Library / Tipiṭaka / តិបិដក • Tipiṭaka / ជាតក-អដ្ឋកថា • Jātaka-aṭṭhakathā |
[៤៥៧] ៣. ធម្មទេវបុត្តជាតកវណ្ណនា
[457] 3. Dhammadevaputtajātakavaṇṇanā
យសោករោ បុញ្ញករោហមស្មីតិ ឥទំ សត្ថា ជេតវនេ វិហរន្តោ ទេវទត្តស្ស បថវិបវេសនំ អារព្ភ កថេសិ។ តទា ហិ ភិក្ខូ ធម្មសភាយំ កថំ សមុដ្ឋាបេសុំ ‘‘អាវុសោ, ទេវទត្តោ តថាគតេន សទ្ធិំ បដិវិរុជ្ឈិត្វា បថវិំ បវិដ្ឋោ’’តិ។ សត្ថា អាគន្ត្វា ‘‘កាយ នុត្ថ, ភិក្ខវេ, ឯតរហិ កថាយ សន្និសិន្នា’’តិ បុច្ឆិត្វា ‘‘ឥមាយ នាមា’’តិ វុត្តេ ‘‘ន ឥទានេវេស, ភិក្ខវេ, មម ជិនចក្កេ បហារំ ទត្វា បថវិំ បវិដ្ឋោ, បុព្ពេបិ ធម្មចក្កេ បហារំ ទត្វា បថវិំ បវិសិត្វា អវីចិបរាយណោ ជាតោយេវា’’តិ វត្វា អតីតំ អាហរិ។
Yasokaro puññakarohamasmīti idaṃ satthā jetavane viharanto devadattassa pathavipavesanaṃ ārabbha kathesi. Tadā hi bhikkhū dhammasabhāyaṃ kathaṃ samuṭṭhāpesuṃ ‘‘āvuso, devadatto tathāgatena saddhiṃ paṭivirujjhitvā pathaviṃ paviṭṭho’’ti. Satthā āgantvā ‘‘kāya nuttha, bhikkhave, etarahi kathāya sannisinnā’’ti pucchitvā ‘‘imāya nāmā’’ti vutte ‘‘na idānevesa, bhikkhave, mama jinacakke pahāraṃ datvā pathaviṃ paviṭṭho, pubbepi dhammacakke pahāraṃ datvā pathaviṃ pavisitvā avīciparāyaṇo jātoyevā’’ti vatvā atītaṃ āhari.
អតីតេ ពារាណសិយំ ព្រហ្មទត្តេ រជ្ជំ ការេន្តេ ពោធិសត្តោ កាមាវចរទេវលោកេ ធម្មោ នាម ទេវបុត្តោ ហុត្វា និព្ពត្តិ, ទេវទត្តោ អធម្មោ នាម។ តេសុ ធម្មោ ទិព្ពាលង្ការបដិមណ្ឌិតោ ទិព្ពរថវរមភិរុយ្ហ អច្ឆរាគណបរិវុតោ មនុស្សេសុ សាយមាសំ ភុញ្ជិត្វា អត្តនោ អត្តនោ ឃរទ្វារេ សុខកថាយ និសិន្នេសុ បុណ្ណមុបោសថទិវសេ គាមនិគមជនបទរាជធានីសុ អាកាសេ ឋត្វា ‘‘បាណាតិបាតាទីហិ ទសហិ អកុសលកម្មបថេហិ វិរមិត្វា មាតុបដ្ឋានធម្មំ បិតុបដ្ឋានធម្មំ តិវិធសុចរិតធម្មញ្ច បូរេថ , ឯវំ សគ្គបរាយណា ហុត្វា មហន្តំ យសំ អនុភវិស្សថា’’តិ មនុស្សេ ទស កុសលកម្មបថេ សមាទបេន្តោ ជម្ពុទីបំ បទក្ខិណំ ករោតិ។ អធម្មោ បន ទេវបុត្តោ ‘‘បាណំ ហនថា’’តិអាទិនា នយេន ទស អកុសលកម្មបថេ សមាទបេន្តោ ជម្ពុទីបំ វាមំ ករោតិ។ អថ តេសំ អាកាសេ រថា សម្មុខា អហេសុំ។ អថ នេសំ បរិសា ‘‘តុម្ហេ កស្ស, តុម្ហេ កស្សា’’តិ បុច្ឆិត្វា ‘‘មយំ ធម្មស្ស, មយំ អធម្មស្សា’’តិ វត្វា មគ្គា ឱក្កមិត្វា ទ្វិធា ជាតា។ ធម្មោបិ អធម្មំ អាមន្តេត្វា ‘‘សម្ម, ត្វំ អធម្មោ, អហំ ធម្មោ, មគ្គោ មយ្ហំ អនុច្ឆវិកោ, តវ រថំ ឱក្កាមេត្វា មយ្ហំ មគ្គំ ទេហី’’តិ បឋមំ គាថមាហ –
