਿਯਾ’’ਤਿ ਆਹ। ਆਦਿ-ਸਦ੍ਦੇਨ ਚਤੁਰਙ੍ਗਿਨੀ ਸੇਨਾਤਿ ਏવਮਾਦੀਨਂ ਸਙ੍ਗਹੋ। ਮਾਰੇਨ੍ਤੋ ਗਚ੍ਛਤੀਤਿ ਨਿਰੁਤ੍ਤਿਨਯੇਨ ਸਦ੍ਦਸਿਦ੍ਧਿਮਾਹ। ਮਗ੍ਗਤੀਤਿ ਗવੇਸਤਿ। ਅਰਿਯਮਗ੍ਗੋ ਹਿ ਨਿਬ੍ਬਾਨਂ ਆਰਮ੍ਮਣਂ ਕਰੋਨ੍ਤੋ ਤਂ ਗવੇਸਨ੍ਤੋ વਿਯ ਹੋਤੀਤਿ। ਮਗ੍ਗੀਯਤਿ ਨਿਬ੍ਬਾਨਤ੍ਥਿਕੇਹਿ વਿવਟ੍ਟੂਪਨਿਸ੍ਸਯਪੁਞ੍ਞਕਰਣਤੋ ਪਟ੍ਠਾਯ ਤਦਤ੍ਥਂ ਪਟਿਪਤ੍ਤਿਤੋ। ਗਮ੍ਮਤੀਤਿ ਏਤੇਨ ਆਦਿਅਨ੍ਤવਿਪਰਿਯਾਯੇਨ ਸਦ੍ਦਸਿਦ੍ਧਿਮਾਹ ਯਥਾ ‘‘ਕਕੂ’’ਤਿ। ‘‘ਸੇਯ੍ਯਥਿਦਨ੍ਤਿ ਨਿਪਾਤੋ’’ਤਿ વਤ੍વਾ ਤਸ੍ਸ ਸਬ੍ਬਲਿਙ੍ਗવਿਭਤ੍ਤਿવਚਨਸਾਧਾਰਣਤਾਯ ‘‘ਕਤਮਾਨਿ ਤਾਨਿ ਅਟ੍ਠਙ੍ਗਾਨੀ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਨਨੁ ਚ ਅਙ੍ਗਾਨਿ ਸਮੁਦਿਤਾਨਿ ਮਗ੍ਗੋ ਅਨ੍ਤਮਸੋ ਸਤ੍ਤਙ੍ਗવਿਕਲਸ੍ਸ ਅਰਿਯਮਗ੍ਗਸ੍ਸ ਅਭਾવਤੋਤਿ? ਸਚ੍ਚਮੇਤਂ ਸਚ੍ਚਪਟਿવੇਧੇਨ, ਮਗ੍ਗਪਚ੍ਚਯਤਾਯ ਪਨ ਯਥਾਸਕਂ ਕਿਚ੍ਚਕਰਣੇਨ ਪਚ੍ਚੇਕਮ੍ਪਿ ਤਾਨਿ ਮਗ੍ਗੋਯੇવਾਤਿ ਆਹ ‘‘ਏਕਮੇਕਞ੍ਹਿ ਅਙ੍ਗਂ ਮਗ੍ਗੋਯੇવਾ’’ਤਿ, ਅਞ੍ਞਥਾ ਸਮੁਦਿਤਾਨਮ੍ਪਿ ਨੇਸਂ ਮਗ੍ਗਕਿਚ੍ਚਂ ਨ ਸਮ੍ਭવੇਯ੍ਯਾਤਿ। ਇਦਾਨਿ ਤਮੇવਤ੍ਥਂ ਪਾਲ਼ਿਯਾ ਸਮਤ੍ਥੇਤੁਂ ‘‘ਸਮ੍ਮਾਦਿਟ੍ਠਿਮਗ੍ਗੋ ਚੇવ ਹੇਤੁ ਚਾ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ।

    Ārakattāti iminā niruttinayena ariya-saddasiddhimāha. Aripahānāyāti atthavacanamattaṃ. Arayo pāpadhammā yanti apagamanti etenāti ariyo. Ariyena desitoti ettha ariyassa bhagavato ayanti ariyo. Ariyabhāvappaṭilābhāyāti ettha ariyakaro ariyoti uttarapadalopena ariya-saddasiddhi veditabbā. Yasmā maggaṅgasamudāye maggavohāro hoti, samudāyo ca samudāyīhi samannāgato nāma hotīti āha ‘‘aṭṭhahi aṅgehi upetattā’’ti, tasmā attano avayavabhūtāni aṭṭha aṅgāni etassa santīti aṭṭhaṅgiko. Yasmā pana paramatthato aṅgāniyeva maggo, tasmā vuttaṃ ‘‘na ca aṅgavinimutto’’ti yathā ‘‘chaḷaṅgo vedo’’ti. Sadisūdāharaṇaṃ pana dassento ‘‘pañcaṅgikatūriyādīni viyā’’ti āha. Ādi-saddena caturaṅginī senāti evamādīnaṃ saṅgaho. Mārento gacchatīti niruttinayena saddasiddhimāha. Maggatīti gavesati. Ariyamaggo hi nibbānaṃ ārammaṇaṃ karonto taṃ gavesanto viya hotīti. Maggīyati nibbānatthikehi vivaṭṭūpanissayapuññakaraṇato paṭṭhāya tadatthaṃ paṭipattito. Gammatīti etena ādiantavipariyāyena saddasiddhimāha yathā ‘‘kakū’’ti. ‘‘Seyyathidanti nipāto’’ti vatvā tassa sabbaliṅgavibhattivacanasādhāraṇatāya ‘‘katamāni tāni aṭṭhaṅgānī’’ti vuttaṃ. Nanu ca aṅgāni samuditāni maggo antamaso sattaṅgavikalassa ariyamaggassa abhāvatoti? Saccametaṃ saccapaṭivedhena, maggapaccayatāya pana yathāsakaṃ kiccakaraṇena paccekampi tāni maggoyevāti āha ‘‘ekamekañhi aṅgaṃ maggoyevā’’ti, aññathā samuditānampi nesaṃ maggakiccaṃ na sambhaveyyāti. Idāni tamevatthaṃ pāḷiyā samatthetuṃ ‘‘sammādiṭṭhimaggo ceva hetu cā’’ti vuttaṃ.

    ਸਮ੍ਮਾ ਅવਿਪਰੀਤਂ ਪਰਿਞ੍ਞਾਭਿਸਮਯਾਦਿવਸੇਨ ਚਤੁਨ੍ਨਂ ਸਚ੍ਚਾਨਂ ਦਸ੍ਸਨਂ ਪਟਿવਿਜ੍ਝਨਂ ਲਕ੍ਖਣਂ ਏਤਿਸ੍ਸਾਤਿ ਸਮ੍ਮਾਦਸ੍ਸਨਲਕ੍ਖਣਾ। ਸਮ੍ਮਾ ਅવਿਪਰੀਤਂ ਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਧਮ੍ਮੇ ਨਿਬ੍ਬਾਨਾਰਮ੍ਮਣੇ ਅਭਿਨਿਰੋਪਨਂ ਅਪ੍ਪਨਾਲਕ੍ਖਣਂ ਏਤਸ੍ਸਾਤਿ ਸਮ੍ਮਾਅਭਿਨਿਰੋਪਨਲਕ੍ਖਣੋ ਮੁਸਾવਾਦਾਦੀਨਂ વਿਸਂવਾਦਨਾਦਿਕਿਚ੍ਚਤਾਯ ਲੂਖਾਨਂ ਅਪਰਿਗ੍ਗਾਹਕਾਨਂ ਪਟਿਪਕ੍ਖਭਾવਤੋ ਸਿਨਿਦ੍ਧਸਭਾવਤ੍ਤਾ ਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਧਮ੍ਮੇ, ਸਮ੍ਮਾવਾਚਪ੍ਪਚ੍ਚਯਸੁਭਾਸਿਤਸੋਤਾਰਞ੍ਚ ਜਨਂ ਸਮ੍ਮਦੇવ ਪਰਿਗ੍ਗਣ੍ਹਾਤੀਤਿ ਸਮ੍ਮਾવਾਚਾ ਸਮ੍ਮਾਪਰਿਗ੍ਗਹੋ ਲਕ੍ਖਣਂ ਏਤਿਸ੍ਸਾਤਿ ਸਮ੍ਮਾਪਰਿਗ੍ਗਹਲਕ੍ਖਣਾ। ਯਥਾ ਕਾਯਿਕਾ ਕਿਰਿਯਾ ਕਿਞ੍ਚਿ ਕਤ੍ਤਬ੍ਬਂ ਸਮੁਟ੍ਠਾਪੇਤਿ, ਸਯਞ੍ਚ ਸਮੁਟ੍ਠਹਨਂ ਘਟਨਂ ਹੋਤਿ, ਤਥਾ ਸਮ੍ਮਾਕਮ੍ਮਨ੍ਤਸਙ੍ਖਾਤਾ વਿਰਤਿਪੀਤਿ ਸਮ੍ਮਾਸਮੁਟ੍ਠਾਨਲਕ੍ਖਣੋ ਸਮ੍ਮਾਕਮ੍ਮਨ੍ਤੋ। ਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਧਮ੍ਮਾਨਂ વਾ ਉਕ੍ਖਿਪਨਂ ਸਮੁਟ੍ਠਾਨਂ ਕਾਯਿਕਕਿਰਿਯਾਯ ਭਾਰੁਕ੍ਖਿਪਨਂ વਿਯ। ਜੀવਮਾਨਸ੍ਸ ਸਤ੍ਤਸ੍ਸ, ਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਧਮ੍ਮਾਨਂ વਾ ਸੁਦ੍ਧਿ વੋਦਾਨਂ, ਆਜੀવਸ੍ਸੇવ વਾ ਜੀવਿਤਪ੍ਪવਤ੍ਤਿਯਾ ਸੁਦ੍ਧਿ વੋਦਾਨਂ ਏਤੇਨਾਤਿ ਸਮ੍ਮਾવੋਦਾਨਲਕ੍ਖਣੋ ਸਮ੍ਮਾਆਜੀવੋ। ਕੋਸਜ੍ਜਪਕ੍ਖੇ ਪਤਿਤੁਂ ਅਦਤ੍વਾ ਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਧਮ੍ਮਾਨਂ ਪਗ੍ਗਣ੍ਹਨਂ ਅਨੁਬਲਪ੍ਪਦਾਨਂ ਪਗ੍ਗਹੋ। ਆਰਮ੍ਮਣਂ ਉਪਗਨ੍ਤ੍વਾ ਠਾਨਂ, ਤਸ੍ਸ વਾ ਅਨਿਸ੍ਸਜ੍ਜਨਂ ਉਪਟ੍ਠਾਨਂ। ਆਰਮ੍ਮਣੇ ਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਧਮ੍ਮਾਨਂ ਸਮ੍ਮਾ, ਸਮਂ વਾ ਆਧਾਨਂ ਸਮਾਧਾਨਂ। ਸਮ੍ਮਾ ਸਙ੍ਕਪ੍ਪੇਤਿ ਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਧਮ੍ਮੇ ਆਰਮ੍ਮਣੇ ਅਭਿਨਿਰੋਪੇਤੀਤਿ ਸਮ੍ਮਾਸਙ੍ਕਪ੍ਪੋ। ਸਮ੍ਮਾ વਦਤਿ ਏਤਾਯਾਤਿ ਸਮ੍ਮਾવਾਚਾ। ਸਮ੍ਮਾ ਕਰੋਤਿ ਏਤੇਨਾਤਿ ਸਮ੍ਮਾਕਮ੍ਮਂ, ਤਦੇવ ਸਮ੍ਮਾਕਮ੍ਮਨ੍ਤੋ। ਸਮ੍ਮਾ ਆਜੀવਤਿ ਏਤੇਨਾਤਿ ਸਮ੍ਮਾਆਜੀવੋ। ਸਮ੍ਮਾ વਾਯਮਤਿ ਉਸ੍ਸਹਤਿ ਏਤੇਨਾਤਿ ਸਮ੍ਮਾવਾਯਾਮੋ। ਸਮ੍ਮਾ ਸਰਤਿ ਅਨੁਸ੍ਸਰਤੀਤਿ ਸਮ੍ਮਾਸਤਿ । ਸਮ੍ਮਾ ਸਮਾਧਿਯਤਿ ਚਿਤ੍ਤਂ ਏਤੇਨਾਤਿ ਸਮ੍ਮਾਸਮਾਧੀਤਿ ਏવਂ ਸਮ੍ਮਾਸਙ੍ਕਪ੍ਪਾਦੀਨਂ ਨਿਬ੍ਬਚਨਂ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ।

