| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / जातक-अट्ठकथा • Jātaka-aṭṭhakathā |
[३८४] ९. धम्मधजजातकवण्णना
[384] 9. Dhammadhajajātakavaṇṇanā
धम्मं चरथ ञातयोति इदं सत्था जेतवने विहरन्तो एकं कुहकभिक्खुं आरब्भ कथेसि। तदा हि सत्था ‘‘न, भिक्खवे, अयं इदानेव कुहको, पुब्बेपि कुहकोयेवा’’ति वत्वा अतीतं आहरि।
Dhammaṃ caratha ñātayoti idaṃ satthā jetavane viharanto ekaṃ kuhakabhikkhuṃ ārabbha kathesi. Tadā hi satthā ‘‘na, bhikkhave, ayaṃ idāneva kuhako, pubbepi kuhakoyevā’’ti vatvā atītaṃ āhari.
अतीते बाराणसियं ब्रह्मदत्ते रज्जं कारेन्ते बोधिसत्तो सकुणयोनियं निब्बत्तित्वा वयप्पत्तो सकुणसङ्घपरिवुतो समुद्दमज्झे दीपके वसि। अथेकच्चे कासिरट्ठवासिनो वाणिजा दिसाकाकं गहेत्वा नावाय समुद्दं पक्खन्दिंसु, समुद्दमज्झे नावा भिज्जि। सो दिसाकाको तं दीपकं गन्त्वा चिन्तेसि ‘‘अयं महासकुणसङ्घो, मया कुहककम्मं कत्वा एतेसं अण्डकानि चेव छापके च वरं वरं खादितुं वट्टती’’ति। सो ओतरित्वा सकुणसङ्घस्स मज्झे मुखं विवरित्वा एकेन पादेन पथवियं अट्ठासि। ‘‘को नाम त्वं, सामी’’ति सकुणेहि पुट्ठो ‘‘अहं धम्मिको नामा’’ति आह। ‘‘कस्मा पन एकेन पादेन ठितोसी’’ति? ‘‘मया दुतिये पादे निक्खित्ते पथवी धारेतुं न सक्कोती’’ति। ‘‘अथ कस्मा मुखं विवरित्वा तिट्ठसी’’ति? ‘‘अहं अञ्ञं आहारं न खादामि, वातमेव खादामी’’ति। एवञ्च पन वत्वा ते सकुणे आमन्तेत्वा ‘‘ओवादं वो दस्सामि, तं सुणाथा’’ति तेसं ओवादवसेन पठमं गाथमाह –
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente bodhisatto sakuṇayoniyaṃ nibbattitvā vayappatto sakuṇasaṅghaparivuto samuddamajjhe dīpake vasi. Athekacce kāsiraṭṭhavāsino vāṇijā disākākaṃ gahetvā nāvāya samuddaṃ pakkhandiṃsu, samuddamajjhe nāvā bhijji. So disākāko taṃ dīpakaṃ gantvā cintesi ‘‘ayaṃ mahāsakuṇasaṅgho, mayā kuhakakammaṃ katvā etesaṃ aṇḍakāni ceva chāpake ca varaṃ varaṃ khādituṃ vaṭṭatī’’ti. So otaritvā sakuṇasaṅghassa majjhe mukhaṃ vivaritvā ekena pādena pathaviyaṃ aṭṭhāsi. ‘‘Ko nāma tvaṃ, sāmī’’ti sakuṇehi puṭṭho ‘‘ahaṃ dhammiko nāmā’’ti āha. ‘‘Kasmā pana ekena pādena ṭhitosī’’ti? ‘‘Mayā dutiye pāde nikkhitte pathavī dhāretuṃ na sakkotī’’ti. ‘‘Atha kasmā mukhaṃ vivaritvā tiṭṭhasī’’ti? ‘‘Ahaṃ aññaṃ āhāraṃ na khādāmi, vātameva khādāmī’’ti. Evañca pana vatvā te sakuṇe āmantetvā ‘‘ovādaṃ vo dassāmi, taṃ suṇāthā’’ti tesaṃ ovādavasena paṭhamaṃ gāthamāha –
६५.
