Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / जातक-अट्ठकथा • Jātaka-aṭṭhakathā

    [४५७] ३. धम्मदेवपुत्तजातकवण्णना

    [457] 3. Dhammadevaputtajātakavaṇṇanā

    यसोकरो पुञ्‍ञकरोहमस्मीति इदं सत्था जेतवने विहरन्तो देवदत्तस्स पथविपवेसनं आरब्भ कथेसि। तदा हि भिक्खू धम्मसभायं कथं समुट्ठापेसुं ‘‘आवुसो, देवदत्तो तथागतेन सद्धिं पटिविरुज्झित्वा पथविं पविट्ठो’’ति। सत्था आगन्त्वा ‘‘काय नुत्थ, भिक्खवे, एतरहि कथाय सन्‍निसिन्‍ना’’ति पुच्छित्वा ‘‘इमाय नामा’’ति वुत्ते ‘‘न इदानेवेस, भिक्खवे, मम जिनचक्‍के पहारं दत्वा पथविं पविट्ठो, पुब्बेपि धम्मचक्‍के पहारं दत्वा पथविं पविसित्वा अवीचिपरायणो जातोयेवा’’ति वत्वा अतीतं आहरि।

    Yasokaro puññakarohamasmīti idaṃ satthā jetavane viharanto devadattassa pathavipavesanaṃ ārabbha kathesi. Tadā hi bhikkhū dhammasabhāyaṃ kathaṃ samuṭṭhāpesuṃ ‘‘āvuso, devadatto tathāgatena saddhiṃ paṭivirujjhitvā pathaviṃ paviṭṭho’’ti. Satthā āgantvā ‘‘kāya nuttha, bhikkhave, etarahi kathāya sannisinnā’’ti pucchitvā ‘‘imāya nāmā’’ti vutte ‘‘na idānevesa, bhikkhave, mama jinacakke pahāraṃ datvā pathaviṃ paviṭṭho, pubbepi dhammacakke pahāraṃ datvā pathaviṃ pavisitvā avīciparāyaṇo jātoyevā’’ti vatvā atītaṃ āhari.

    अतीते बाराणसियं ब्रह्मदत्ते रज्‍जं कारेन्ते बोधिसत्तो कामावचरदेवलोके धम्मो नाम देवपुत्तो हुत्वा निब्बत्ति, देवदत्तो अधम्मो नाम। तेसु धम्मो दिब्बालङ्कारपटिमण्डितो दिब्बरथवरमभिरुय्ह अच्छरागणपरिवुतो मनुस्सेसु सायमासं भुञ्‍जित्वा अत्तनो अत्तनो घरद्वारे सुखकथाय निसिन्‍नेसु पुण्णमुपोसथदिवसे गामनिगमजनपदराजधानीसु आकासे ठत्वा ‘‘पाणातिपातादीहि दसहि अकुसलकम्मपथेहि विरमित्वा मातुपट्ठानधम्मं पितुपट्ठानधम्मं तिविधसुचरितधम्मञ्‍च पूरेथ , एवं सग्गपरायणा हुत्वा महन्तं यसं अनुभविस्सथा’’ति मनुस्से दस कुसलकम्मपथे समादपेन्तो जम्बुदीपं पदक्खिणं करोति। अधम्मो पन देवपुत्तो ‘‘पाणं हनथा’’तिआदिना नयेन दस अकुसलकम्मपथे समादपेन्तो जम्बुदीपं वामं करोति। अथ तेसं आकासे रथा सम्मुखा अहेसुं। अथ नेसं परिसा ‘‘तुम्हे कस्स, तुम्हे कस्सा’’ति पुच्छित्वा ‘‘मयं धम्मस्स, मयं अधम्मस्सा’’ति वत्वा मग्गा ओक्‍कमित्वा द्विधा जाता। धम्मोपि अधम्मं आमन्तेत्वा ‘‘सम्म, त्वं अधम्मो, अहं धम्मो, मग्गो मय्हं अनुच्छविको, तव रथं ओक्‍कामेत्वा मय्हं मग्गं देही’’ति पठमं गाथमाह –

    Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente bodhisatto kāmāvacaradevaloke dhammo nāma devaputto hutvā nibbatti, devadatto adhammo nāma. Tesu dhammo dibbālaṅkārapaṭimaṇḍito dibbarathavaramabhiruyha accharāgaṇaparivuto manussesu sāyamāsaṃ bhuñjitvā attano attano gharadvāre sukhakathāya nisinnesu puṇṇamuposathadivase gāmanigamajanapadarājadhānīsu ākāse ṭhatvā ‘‘pāṇātipātādīhi dasahi akusalakammapathehi viramitvā mātupaṭṭhānadhammaṃ pitupaṭṭhānadhammaṃ tividhasucaritadhammañca pūretha , evaṃ saggaparāyaṇā hutvā mahantaṃ yasaṃ anubhavissathā’’ti manusse dasa kusalakammapathe samādapento jambudīpaṃ padakkhiṇaṃ karoti. Adhammo pana devaputto ‘‘pāṇaṃ hanathā’’tiādinā nayena dasa akusalakammapathe samādapento jambudīpaṃ vāmaṃ karoti. Atha tesaṃ ākāse rathā sammukhā ahesuṃ. Atha nesaṃ parisā ‘‘tumhe kassa, tumhe kassā’’ti pucchitvā ‘‘mayaṃ dhammassa, mayaṃ adhammassā’’ti vatvā maggā okkamitvā dvidhā jātā. Dhammopi adhammaṃ āmantetvā ‘‘samma, tvaṃ adhammo, ahaṃ dhammo, maggo mayhaṃ anucchaviko, tava rathaṃ okkāmetvā mayhaṃ maggaṃ dehī’’ti paṭhamaṃ gāthamāha –

    २६.

    26.

    ‘‘यसोकरो पुञ्‍ञकरोहमस्मि, सदात्थुतो समणब्राह्मणानं।

    ‘‘Yasokaro puññakarohamasmi, sadātthuto samaṇabrāhmaṇānaṃ;

    मग्गारहो देवमनुस्सपूजितो, धम्मो अहं देहि अधम्म मग्ग’’न्ति॥

    Maggāraho devamanussapūjito, dhammo ahaṃ dehi adhamma magga’’nti.

    तत्थ यसोकरोति अहं देवमनुस्सानं यसदायको। दुतियपदेपि एसेव नयो। सदात्थुतोति सदा थुतो निच्‍चपसत्थो। ततो परा –

    Tattha yasokaroti ahaṃ devamanussānaṃ yasadāyako. Dutiyapadepi eseva nayo. Sadātthutoti sadā thuto niccapasattho. Tato parā –

    २७.

    27.

    ‘‘अधम्मयानं दळ्हमारुहित्वा, असन्तसन्तो बलवाहमस्मि।

    ‘‘Adhammayānaṃ daḷhamāruhitvā, asantasanto balavāhamasmi;

    स किस्स हेतुम्हि तवज्‍ज दज्‍जं, मग्गं अहं धम्म अदिन्‍नपुब्बं॥

    Sa kissa hetumhi tavajja dajjaṃ, maggaṃ ahaṃ dhamma adinnapubbaṃ.

    २८.

    28.

    ‘‘धम्मो हवे पातुरहोसि पुब्बे, पच्छा अधम्मो उदपादि लोके।

    ‘‘Dhammo have pāturahosi pubbe, pacchā adhammo udapādi loke;

    जेट्ठो च सेट्ठो च सनन्तनो च, उय्याहि जेट्ठस्स कनिट्ठ मग्गा॥

    Jeṭṭho ca seṭṭho ca sanantano ca, uyyāhi jeṭṭhassa kaniṭṭha maggā.

    २९.

    29.

