Library / Tipiṭaka / తిపిటక • Tipiṭaka / జాతక-అట్ఠకథా • Jātaka-aṭṭhakathā |
[౪౫౭] ౩. ధమ్మదేవపుత్తజాతకవణ్ణనా
[457] 3. Dhammadevaputtajātakavaṇṇanā
యసోకరో పుఞ్ఞకరోహమస్మీతి ఇదం సత్థా జేతవనే విహరన్తో దేవదత్తస్స పథవిపవేసనం ఆరబ్భ కథేసి. తదా హి భిక్ఖూ ధమ్మసభాయం కథం సముట్ఠాపేసుం ‘‘ఆవుసో, దేవదత్తో తథాగతేన సద్ధిం పటివిరుజ్ఝిత్వా పథవిం పవిట్ఠో’’తి. సత్థా ఆగన్త్వా ‘‘కాయ నుత్థ, భిక్ఖవే, ఏతరహి కథాయ సన్నిసిన్నా’’తి పుచ్ఛిత్వా ‘‘ఇమాయ నామా’’తి వుత్తే ‘‘న ఇదానేవేస, భిక్ఖవే, మమ జినచక్కే పహారం దత్వా పథవిం పవిట్ఠో, పుబ్బేపి ధమ్మచక్కే పహారం దత్వా పథవిం పవిసిత్వా అవీచిపరాయణో జాతోయేవా’’తి వత్వా అతీతం ఆహరి.
Yasokaro puññakarohamasmīti idaṃ satthā jetavane viharanto devadattassa pathavipavesanaṃ ārabbha kathesi. Tadā hi bhikkhū dhammasabhāyaṃ kathaṃ samuṭṭhāpesuṃ ‘‘āvuso, devadatto tathāgatena saddhiṃ paṭivirujjhitvā pathaviṃ paviṭṭho’’ti. Satthā āgantvā ‘‘kāya nuttha, bhikkhave, etarahi kathāya sannisinnā’’ti pucchitvā ‘‘imāya nāmā’’ti vutte ‘‘na idānevesa, bhikkhave, mama jinacakke pahāraṃ datvā pathaviṃ paviṭṭho, pubbepi dhammacakke pahāraṃ datvā pathaviṃ pavisitvā avīciparāyaṇo jātoyevā’’ti vatvā atītaṃ āhari.
అతీతే బారాణసియం బ్రహ్మదత్తే రజ్జం కారేన్తే బోధిసత్తో కామావచరదేవలోకే ధమ్మో నామ దేవపుత్తో హుత్వా నిబ్బత్తి, దేవదత్తో అధమ్మో నామ. తేసు ధమ్మో దిబ్బాలఙ్కారపటిమణ్డితో దిబ్బరథవరమభిరుయ్హ అచ్ఛరాగణపరివుతో మనుస్సేసు సాయమాసం భుఞ్జిత్వా అత్తనో అత్తనో ఘరద్వారే సుఖకథాయ నిసిన్నేసు పుణ్ణముపోసథదివసే గామనిగమజనపదరాజధానీసు ఆకాసే ఠత్వా ‘‘పాణాతిపాతాదీహి దసహి అకుసలకమ్మపథేహి విరమిత్వా మాతుపట్ఠానధమ్మం పితుపట్ఠానధమ్మం తివిధసుచరితధమ్మఞ్చ పూరేథ , ఏవం సగ్గపరాయణా హుత్వా మహన్తం యసం అనుభవిస్సథా’’తి మనుస్సే దస కుసలకమ్మపథే సమాదపేన్తో జమ్బుదీపం పదక్ఖిణం కరోతి. అధమ్మో పన దేవపుత్తో ‘‘పాణం హనథా’’తిఆదినా నయేన దస అకుసలకమ్మపథే సమాదపేన్తో జమ్బుదీపం వామం కరోతి. అథ తేసం ఆకాసే రథా సమ్ముఖా అహేసుం. అథ నేసం పరిసా ‘‘తుమ్హే కస్స, తుమ్హే కస్సా’’తి పుచ్ఛిత్వా ‘‘మయం ధమ్మస్స, మయం అధమ్మస్సా’’తి వత్వా మగ్గా ఓక్కమిత్వా ద్విధా జాతా. ధమ్మోపి అధమ్మం ఆమన్తేత్వా ‘‘సమ్మ, త్వం అధమ్మో, అహం ధమ్మో, మగ్గో మయ్హం అనుచ్ఛవికో, తవ రథం ఓక్కామేత్వా మయ్హం మగ్గం దేహీ’’తి పఠమం గాథమాహ –