65.
‘‘धम्मं चरथ ञातयो, धम्मं चरथ भद्दं वो।
‘‘Dhammaṃ caratha ñātayo, dhammaṃ caratha bhaddaṃ vo;
धम्मचारी सुखं सेति, अस्मिं लोके परम्हि चा’’ति॥
Dhammacārī sukhaṃ seti, asmiṃ loke paramhi cā’’ti.
तत्थ धम्मं चरथाति कायसुचरितादिभेदं धम्मं करोथ। ञातयोति ते आलपति। धम्मं चरथ भद्दं वोति एकवारं चरित्वा मा ओसक्कथ, पुनप्पुनं चरथ, एवं भद्दं वो भविस्सति। सुखं सेतीति देसनासीसमेतं, धम्मचारी पन सुखं तिट्ठति गच्छति निसीदति सेति, सब्बिरियापथेसु सुखितो होतीति दीपेति।
Tattha dhammaṃ carathāti kāyasucaritādibhedaṃ dhammaṃ karotha. Ñātayoti te ālapati. Dhammaṃ caratha bhaddaṃ voti ekavāraṃ caritvā mā osakkatha, punappunaṃ caratha, evaṃ bhaddaṃ vo bhavissati. Sukhaṃ setīti desanāsīsametaṃ, dhammacārī pana sukhaṃ tiṭṭhati gacchati nisīdati seti, sabbiriyāpathesu sukhito hotīti dīpeti.
सकुणा ‘‘अयं काको कोहञ्ञेन अण्डकानि खादितुं एवं वदती’’ति अजानित्वा तं दुस्सीलं वण्णेन्ता दुतियं गाथमाहंसु –
Sakuṇā ‘‘ayaṃ kāko kohaññena aṇḍakāni khādituṃ evaṃ vadatī’’ti ajānitvā taṃ dussīlaṃ vaṇṇentā dutiyaṃ gāthamāhaṃsu –
६६.
66.
‘‘भद्दको वतयं पक्खी, दिजो परमधम्मिको।
‘‘Bhaddako vatayaṃ pakkhī, dijo paramadhammiko;
एकपादेन तिट्ठन्तो, धम्ममेवानुसासती’’ति॥
Ekapādena tiṭṭhanto, dhammamevānusāsatī’’ti.
तत्थ धम्ममेवाति सभावमेव। अनुसासतीति कथेसि।
Tattha dhammamevāti sabhāvameva. Anusāsatīti kathesi.
सकुणा तस्स दुस्सीलस्स सद्दहित्वा ‘‘त्वं किर सामि अञ्ञं गोचरं न गण्हसि, वातमेव भक्खसि, तेन हि अम्हाकं अण्डकानि च छापके च ओलोकेय्यासी’’ति वत्वा गोचराय गच्छन्ति। सो पापो तेसं गतकाले अण्डकानि च छापके च कुच्छिपूरं खादित्वा तेसं आगमनकाले उपसन्तूपसन्तो हुत्वा मुखं विवरित्वा एकेन पादेन तिट्ठति। सकुणा आगन्त्वा पुत्तके अपस्सन्ता ‘‘को नु खो खादती’’ति महासद्देन विरवन्ति, ‘‘अयं काको धम्मिको’’ति तस्मिं आसङ्कामत्तम्पि न करोन्ति। अथेकदिवसं महासत्तो चिन्तेसि ‘‘इध पुब्बे कोचि परिपन्थो नत्थि, इमस्स आगतकालतो पट्ठाय जातो, इमं परिग्गण्हितुं वट्टती’’ति। सो सकुणेहि सद्धिं गोचराय गच्छन्तो विय हुत्वा निवत्तित्वा पटिच्छन्नट्ठाने अट्ठासि। काकोपि ‘‘गता सकुणा’’ति निरासङ्को हुत्वा उट्ठाय गन्त्वा अण्डकानि च छापके च खादित्वा पुनागन्त्वा मुखं विवरित्वा एकेन पादेन अट्ठासि।