    Sammā aviparītaṃ pariññābhisamayādivasena catunnaṃ saccānaṃ dassanaṃ paṭivijjhanaṃ lakkhaṇaṃ etissāti sammādassanalakkhaṇā. Sammā aviparītaṃ sampayuttadhamme nibbānārammaṇe abhiniropanaṃ appanālakkhaṇaṃ etassāti sammāabhiniropanalakkhaṇo musāvādādīnaṃ visaṃvādanādikiccatāya lūkhānaṃ apariggāhakānaṃ paṭipakkhabhāvato siniddhasabhāvattā sampayuttadhamme, sammāvācappaccayasubhāsitasotārañca janaṃ sammadeva pariggaṇhātīti sammāvācā sammāpariggaho lakkhaṇaṃ etissāti sammāpariggahalakkhaṇā. Yathā kāyikā kiriyā kiñci kattabbaṃ samuṭṭhāpeti, sayañca samuṭṭhahanaṃ ghaṭanaṃ hoti, tathā sammākammantasaṅkhātā viratipīti sammāsamuṭṭhānalakkhaṇo sammākammanto. Sampayuttadhammānaṃ vā ukkhipanaṃ samuṭṭhānaṃ kāyikakiriyāya bhārukkhipanaṃ viya. Jīvamānassa sattassa, sampayuttadhammānaṃ vā suddhi vodānaṃ, ājīvasseva vā jīvitappavattiyā suddhi vodānaṃ etenāti sammāvodānalakkhaṇo sammāājīvo. Kosajjapakkhe patituṃ adatvā sampayuttadhammānaṃ paggaṇhanaṃ anubalappadānaṃ paggaho. Ārammaṇaṃ upagantvā ṭhānaṃ, tassa vā anissajjanaṃ upaṭṭhānaṃ. Ārammaṇe sampayuttadhammānaṃ sammā, samaṃ vā ādhānaṃ samādhānaṃ. Sammā saṅkappeti sampayuttadhamme ārammaṇe abhiniropetīti sammāsaṅkappo. Sammā vadati etāyāti sammāvācā. Sammā karoti etenāti sammākammaṃ, tadeva sammākammanto. Sammā ājīvati etenāti sammāājīvo. Sammā vāyamati ussahati etenāti sammāvāyāmo. Sammā sarati anussaratīti sammāsati. Sammā samādhiyati cittaṃ etenāti sammāsamādhīti evaṃ sammāsaṅkappādīnaṃ nibbacanaṃ veditabbaṃ.

    ਮਿਚ੍ਛਾਦਿਟ੍ਠਿਨ੍ਤਿ ਸਬ੍ਬਮ੍ਪਿ ਮਿਚ੍ਛਾਦਸ੍ਸਨਂ। ਤਪ੍ਪਚ੍ਚਨੀਯਕਿਲੇਸੇਤਿ ਏਤ੍ਥ ਤਂ-ਸਦ੍ਦੇਨ ਸਮ੍ਮਾਦਿਟ੍ਠਿ। ਨ ਹਿ ਮਿਚ੍ਛਾਦਿਟ੍ਠਿਯਾ ਕਿਲੇਸਾ ਪਚ੍ਚਨੀਯਾ, ਅਥ ਖੋ ਸਮ੍ਮਾਦਿਟ੍ਠਿਯਾ। ਅવਿਜ੍ਜਞ੍ਚਾਤਿ ਅવਿਜ੍ਜਾਗ੍ਗਹਣਂ ਤਸ੍ਸਾ ਸਂਕਿਲੇਸਧਮ੍ਮਾਨਂ ਪਮੁਖਭਾવਤੋ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਅવਿਜ੍ਜਾ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਪੁਬ੍ਬਙ੍ਗਮਾ ਅਕੁਸਲਾਨਂ ਧਮ੍ਮਾਨਂ ਸਮਾਪਤ੍ਤਿਯਾ’’ਤਿ (ਸਂ॰ ਨਿ॰ ੫.੧)। ਦਸ੍ਸਨਨਿવਾਰਕਸ੍ਸ ਸਮ੍ਮੋਹਸ੍ਸ ਸਮੁਗ੍ਘਾਤੇਨ ਅਸਮ੍ਮੋਹਤੋ। ਏਤ੍ਥ ਚ ਮਿਚ੍ਛਾਦਿਟ੍ਠਿਂ…ਪੇ॰… ਪਜਹਤੀਤਿ ਏਤੇਨ ਪਹਾਨਾਭਿਸਮਯਂ, ਨਿਬ੍ਬਾਨਂ ਆਰਮ੍ਮਣਂ ਕਰੋਤੀਤਿ ਏਤੇਨ ਸਚ੍ਛਿਕਿਰਿਯਾਭਿਸਮਯਂ, ਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਧਮ੍ਮੇਤਿਆਦਿਨਾ ਭਾવਨਾਭਿਸਮਯਂ ਸਮ੍ਮਾਦਿਟ੍ਠਿਕਿਚ੍ਚਂ ਦਸ੍ਸੇਤਿ। ਪਰਿਞ੍ਞਾਭਿਸਮਯੋ ਪਨ ਨਾਨਨ੍ਤਰਿਯਤਾਯ ਅਤ੍ਥਤੋ વੁਤ੍ਤੋ ਏવ ਹੋਤੀਤਿ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬੋ।

    Micchādiṭṭhinti sabbampi micchādassanaṃ. Tappaccanīyakileseti ettha taṃ-saddena sammādiṭṭhi. Na hi micchādiṭṭhiyā kilesā paccanīyā, atha kho sammādiṭṭhiyā. Avijjañcāti avijjāggahaṇaṃ tassā saṃkilesadhammānaṃ pamukhabhāvato. Tenāha ‘‘avijjā, bhikkhave, pubbaṅgamā akusalānaṃ dhammānaṃ samāpattiyā’’ti (saṃ. ni. 5.1). Dassananivārakassa sammohassa samugghātena asammohato. Ettha ca micchādiṭṭhiṃ…pe… pajahatīti etena pahānābhisamayaṃ, nibbānaṃ ārammaṇaṃ karotīti etena sacchikiriyābhisamayaṃ, sampayuttadhammetiādinā bhāvanābhisamayaṃ sammādiṭṭhikiccaṃ dasseti. Pariññābhisamayo pana nānantariyatāya atthato vutto eva hotīti daṭṭhabbo.

    ਕਥਂ ਪਨ ਏਕਮੇવ ਞਾਣਂ ਏਕਸ੍ਮਿਂ ਖਣੇ ਚਤ੍ਤਾਰਿ ਕਿਚ੍ਚਾਨਿ ਸਾਧੇਨ੍ਤਂ ਪવਤ੍ਤਤਿ। ਨ ਹਿ ਤਾਦਿਸਂ ਲੋਕੇ ਦਿਟ੍ਠਂ, ਨ ਆਗਮੋ વਾ ਤਾਦਿਸੋ ਅਤ੍ਥੀਤਿ ਨ વਤ੍ਤਬ੍ਬਂ। ਯਥਾ ਹਿ ਪਦੀਪੋ ਏਕਸ੍ਮਿਂਯੇવ ਖਣੇ વਟ੍ਟਿਂ ਦਹਤਿ, ਸ੍ਨੇਹਂ ਪਰਿਯਾਦਿਯਤਿ, ਅਨ੍ਧਕਾਰਂ વਿਧਮਤਿ, ਆਲੋਕਞ੍ਚ વਿਦਂਸੇਤਿ, ਏવਮੇਤਂ ਞਾਣਨ੍ਤਿ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਂ। ਮਗ੍ਗਸਮਙ੍ਗਿਸ੍ਸ ਞਾਣਂ ਦੁਕ੍ਖੇਪੇਤਂ ਞਾਣਂ, ਦੁਕ੍ਖਸਮੁਦਯੇਪੇਤਂ ਞਾਣਂ , ਦੁਕ੍ਖਨਿਰੋਧੇਪੇਤਂ ਞਾਣਂ, ਦੁਕ੍ਖਨਿਰੋਧਗਾਮਿਨਿਯਾ ਪਟਿਪਦਾਯਪੇਤਂ ਞਾਣਨ੍ਤਿ ਸੁਤ੍ਤਪਦਂ (વਿਭ॰ ੭੫੪) ਏਤ੍ਥ ਉਦਾਹਰਿਤਬ੍ਬਂ। ਯਥਾ ਚ ਸਮ੍ਮਾਦਿਟ੍ਠਿ ਪੁਬ੍ਬਭਾਗੇ ਦੁਕ੍ਖਾਦੀਸੁ વਿਸੁਂ વਿਸੁਂ ਪવਤ੍ਤਿਤ੍વਾ ਮਗ੍ਗਕ੍ਖਣੇ ਏਕਾવ ਚਤੁਨ੍ਨਂ ਞਾਣਾਨਂ ਕਿਚ੍ਚਂ ਸਾਧੇਨ੍ਤੀ ਪવਤ੍ਤਤਿ, ਏવਂ ਸਮ੍ਮਾਸਙ੍ਕਪ੍ਪਾਦਯੋ ਪੁਬ੍ਬਭਾਗੇ ਨੇਕ੍ਖਮ੍ਮਸਙ੍ਕਪ੍ਪਾਦਿਨਾਮਕਾ ਹੁਤ੍વਾ ਕਾਮਸਙ੍ਕਪ੍ਪਾਦੀਨਂ ਪਜਹਨવਸੇਨ વਿਸੁਂ વਿਸੁਂ ਪવਤ੍ਤਿਤ੍વਾ ਮਗ੍ਗਕ੍ਖਣੇ ਤਿਣ੍ਣਂ ਚਤੁਨ੍ਨਞ੍ਚ ਕਿਚ੍ਚਂ ਸਾਧੇਨ੍ਤਾ ਪવਤ੍ਤਨ੍ਤਿ। ਸਮ੍ਮਾਸਮਾਧਿ ਪਨ ਪੁਬ੍ਬਭਾਗੇਪਿ ਮਗ੍ਗਕ੍ਖਣੇਪਿ ਨਾਨਾਯੇવ ਹੁਤ੍વਾ ਪવਤ੍ਤਤੀਤਿ ਕਾਮਞ੍ਚੇਤ੍ਥ ਸਮ੍ਮਾਦਿਟ੍ਠਿਯਾ ਸਬ੍ਬੇਪਿ ਪਾਪਧਮ੍ਮਾ ਪਟਿਪਕ੍ਖਾ, ਉਜੁવਿਪਚ੍ਚਨੀਕਤਾਦਸ੍ਸਨવਸੇਨ ਪਨ ਸਮ੍ਮਾਦਿਟ੍ਠਿਯਾ ਕਿਚ੍ਚਨਿਦ੍ਦੇਸੇ ਮਿਚ੍ਛਾਦਿਟ੍ਠਿਗ੍ਗਹਣਂ ਕਤਂ। ਤੇਨੇવ ਚ ‘‘ਤਪ੍ਪਚ੍ਚਨੀਯਕਿਲੇਸੇ ਚਾ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ।

    Kathaṃ pana ekameva ñāṇaṃ ekasmiṃ khaṇe cattāri kiccāni sādhentaṃ pavattati. Na hi tādisaṃ loke diṭṭhaṃ, na āgamo vā tādiso atthīti na vattabbaṃ. Yathā hi padīpo ekasmiṃyeva khaṇe vaṭṭiṃ dahati, snehaṃ pariyādiyati, andhakāraṃ vidhamati, ālokañca vidaṃseti, evametaṃ ñāṇanti daṭṭhabbaṃ. Maggasamaṅgissa ñāṇaṃ dukkhepetaṃ ñāṇaṃ, dukkhasamudayepetaṃ ñāṇaṃ , dukkhanirodhepetaṃ ñāṇaṃ, dukkhanirodhagāminiyā paṭipadāyapetaṃ ñāṇanti suttapadaṃ (vibha. 754) ettha udāharitabbaṃ. Yathā ca sammādiṭṭhi pubbabhāge dukkhādīsu visuṃ visuṃ pavattitvā maggakkhaṇe ekāva catunnaṃ ñāṇānaṃ kiccaṃ sādhentī pavattati, evaṃ sammāsaṅkappādayo pubbabhāge nekkhammasaṅkappādināmakā hutvā kāmasaṅkappādīnaṃ pajahanavasena visuṃ visuṃ pavattitvā maggakkhaṇe tiṇṇaṃ catunnañca kiccaṃ sādhentā pavattanti. Sammāsamādhi pana pubbabhāgepi maggakkhaṇepi nānāyeva hutvā pavattatīti kāmañcettha sammādiṭṭhiyā sabbepi pāpadhammā paṭipakkhā, ujuvipaccanīkatādassanavasena pana sammādiṭṭhiyā kiccaniddese micchādiṭṭhiggahaṇaṃ kataṃ. Teneva ca ‘‘tappaccanīyakilese cā’’ti vuttaṃ.