    ‘‘न याचनाय नपि पातिरूपा, न अरहता तेहं ददेय्यं मग्गं।

    ‘‘Na yācanāya napi pātirūpā, na arahatā tehaṃ dadeyyaṃ maggaṃ;

    युद्धञ्‍च नो होतु उभिन्‍नमज्‍ज, युद्धम्हि यो जेस्सति तस्स मग्गो॥

    Yuddhañca no hotu ubhinnamajja, yuddhamhi yo jessati tassa maggo.

    ३०.

    30.

    ‘‘सब्बा दिसा अनुविसटोहमस्मि, महब्बलो अमितयसो अतुल्यो।

    ‘‘Sabbā disā anuvisaṭohamasmi, mahabbalo amitayaso atulyo;

    गुणेहि सब्बेहि उपेतरूपो, धम्मो अधम्म त्वं कथं विजेस्ससि॥

    Guṇehi sabbehi upetarūpo, dhammo adhamma tvaṃ kathaṃ vijessasi.

    ३१.

    31.

    ‘‘लोहेन वे हञ्‍ञति जातरूपं, न जातरूपेन हनन्ति लोहं।

    ‘‘Lohena ve haññati jātarūpaṃ, na jātarūpena hananti lohaṃ;

    सचे अधम्मो हञ्छति धम्ममज्‍ज, अयो सुवण्णं विय दस्सनेय्यं॥

    Sace adhammo hañchati dhammamajja, ayo suvaṇṇaṃ viya dassaneyyaṃ.

    ३२.

    32.

    ‘‘सचे तुवं युद्धबलो अधम्म, न तुय्ह वुड्ढा च गरू च अत्थि।

    ‘‘Sace tuvaṃ yuddhabalo adhamma, na tuyha vuḍḍhā ca garū ca atthi;

    मग्गञ्‍च ते दम्मि पियाप्पियेन, वाचादुरुत्तानिपि ते खमामी’’ति॥ –

    Maggañca te dammi piyāppiyena, vācāduruttānipi te khamāmī’’ti. –

    इमा छ गाथा तेसञ्‍ञेव वचनपटिवचनवसेन कथिता।

    Imā cha gāthā tesaññeva vacanapaṭivacanavasena kathitā.

    तत्थ स किस्स हेतुम्हि तवज्‍ज दज्‍जन्ति सोम्हि अहं अधम्मो अधम्मयानं रथं आरुळ्हो अभीतो बलवा। किंकारणा अज्‍ज भो धम्म, कस्सचि अदिन्‍नपुब्बं मग्गं तुय्हं दम्मीति। पुब्बेति पठमकप्पिककाले इमस्मिं लोके दसकुसलकम्मपथधम्मो च पुब्बे पातुरहोसि, पच्छा अधम्मो। जेट्ठो चाति पुरे निब्बत्तभावेन अहं जेट्ठो च सेट्ठो च पोराणको च, त्वं पन कनिट्ठो, तस्मा मग्गा उय्याहीति वदति। नपि पातिरूपाति अहञ्हि ते नेव याचनाय न पतिरूपवचनेन मग्गारहताय मग्गं ददेय्यं। अनुविसटोति अहं चतस्सो दिसा चतस्सो अनुदिसाति सब्बा दिसा अत्तनो गुणेन पत्थटो पञ्‍ञातो पाकटो। लोहेनाति अयमुट्ठिकेन। हञ्छतीति हनिस्सति। तुवं युद्धबलो अधम्माति सचे त्वं युद्धबलोसि अधम्म। वुड्ढा च गरू चाति यदि तुय्हं ‘‘इमे वुड्ढा, इमे गरू पण्डिता’’ति एवं नत्थि। पियाप्पियेनाति पियेनापि अप्पियेनापि ददन्तो पियेन विय ते मग्गं ददामीति अत्थो।