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente bodhisatto kāmāvacaradevaloke dhammo nāma devaputto hutvā nibbatti, devadatto adhammo nāma. Tesu dhammo dibbālaṅkārapaṭimaṇḍito dibbarathavaramabhiruyha accharāgaṇaparivuto manussesu sāyamāsaṃ bhuñjitvā attano attano gharadvāre sukhakathāya nisinnesu puṇṇamuposathadivase gāmanigamajanapadarājadhānīsu ākāse ṭhatvā ‘‘pāṇātipātādīhi dasahi akusalakammapathehi viramitvā mātupaṭṭhānadhammaṃ pitupaṭṭhānadhammaṃ tividhasucaritadhammañca pūretha , evaṃ saggaparāyaṇā hutvā mahantaṃ yasaṃ anubhavissathā’’ti manusse dasa kusalakammapathe samādapento jambudīpaṃ padakkhiṇaṃ karoti. Adhammo pana devaputto ‘‘pāṇaṃ hanathā’’tiādinā nayena dasa akusalakammapathe samādapento jambudīpaṃ vāmaṃ karoti. Atha tesaṃ ākāse rathā sammukhā ahesuṃ. Atha nesaṃ parisā ‘‘tumhe kassa, tumhe kassā’’ti pucchitvā ‘‘mayaṃ dhammassa, mayaṃ adhammassā’’ti vatvā maggā okkamitvā dvidhā jātā. Dhammopi adhammaṃ āmantetvā ‘‘samma, tvaṃ adhammo, ahaṃ dhammo, maggo mayhaṃ anucchaviko, tava rathaṃ okkāmetvā mayhaṃ maggaṃ dehī’’ti paṭhamaṃ gāthamāha –
౨౬.
26.
‘‘యసోకరో పుఞ్ఞకరోహమస్మి, సదాత్థుతో సమణబ్రాహ్మణానం;
‘‘Yasokaro puññakarohamasmi, sadātthuto samaṇabrāhmaṇānaṃ;
మగ్గారహో దేవమనుస్సపూజితో, ధమ్మో అహం దేహి అధమ్మ మగ్గ’’న్తి.
Maggāraho devamanussapūjito, dhammo ahaṃ dehi adhamma magga’’nti.
తత్థ యసోకరోతి అహం దేవమనుస్సానం యసదాయకో. దుతియపదేపి ఏసేవ నయో. సదాత్థుతోతి సదా థుతో నిచ్చపసత్థో. తతో పరా –
Tattha yasokaroti ahaṃ devamanussānaṃ yasadāyako. Dutiyapadepi eseva nayo. Sadātthutoti sadā thuto niccapasattho. Tato parā –
౨౭.
27.
‘‘అధమ్మయానం దళ్హమారుహిత్వా, అసన్తసన్తో బలవాహమస్మి;
‘‘Adhammayānaṃ daḷhamāruhitvā, asantasanto balavāhamasmi;
స కిస్స హేతుమ్హి తవజ్జ దజ్జం, మగ్గం అహం ధమ్మ అదిన్నపుబ్బం.
Sa kissa hetumhi tavajja dajjaṃ, maggaṃ ahaṃ dhamma adinnapubbaṃ.
౨౮.
28.
‘‘ధమ్మో హవే పాతురహోసి పుబ్బే, పచ్ఛా అధమ్మో ఉదపాది లోకే;
‘‘Dhammo have pāturahosi pubbe, pacchā adhammo udapādi loke;
జేట్ఠో చ సేట్ఠో చ సనన్తనో చ, ఉయ్యాహి జేట్ఠస్స కనిట్ఠ మగ్గా.
Jeṭṭho ca seṭṭho ca sanantano ca, uyyāhi jeṭṭhassa kaniṭṭha maggā.
౨౯.
29.
‘‘న యాచనాయ నపి పాతిరూపా, న అరహతా తేహం దదేయ్యం మగ్గం;
‘‘Na yācanāya napi pātirūpā, na arahatā tehaṃ dadeyyaṃ maggaṃ;
యుద్ధఞ్చ నో హోతు ఉభిన్నమజ్జ, యుద్ధమ్హి యో జేస్సతి తస్స మగ్గో.