    ਯੇਸਂ ਕਿਲੇਸਾਨਂ ਅਨੁਪਚ੍ਛਿਨ੍ਦਨੇ ਸਮ੍ਮਾਦਿਟ੍ਠਿ ਨ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜੇਯ੍ਯ, ਤੇ ਮਿਚ੍ਛਾਦਿਟ੍ਠਿਯਾ ਸਹਜੇਕਟ੍ਠਤਾਯ ਤਦੇਕਟ੍ਠਾવ ਤਪ੍ਪਚ੍ਚਨੀਯਕਿਲੇਸਾ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਾ। ਸਮ੍ਮਾਸਙ੍ਕਪ੍ਪਾਦੀਨਂ ਕਿਚ੍ਚਨਿਦ੍ਦੇਸੇਪਿ ਏਸੇવ ਨਯੋ। ਸੋਤਾਪਤ੍ਤਿਮਗ੍ਗਾਦਿવਸੇਨ ਚਤ੍ਤਾਰੋ ਲੋਕੁਤ੍ਤਰਮਗ੍ਗਭਾવਸਾਮਞ੍ਞੇਨ ਏਕਤੋ ਕਤ੍વਾ। ਲੋਭਦੋਸਾ ਸਮੁਦਯਸਚ੍ਚਂ, ਯਸ੍ਸ ਪਨ ਸੋ ਸਮੁਦਯੋ ਤਂ ਦੁਕ੍ਖਸਚ੍ਚਂ, ਪਹਾਨਭਾવੋ ਮਗ੍ਗਸਚ੍ਚਂ, ਯਤ੍ਥ ਤਂ ਪਹਾਨਂ, ਤਂ ਨਿਰੋਧਸਚ੍ਚਨ੍ਤਿ ਇਮਾਨਿ ਚਤ੍ਤਾਰਿ ਸਚ੍ਚਾਨਿ। ਕਸ੍ਮਾ ਪਨੇਤ੍ਥ ਲੋਭਦੋਸਾਨਂ વਿਸੁਂ ਆਦਿਤੋ ਚ ਗਹਣਂ? વਿਸੁਂ ਗਹਣਂ ਤਾવ ਤਥਾਬੁਜ੍ਝਨਕਾਨਂ ਪੁਗ੍ਗਲਾਨਂ ਅਜ੍ਝਾਸਯવਸੇਨ, ਇਮੇਹਿ ਲੋਭਦੋਸੇਹਿ ਆਮਿਸਦਾਯਾਦਤਾ, ਤਪ੍ਪਹਾਨੇਨ ਚ ਧਮ੍ਮਦਾਯਾਦਤਾਤਿ ਦਸ੍ਸਨਤ੍ਥਂ, ਤਦਨੁਸਾਰੇਨ ਚਤੁਸਚ੍ਚਯੋਜਨਾਯ ਏવਂ ਏਕੇਕਸ੍ਸ ਨਿਯ੍ਯਾਨਮੁਖਂ ਹੋਤੀਤਿ ਦਸ੍ਸਨਤ੍ਥਞ੍ਚ। ਸੇਸવਾਰੇਸੁਪਿ ਏਸੇવ ਨਯੋ। ਆਦਿਤੋ ਗਹਣਂ ਪਨ ਅਤਿવਿਯ ਓਲ਼ਾਰਿਕਤਾਯ ਸੁਪਾਕਟਭਾવਤੋ વਕ੍ਖਮਾਨਾਨਂ ਅਞ੍ਞੇਸਞ੍ਚ ਪਾਪਧਮ੍ਮਾਨਂ ਮੂਲਭਾવਤੋ ਤਦੇਕਟ੍ਠਤਾਯ ਚ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ।

    Yesaṃ kilesānaṃ anupacchindane sammādiṭṭhi na uppajjeyya, te micchādiṭṭhiyā sahajekaṭṭhatāya tadekaṭṭhāva tappaccanīyakilesā daṭṭhabbā. Sammāsaṅkappādīnaṃ kiccaniddesepi eseva nayo. Sotāpattimaggādivasena cattāro lokuttaramaggabhāvasāmaññena ekato katvā. Lobhadosā samudayasaccaṃ, yassa pana so samudayo taṃ dukkhasaccaṃ, pahānabhāvo maggasaccaṃ, yattha taṃ pahānaṃ, taṃ nirodhasaccanti imāni cattāri saccāni. Kasmā panettha lobhadosānaṃ visuṃ ādito ca gahaṇaṃ? Visuṃ gahaṇaṃ tāva tathābujjhanakānaṃ puggalānaṃ ajjhāsayavasena, imehi lobhadosehi āmisadāyādatā, tappahānena ca dhammadāyādatāti dassanatthaṃ, tadanusārena catusaccayojanāya evaṃ ekekassa niyyānamukhaṃ hotīti dassanatthañca. Sesavāresupi eseva nayo. Ādito gahaṇaṃ pana ativiya oḷārikatāya supākaṭabhāvato vakkhamānānaṃ aññesañca pāpadhammānaṃ mūlabhāvato tadekaṭṭhatāya ca veditabbaṃ.

    ਕੁਜ੍ਝਨਲਕ੍ਖਣੋਤਿ ਕੁਪ੍ਪਨਸਭਾવੋ, ਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਬ੍ਯਾਪਜ੍ਜਨਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਚਣ੍ਡਿਕ੍ਕਂ ਲੁਦ੍ਦਤਾ, ਕੁਰੁਰਭਾવੋਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਆਘਾਤਕਰਣਰਸੋਤਿ ‘‘ਅਨਤ੍ਥਂ ਮੇ ਅਚਰੀ’’ਤਿਆਦਿਨਾ ਚਿਤ੍ਤੇ ਆਘਾਤਸ੍ਸ ਕਰਣਰਸੋ। ਦੁਸ੍ਸਨਪਚ੍ਚੁਪਟ੍ਠਾਨੋਤਿ ਸਪਰਸਨ੍ਤਾਨਸ੍ਸ વਿਨਾਸਨਪਚ੍ਚੁਪਟ੍ਠਾਨੋ ਲਦ੍ਧੋਕਾਸੋ વਿਯ ਸਪਤ੍ਤੋ। ਉਪਨਨ੍ਧਨਂ ਨਾਨਪ੍ਪਕਾਰਸ੍ਸ ਉਪਰੂਪਰਿ ਨਨ੍ਧਨਂ વਿਯ ਹੋਤੀਤਿ ਕਤ੍વਾ। ਤਥਾ ਹੇਸ ‘‘વੇਰਅਪ੍ਪਟਿਨਿਸ੍ਸਜ੍ਜਨਰਸੋ, ਕੋਧਾਨੁਪਬਨ੍ਧਭਾવਪਚ੍ਚੁਪਟ੍ਠਾਨੋ’’ਤਿ ਚ વੁਤ੍ਤੋ। ਅਪਰਕਾਲੇ ਉਪਨਾਹੋਤਿਆਦੀਤਿ ਆਦਿ-ਸਦ੍ਦੇਨ ‘‘ਉਪਨਯ੍ਹਨਾ ਉਪਨਯ੍ਹਿਤਤ੍ਤਂ ਆਠਪਨਾ ਠਪਨਾ ਸਣ੍ਠਪਨਾ ਅਨੁਸਂਸਨ੍ਦਨਾ ਅਨੁਪ੍ਪਬਨ੍ਧਨਾ ਦਲ਼੍ਹੀਕਮ੍ਮ’’ਨ੍ਤਿਆਦੀਨਂ (વਿਭ॰ ੮੯੧) ਨਿਦ੍ਦੇਸਪਦਾਨਂ ਅਤ੍ਥવਣ੍ਣਨਂ ਸਙ੍ਗਯ੍ਹਤਿ। ਉਪਨਾਹਸਮਙ੍ਗੀ ਹਿ ਪੁਗ੍ਗਲੋ વੇਰਸ੍ਸ ਅਨਿਸ੍ਸਜ੍ਜਨਤੋ ਆਦਿਤ੍ਤਪੂਤਿਅਲਾਤਂ વਿਯ ਜਲਤਿ ਏવ, ਚਿਤ੍ਤਞ੍ਚਸ੍ਸ ਧੋવਿਯਮਾਨਂ ਅਚ੍ਛਚਮ੍ਮਂ વਿਯ, ਮਸਿਮਕ੍ਖਿਤਪਿਲੋਤਿਕਾ વਿਯ ਚ ਨ ਸੁਜ੍ਝਤੇવ।

    Kujjhanalakkhaṇoti kuppanasabhāvo, cittassa byāpajjanāti attho. Caṇḍikkaṃ luddatā, kururabhāvoti attho. Āghātakaraṇarasoti ‘‘anatthaṃ me acarī’’tiādinā citte āghātassa karaṇaraso. Dussanapaccupaṭṭhānoti saparasantānassa vināsanapaccupaṭṭhāno laddhokāso viya sapatto. Upanandhanaṃ nānappakārassa uparūpari nandhanaṃ viya hotīti katvā. Tathā hesa ‘‘veraappaṭinissajjanaraso, kodhānupabandhabhāvapaccupaṭṭhāno’’ti ca vutto. Aparakāle upanāhotiādīti ādi-saddena ‘‘upanayhanā upanayhitattaṃ āṭhapanā ṭhapanā saṇṭhapanā anusaṃsandanā anuppabandhanā daḷhīkamma’’ntiādīnaṃ (vibha. 891) niddesapadānaṃ atthavaṇṇanaṃ saṅgayhati. Upanāhasamaṅgī hi puggalo verassa anissajjanato ādittapūtialātaṃ viya jalati eva, cittañcassa dhoviyamānaṃ acchacammaṃ viya, masimakkhitapilotikā viya ca na sujjhateva.

    ਪਰਗੁਣਮਕ੍ਖਨਲਕ੍ਖਣੋਤਿ ਉਦਕਪੁਞ੍ਛਨਿਯਾ ਉਦਕਂ વਿਯ ਪਰੇਸਂ ਗੁਣਾਨਂ ਮਕ੍ਖਨਸਭਾવੋ। ਤਥਾਭੂਤੋ ਚਾਯਂ ਅਤ੍ਤਨੋ ਕਾਰਕਂ ਗੂਥੇਨ ਪਹਰਨ੍ਤਂ ਗੂਥੋ વਿਯ ਪਠਮਤਰਂ ਮਕ੍ਖੇਤਿ ਏવਾਤਿ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬੋ। ਤਥਾ ਹੇਸ੍ਸ ਸਪਰਸਨ੍ਤਾਨੇਸੁ ਗੁਣਂ ਮਕ੍ਖੇਤੀਤਿ ਮਕ੍ਖੋਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ। ਯੁਗਗ੍ਗਾਹੋ ਸਮਧੁਰਗ੍ਗਹਣਂ ਅਸਮਾਨਸ੍ਸਪਿ ਅਭੂਤਸ੍ਸ ਸਮਾਰੋਪਨਂ। ਸਮਭਾવਕਰਣਂ ਸਮੀਕਰਣਂ। ਪਰੇਸਂ ਗੁਣਪ੍ਪਮਾਣੇਨ ਅਤ੍ਤਨੋ ਗੁਣਾਨਂ ਉਪਟ੍ਠਾਨਂ ਪਚ੍ਚੁਪਟ੍ਠਪੇਤੀਤਿ ਆਹ ‘‘ਪਰੇਸਂ ਗੁਣਪ੍ਪਮਾਣੇਨ ਉਪਟ੍ਠਾਨਪਚ੍ਚੁਪਟ੍ਠਾਨੋ’’ਤਿ। ਤਥਾ ਹੇਸ ਪਰੇਸਂ ਗੁਣੇ ਡਂਸਿਤ੍વਾ વਿਯ ਅਤ੍ਤਨੋ ਗੁਣੇਹਿ ਸਮੇ ਕਰੋਤੀਤਿ ਪਲ਼ਾਸੋਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ।

    Paraguṇamakkhanalakkhaṇoti udakapuñchaniyā udakaṃ viya paresaṃ guṇānaṃ makkhanasabhāvo. Tathābhūto cāyaṃ attano kārakaṃ gūthena paharantaṃ gūtho viya paṭhamataraṃ makkheti evāti daṭṭhabbo. Tathā hessa saparasantānesu guṇaṃ makkhetīti makkhoti vuccati. Yugaggāho samadhuraggahaṇaṃ asamānassapi abhūtassa samāropanaṃ. Samabhāvakaraṇaṃ samīkaraṇaṃ. Paresaṃ guṇappamāṇena attano guṇānaṃ upaṭṭhānaṃ paccupaṭṭhapetīti āha ‘‘paresaṃ guṇappamāṇena upaṭṭhānapaccupaṭṭhāno’’ti. Tathā hesa paresaṃ guṇe ḍaṃsitvā viya attano guṇehi same karotīti paḷāsoti vuccati.

    ਪਰਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਖੀਯਨਂ ਪਰਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਯਾ ਉਸੂਯਨਂ। ਇਸ੍ਸਤਿ ਪਰਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਂ ਨ ਸਹਤੀਤਿ ਇਸ੍ਸਾ। ਤਥਾ ਹੇਸਾ ‘‘ਪਰਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਯਾ ਅਕ੍ਖਮਨਲਕ੍ਖਣਾ’’ਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ। ਤਤ੍ਥਾਤਿ ਪਰਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਯਂ। ਅਨਭਿਰਤਿਰਸਾ ਅਭਿਰਤਿਪਟਿਪਕ੍ਖਕਿਚ੍ਚਾ। વਿਮੁਖਭਾવਪਚ੍ਚੁਪਟ੍ਠਾਨਾ ਪਰਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਂ ਪਸ੍ਸਿਤੁਮ੍ਪਿ ਅਪ੍ਪਦਾਨਤੋ। ਨਿਗੂਹਨਲਕ੍ਖਣਂ ਅਤ੍ਤਨੋ ਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਯਾ ਪਰੇਹਿ ਸਾਧਾਰਣਭਾવਾਸਹਨਤੋ। ਅਸੁਖਾਯਨਂ ਨ ਸੁਖਨਂ ਦੁਕ੍ਖਨਂ, ਅਰੋਚਨਨ੍ਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੋ।

    Parasampattikhīyanaṃ parasampattiyā usūyanaṃ. Issati parasampattiṃ na sahatīti issā. Tathā hesā ‘‘parasampattiyā akkhamanalakkhaṇā’’ti vuccati. Tatthāti parasampattiyaṃ. Anabhiratirasā abhiratipaṭipakkhakiccā. Vimukhabhāvapaccupaṭṭhānā parasampattiṃ passitumpi appadānato. Nigūhanalakkhaṇaṃ attano sampattiyā parehi sādhāraṇabhāvāsahanato. Asukhāyanaṃ na sukhanaṃ dukkhanaṃ, arocananti adhippāyo.

    ਕਤਸ੍ਸ ਕਾਯਦੁਚ੍ਚਰਿਤਾਦਿਪਾਪਸ੍ਸ ਪਟਿਚ੍ਛਾਦਨਂ ਕਤਪਾਪਪਟਿਚ੍ਛਾਦਨਂ। ਤਸ੍ਸ ਪਾਪਸ੍ਸ ਆવਰਣਭਾવੇਨ ਪਚ੍ਚੁਪਤਿਟ੍ਠਤੀਤਿ ਤਦਾવਰਣਪਚ੍ਚੁਪਟ੍ਠਾਨਾ, ਮਾਯਾ, ਯਾਯ ਸਮਨ੍ਨਾਗਤੋ ਪੁਗ੍ਗਲੋ ਭਸ੍ਮਛਨ੍ਨੋ વਿਯ ਅਙ੍ਗਾਰੋ, ਉਦਕਛਨ੍ਨੋ વਿਯ ਖਾਣੁ, ਪਿਲੋਤਿਕਪਟਿਚ੍ਛਾਦਿਤਂ વਿਯ ਚ ਸਤ੍ਥਂ ਹੋਤਿ। ਅવਿਜ੍ਜਮਾਨਗੁਣਪ੍ਪਕਾਸਨਂ ਅਤ੍ਤਨਿ ਅવਿਜ੍ਜਮਾਨਸੀਲਾਦਿਗੁਣવਿਭਾવਨਂ, ਯੇਨ ਸਾਠੇਯ੍ਯੇਨ ਸਮਨ੍ਨਾਗਤਸ੍ਸ ਪੁਗ੍ਗਲਸ੍ਸ ਅਸਨ੍ਤਗੁਣਸਮ੍ਭਾવਨੇਨ ਚਿਤ੍ਤਾਨੁਰੂਪਕਿਰਿਯਾવਿਹਰਤੋ ‘‘ਏવਂਚਿਤ੍ਤੋ, ਏવਂਕਿਰਿਯੋ’’ਤਿ ਦੁਬ੍ਬਿਞ੍ਞੇਯ੍ਯਤ੍ਤਾ ਕੁਚ੍ਛਿਂ વਾ ਪਿਟ੍ਠਿਂ વਾ ਜਾਨਿਤੁਂ ਨ ਸਕ੍ਕਾ। ਯਤੋ –

    Katassa kāyaduccaritādipāpassa paṭicchādanaṃ katapāpapaṭicchādanaṃ. Tassa pāpassa āvaraṇabhāvena paccupatiṭṭhatīti tadāvaraṇapaccupaṭṭhānā, māyā, yāya samannāgato puggalo bhasmachanno viya aṅgāro, udakachanno viya khāṇu, pilotikapaṭicchāditaṃ viya ca satthaṃ hoti. Avijjamānaguṇappakāsanaṃ attani avijjamānasīlādiguṇavibhāvanaṃ, yena sāṭheyyena samannāgatassa puggalassa asantaguṇasambhāvanena cittānurūpakiriyāviharato ‘‘evaṃcitto, evaṃkiriyo’’ti dubbiññeyyattā kucchiṃ vā piṭṭhiṃ vā jānituṃ na sakkā. Yato –

    ‘‘વਾਮੇਨ ਸੂਕਰੋ ਹੋਤਿ, ਦਕ੍ਖਿਣੇਨ ਅਜਾਮਿਗੋ।

    ‘‘Vāmena sūkaro hoti, dakkhiṇena ajāmigo;

    ਸਰੇਨ ਨੇਲਕੋ ਹੋਤਿ, વਿਸਾਣੇਨ ਜਰਗ੍ਗવੋ’’ਤਿ॥ (ਦੀ॰ ਨਿ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੨.੨੯੬; વਿਭ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੮੯੪; ਮਹਾਨਿ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੧੬੬) –

    Sarena nelako hoti, visāṇena jaraggavo’’ti. (dī. ni. aṭṭha. 2.296; vibha. aṭṭha. 894; mahāni. aṭṭha. 166) –

    ਏવਂ વੁਤ੍ਤਯਕ੍ਕਸੂਕਰਸਦਿਸੋ ਹੋਤਿ।

    Evaṃ vuttayakkasūkarasadiso hoti.

    ਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਉਦ੍ਧੁਮਾਤਭਾવੋ ਥਦ੍ਧਲੂਖਭਾવੋ। ਅਪ੍ਪਤਿਸ੍ਸਯવੁਤ੍ਤੀਤਿ ਅਨਿવਾਤવੁਤ੍ਤਿ। ਅਮਦ੍ਦવਾਕਾਰੇਨ ਪਚ੍ਚੁਪਤਿਟ੍ਠਤਿ, ਅਮਦ੍ਦવਤਂ વਾ ਪਚ੍ਚੁਪਟ੍ਠਪੇਤੀਤਿ ਅਮਦ੍ਦવਤਾਪਚ੍ਚੁਪਟ੍ਠਾਨੋ, ਥਮ੍ਭੋ, ਯੇਨ ਸਮਨ੍ਨਾਗਤੋ ਪੁਗ੍ਗਲੋ ਗਿਲਿਤਨਙ੍ਗਲਸੀਸੋ વਿਯ ਅਜਗਰੋ, વਾਤਭਰਿਤਭਸ੍ਤਾ વਿਯ ਚ ਥਦ੍ਧੋ ਹੁਤ੍વਾ ਗਰੁਟ੍ਠਾਨਿਯੇ ਚ ਦਿਸ੍વਾ ਓਨਮਿਤੁਮ੍ਪਿ ਨ ਇਚ੍ਛਤਿ, ਪਰਿਯਨ੍ਤੇਨੇવ ਚਰਤਿ। ਕਰਣਸ੍ਸ ਉਤ੍ਤਰਕਿਰਿਯਾ ਕਰਣੁਤ੍ਤਰਿਯਂ। વਿਸੇਸਤੋ ਪਚ੍ਚਨੀਕਭਾવੋ વਿਪਚ੍ਚਨੀਕਤਾ। ਪਰੇਨ ਹਿ ਕਿਸ੍ਮਿਞ੍ਚਿ ਕਤੇ ਤਦ੍ਦਿਗੁਣਂ ਕਰਣવਸੇਨ ਸਾਰਮ੍ਭੋ ਪવਤ੍ਤਤਿ।

    Cittassa uddhumātabhāvo thaddhalūkhabhāvo. Appatissayavuttīti anivātavutti. Amaddavākārena paccupatiṭṭhati, amaddavataṃ vā paccupaṭṭhapetīti amaddavatāpaccupaṭṭhāno, thambho, yena samannāgato puggalo gilitanaṅgalasīso viya ajagaro, vātabharitabhastā viya ca thaddho hutvā garuṭṭhāniye ca disvā onamitumpi na icchati, pariyanteneva carati. Karaṇassa uttarakiriyā karaṇuttariyaṃ. Visesato paccanīkabhāvo vipaccanīkatā. Parena hi kismiñci kate taddiguṇaṃ karaṇavasena sārambho pavattati.

    ਸੇਯ੍ਯਾਦਿਆਕਾਰੇਹਿ ਉਨ੍ਨਮਨਂ ਉਨ੍ਨਤਿ। ਓਮਾਨੋਪਿ ਹਿ ਏવਂ ਕਰਣਮੁਖੇਨ ਸਮ੍ਪਗ੍ਗਹવਸੇਨੇવ ਪવਤ੍ਤਤਿ। ‘‘ਅਹਮਸ੍ਮਿ ਸੇਯ੍ਯੋ’’ਤਿਆਦਿਨਾ ਅਹਂਕਰਣਂ ਸਮ੍ਪਗ੍ਗਹੋ ਅਹਙ੍ਕਾਰੋ। ਪਰੇ ਅਭਿਭવਿਤ੍વਾ ਅਧਿਕਂ ਉਨ੍ਨਮਨਂ ਅਬ੍ਭੁਨ੍ਨਤਿ । ਯਂ ਸਨ੍ਧਾਯ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘ਪੁਬ੍ਬਕਾਲੇ ਅਤ੍ਤਾਨਂ ਹੀਨਤੋ ਦਹਤਿ ਅਪਰਕਾਲੇ ਸੇਯ੍ਯਤੋ’’ਤਿ (વਿਭ॰ ੮੭੭)।

    Seyyādiākārehi unnamanaṃ unnati. Omānopi hi evaṃ karaṇamukhena sampaggahavaseneva pavattati. ‘‘Ahamasmi seyyo’’tiādinā ahaṃkaraṇaṃ sampaggaho ahaṅkāro. Pare abhibhavitvā adhikaṃ unnamanaṃ abbhunnati. Yaṃ sandhāya vuttaṃ ‘‘pubbakāle attānaṃ hīnato dahati aparakāle seyyato’’ti (vibha. 877).