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente bodhisatto kāmāvacaradevaloke dhammo nāma devaputto hutvā nibbatti, devadatto adhammo nāma. Tesu dhammo dibbālaṅkārapaṭimaṇḍito dibbarathavaramabhiruyha accharāgaṇaparivuto manussesu sāyamāsaṃ bhuñjitvā attano attano gharadvāre sukhakathāya nisinnesu puṇṇamuposathadivase gāmanigamajanapadarājadhānīsu ākāse ṭhatvā ‘‘pāṇātipātādīhi dasahi akusalakammapathehi viramitvā mātupaṭṭhānadhammaṃ pitupaṭṭhānadhammaṃ tividhasucaritadhammañca pūretha , evaṃ saggaparāyaṇā hutvā mahantaṃ yasaṃ anubhavissathā’’ti manusse dasa kusalakammapathe samādapento jambudīpaṃ padakkhiṇaṃ karoti. Adhammo pana devaputto ‘‘pāṇaṃ hanathā’’tiādinā nayena dasa akusalakammapathe samādapento jambudīpaṃ vāmaṃ karoti. Atha tesaṃ ākāse rathā sammukhā ahesuṃ. Atha nesaṃ parisā ‘‘tumhe kassa, tumhe kassā’’ti pucchitvā ‘‘mayaṃ dhammassa, mayaṃ adhammassā’’ti vatvā maggā okkamitvā dvidhā jātā. Dhammopi adhammaṃ āmantetvā ‘‘samma, tvaṃ adhammo, ahaṃ dhammo, maggo mayhaṃ anucchaviko, tava rathaṃ okkāmetvā mayhaṃ maggaṃ dehī’’ti paṭhamaṃ gāthamāha –
២៦.
26.
‘‘យសោករោ បុញ្ញករោហមស្មិ, សទាត្ថុតោ សមណព្រាហ្មណានំ;
‘‘Yasokaro puññakarohamasmi, sadātthuto samaṇabrāhmaṇānaṃ;
មគ្គារហោ ទេវមនុស្សបូជិតោ, ធម្មោ អហំ ទេហិ អធម្ម មគ្គ’’ន្តិ។
Maggāraho devamanussapūjito, dhammo ahaṃ dehi adhamma magga’’nti.
តត្ថ យសោករោតិ អហំ ទេវមនុស្សានំ យសទាយកោ។ ទុតិយបទេបិ ឯសេវ នយោ។ សទាត្ថុតោតិ សទា ថុតោ និច្ចបសត្ថោ។ តតោ បរា –
Tattha yasokaroti ahaṃ devamanussānaṃ yasadāyako. Dutiyapadepi eseva nayo. Sadātthutoti sadā thuto niccapasattho. Tato parā –
២៧.
27.
‘‘អធម្មយានំ ទឡ្ហមារុហិត្វា, អសន្តសន្តោ ពលវាហមស្មិ;
‘‘Adhammayānaṃ daḷhamāruhitvā, asantasanto balavāhamasmi;
ស កិស្ស ហេតុម្ហិ តវជ្ជ ទជ្ជំ, មគ្គំ អហំ ធម្ម អទិន្នបុព្ពំ។
Sa kissa hetumhi tavajja dajjaṃ, maggaṃ ahaṃ dhamma adinnapubbaṃ.
២៨.
28.
‘‘ធម្មោ ហវេ បាតុរហោសិ បុព្ពេ, បច្ឆា អធម្មោ ឧទបាទិ លោកេ;
‘‘Dhammo have pāturahosi pubbe, pacchā adhammo udapādi loke;
ជេដ្ឋោ ច សេដ្ឋោ ច សនន្តនោ ច, ឧយ្យាហិ ជេដ្ឋស្ស កនិដ្ឋ មគ្គា។
Jeṭṭho ca seṭṭho ca sanantano ca, uyyāhi jeṭṭhassa kaniṭṭha maggā.
២៩.
29.
‘‘ន យាចនាយ នបិ បាតិរូបា, ន អរហតា តេហំ ទទេយ្យំ មគ្គំ;
‘‘Na yācanāya napi pātirūpā, na arahatā tehaṃ dadeyyaṃ maggaṃ;
យុទ្ធញ្ច នោ ហោតុ ឧភិន្នមជ្ជ, យុទ្ធម្ហិ យោ ជេស្សតិ តស្ស មគ្គោ។
Yuddhañca no hotu ubhinnamajja, yuddhamhi yo jessati tassa maggo.