Sakuṇā tassa dussīlassa saddahitvā ‘‘tvaṃ kira sāmi aññaṃ gocaraṃ na gaṇhasi, vātameva bhakkhasi, tena hi amhākaṃ aṇḍakāni ca chāpake ca olokeyyāsī’’ti vatvā gocarāya gacchanti. So pāpo tesaṃ gatakāle aṇḍakāni ca chāpake ca kucchipūraṃ khāditvā tesaṃ āgamanakāle upasantūpasanto hutvā mukhaṃ vivaritvā ekena pādena tiṭṭhati. Sakuṇā āgantvā puttake apassantā ‘‘ko nu kho khādatī’’ti mahāsaddena viravanti, ‘‘ayaṃ kāko dhammiko’’ti tasmiṃ āsaṅkāmattampi na karonti. Athekadivasaṃ mahāsatto cintesi ‘‘idha pubbe koci paripantho natthi, imassa āgatakālato paṭṭhāya jāto, imaṃ pariggaṇhituṃ vaṭṭatī’’ti. So sakuṇehi saddhiṃ gocarāya gacchanto viya hutvā nivattitvā paṭicchannaṭṭhāne aṭṭhāsi. Kākopi ‘‘gatā sakuṇā’’ti nirāsaṅko hutvā uṭṭhāya gantvā aṇḍakāni ca chāpake ca khāditvā punāgantvā mukhaṃ vivaritvā ekena pādena aṭṭhāsi.
सकुणराजा सकुणेसु आगतेसु सब्बे सन्निपातापेत्वा ‘‘अहं वो अज्ज पुत्तकानं परिपन्थं परिग्गण्हन्तो इमं पापकाकं खादन्तं अद्दसं, एथ नं गण्हामा’’ति सकुणसङ्घं आमन्तेत्वा परिवारेत्वा ‘‘सचे पलायति, गण्हेय्याथ न’’न्ति वत्वा सेसगाथा अभासि –
Sakuṇarājā sakuṇesu āgatesu sabbe sannipātāpetvā ‘‘ahaṃ vo ajja puttakānaṃ paripanthaṃ pariggaṇhanto imaṃ pāpakākaṃ khādantaṃ addasaṃ, etha naṃ gaṇhāmā’’ti sakuṇasaṅghaṃ āmantetvā parivāretvā ‘‘sace palāyati, gaṇheyyātha na’’nti vatvā sesagāthā abhāsi –
६७.
67.
‘‘नास्स सीलं विजानाथ, अनञ्ञाय पसंसथ।
‘‘Nāssa sīlaṃ vijānātha, anaññāya pasaṃsatha;
भुत्वा अण्डञ्च पोतञ्च, धम्मो धम्मोति भासति॥
Bhutvā aṇḍañca potañca, dhammo dhammoti bhāsati.
६८.
68.
‘‘अञ्ञं भणति वाचाय, अञ्ञं कायेन कुब्बति।
‘‘Aññaṃ bhaṇati vācāya, aññaṃ kāyena kubbati;
वाचाय नो च कायेन, न तं धम्मं अधिट्ठितो॥
Vācāya no ca kāyena, na taṃ dhammaṃ adhiṭṭhito.
६९.
69.
‘‘वाचाय सखिलो मनोविदुग्गो, छन्नो कूपसयोव कण्हसप्पो।
‘‘Vācāya sakhilo manoviduggo, channo kūpasayova kaṇhasappo;
धम्मधजो गामनिगमासु साधु, दुज्जानो पुरिसेन बालिसेन॥
Dhammadhajo gāmanigamāsu sādhu, dujjāno purisena bālisena.
७०.
70.
‘‘इमं तुण्डेहि पक्खेहि, पादा चिमं विहेठथ।
‘‘Imaṃ tuṇḍehi pakkhehi, pādā cimaṃ viheṭhatha;
छवञ्हिमं विनासेथ, नायं संवासनारहो’’ति॥
Chavañhimaṃ vināsetha, nāyaṃ saṃvāsanāraho’’ti.