    ਮਤ੍ਤਭਾવੋ ਜਾਤਿਆਦਿਂ ਪਟਿਚ੍ਚ ਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਮਜ੍ਜਨਾਕਾਰੋ, ਯਸ੍ਸ વਾ ਧਮ੍ਮਸ੍ਸ વਸੇਨ ਪੁਗ੍ਗਲੋ ਮਤ੍ਤੋ ਨਾਮ ਹੋਤਿ, ਸੋ ਧਮ੍ਮੋ ਮਤ੍ਤਭਾવੋ। ਮਦਗ੍ਗਾਹਣਰਸੋ ਮਦਸ੍ਸ ਗਾਹਣਕਿਚ੍ਚੋ। ਮਦੋ ਹਿ ਅਤ੍ਤਨੋ ਮਜ੍ਜਨਾਕਾਰਂ ਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਧਮ੍ਮੇ ਗਾਹੇਨ੍ਤੋ વਿਯ ਪવਤ੍ਤਮਾਨੋ ਤਂਸਮਙ੍ਗਿਂ ਪੁਗ੍ਗਲਮ੍ਪਿ ਤਥਾ ਕਰੋਨ੍ਤੋ વਿਯ ਹੋਤਿ। ਅਹਙ੍ਕਾਰવਸੇਨ ਪੁਗ੍ਗਲਂ ਅਨਿਟ੍ਠਂ ਕਰੋਨ੍ਤੋ ਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਉਮ੍ਮਾਦਭਾવੋ વਿਯ ਹੋਤੀਤਿ ਉਮ੍ਮਾਦਪਚ੍ਚੁਪਟ੍ਠਾਨੋ। ਸਤਿਯਾ ਅਨਿਗ੍ਗਣ੍ਹਿਤ੍વਾ ਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸ વੋਸ੍ਸਜ੍ਜਨਂ ਚਿਤ੍ਤવੋਸ੍ਸਗ੍ਗੋ, ਸਤਿવਿਰਹਿਤੋਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਯਥਾવੁਤ੍ਤਸ੍ਸ વੋਸ੍ਸਗ੍ਗਸ੍ਸ ਅਨੁਪ੍ਪਦਾਨਂ ਪੁਨਪ੍ਪੁਨਂ વਿਸ੍ਸਜ੍ਜਨਂ વੋਸ੍ਸਗ੍ਗਾਨੁਪ੍ਪਦਾਨਂ। ਇਮੇਸਂ ਕੋਧਾਦੀਨਂ ਲੋਭਾਦੀਨਮ੍ਪਿ વਾ। ਲਕ੍ਖਣਾਦੀਨੀਤਿ ਲਕ੍ਖਣਰਸਪਚ੍ਚੁਪਟ੍ਠਾਨਾਨਿ। ਪਦਟ੍ਠਾਨਂ ਪਨ ਧਮ੍ਮਨ੍ਤਰਤਾਯ ਨ ਗਹਿਤਂ। ਨਿਬ੍ਬਚਨਂ ‘‘ਕੁਜ੍ਝਤੀਤਿ ਕੋਧੋ, ਉਪਨਯ੍ਹਤੀਤਿ ਉਪਨਾਹੋ’’ਤਿਆਦਿਨਾ ਸੁવਿਞ੍ਞੇਯ੍ਯਮੇવਾਤਿ ਨ વੁਤ੍ਤਂ, ਅਤ੍ਥਤੋ ਪਨ ਕੋਧੋ ਦੋਸੋ ਏવ, ਤਥਾ ਉਪਨਾਹੋ। ਪવਤ੍ਤਿਆਕਾਰਮਤ੍ਤਤੋ ਹਿ ਕਤੋ ਨੇਸਂ ਭੇਦੋ, ਮਕ੍ਖਪਲ਼ਾਸਸਾਰਮ੍ਭਾ ਤਦਾਕਾਰਪ੍ਪવਤ੍ਤਾ ਪਟਿਘਸਹਗਤਚਿਤ੍ਤੁਪ੍ਪਾਦਧਮ੍ਮਾ, ਮਾਯਾਸਾਠੇਯ੍ਯਥਮ੍ਭਮਦਪ੍ਪਮਾਦਾ ਤਦਾਕਾਰਪ੍ਪવਤ੍ਤਾ ਲੋਭਸਹਗਤਚਿਤ੍ਤੁਪ੍ਪਾਦਧਮ੍ਮਾ। ਥਮ੍ਭੋ વਾ ਮਾਨવਿਸੇਸੋ ਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਥਦ੍ਧਭਾવੇਨ ਗਹੇਤਬ੍ਬਤੋ, ਤਥਾ ਮਦੋ। ਤਥਾ ਹਿ ਸੋ ‘‘ਮਾਨੋ ਮਞ੍ਞਨਾ’’ਤਿਆਦਿਨਾ વਿਭਙ੍ਗੇ (વਿਭ॰ ੮੭੮) ਨਿਦ੍ਦਿਟ੍ਠੋ। ਇਧ ਪਨ ਮਾਨਾਤਿਮਾਨਾਨਂ વਿਸੁਂ ਗਹਿਤਤ੍ਤਾ ਮਜ੍ਜਨਾਕਾਰੇਨ ਪવਤ੍ਤਧਮ੍ਮਾ ਏવ ‘‘ਮਦੋ’’ਤਿ ਗਹੇਤਬ੍ਬਾ। ਸੇਸਾਨਂ ਧਮ੍ਮਨ੍ਤਰਭਾવੋ ਪਾਕਟੋ ਏવ।

    Mattabhāvo jātiādiṃ paṭicca cittassa majjanākāro, yassa vā dhammassa vasena puggalo matto nāma hoti, so dhammo mattabhāvo. Madaggāhaṇaraso madassa gāhaṇakicco. Mado hi attano majjanākāraṃ sampayuttadhamme gāhento viya pavattamāno taṃsamaṅgiṃ puggalampi tathā karonto viya hoti. Ahaṅkāravasena puggalaṃ aniṭṭhaṃ karonto cittassa ummādabhāvo viya hotīti ummādapaccupaṭṭhāno. Satiyā aniggaṇhitvā cittassa vossajjanaṃ cittavossaggo, sativirahitoti attho. Yathāvuttassa vossaggassa anuppadānaṃ punappunaṃ vissajjanaṃ vossaggānuppadānaṃ. Imesaṃ kodhādīnaṃ lobhādīnampi vā. Lakkhaṇādīnīti lakkhaṇarasapaccupaṭṭhānāni. Padaṭṭhānaṃ pana dhammantaratāya na gahitaṃ. Nibbacanaṃ ‘‘kujjhatīti kodho, upanayhatīti upanāho’’tiādinā suviññeyyamevāti na vuttaṃ, atthato pana kodho doso eva, tathā upanāho. Pavattiākāramattato hi kato nesaṃ bhedo, makkhapaḷāsasārambhā tadākārappavattā paṭighasahagatacittuppādadhammā, māyāsāṭheyyathambhamadappamādā tadākārappavattā lobhasahagatacittuppādadhammā. Thambho vā mānaviseso cittassa thaddhabhāvena gahetabbato, tathā mado. Tathā hi so ‘‘māno maññanā’’tiādinā vibhaṅge (vibha. 878) niddiṭṭho. Idha pana mānātimānānaṃ visuṃ gahitattā majjanākārena pavattadhammā eva ‘‘mado’’ti gahetabbā. Sesānaṃ dhammantarabhāvo pākaṭo eva.

    ਕਸ੍ਮਾ ਪਨੇਤ੍ਥ ਏਤੇ ਏવ ਅਟ੍ਠ ਦੁਕਾ ਗਹਿਤਾ, ਕਿਮਿਤੋ ਅਞ੍ਞੇਪਿ ਕਿਲੇਸਧਮ੍ਮਾ ਨਤ੍ਥੀਤਿ? ਨੋ ਨਤ੍ਥਿ, ਇਮੇ ਪਨ ਆਮਿਸਦਾਯਾਦਸ੍ਸ ਸવਿਸੇਸਂ ਕਿਲੇਸਾਯ ਸਂવਤ੍ਤਨ੍ਤੀਤਿ ਤਂ વਿਸੇਸਂ વਿਭਾવੇਨ੍ਤੇਨ ਆਮਿਸਦਾਯਾਦਸ੍ਸ ਲੋਭਾਦੀਨਂ ਪવਤ੍ਤਨਾਕਾਰਂ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘વਿਸੇਸਤੋ’’ਤਿਆਦਿ ਆਰਦ੍ਧਂ। ਤਤ੍ਥ ਏਤ੍ਥਾਤਿ ਏਤੇਸੁ ਲੋਭਾਦੀਸੁ। ਅਲਭਨ੍ਤੋ ਆਮਿਸਨ੍ਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੋ। ਤਤੁਤ੍ਤਰਿ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨੋ ਕੋਧੋਤਿ ਆਨੇਤ੍વਾ ਸਮ੍ਬਨ੍ਧਿਤਬ੍ਬਂ। ਸਨ੍ਤੇਪੀਤਿ વਿਜ੍ਜਮਾਨੇਪਿ। ਇਸ੍ਸਤੀਤਿ ਇਸ੍ਸਂ ਜਨੇਤਿ। ਪਦੁਸ੍ਸਤੀਤਿ ਤਸ੍ਸੇવ વੇવਚਨਂ। ਤਥਾ ਹਿ ਸਾ ‘‘ਇਸ੍ਸਤਿ ਦੁਸ੍ਸਤਿ ਪਦੁਸ੍ਸਤੀ’’ਤਿਆਦਿਨਾ ਨਿਦ੍ਦਿਟ੍ਠਾ। ਯਸ੍ਮਾ વਾ ਇਸ੍ਸਂ ਜਨੇਨ੍ਤੋ ਏਕਂਸਤੋ ਪਦੁਟ੍ਠਚਿਤ੍ਤੋ ਏવ ਹੋਤਿ, ਤਸ੍ਮਾ ‘‘ਪਦੁਸ੍ਸਤੀ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਅਸ੍ਸਾਤਿ ਆਮਿਸਦਾਯਾਦਸ੍ਸ। ਏવਂ ਪਟਿਪਨ੍ਨੋਤਿ ਏવਂ ਅਸਨ੍ਤਗੁਣਪ੍ਪਕਾਸਨਂ ਪਟਿਪਦਂ ਪਟਿਪਨ੍ਨੋ। ਓવਦਿਤੁਂ ਅਸਕ੍ਕੁਣੇਯ੍ਯੋਤਿ ਏਤੇਨ ਥਮ੍ਭੋ ਨਾਮ ਦੋવਚਸ੍ਸਕਰਣੋ ਧਮ੍ਮੋਤਿ ਦਸ੍ਸੇਤਿ। ਕਿਞ੍ਚਿ વਦਤਿ ਓવਾਦਦਾਨવਸੇਨ। ਥਮ੍ਭੇਨ…ਪੇ॰… ਮਞ੍ਞਨ੍ਤੋਤਿ ਇਮਿਨਾ ਚ ਥਮ੍ਭਸ੍ਸ ਮਾਨવਿਸੇਸਭਾવਂ ਦਸ੍ਸੇਤਿ, ਥਮ੍ਭੇਨ વਾ ਹੇਤੁਨਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਮਤ੍ਤੋ ਸਮਾਨੋਤਿ ਮਤ੍ਤੋ ਹੋਨ੍ਤੋ। ਕਾਮ…ਪੇ॰… ਪਮਜ੍ਜਤੀਤਿ ਏਤੇਨ ਮਦવਸੇਨ ਏਕਂਸਤੋ ਪਮਾਦਮਾਪਜ੍ਜਤੀਤਿ ਦਸ੍ਸੇਤਿ।

    Kasmā panettha ete eva aṭṭha dukā gahitā, kimito aññepi kilesadhammā natthīti? No natthi, ime pana āmisadāyādassa savisesaṃ kilesāya saṃvattantīti taṃ visesaṃ vibhāventena āmisadāyādassa lobhādīnaṃ pavattanākāraṃ dassetuṃ ‘‘visesato’’tiādi āraddhaṃ. Tattha etthāti etesu lobhādīsu. Alabhanto āmisanti adhippāyo. Tatuttari uppanno kodhoti ānetvā sambandhitabbaṃ. Santepīti vijjamānepi. Issatīti issaṃ janeti. Padussatīti tasseva vevacanaṃ. Tathā hi sā ‘‘issati dussati padussatī’’tiādinā niddiṭṭhā. Yasmā vā issaṃ janento ekaṃsato paduṭṭhacitto eva hoti, tasmā ‘‘padussatī’’ti vuttaṃ. Assāti āmisadāyādassa. Evaṃ paṭipannoti evaṃ asantaguṇappakāsanaṃ paṭipadaṃ paṭipanno. Ovadituṃ asakkuṇeyyoti etena thambho nāma dovacassakaraṇo dhammoti dasseti. Kiñci vadati ovādadānavasena. Thambhena…pe… maññantoti iminā ca thambhassa mānavisesabhāvaṃ dasseti, thambhena vā hetunāti attho. Matto samānoti matto honto. Kāma…pe… pamajjatīti etena madavasena ekaṃsato pamādamāpajjatīti dasseti.