៣០.
30.
‘‘សព្ពា ទិសា អនុវិសដោហមស្មិ, មហព្ពលោ អមិតយសោ អតុល្យោ;
‘‘Sabbā disā anuvisaṭohamasmi, mahabbalo amitayaso atulyo;
គុណេហិ សព្ពេហិ ឧបេតរូបោ, ធម្មោ អធម្ម ត្វំ កថំ វិជេស្សសិ។
Guṇehi sabbehi upetarūpo, dhammo adhamma tvaṃ kathaṃ vijessasi.
៣១.
31.
‘‘លោហេន វេ ហញ្ញតិ ជាតរូបំ, ន ជាតរូបេន ហនន្តិ លោហំ;
‘‘Lohena ve haññati jātarūpaṃ, na jātarūpena hananti lohaṃ;
សចេ អធម្មោ ហញ្ឆតិ ធម្មមជ្ជ, អយោ សុវណ្ណំ វិយ ទស្សនេយ្យំ។
Sace adhammo hañchati dhammamajja, ayo suvaṇṇaṃ viya dassaneyyaṃ.
៣២.
32.
‘‘សចេ តុវំ យុទ្ធពលោ អធម្ម, ន តុយ្ហ វុឌ្ឍា ច គរូ ច អត្ថិ;
‘‘Sace tuvaṃ yuddhabalo adhamma, na tuyha vuḍḍhā ca garū ca atthi;
មគ្គញ្ច តេ ទម្មិ បិយាប្បិយេន, វាចាទុរុត្តានិបិ តេ ខមាមី’’តិ។ –
Maggañca te dammi piyāppiyena, vācāduruttānipi te khamāmī’’ti. –
ឥមា ឆ គាថា តេសញ្ញេវ វចនបដិវចនវសេន កថិតា។
Imā cha gāthā tesaññeva vacanapaṭivacanavasena kathitā.
តត្ថ ស កិស្ស ហេតុម្ហិ តវជ្ជ ទជ្ជន្តិ សោម្ហិ អហំ អធម្មោ អធម្មយានំ រថំ អារុឡ្ហោ អភីតោ ពលវា។ កិំការណា អជ្ជ ភោ ធម្ម, កស្សចិ អទិន្នបុព្ពំ មគ្គំ តុយ្ហំ ទម្មីតិ។ បុព្ពេតិ បឋមកប្បិកកាលេ ឥមស្មិំ លោកេ ទសកុសលកម្មបថធម្មោ ច បុព្ពេ បាតុរហោសិ, បច្ឆា អធម្មោ។ ជេដ្ឋោ ចាតិ បុរេ និព្ពត្តភាវេន អហំ ជេដ្ឋោ ច សេដ្ឋោ ច បោរាណកោ ច, ត្វំ បន កនិដ្ឋោ, តស្មា មគ្គា ឧយ្យាហីតិ វទតិ។ នបិ បាតិរូបាតិ អហញ្ហិ តេ នេវ យាចនាយ ន បតិរូបវចនេន មគ្គារហតាយ មគ្គំ ទទេយ្យំ។ អនុវិសដោតិ អហំ ចតស្សោ ទិសា ចតស្សោ អនុទិសាតិ សព្ពា ទិសា អត្តនោ គុណេន បត្ថដោ បញ្ញាតោ បាកដោ។ លោហេនាតិ អយមុដ្ឋិកេន។ ហញ្ឆតីតិ ហនិស្សតិ។ តុវំ យុទ្ធពលោ អធម្មាតិ សចេ ត្វំ យុទ្ធពលោសិ អធម្ម។ វុឌ្ឍា ច គរូ ចាតិ យទិ តុយ្ហំ ‘‘ឥមេ វុឌ្ឍា, ឥមេ គរូ បណ្ឌិតា’’តិ ឯវំ នត្ថិ។ បិយាប្បិយេនាតិ បិយេនាបិ អប្បិយេនាបិ ទទន្តោ បិយេន វិយ តេ មគ្គំ ទទាមីតិ អត្ថោ។
Tattha sa kissa hetumhi tavajja dajjanti somhi ahaṃ adhammo adhammayānaṃ rathaṃ āruḷho abhīto balavā. Kiṃkāraṇā ajja bho dhamma, kassaci adinnapubbaṃ maggaṃ tuyhaṃ dammīti. Pubbeti paṭhamakappikakāle imasmiṃ loke dasakusalakammapathadhammo ca pubbe pāturahosi, pacchā adhammo. Jeṭṭho cāti pure nibbattabhāvena ahaṃ jeṭṭho ca seṭṭho ca porāṇako ca, tvaṃ pana kaniṭṭho, tasmā maggā uyyāhīti vadati. Napi pātirūpāti ahañhi te neva yācanāya na patirūpavacanena maggārahatāya maggaṃ dadeyyaṃ. Anuvisaṭoti ahaṃ catasso disā catasso anudisāti sabbā disā attano guṇena patthaṭo paññāto pākaṭo. Lohenāti ayamuṭṭhikena. Hañchatīti hanissati. Tuvaṃ yuddhabalo adhammāti sace tvaṃ yuddhabalosi adhamma. Vuḍḍhā ca garū cāti yadi tuyhaṃ ‘‘ime vuḍḍhā, ime garū paṇḍitā’’ti evaṃ natthi. Piyāppiyenāti piyenāpi appiyenāpi dadanto piyena viya te maggaṃ dadāmīti attho.