Yuddhañca no hotu ubhinnamajja, yuddhamhi yo jessati tassa maggo.
౩౦.
30.
‘‘సబ్బా దిసా అనువిసటోహమస్మి, మహబ్బలో అమితయసో అతుల్యో;
‘‘Sabbā disā anuvisaṭohamasmi, mahabbalo amitayaso atulyo;
గుణేహి సబ్బేహి ఉపేతరూపో, ధమ్మో అధమ్మ త్వం కథం విజేస్ససి.
Guṇehi sabbehi upetarūpo, dhammo adhamma tvaṃ kathaṃ vijessasi.
౩౧.
31.
‘‘లోహేన వే హఞ్ఞతి జాతరూపం, న జాతరూపేన హనన్తి లోహం;
‘‘Lohena ve haññati jātarūpaṃ, na jātarūpena hananti lohaṃ;
సచే అధమ్మో హఞ్ఛతి ధమ్మమజ్జ, అయో సువణ్ణం వియ దస్సనేయ్యం.
Sace adhammo hañchati dhammamajja, ayo suvaṇṇaṃ viya dassaneyyaṃ.
౩౨.
32.
‘‘సచే తువం యుద్ధబలో అధమ్మ, న తుయ్హ వుడ్ఢా చ గరూ చ అత్థి;
‘‘Sace tuvaṃ yuddhabalo adhamma, na tuyha vuḍḍhā ca garū ca atthi;
మగ్గఞ్చ తే దమ్మి పియాప్పియేన, వాచాదురుత్తానిపి తే ఖమామీ’’తి. –
Maggañca te dammi piyāppiyena, vācāduruttānipi te khamāmī’’ti. –
ఇమా ఛ గాథా తేసఞ్ఞేవ వచనపటివచనవసేన కథితా.
Imā cha gāthā tesaññeva vacanapaṭivacanavasena kathitā.
తత్థ స కిస్స హేతుమ్హి తవజ్జ దజ్జన్తి సోమ్హి అహం అధమ్మో అధమ్మయానం రథం ఆరుళ్హో అభీతో బలవా. కింకారణా అజ్జ భో ధమ్మ, కస్సచి అదిన్నపుబ్బం మగ్గం తుయ్హం దమ్మీతి. పుబ్బేతి పఠమకప్పికకాలే ఇమస్మిం లోకే దసకుసలకమ్మపథధమ్మో చ పుబ్బే పాతురహోసి, పచ్ఛా అధమ్మో. జేట్ఠో చాతి పురే నిబ్బత్తభావేన అహం జేట్ఠో చ సేట్ఠో చ పోరాణకో చ, త్వం పన కనిట్ఠో, తస్మా మగ్గా ఉయ్యాహీతి వదతి. నపి పాతిరూపాతి అహఞ్హి తే నేవ యాచనాయ న పతిరూపవచనేన మగ్గారహతాయ మగ్గం దదేయ్యం. అనువిసటోతి అహం చతస్సో దిసా చతస్సో అనుదిసాతి సబ్బా దిసా అత్తనో గుణేన పత్థటో పఞ్ఞాతో పాకటో. లోహేనాతి అయముట్ఠికేన. హఞ్ఛతీతి హనిస్సతి. తువం యుద్ధబలో అధమ్మాతి సచే త్వం యుద్ధబలోసి అధమ్మ. వుడ్ఢా చ గరూ చాతి యది తుయ్హం ‘‘ఇమే వుడ్ఢా, ఇమే గరూ పణ్డితా’’తి ఏవం నత్థి. పియాప్పియేనాతి పియేనాపి అప్పియేనాపి దదన్తో పియేన వియ తే మగ్గం దదామీతి అత్థో.