    ਏવਨ੍ਤਿ ਇਮਿਨਾ ਆਮਿਸਦਾਯਾਦਸ੍ਸ ਲੋਭਾਦੀਨਂ ਉਪ੍ਪਤ੍ਤਿਕ੍ਕਮਦਸ੍ਸਨੇਨੇવ ਇਧ ਪਾਲ਼ਿਯਂ ਨੇਸਂ ਦੇਸਨਾਕ੍ਕਮੋਪਿ ਦਸ੍ਸਿਤੋਤਿ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬੋ। ਨ ਕੇવਲਂ ਇਮੇਹੇવ, ਅਥ ਖੋ ਅਞ੍ਞੇਹਿ ਚ ਏવਰੂਪੇਹਿ ਪਾਪਕੇਹਿ ਧਮ੍ਮੇਹਿ ਅਪਰਿਮੁਤ੍ਤੋ ਹੋਤੀਤਿ ਸਮ੍ਬਨ੍ਧੋ। ਕੇ ਪਨ ਤੇਤਿ? ਅਤ੍ਰਿਚ੍ਛਤਾਮਹਿਚ੍ਛਤਾਦਯੋਤਿ। ਏવਂ ਮਹਾਦੀਨવਾ ਆਮਿਸਦਾਯਾਦਤਾਤਿ ਤਤੋ ਬਲવਤਰੋ ਸਂવੇਗੋ ਜਨੇਤਬ੍ਬੋਤਿ ਅਯਮੇਤ੍ਥ ਓવਾਦੋ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ। ਏਤ੍ਥਾਤਿ ਏਤਸ੍ਮਿਂ ਸੁਤ੍ਤੇ। ਸਬ੍ਬਤ੍ਥਾਤਿ ਸਬ੍ਬੇਸੁ વਾਰੇਸੁ। ਨਿਬ੍ਬਿਸੇਸੋਯੇવਾਤਿ ਏਤੇਨੇવ ਪਠਮਤਰਂ ਇਧ ਦਸ੍ਸਿਤਸਚ੍ਚਯੋਜਨਾਨਯੇਨ ਸਬ੍ਬવਾਰੇਸੁ ਯੋਜੇਤਬ੍ਬੋਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ।

    Evanti iminā āmisadāyādassa lobhādīnaṃ uppattikkamadassaneneva idha pāḷiyaṃ nesaṃ desanākkamopi dassitoti daṭṭhabbo. Na kevalaṃ imeheva, atha kho aññehi ca evarūpehi pāpakehi dhammehi aparimutto hotīti sambandho. Ke pana teti? Atricchatāmahicchatādayoti. Evaṃ mahādīnavā āmisadāyādatāti tato balavataro saṃvego janetabboti ayamettha ovādo veditabbo. Etthāti etasmiṃ sutte. Sabbatthāti sabbesu vāresu. Nibbisesoyevāti eteneva paṭhamataraṃ idha dassitasaccayojanānayena sabbavāresu yojetabboti veditabbo.

    ਞਾਣਪਰਿਚਯਪਾਟવਤ੍ਥਨ੍ਤਿ ਮਗ੍ਗਸ੍ਸ ਅਟ੍ਠਙ੍ਗਸਤ੍ਤਙ੍ਗਤਾਦਿવਿਸੇਸવਿਭਾવਨਾਯ ਞਾਣਸ੍ਸ ਆਸੇવਨਟ੍ਠੇਨ ਪਰਿਚਯੋ ਞਾਣਪਰਿਚਯੋ, ਤਸ੍ਸ ਪਟੁਭਾવਤ੍ਥਂ ਕੋਸਲ੍ਲਤ੍ਥਂ। ਏਤ੍ਥਾਤਿ ਅਰਿਯਮਗ੍ਗੇ। ਭੇਦੋਤਿ વਿਸੇਸੋ। ਕਮੋਤਿ ਅਙ੍ਗਾਨਂ ਦੇਸਨਾਨੁਪੁਬ੍ਬੀ। ਭਾવਨਾਨਯੋਤਿ ਭਾવਨਾવਿਧਿ। ‘‘ਕਦਾਚਿ ਅਟ੍ਠਙ੍ਗਿਕੋ, ਕਦਾਚਿ ਸਤ੍ਤਙ੍ਗਿਕੋ’’ਤਿ ਸਙ੍ਖੇਪਤੋ વੁਤ੍ਤਮਤ੍ਥਂ વਿવਰਨ੍ਤੋ ਪੁਨ ‘‘ਅਯਂ ਹੀ’’ਤਿਆਦਿਮਾਹ। ਤਤ੍ਥ ਲੋਕੁਤ੍ਤਰਪਠਮਜ੍ਝਾਨવਸੇਨਾਤਿ ਲੋਕੁਤ੍ਤਰਸ੍ਸ ਪਠਮਜ੍ਝਾਨਸ੍ਸ વਸੇਨ। ਏਤ੍ਥ ਚ ਕੇਚਿ ਝਾਨਧਮ੍ਮਾ ਮਗ੍ਗਸਭਾવਾਤਿ ਏਕਨ੍ਤਤੋ ਝਾਨਂ ਮਗ੍ਗਤੋ વਿਸੁਂ ਕਤ੍વਾ વਤ੍ਤੁਂ ਨ ਸਕ੍ਕਾਤਿ ‘‘ਲੋਕੁਤ੍ਤਰਪਠਮਜ੍ਝਾਨਸਹਿਤੋ’’ਤਿ ਅવਤ੍વਾ ‘‘ਲੋਕੁਤ੍ਤਰਪਠਮਜ੍ਝਾਨવਸੇਨ’’ਇਚ੍ਚੇવ વੁਤ੍ਤਂ। ਅਥ વਾ ਲੋਕੁਤ੍ਤਰਪਠਮਜ੍ਝਾਨવਸੇਨਾਤਿ ਲੋਕੁਤ੍ਤਰਾ ਹੁਤ੍વਾ ਪਠਮਜ੍ਝਾਨਸ੍ਸ વਸੇਨਾਤਿ ਏવਮੇਤ੍ਥ ਅਤ੍ਥੋ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ। ਅਰਿਯਮਗ੍ਗੋ ਹਿ વਿਪਸ੍ਸਨਾਯ ਪਾਦਕਭੂਤਸ੍ਸ, ਸਮ੍ਮਸਿਤਸ੍ਸ વਾ ਪਠਮਜ੍ਝਾਨਸ੍ਸ વਸੇਨ ਅਟ੍ਠਙ੍ਗਿਕੋ ਹੋਤਿ। ਅਥ વਾ ਅਝਾਨਲਾਭਿਨੋ ਸੁਕ੍ਖવਿਪਸ੍ਸਕਸ੍ਸ, ਝਾਨਲਾਭਿਨੋ વਾ ਪਾਦਕਮਕਤ੍વਾ ਪਠਮਜ੍ਝਾਨਸ੍ਸ, ਪਕਿਣ੍ਣਕਸਙ੍ਖਾਰਾਨਂ વਾ ਸਮ੍ਮਸਨੇ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨੋ ਅਰਿਯਮਗ੍ਗੋ ਅਟ੍ਠਙ੍ਗਿਕੋ ਹੋਤਿ, ਸ੍વਾਸ੍ਸ ਅਟ੍ਠਙ੍ਗਿਕਭਾવੋ ਪਠਮਜ੍ਝਾਨਿਕਭਾવੇਨਾਤਿ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ‘‘ਪਠਮਜ੍ਝਾਨવਸੇਨਾ’’ਤਿ ਆਹ। ਏવਂ ‘‘ਅવਸੇਸਜ੍ਝਾਨવਸੇਨਾ’’ਤਿ ਏਤ੍ਥਾਤਿ ਯਥਾਰਹਂ ਅਤ੍ਥੋ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ।

    Ñāṇaparicayapāṭavatthanti maggassa aṭṭhaṅgasattaṅgatādivisesavibhāvanāya ñāṇassa āsevanaṭṭhena paricayo ñāṇaparicayo, tassa paṭubhāvatthaṃ kosallatthaṃ. Etthāti ariyamagge. Bhedoti viseso. Kamoti aṅgānaṃ desanānupubbī. Bhāvanānayoti bhāvanāvidhi. ‘‘Kadāci aṭṭhaṅgiko, kadāci sattaṅgiko’’ti saṅkhepato vuttamatthaṃ vivaranto puna ‘‘ayaṃ hī’’tiādimāha. Tattha lokuttarapaṭhamajjhānavasenāti lokuttarassa paṭhamajjhānassa vasena. Ettha ca keci jhānadhammā maggasabhāvāti ekantato jhānaṃ maggato visuṃ katvā vattuṃ na sakkāti ‘‘lokuttarapaṭhamajjhānasahito’’ti avatvā ‘‘lokuttarapaṭhamajjhānavasena’’icceva vuttaṃ. Atha vā lokuttarapaṭhamajjhānavasenāti lokuttarā hutvā paṭhamajjhānassa vasenāti evamettha attho veditabbo. Ariyamaggo hi vipassanāya pādakabhūtassa, sammasitassa vā paṭhamajjhānassa vasena aṭṭhaṅgiko hoti. Atha vā ajhānalābhino sukkhavipassakassa, jhānalābhino vā pādakamakatvā paṭhamajjhānassa, pakiṇṇakasaṅkhārānaṃ vā sammasane uppanno ariyamaggo aṭṭhaṅgiko hoti, svāssa aṭṭhaṅgikabhāvo paṭhamajjhānikabhāvenāti dassento ‘‘paṭhamajjhānavasenā’’ti āha. Evaṃ ‘‘avasesajjhānavasenā’’ti etthāti yathārahaṃ attho veditabbo.