ពោធិសត្តេន បន ឥមាយ គាថាយ កថិតក្ខណេយេវ អធម្មោ រថេ ឋាតុំ អសក្កោន្តោ អវំសិរោ បថវិយំ បតិត្វា បថវិយា វិវរេ ទិន្នេ គន្ត្វា អវីចិម្ហិយេវ និព្ពត្តិ។ ឯតមត្ថំ វិទិត្វា ភគវា អភិសម្ពុទ្ធោ ហុត្វា សេសគាថា អភាសិ –
Bodhisattena pana imāya gāthāya kathitakkhaṇeyeva adhammo rathe ṭhātuṃ asakkonto avaṃsiro pathaviyaṃ patitvā pathaviyā vivare dinne gantvā avīcimhiyeva nibbatti. Etamatthaṃ viditvā bhagavā abhisambuddho hutvā sesagāthā abhāsi –
៣៣.
33.
‘‘ឥទញ្ច សុត្វា វចនំ អធម្មោ, អវំសិរោ បតិតោ ឧទ្ធបាទោ;
‘‘Idañca sutvā vacanaṃ adhammo, avaṃsiro patito uddhapādo;
យុទ្ធត្ថិកោ ចេ ន លភាមិ យុទ្ធំ, ឯត្តាវតា ហោតិ ហតោ អធម្មោ។
Yuddhatthiko ce na labhāmi yuddhaṃ, ettāvatā hoti hato adhammo.
៣៤.
34.
‘‘ខន្តីពលោ យុទ្ធពលំ វិជេត្វា, ហន្ត្វា អធម្មំ និហនិត្វ ភូម្យា;
‘‘Khantībalo yuddhabalaṃ vijetvā, hantvā adhammaṃ nihanitva bhūmyā;
បាយាសិ វិត្តោ អភិរុយ្ហ សន្ទនំ, មគ្គេនេវ អតិពលោ សច្ចនិក្កមោ។
Pāyāsi vitto abhiruyha sandanaṃ, maggeneva atibalo saccanikkamo.
៣៥.
35.
‘‘មាតា បិតា សមណព្រាហ្មណា ច, អសម្មានិតា យស្ស សកេ អគារេ;
‘‘Mātā pitā samaṇabrāhmaṇā ca, asammānitā yassa sake agāre;
ឥធេវ និក្ខិប្ប សរីរទេហំ, កាយស្ស ភេទា និរយំ វជន្តិ តេ;
Idheva nikkhippa sarīradehaṃ, kāyassa bhedā nirayaṃ vajanti te;
យថា អធម្មោ បតិតោ អវំសិរោ។
Yathā adhammo patito avaṃsiro.
៣៦.
36.
‘‘មាតា បិតា សមណព្រាហ្មណា ច, សុសម្មានិតា យស្ស សកេ អគារេ;
‘‘Mātā pitā samaṇabrāhmaṇā ca, susammānitā yassa sake agāre;
ឥធេវ និក្ខិប្ប សរីរទេហំ, កាយស្ស ភេទា សុគតិំ វជន្តិ តេ;
Idheva nikkhippa sarīradehaṃ, kāyassa bhedā sugatiṃ vajanti te;
យថាបិ ធម្មោ អភិរុយ្ហ សន្ទន’’ន្តិ។
Yathāpi dhammo abhiruyha sandana’’nti.