तत्थ नास्स सीलन्ति न अस्स सीलं। अनञ्ञायाति अजानित्वा। भुत्वाति खादित्वा। वाचाय नो च कायेनाति अयञ्हि वचनेनेव धम्मं चरति, कायेन पन न करोति। न तं धम्मं अधिट्ठितोति तस्मा जानितब्बो यथायं धम्मं भणति, न तं अधिट्ठितो, तस्मिं धम्मे न अधिट्ठितो। वाचाय सखिलोति वचनेन मुदु। मनोविदुग्गोति मनसा विदुग्गो दुप्पवेसो विसमो। छन्नोति यस्मिं बिले सयति, तेन छन्नो। कूपसयोति बिलासयो। धम्मधजोति सुचरितधम्मं धजं कत्वा विचरणेन धम्मद्धजो। गामनिगमासु साधूति गामेसु च निगमेसु च साधु भद्दको सम्भावितो। दुज्जानोति अयं एवरूपो दुस्सीलो पटिच्छन्नकम्मन्तो बालिसेन अञ्ञाणेन पुरिसेन न सक्का जानितुं। पादा चिमन्ति अत्तनो अत्तनो पादेन च इमं। विहेठथाति पहरथ हनथ। छवन्ति लामकं। नायन्ति अयं अम्हेहि सद्धिं एकस्मिं ठाने संवासं न अरहतीति।
Tattha nāssa sīlanti na assa sīlaṃ. Anaññāyāti ajānitvā. Bhutvāti khāditvā. Vācāya no ca kāyenāti ayañhi vacaneneva dhammaṃ carati, kāyena pana na karoti. Na taṃ dhammaṃ adhiṭṭhitoti tasmā jānitabbo yathāyaṃ dhammaṃ bhaṇati, na taṃ adhiṭṭhito, tasmiṃ dhamme na adhiṭṭhito. Vācāya sakhiloti vacanena mudu. Manoviduggoti manasā viduggo duppaveso visamo. Channoti yasmiṃ bile sayati, tena channo. Kūpasayoti bilāsayo. Dhammadhajoti sucaritadhammaṃ dhajaṃ katvā vicaraṇena dhammaddhajo. Gāmanigamāsu sādhūti gāmesu ca nigamesu ca sādhu bhaddako sambhāvito. Dujjānoti ayaṃ evarūpo dussīlo paṭicchannakammanto bālisena aññāṇena purisena na sakkā jānituṃ. Pādā cimanti attano attano pādena ca imaṃ. Viheṭhathāti paharatha hanatha. Chavanti lāmakaṃ. Nāyanti ayaṃ amhehi saddhiṃ ekasmiṃ ṭhāne saṃvāsaṃ na arahatīti.
एवञ्च पन वत्वा सकुणजेट्ठको सयमेव लङ्घित्वा तस्स सीसं तुण्डेन पहरि, अवसेसा सकुणा तुण्डनखपादपक्खेहि पहरिंसु। सो तत्थेव जीवितक्खयं पापुणि।
Evañca pana vatvā sakuṇajeṭṭhako sayameva laṅghitvā tassa sīsaṃ tuṇḍena pahari, avasesā sakuṇā tuṇḍanakhapādapakkhehi pahariṃsu. So tattheva jīvitakkhayaṃ pāpuṇi.
सत्था इमं धम्मदेसनं आहरित्वा जातकं समोधानेसि – ‘‘तदा कुहककाको इदानि कुहकभिक्खु अहोसि, सकुणराजा पन अहमेव अहोसि’’न्ति।
Satthā imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā jātakaṃ samodhānesi – ‘‘tadā kuhakakāko idāni kuhakabhikkhu ahosi, sakuṇarājā pana ahameva ahosi’’nti.
धम्मधजजातकवण्णना नवमा।
Dhammadhajajātakavaṇṇanā navamā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / खुद्दकनिकाय • Khuddakanikāya / जातकपाळि • Jātakapāḷi / ३८४. धम्मधजजातकं • 384. Dhammadhajajātakaṃ