    Tattha sa kissa hetumhi tavajja dajjanti somhi ahaṃ adhammo adhammayānaṃ rathaṃ āruḷho abhīto balavā. Kiṃkāraṇā ajja bho dhamma, kassaci adinnapubbaṃ maggaṃ tuyhaṃ dammīti. Pubbeti paṭhamakappikakāle imasmiṃ loke dasakusalakammapathadhammo ca pubbe pāturahosi, pacchā adhammo. Jeṭṭho cāti pure nibbattabhāvena ahaṃ jeṭṭho ca seṭṭho ca porāṇako ca, tvaṃ pana kaniṭṭho, tasmā maggā uyyāhīti vadati. Napi pātirūpāti ahañhi te neva yācanāya na patirūpavacanena maggārahatāya maggaṃ dadeyyaṃ. Anuvisaṭoti ahaṃ catasso disā catasso anudisāti sabbā disā attano guṇena patthaṭo paññāto pākaṭo. Lohenāti ayamuṭṭhikena. Hañchatīti hanissati. Tuvaṃ yuddhabalo adhammāti sace tvaṃ yuddhabalosi adhamma. Vuḍḍhā ca garū cāti yadi tuyhaṃ ‘‘ime vuḍḍhā, ime garū paṇḍitā’’ti evaṃ natthi. Piyāppiyenāti piyenāpi appiyenāpi dadanto piyena viya te maggaṃ dadāmīti attho.

    बोधिसत्तेन पन इमाय गाथाय कथितक्खणेयेव अधम्मो रथे ठातुं असक्‍कोन्तो अवंसिरो पथवियं पतित्वा पथविया विवरे दिन्‍ने गन्त्वा अवीचिम्हियेव निब्बत्ति। एतमत्थं विदित्वा भगवा अभिसम्बुद्धो हुत्वा सेसगाथा अभासि –

    Bodhisattena pana imāya gāthāya kathitakkhaṇeyeva adhammo rathe ṭhātuṃ asakkonto avaṃsiro pathaviyaṃ patitvā pathaviyā vivare dinne gantvā avīcimhiyeva nibbatti. Etamatthaṃ viditvā bhagavā abhisambuddho hutvā sesagāthā abhāsi –

    ३३.

    33.

    ‘‘इदञ्‍च सुत्वा वचनं अधम्मो, अवंसिरो पतितो उद्धपादो।

    ‘‘Idañca sutvā vacanaṃ adhammo, avaṃsiro patito uddhapādo;

    युद्धत्थिको चे न लभामि युद्धं, एत्तावता होति हतो अधम्मो॥

    Yuddhatthiko ce na labhāmi yuddhaṃ, ettāvatā hoti hato adhammo.

    ३४.

    34.

    ‘‘खन्तीबलो युद्धबलं विजेत्वा, हन्त्वा अधम्मं निहनित्व भूम्या।

    ‘‘Khantībalo yuddhabalaṃ vijetvā, hantvā adhammaṃ nihanitva bhūmyā;

    पायासि वित्तो अभिरुय्ह सन्दनं, मग्गेनेव अतिबलो सच्‍चनिक्‍कमो॥

    Pāyāsi vitto abhiruyha sandanaṃ, maggeneva atibalo saccanikkamo.

    ३५.

    35.

    ‘‘माता पिता समणब्राह्मणा च, असम्मानिता यस्स सके अगारे।

    ‘‘Mātā pitā samaṇabrāhmaṇā ca, asammānitā yassa sake agāre;

    इधेव निक्खिप्प सरीरदेहं, कायस्स भेदा निरयं वजन्ति ते।

    Idheva nikkhippa sarīradehaṃ, kāyassa bhedā nirayaṃ vajanti te;

    यथा अधम्मो पतितो अवंसिरो॥

    Yathā adhammo patito avaṃsiro.

    ३६.

    36.

    ‘‘माता पिता समणब्राह्मणा च, सुसम्मानिता यस्स सके अगारे।

    ‘‘Mātā pitā samaṇabrāhmaṇā ca, susammānitā yassa sake agāre;

    इधेव निक्खिप्प सरीरदेहं, कायस्स भेदा सुगतिं वजन्ति ते।

    Idheva nikkhippa sarīradehaṃ, kāyassa bhedā sugatiṃ vajanti te;

    यथापि धम्मो अभिरुय्ह सन्दन’’न्ति॥

    Yathāpi dhammo abhiruyha sandana’’nti.