Tattha sa kissa hetumhi tavajja dajjanti somhi ahaṃ adhammo adhammayānaṃ rathaṃ āruḷho abhīto balavā. Kiṃkāraṇā ajja bho dhamma, kassaci adinnapubbaṃ maggaṃ tuyhaṃ dammīti. Pubbeti paṭhamakappikakāle imasmiṃ loke dasakusalakammapathadhammo ca pubbe pāturahosi, pacchā adhammo. Jeṭṭho cāti pure nibbattabhāvena ahaṃ jeṭṭho ca seṭṭho ca porāṇako ca, tvaṃ pana kaniṭṭho, tasmā maggā uyyāhīti vadati. Napi pātirūpāti ahañhi te neva yācanāya na patirūpavacanena maggārahatāya maggaṃ dadeyyaṃ. Anuvisaṭoti ahaṃ catasso disā catasso anudisāti sabbā disā attano guṇena patthaṭo paññāto pākaṭo. Lohenāti ayamuṭṭhikena. Hañchatīti hanissati. Tuvaṃ yuddhabalo adhammāti sace tvaṃ yuddhabalosi adhamma. Vuḍḍhā ca garū cāti yadi tuyhaṃ ‘‘ime vuḍḍhā, ime garū paṇḍitā’’ti evaṃ natthi. Piyāppiyenāti piyenāpi appiyenāpi dadanto piyena viya te maggaṃ dadāmīti attho.
బోధిసత్తేన పన ఇమాయ గాథాయ కథితక్ఖణేయేవ అధమ్మో రథే ఠాతుం అసక్కోన్తో అవంసిరో పథవియం పతిత్వా పథవియా వివరే దిన్నే గన్త్వా అవీచిమ్హియేవ నిబ్బత్తి. ఏతమత్థం విదిత్వా భగవా అభిసమ్బుద్ధో హుత్వా సేసగాథా అభాసి –
Bodhisattena pana imāya gāthāya kathitakkhaṇeyeva adhammo rathe ṭhātuṃ asakkonto avaṃsiro pathaviyaṃ patitvā pathaviyā vivare dinne gantvā avīcimhiyeva nibbatti. Etamatthaṃ viditvā bhagavā abhisambuddho hutvā sesagāthā abhāsi –
౩౩.
33.
‘‘ఇదఞ్చ సుత్వా వచనం అధమ్మో, అవంసిరో పతితో ఉద్ధపాదో;
‘‘Idañca sutvā vacanaṃ adhammo, avaṃsiro patito uddhapādo;
యుద్ధత్థికో చే న లభామి యుద్ధం, ఏత్తావతా హోతి హతో అధమ్మో.
Yuddhatthiko ce na labhāmi yuddhaṃ, ettāvatā hoti hato adhammo.
౩౪.
34.
‘‘ఖన్తీబలో యుద్ధబలం విజేత్వా, హన్త్వా అధమ్మం నిహనిత్వ భూమ్యా;
‘‘Khantībalo yuddhabalaṃ vijetvā, hantvā adhammaṃ nihanitva bhūmyā;
పాయాసి విత్తో అభిరుయ్హ సన్దనం, మగ్గేనేవ అతిబలో సచ్చనిక్కమో.
Pāyāsi vitto abhiruyha sandanaṃ, maggeneva atibalo saccanikkamo.
౩౫.
35.
‘‘మాతా పితా సమణబ్రాహ్మణా చ, అసమ్మానితా యస్స సకే అగారే;
‘‘Mātā pitā samaṇabrāhmaṇā ca, asammānitā yassa sake agāre;
ఇధేవ నిక్ఖిప్ప సరీరదేహం, కాయస్స భేదా నిరయం వజన్తి తే;
Idheva nikkhippa sarīradehaṃ, kāyassa bhedā nirayaṃ vajanti te;
యథా అధమ్మో పతితో అవంసిరో.
Yathā adhammo patito avaṃsiro.
౩౬.
36.
‘‘మాతా పితా సమణబ్రాహ్మణా చ, సుసమ్మానితా యస్స సకే అగారే;
‘‘Mātā pitā samaṇabrāhmaṇā ca, susammānitā yassa sake agāre;
ఇధేవ నిక్ఖిప్ప సరీరదేహం, కాయస్స భేదా సుగతిం వజన్తి తే;
Idheva nikkhippa sarīradehaṃ, kāyassa bhedā sugatiṃ vajanti te;
యథాపి ధమ్మో అభిరుయ్హ సన్దన’’న్తి.
Yathāpi dhammo abhiruyha sandana’’nti.