    ਯਦਿ ਅਰਿਯਮਗ੍ਗੋ ਸਤ੍ਤਙ੍ਗਿਕੋਪਿ ਹੋਤਿ, ਅਥ ਕਸ੍ਮਾ ਪਾਲ਼ਿਯਂ ‘‘ਅਟ੍ਠਙ੍ਗਿਕੋ’’ਇਚ੍ਚੇવ વੁਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਆਹ ‘‘ਉਕ੍ਕਟ੍ਠਨਿਦ੍ਦੇਸਤੋ’’ਤਿਆਦਿ। ਯਥਾ ਚੇਤ੍ਥ ਪਟਿਪਦਾਯ ਮਗ੍ਗવਸੇਨ ਅਟ੍ਠਙ੍ਗਿਕਸਤ੍ਤਙ੍ਗਿਕਭੇਦੋ , ਏવਂ ਬੋਜ੍ਝਙ੍ਗવਸੇਨ ਸਤ੍ਤਙ੍ਗਿਕਛਲ਼ਙ੍ਗਿਕਭੇਦੋ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ ਅਪ੍ਪੀਤਿਕਜ੍ਝਾਨવਸੇਨ ਛਲ਼ਙ੍ਗਿਕਤ੍ਤਾ, ਮਗ੍ਗવਸੇਨ ਪਨ ਦੇਸਨਾ ਆਗਤਾਤਿ ਸ੍વਾਯਂ ਭੇਦੋ ਅਟ੍ਠਕਥਾਯਂ ਨ ਉਦ੍ਧਟੋ। ਇਤੋ ਪਰਨ੍ਤਿ ਇਤੋ ਅਟ੍ਠਙ੍ਗਤੋ ਪਰਂ ਉਕ੍ਕਂਸਤੋ, ਅવਕਂਸਤੋ ਪਨ ਸਤ੍ਤਙ੍ਗਤੋ ਪਰਂ ਮਗ੍ਗਙ੍ਗਂ ਨਾਮ ਨਤ੍ਥੀਤਿ। ਨਨੁ ਮਗ੍ਗવਿਭਙ੍ਗੇ (વਿਭ॰ ੪੯੩-੫੦੨) ਪਞ੍ਚਙ੍ਗਿਕવਾਰੇ ਪਞ੍ਚੇવ ਮਗ੍ਗਙ੍ਗਾਨਿ ਉਦ੍ਧਟਾਨਿ, ਮਹਾਸਲ਼ਾਯਤਨੇ (ਮ॰ ਨਿ॰ ੩.੪੩੧) ਚ ‘‘ਯਾ ਤਥਾਭੂਤਸ੍ਸ ਦਿਟ੍ਠਿ, ਯੋ ਤਥਾਭੂਤਸ੍ਸ ਸਙ੍ਕਪ੍ਪੋ, ਯੋ ਤਥਾਭੂਤਸ੍ਸ વਾਯਾਮੋ, ਯਾ ਤਥਾਭੂਤਸ੍ਸ ਸਤਿ, ਯੋ ਤਥਾਭੂਤਸ੍ਸ ਸਮਾਧਿ, ਸ੍વਾਸ੍ਸ ਹੋਤਿ ਸਮ੍ਮਾਸਮਾਧੀ’’ਤਿ વਤ੍વਾ ਪੁਬ੍ਬਭਾਗવਸੇਨ ਪਨ ‘‘ਪੁਬ੍ਬੇવ ਖੋ ਪਨਸ੍ਸ ਕਾਯਕਮ੍ਮਂ વਚੀਕਮ੍ਮਂ ਆਜੀવੋ ਸੁਪਰਿਸੁਦ੍ਧੋ ਹੋਤੀ’’ਤਿ ਸਮ੍ਮਾવਾਚਾਦਯੋ ਆਗਤਾਤਿ? ਸਚ੍ਚਮੇਤਂ, ਤਂ ਪਨ ਸਮ੍ਮਾਦਿਟ੍ਠਿਆਦੀਨਂ ਪਞ੍ਚਨ੍ਨਂ ਕਾਰਾਪਕਙ੍ਗਾਨਂ ਅਤਿਰੇਕਕਿਚ੍ਚਦਸ੍ਸਨવਸੇਨ વੁਤ੍ਤਂ, ਤਸ੍ਮਾ ਨ ਅਰਿਯਮਗ੍ਗੋ ਸਮ੍ਮਾવਾਚਾਦਿવਿਰਹਿਤੋ ਅਤ੍ਥੀਤਿ ‘‘ਇਤੋ ਪਰਞ੍ਹਿ ਮਗ੍ਗਙ੍ਗਂ ਨਤ੍ਥੀ’’ਤਿ ਸੁવੁਤ੍ਤਮੇਤਨ੍ਤਿ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਂ।

    Yadi ariyamaggo sattaṅgikopi hoti, atha kasmā pāḷiyaṃ ‘‘aṭṭhaṅgiko’’icceva vuttanti āha ‘‘ukkaṭṭhaniddesato’’tiādi. Yathā cettha paṭipadāya maggavasena aṭṭhaṅgikasattaṅgikabhedo , evaṃ bojjhaṅgavasena sattaṅgikachaḷaṅgikabhedo veditabbo appītikajjhānavasena chaḷaṅgikattā, maggavasena pana desanā āgatāti svāyaṃ bhedo aṭṭhakathāyaṃ na uddhaṭo. Ito paranti ito aṭṭhaṅgato paraṃ ukkaṃsato, avakaṃsato pana sattaṅgato paraṃ maggaṅgaṃ nāma natthīti. Nanu maggavibhaṅge (vibha. 493-502) pañcaṅgikavāre pañceva maggaṅgāni uddhaṭāni, mahāsaḷāyatane (ma. ni. 3.431) ca ‘‘yā tathābhūtassa diṭṭhi, yo tathābhūtassa saṅkappo, yo tathābhūtassa vāyāmo, yā tathābhūtassa sati, yo tathābhūtassa samādhi, svāssa hoti sammāsamādhī’’ti vatvā pubbabhāgavasena pana ‘‘pubbeva kho panassa kāyakammaṃ vacīkammaṃ ājīvo suparisuddho hotī’’ti sammāvācādayo āgatāti? Saccametaṃ, taṃ pana sammādiṭṭhiādīnaṃ pañcannaṃ kārāpakaṅgānaṃ atirekakiccadassanavasena vuttaṃ, tasmā na ariyamaggo sammāvācādivirahito atthīti ‘‘ito parañhi maggaṅgaṃ natthī’’ti suvuttametanti daṭṭhabbaṃ.

    ਸਬ੍ਬਕੁਸਲਾਨਨ੍ਤਿ ਸਬ੍ਬੇਸਂ ਕੁਸਲਧਮ੍ਮਾਨਂ। ਨਿਦ੍ਧਾਰਣੇ ਚੇਤਂ ਸਾਮਿવਚਨਂ। ਕਾਮਾવਚਰਾਦਿવਸੇਨ ਤਂਤਂਕੁਸਲਧਮ੍ਮੇਸੁ ਸਾ ਸਮ੍ਮਾਦਿਟ੍ਠਿ ਸੇਟ੍ਠਾ। ਤਸ੍ਸਾ ਸੇਟ੍ਠਭਾવੇਨ ਹਿ ‘‘ਪਞ੍ਞਾਜੀવਿਂ ਜੀવਿਤਮਾਹੁ ਸੇਟ੍ਠ’’ਨ੍ਤਿ (ਸਂ॰ ਨਿ॰ ੧.੨੪੬; ਸੁ॰ ਨਿ॰ ੧੮੪) વੁਤ੍ਤਂ, ਮਗ੍ਗਸਮ੍ਮਾਦਿਟ੍ਠਿਯਾ ਪਨ ਸਬ੍ਬਸੇਟ੍ਠਭਾવੇ વਤ੍ਤਬ੍ਬਮੇવ ਨਤ੍ਥਿ। ਕੁਸਲવਾਰੇਤਿ ਕੁਸਲੁਪ੍ਪਤ੍ਤਿਸਮਯੇ। ਪੁਬ੍ਬਙ੍ਗਮਾ ਕੁਸਲਾਦਿਧਮ੍ਮਾਨਂ ਯਾਥਾવਸਭਾવਬੋਧੇਨ ਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਧਮ੍ਮਾਨਂ ਪਰਿਣਾਯਕਭਾવਤੋ। ਤੇਨੇવਾਹ ‘‘ਸਮ੍ਮਾਦਿਟ੍ਠਿਂ ਸਮ੍ਮਾਦਿਟ੍ਠੀਤਿ ਪਜਾਨਾਤੀ’’ਤਿਆਦਿ। ਸਾ ਸਮ੍ਮਾਦਿਟ੍ਠਿ ਪਭવੋ ਏਤਸ੍ਸਾਤਿ ਤਪ੍ਪਭવੋ, ਸਮ੍ਮਾਸਙ੍ਕਪ੍ਪੋ। ਸਮ੍ਮਾਦਸ੍ਸਨવਸੇਨ ਹਿ ਸਮ੍ਮਾਸਙ੍ਕਪ੍ਪੋ ਹੋਤਿ। ਤਤੋ ਅਭਿਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਾਨੀਤਿ ਤਪ੍ਪਭવਾਭਿਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਾਨਿ। ਤਪ੍ਪਭવਾਭਿਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਾਨਿਪਿ ‘‘ਤਦਭਿਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਾਨੀ’’ਤਿ વੁਚ੍ਚਨ੍ਤਿ ਕਾਰਣਕਾਰਣੇਪਿ ਕਾਰਣੂਪਚਾਰਤੋਤਿ ਆਹ ‘‘ਤਪ੍ਪਭવਾਭਿਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਾਨਿ ਸੇਸਙ੍ਗਾਨੀ’’ਤਿ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਸਮ੍ਮਾਦਿਟ੍ਠਿਸ੍ਸਾ’’ਤਿਆਦਿ। ਯਥਾ ਹਿ ਸਮ੍ਮਾਦਸ੍ਸਨਂ ਸਮ੍ਮਾવਿਤਕ੍ਕਨਸ੍ਸ વਿਸੇਸਪਚ੍ਚਯੋ, ਏવਂ ਸਮ੍ਮਾવਿਤਕ੍ਕਨਂ ਸਮ੍ਮਾਪਰਿਗ੍ਗਹਸ੍ਸ ਸਮ੍ਮਾਪਰਿਗ੍ਗਹੋ ਸਮ੍ਮਾਸਮੁਟ੍ਠਾਨਸ੍ਸ, ਸਮ੍ਮਾਸਮੁਟ੍ਠਾਨਂ ਸਮ੍ਮਾવੋਦਾਨਸ੍ਸ, ਸਮ੍ਮਾવੋਦਾਨਂ ਸਮ੍ਮਾવਾਯਾਮਸ੍ਸ, ਸਮ੍ਮਾવਾਯਾਮੋ ਸਮ੍ਮਾਉਪਟ੍ਠਾਨਸ੍ਸ, ਸਮ੍ਮਾਉਪਟ੍ਠਾਨਂ ਸਮ੍ਮਾਧਾਨਸ੍ਸ વਿਸੇਸਪਚ੍ਚਯੋ, ਤਸ੍ਮਾ ‘‘ਪੁਰਿਮਂ ਪੁਰਿਮਂ ਪਚ੍ਛਿਮਸ੍ਸ ਪਚ੍ਛਿਮਸ੍ਸ વਿਸੇਸਪਚ੍ਚਯੋ ਹੋਤੀ’’ਤਿ ਇਮਿਨਾ વਿਸੇਸਪਚ੍ਚਯਭਾવਦਸ੍ਸਨਤ੍ਥੇਨ ਕਮੇਨ ਏਤਾਨਿ ਸਮ੍ਮਾਦਿਟ੍ਠਿਆਦੀਨਿ ਅਙ੍ਗਾਨਿ વੁਤ੍ਤਾਨੀਤਿ ਦਸ੍ਸਿਤਾਨਿ।

    Sabbakusalānanti sabbesaṃ kusaladhammānaṃ. Niddhāraṇe cetaṃ sāmivacanaṃ. Kāmāvacarādivasena taṃtaṃkusaladhammesu sā sammādiṭṭhi seṭṭhā. Tassā seṭṭhabhāvena hi ‘‘paññājīviṃ jīvitamāhu seṭṭha’’nti (saṃ. ni. 1.246; su. ni. 184) vuttaṃ, maggasammādiṭṭhiyā pana sabbaseṭṭhabhāve vattabbameva natthi. Kusalavāreti kusaluppattisamaye. Pubbaṅgamā kusalādidhammānaṃ yāthāvasabhāvabodhena sampayuttadhammānaṃ pariṇāyakabhāvato. Tenevāha ‘‘sammādiṭṭhiṃ sammādiṭṭhīti pajānātī’’tiādi. Sā sammādiṭṭhi pabhavo etassāti tappabhavo, sammāsaṅkappo. Sammādassanavasena hi sammāsaṅkappo hoti. Tato abhinibbattānīti tappabhavābhinibbattāni. Tappabhavābhinibbattānipi ‘‘tadabhinibbattānī’’ti vuccanti kāraṇakāraṇepi kāraṇūpacāratoti āha ‘‘tappabhavābhinibbattāni sesaṅgānī’’ti. Tenāha ‘‘sammādiṭṭhissā’’tiādi. Yathā hi sammādassanaṃ sammāvitakkanassa visesapaccayo, evaṃ sammāvitakkanaṃ sammāpariggahassa sammāpariggaho sammāsamuṭṭhānassa, sammāsamuṭṭhānaṃ sammāvodānassa, sammāvodānaṃ sammāvāyāmassa, sammāvāyāmo sammāupaṭṭhānassa, sammāupaṭṭhānaṃ sammādhānassa visesapaccayo, tasmā ‘‘purimaṃ purimaṃ pacchimassa pacchimassa visesapaccayo hotī’’ti iminā visesapaccayabhāvadassanatthena kamena etāni sammādiṭṭhiādīni aṅgāni vuttānīti dassitāni.