តត្ថ យុទ្ធត្ថិកោ ចេតិ អយំ តស្ស វិលាបោ, សោ កិរេវំ វិលបន្តោយេវ បតិត្វា បថវិំ បវិដ្ឋោ ។ ឯត្តាវតាតិ ភិក្ខវេ, យាវតា បថវិំ បវិដ្ឋោ, តាវតា អធម្មោ ហតោ នាម ហោតិ។ ខន្តីពលោតិ ភិក្ខវេ, ឯវំ អធម្មោ បថវិំ បវិដ្ឋោ អធិវាសនខន្តីពលោ តំ យុទ្ធពលំ វិជេត្វា វធិត្វា ភូមិយំ និហនិត្វា បាតេត្វា វិត្តជាតតាយ វិត្តោ អត្តនោ រថំ អារុយ្ហ មគ្គេនេវ សច្ចនិក្កមោ តថបរក្កមោ ធម្មទេវបុត្តោ បាយាសិ។ អសម្មានិតាតិ អសក្កតា។ សរីរទេហន្តិ ឥមស្មិំយេវ លោកេ សរីរសង្ខាតំ ទេហំ និក្ខិបិត្វា។ និរយំ វជន្តីតិ យស្ស បាបបុគ្គលស្ស ឯតេ សក្ការារហា គេហេ អសក្កតា, តថារូបា យថា អធម្មោ បតិតោ អវំសិរោ, ឯវំ អវំសិរា និរយំ វជន្តីតិ អត្ថោ។ សុគតិំ វជន្តីតិ យស្ស បនេតេ សក្កតា, តាទិសា បណ្ឌិតា យថាបិ ធម្មោ សន្ទនំ អភិរុយ្ហ ទេវលោកំ គតោ, ឯវំ សុគតិំ វជន្តីតិ។
Tattha yuddhatthiko ceti ayaṃ tassa vilāpo, so kirevaṃ vilapantoyeva patitvā pathaviṃ paviṭṭho . Ettāvatāti bhikkhave, yāvatā pathaviṃ paviṭṭho, tāvatā adhammo hato nāma hoti. Khantībaloti bhikkhave, evaṃ adhammo pathaviṃ paviṭṭho adhivāsanakhantībalo taṃ yuddhabalaṃ vijetvā vadhitvā bhūmiyaṃ nihanitvā pātetvā vittajātatāya vitto attano rathaṃ āruyha maggeneva saccanikkamo tathaparakkamo dhammadevaputto pāyāsi. Asammānitāti asakkatā. Sarīradehanti imasmiṃyeva loke sarīrasaṅkhātaṃ dehaṃ nikkhipitvā. Nirayaṃ vajantīti yassa pāpapuggalassa ete sakkārārahā gehe asakkatā, tathārūpā yathā adhammo patito avaṃsiro, evaṃ avaṃsirā nirayaṃ vajantīti attho. Sugatiṃ vajantīti yassa panete sakkatā, tādisā paṇḍitā yathāpi dhammo sandanaṃ abhiruyha devalokaṃ gato, evaṃ sugatiṃ vajantīti.
សត្ថា ឯវំ ធម្មំ ទេសេត្វា ‘‘ន, ភិក្ខវេ, ឥទានេវ, បុព្ពេបិ ទេវទត្តោ មយា សទ្ធិំ បដិវិរុជ្ឈិត្វា បថវិំ បវិដ្ឋោ’’តិ វត្វា ជាតកំ សមោធានេសិ – ‘‘តទា អធម្មោ ទេវបុត្តោ ទេវទត្តោ អហោសិ, បរិសាបិស្ស ទេវទត្តបរិសា, ធម្មោ បន អហមេវ, បរិសា ពុទ្ធបរិសាយេវា’’តិ។
Satthā evaṃ dhammaṃ desetvā ‘‘na, bhikkhave, idāneva, pubbepi devadatto mayā saddhiṃ paṭivirujjhitvā pathaviṃ paviṭṭho’’ti vatvā jātakaṃ samodhānesi – ‘‘tadā adhammo devaputto devadatto ahosi, parisāpissa devadattaparisā, dhammo pana ahameva, parisā buddhaparisāyevā’’ti.
ធម្មទេវបុត្តជាតកវណ្ណនា តតិយា។
Dhammadevaputtajātakavaṇṇanā tatiyā.
Related texts:
តិបិដក (មូល) • Tipiṭaka (Mūla) / សុត្តបិដក • Suttapiṭaka / ខុទ្ទកនិកាយ • Khuddakanikāya / ជាតកបាឡិ • Jātakapāḷi / ៤៥៧. ធម្មទេវបុត្តជាតកំ • 457. Dhammadevaputtajātakaṃ