తత్థ యుద్ధత్థికో చేతి అయం తస్స విలాపో, సో కిరేవం విలపన్తోయేవ పతిత్వా పథవిం పవిట్ఠో . ఏత్తావతాతి భిక్ఖవే, యావతా పథవిం పవిట్ఠో, తావతా అధమ్మో హతో నామ హోతి. ఖన్తీబలోతి భిక్ఖవే, ఏవం అధమ్మో పథవిం పవిట్ఠో అధివాసనఖన్తీబలో తం యుద్ధబలం విజేత్వా వధిత్వా భూమియం నిహనిత్వా పాతేత్వా విత్తజాతతాయ విత్తో అత్తనో రథం ఆరుయ్హ మగ్గేనేవ సచ్చనిక్కమో తథపరక్కమో ధమ్మదేవపుత్తో పాయాసి. అసమ్మానితాతి అసక్కతా. సరీరదేహన్తి ఇమస్మింయేవ లోకే సరీరసఙ్ఖాతం దేహం నిక్ఖిపిత్వా. నిరయం వజన్తీతి యస్స పాపపుగ్గలస్స ఏతే సక్కారారహా గేహే అసక్కతా, తథారూపా యథా అధమ్మో పతితో అవంసిరో, ఏవం అవంసిరా నిరయం వజన్తీతి అత్థో. సుగతిం వజన్తీతి యస్స పనేతే సక్కతా, తాదిసా పణ్డితా యథాపి ధమ్మో సన్దనం అభిరుయ్హ దేవలోకం గతో, ఏవం సుగతిం వజన్తీతి.
Tattha yuddhatthiko ceti ayaṃ tassa vilāpo, so kirevaṃ vilapantoyeva patitvā pathaviṃ paviṭṭho . Ettāvatāti bhikkhave, yāvatā pathaviṃ paviṭṭho, tāvatā adhammo hato nāma hoti. Khantībaloti bhikkhave, evaṃ adhammo pathaviṃ paviṭṭho adhivāsanakhantībalo taṃ yuddhabalaṃ vijetvā vadhitvā bhūmiyaṃ nihanitvā pātetvā vittajātatāya vitto attano rathaṃ āruyha maggeneva saccanikkamo tathaparakkamo dhammadevaputto pāyāsi. Asammānitāti asakkatā. Sarīradehanti imasmiṃyeva loke sarīrasaṅkhātaṃ dehaṃ nikkhipitvā. Nirayaṃ vajantīti yassa pāpapuggalassa ete sakkārārahā gehe asakkatā, tathārūpā yathā adhammo patito avaṃsiro, evaṃ avaṃsirā nirayaṃ vajantīti attho. Sugatiṃ vajantīti yassa panete sakkatā, tādisā paṇḍitā yathāpi dhammo sandanaṃ abhiruyha devalokaṃ gato, evaṃ sugatiṃ vajantīti.
సత్థా ఏవం ధమ్మం దేసేత్వా ‘‘న, భిక్ఖవే, ఇదానేవ, పుబ్బేపి దేవదత్తో మయా సద్ధిం పటివిరుజ్ఝిత్వా పథవిం పవిట్ఠో’’తి వత్వా జాతకం సమోధానేసి – ‘‘తదా అధమ్మో దేవపుత్తో దేవదత్తో అహోసి, పరిసాపిస్స దేవదత్తపరిసా, ధమ్మో పన అహమేవ, పరిసా బుద్ధపరిసాయేవా’’తి.
Satthā evaṃ dhammaṃ desetvā ‘‘na, bhikkhave, idāneva, pubbepi devadatto mayā saddhiṃ paṭivirujjhitvā pathaviṃ paviṭṭho’’ti vatvā jātakaṃ samodhānesi – ‘‘tadā adhammo devaputto devadatto ahosi, parisāpissa devadattaparisā, dhammo pana ahameva, parisā buddhaparisāyevā’’ti.
ధమ్మదేవపుత్తజాతకవణ్ణనా తతియా.
Dhammadevaputtajātakavaṇṇanā tatiyā.
Related texts:
తిపిటక (మూల) • Tipiṭaka (Mūla) / సుత్తపిటక • Suttapiṭaka / ఖుద్దకనికాయ • Khuddakanikāya / జాతకపాళి • Jātakapāḷi / ౪౫౭. ధమ్మదేవపుత్తజాతకం • 457. Dhammadevaputtajātakaṃ