    ਭਾવਨਾਨਯੋਤਿ ਸਮਥવਿਪਸ੍ਸਨਾਨਂ ਯੁਗਨਦ੍ਧਭਾવੇਨ ਪવਤ੍ਤੋ ਭਾવਨਾવਿਧਿ। ਅਯਞ੍ਹਿ ਅਰਿਯਮਗ੍ਗਕ੍ਖਣੇ ਭਾવਨਾવਿਧਿ। ਤਸ੍ਸ ਪਨ ਪੁਬ੍ਬਭਾਗੇ ਭਾવਨਾਨਯੋ ਕਸ੍ਸਚਿ ਸਮਥਪੁਬ੍ਬਙ੍ਗਮੋ ਹੋਤਿ , ਕਸ੍ਸਚਿ વਿਪਸ੍ਸਨਾਪੁਬ੍ਬਙ੍ਗਮੋਤਿ। ਤਂ વਿਧਿਂ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਕੋਚੀ’’ਤਿਆਦਿ ਆਰਦ੍ਧਂ। ਤਤ੍ਥ ਪਠਮੋ ਸਮਥਯਾਨਿਕਸ੍ਸ વਸੇਨ વੁਤ੍ਤੋ, ਦੁਤਿਯੋ વਿਪਸ੍ਸਨਾਯਾਨਿਕਸ੍ਸ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਇਧੇਕਚ੍ਚੋ’’ਤਿਆਦਿ। ਤਨ੍ਤਿ ਸਮਥਂ ਸਮਾਧਿਂ, ਝਾਨਧਮ੍ਮੇਤਿ વਾ ਅਤ੍ਥੋ। ਤਂਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤੇਤਿ ਸਮਾਧਿਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤੇ, ਝਾਨਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤੇ વਾ ਧਮ੍ਮੇ। ਅਯਞ੍ਚ ਨਯੋ ਯੇਭੁਯ੍ਯੇਨ ਸਮਥਯਾਨਿਕਾ ਅਰੂਪਮੁਖੇਨ, ਤਤ੍ਥਾਪਿ ਝਾਨਮੁਖੇਨ વਿਪਸ੍ਸਨਾਭਿਨਿવੇਸਂ ਕਰੋਨ੍ਤੀਤਿ ਕਤ੍વਾ વੁਤ੍ਤੋ। વਿਪਸ੍ਸਨਂ ਭਾવਯਤੋਤਿ ਪਟਿਪਦਾਞਾਣਦਸ੍ਸਨવਿਸੁਦ੍ਧਿਂ ਆਰਭਿਤ੍વਾ ਯਥਾਧਿਗਤਂ ਤਰੁਣવਿਪਸ੍ਸਨਂ વਡ੍ਢੇਨ੍ਤਸ੍ਸ। ਮਗ੍ਗੋ ਸਞ੍ਜਾਯਤੀਤਿ ਪੁਬ੍ਬਭਾਗਿਯੋ ਲੋਕਿਯਮਗ੍ਗੋ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ। ਆਸੇવਤਿ ਨਿਬ੍ਬਿਦਾਨੁਪਸ੍ਸਨਾવਸੇਨ। ਭਾવੇਤਿ ਮੁਞ੍ਚਿਤੁਕਮ੍ਯਤਾવਸੇਨ। ਬਹੁਲੀਕਰੋਤਿ ਪਟਿਸਙ੍ਖਾਨੁਪਸ੍ਸਨਾવਸੇਨ। ਆਸੇવਤਿ વਾ ਭਯਤੂਪਟ੍ਠਾਨਞਾਣવਸੇਨ। ਬਹੁਲੀਕਰੋਤਿ વੁਟ੍ਠਾਨਗਾਮਿਨਿવਿਪਸ੍ਸਨਾવਸੇਨ। ਸਂਯੋਜਨਾਨਿ ਪਹੀਯਨ੍ਤਿ, ਅਨੁਸਯਾ ਬ੍ਯਨ੍ਤੀ ਹੋਨ੍ਤਿ ਮਗ੍ਗਪਟਿਪਾਟਿਯਾ।

    Bhāvanānayoti samathavipassanānaṃ yuganaddhabhāvena pavatto bhāvanāvidhi. Ayañhi ariyamaggakkhaṇe bhāvanāvidhi. Tassa pana pubbabhāge bhāvanānayo kassaci samathapubbaṅgamo hoti , kassaci vipassanāpubbaṅgamoti. Taṃ vidhiṃ dassetuṃ ‘‘kocī’’tiādi āraddhaṃ. Tattha paṭhamo samathayānikassa vasena vutto, dutiyo vipassanāyānikassa. Tenāha ‘‘idhekacco’’tiādi. Tanti samathaṃ samādhiṃ, jhānadhammeti vā attho. Taṃsampayutteti samādhisampayutte, jhānasampayutte vā dhamme. Ayañca nayo yebhuyyena samathayānikā arūpamukhena, tatthāpi jhānamukhena vipassanābhinivesaṃ karontīti katvā vutto. Vipassanaṃ bhāvayatoti paṭipadāñāṇadassanavisuddhiṃ ārabhitvā yathādhigataṃ taruṇavipassanaṃ vaḍḍhentassa. Maggo sañjāyatīti pubbabhāgiyo lokiyamaggo uppajjati. Āsevati nibbidānupassanāvasena. Bhāveti muñcitukamyatāvasena. Bahulīkaroti paṭisaṅkhānupassanāvasena. Āsevati vā bhayatūpaṭṭhānañāṇavasena. Bahulīkaroti vuṭṭhānagāminivipassanāvasena. Saṃyojanāni pahīyanti,anusayā byantī honti maggapaṭipāṭiyā.

    ਸਮਥਂ ਅਨੁਪ੍ਪਾਦੇਤ੍વਾવਾਤਿ ਅવਧਾਰਣੇਨ ਉਪਚਾਰਸਮਾਧਿਂ ਨਿવਤ੍ਤੇਤਿ, ਨ ਖਣਿਕਸਮਾਧਿਂ। ਨ ਹਿ ਖਣਿਕਸਮਾਧਿਂ વਿਨਾ વਿਪਸ੍ਸਨਾ ਸਮ੍ਭવਤਿ। વਿਪਸ੍ਸਨਾਪਾਰਿਪੂਰਿਯਾਤਿ વਿਪਸ੍ਸਨਾਯ ਪਰਿਪੁਣ੍ਣਤਾਯ વੁਟ੍ਠਾਨਗਾਮਿਨਿਭਾવਪ੍ਪਤ੍ਤਿਯਾ। ਤਤ੍ਥਜਾਤਾਨਨ੍ਤਿ ਤਸ੍ਮਿਂ ਅਰਿਯਮਗ੍ਗਕ੍ਖਣੇ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਾਨਂ ਸਮ੍ਮਾਦਿਟ੍ਠਿਆਦੀਨਂ ਧਮ੍ਮਾਨਂ। ਨਿਦ੍ਧਾਰਣੇ ਚੇਤਂ ਸਾਮਿવਚਨਂ। વવਸ੍ਸਗ੍ਗਾਰਮ੍ਮਣਤੋਤਿ વવਸ੍ਸਗ੍ਗਸ੍ਸ ਆਰਮ੍ਮਣਤਾਯ। વવਸ੍ਸਗ੍ਗੋ વੋਸ੍ਸਗ੍ਗੋ ਪਟਿਨਿਸ੍ਸਗ੍ਗੋਤਿ ਚ ਅਪવਗ੍ਗੋਤਿ ਚ ਅਤ੍ਥਤੋ ਏਕਂ, ਨਿਬ੍ਬਾਨਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ, ਤਸ੍ਮਾ ਨਿਬ੍ਬਾਨਸ੍ਸ ਆਰਮ੍ਮਣਕਰਣੇਨਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਏਕਗ੍ਗਤਾਤਿ ਮਗ੍ਗਸਮ੍ਮਾਸਮਾਧਿਮਾਹ। ਅਰਿਯਮਗ੍ਗੋ ਹਿ ਏਕਨ੍ਤ ਸਮਾਹਿਤੋ ਅਸਮਾਧਾਨਹੇਤੂਨਂ ਕਿਲੇਸਾਨਂ ਸਮੁਚ੍ਛੇਦਨਤੋ। ਸੇਸਂ વੁਤ੍ਤਨਯਮੇવ।

    Samathaṃ anuppādetvāvāti avadhāraṇena upacārasamādhiṃ nivatteti, na khaṇikasamādhiṃ. Na hi khaṇikasamādhiṃ vinā vipassanā sambhavati. Vipassanāpāripūriyāti vipassanāya paripuṇṇatāya vuṭṭhānagāminibhāvappattiyā. Tatthajātānanti tasmiṃ ariyamaggakkhaṇe uppannānaṃ sammādiṭṭhiādīnaṃ dhammānaṃ. Niddhāraṇe cetaṃ sāmivacanaṃ. Vavassaggārammaṇatoti vavassaggassa ārammaṇatāya. Vavassaggo vossaggo paṭinissaggoti ca apavaggoti ca atthato ekaṃ, nibbānanti vuttaṃ hoti, tasmā nibbānassa ārammaṇakaraṇenāti attho. Cittassa ekaggatāti maggasammāsamādhimāha. Ariyamaggo hi ekanta samāhito asamādhānahetūnaṃ kilesānaṃ samucchedanato. Sesaṃ vuttanayameva.

    ਯੁਗਨਦ੍ਧਾવ ਹੋਨ੍ਤਿ ਤਦਾ ਸਮਾਧਿਪਞ੍ਞਾਨਂ ਸਮਰਸਤਾਯ ਇਚ੍ਛਿਤਬ੍ਬਤੋ। ਮਗ੍ਗਕ੍ਖਣੇ ਹਿ ਨ ਸਮਥਭਾવਨਾਯਂ વਿਯ ਸਮਾਧਿ, વਿਪਸ੍ਸਨਾਭਾવਨਾਯਂ વਿਯ ਚ ਪਞ੍ਞਾ ਕਿਚ੍ਚਤੋ ਅਧਿਕਾ ਇਚ੍ਛਿਤਬ੍ਬਾ, ਸਮਰਸਤਾਯ ਪਨ ਅਞ੍ਞਮਞ੍ਞਸ੍ਸ ਅਨਤਿવਤ੍ਤਨਟ੍ਠੇਨ ਦ੍વੇਪਿ ਯੁਗਨਦ੍ਧਾ વਿਯ ਪવਤ੍ਤਨ੍ਤਿ। ਤੇਨ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘ਸਮਥવਿਪਸ੍ਸਨਾ ਯੁਗਨਦ੍ਧਾવ ਹੋਨ੍ਤੀ’’ਤਿ।

    Yuganaddhāvahonti tadā samādhipaññānaṃ samarasatāya icchitabbato. Maggakkhaṇe hi na samathabhāvanāyaṃ viya samādhi, vipassanābhāvanāyaṃ viya ca paññā kiccato adhikā icchitabbā, samarasatāya pana aññamaññassa anativattanaṭṭhena dvepi yuganaddhā viya pavattanti. Tena vuttaṃ ‘‘samathavipassanā yuganaddhāva hontī’’ti.

    ਧਮ੍ਮਦਾਯਾਦਸੁਤ੍ਤવਣ੍ਣਨਾਯ ਲੀਨਤ੍ਥਪ੍ਪਕਾਸਨਾ ਸਮਤ੍ਤਾ।

    Dhammadāyādasuttavaṇṇanāya līnatthappakāsanā samattā.




    Next: ੪. ਭਯਭੇਰવਸੁਤ੍ਤવਣ੍ਣਨਾ • 4. Bhayabheravasuttavaṇṇanā




    Related texts:



    ਤਿਪਿਟਕ (ਮੂਲ) • Tipiṭaka (Mūla) / ਸੁਤ੍ਤਪਿਟਕ • Suttapiṭaka / ਮਜ੍ਝਿਮਨਿਕਾਯ • Majjhimanikāya / ੩. ਧਮ੍ਮਦਾਯਾਦਸੁਤ੍ਤਂ • 3. Dhammadāyādasuttaṃ

    ਅਟ੍ਠਕਥਾ • Aṭṭhakathā / ਸੁਤ੍ਤਪਿਟਕ (ਅਟ੍ਠਕਥਾ) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / ਮਜ੍ਝਿਮਨਿਕਾਯ (ਅਟ੍ਠਕਥਾ) • Majjhimanikāya (aṭṭhakathā) / ੩. ਧਮ੍ਮਦਾਯਾਦਸੁਤ੍ਤવਣ੍ਣਨਾ • 3. Dhammadāyādasuttavaṇṇanā


    © 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
    Contact