    तत्थ युद्धत्थिको चेति अयं तस्स विलापो, सो किरेवं विलपन्तोयेव पतित्वा पथविं पविट्ठो । एत्तावताति भिक्खवे, यावता पथविं पविट्ठो, तावता अधम्मो हतो नाम होति। खन्तीबलोति भिक्खवे, एवं अधम्मो पथविं पविट्ठो अधिवासनखन्तीबलो तं युद्धबलं विजेत्वा वधित्वा भूमियं निहनित्वा पातेत्वा वित्तजातताय वित्तो अत्तनो रथं आरुय्ह मग्गेनेव सच्‍चनिक्‍कमो तथपरक्‍कमो धम्मदेवपुत्तो पायासि। असम्मानिताति असक्‍कता। सरीरदेहन्ति इमस्मिंयेव लोके सरीरसङ्खातं देहं निक्खिपित्वा। निरयं वजन्तीति यस्स पापपुग्गलस्स एते सक्‍कारारहा गेहे असक्‍कता, तथारूपा यथा अधम्मो पतितो अवंसिरो, एवं अवंसिरा निरयं वजन्तीति अत्थो। सुगतिं वजन्तीति यस्स पनेते सक्‍कता, तादिसा पण्डिता यथापि धम्मो सन्दनं अभिरुय्ह देवलोकं गतो, एवं सुगतिं वजन्तीति।

    Tattha yuddhatthiko ceti ayaṃ tassa vilāpo, so kirevaṃ vilapantoyeva patitvā pathaviṃ paviṭṭho . Ettāvatāti bhikkhave, yāvatā pathaviṃ paviṭṭho, tāvatā adhammo hato nāma hoti. Khantībaloti bhikkhave, evaṃ adhammo pathaviṃ paviṭṭho adhivāsanakhantībalo taṃ yuddhabalaṃ vijetvā vadhitvā bhūmiyaṃ nihanitvā pātetvā vittajātatāya vitto attano rathaṃ āruyha maggeneva saccanikkamo tathaparakkamo dhammadevaputto pāyāsi. Asammānitāti asakkatā. Sarīradehanti imasmiṃyeva loke sarīrasaṅkhātaṃ dehaṃ nikkhipitvā. Nirayaṃ vajantīti yassa pāpapuggalassa ete sakkārārahā gehe asakkatā, tathārūpā yathā adhammo patito avaṃsiro, evaṃ avaṃsirā nirayaṃ vajantīti attho. Sugatiṃ vajantīti yassa panete sakkatā, tādisā paṇḍitā yathāpi dhammo sandanaṃ abhiruyha devalokaṃ gato, evaṃ sugatiṃ vajantīti.

    सत्था एवं धम्मं देसेत्वा ‘‘न, भिक्खवे, इदानेव, पुब्बेपि देवदत्तो मया सद्धिं पटिविरुज्झित्वा पथविं पविट्ठो’’ति वत्वा जातकं समोधानेसि – ‘‘तदा अधम्मो देवपुत्तो देवदत्तो अहोसि, परिसापिस्स देवदत्तपरिसा, धम्मो पन अहमेव, परिसा बुद्धपरिसायेवा’’ति।

    Satthā evaṃ dhammaṃ desetvā ‘‘na, bhikkhave, idāneva, pubbepi devadatto mayā saddhiṃ paṭivirujjhitvā pathaviṃ paviṭṭho’’ti vatvā jātakaṃ samodhānesi – ‘‘tadā adhammo devaputto devadatto ahosi, parisāpissa devadattaparisā, dhammo pana ahameva, parisā buddhaparisāyevā’’ti.

    धम्मदेवपुत्तजातकवण्णना ततिया।

    Dhammadevaputtajātakavaṇṇanā tatiyā.







    Related texts:



    तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / खुद्दकनिकाय • Khuddakanikāya / जातकपाळि • Jātakapāḷi / ४५७. धम्मदेवपुत्तजातकं • 457. Dhammadevaputtajātakaṃ


    © 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
    Contact