| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / पटिसम्भिदामग्गपाळि • Paṭisambhidāmaggapāḷi |
१९. धम्मनानत्तञाणनिद्देसो
19. Dhammanānattañāṇaniddeso
७३. कथं नवधम्मववत्थाने पञ्ञा धम्मनानत्ते ञाणं? कथं धम्मे ववत्थेति? कामावचरे धम्मे कुसलतो ववत्थेति, अकुसलतो ववत्थेति, अब्याकततो ववत्थेति। रूपावचरे धम्मे कुसलतो ववत्थेति, अब्याकततो ववत्थेति। अरूपावचरे धम्मे कुसलतो ववत्थेति, अब्याकततो ववत्थेति। अपरियापन्ने धम्मे कुसलतो ववत्थेति, अब्याकततो ववत्थेति।
73. Kathaṃ navadhammavavatthāne paññā dhammanānatte ñāṇaṃ? Kathaṃ dhamme vavattheti? Kāmāvacare dhamme kusalato vavattheti, akusalato vavattheti, abyākatato vavattheti. Rūpāvacare dhamme kusalato vavattheti, abyākatato vavattheti. Arūpāvacare dhamme kusalato vavattheti, abyākatato vavattheti. Apariyāpanne dhamme kusalato vavattheti, abyākatato vavattheti.
कथं कामावचरे धम्मे कुसलतो ववत्थेति, अकुसलतो ववत्थेति, अब्याकततो ववत्थेति? दस कुसलकम्मपथे कुसलतो ववत्थेति, दस अकुसलकम्मपथे अकुसलतो ववत्थेति, रूपञ्च विपाकञ्च किरियञ्च अब्याकततो ववत्थेति – एवं कामावचरे धम्मे कुसलतो ववत्थेति, अकुसलतो ववत्थेति, अब्याकततो ववत्थेति।
Kathaṃ kāmāvacare dhamme kusalato vavattheti, akusalato vavattheti, abyākatato vavattheti? Dasa kusalakammapathe kusalato vavattheti, dasa akusalakammapathe akusalato vavattheti, rūpañca vipākañca kiriyañca abyākatato vavattheti – evaṃ kāmāvacare dhamme kusalato vavattheti, akusalato vavattheti, abyākatato vavattheti.
कथं रूपावचरे धम्मे कुसलतो ववत्थेति, अब्याकततो ववत्थेति? इधट्ठस्स चत्तारि झानानि कुसलतो ववत्थेति, तत्रूपपन्नस्स चत्तारि झानानि अब्याकततो ववत्थेति – एवं रूपावचरे धम्मे कुसलतो ववत्थेति, अब्याकततो ववत्थेति।
Kathaṃ rūpāvacare dhamme kusalato vavattheti, abyākatato vavattheti? Idhaṭṭhassa cattāri jhānāni kusalato vavattheti, tatrūpapannassa cattāri jhānāni abyākatato vavattheti – evaṃ rūpāvacare dhamme kusalato vavattheti, abyākatato vavattheti.
कथं अरूपावचरे धम्मे कुसलतो ववत्थेति, अब्याकततो ववत्थेति? इधट्ठस्स चतस्सो अरूपावचरसमापत्तियो कुसलतो ववत्थेति, तत्रूपपन्नस्स चतस्सो अरूपावचरसमापत्तियो अब्याकततो ववत्थेति – एवं अरूपावचरे धम्मे कुसलतो ववत्थेति, अब्याकततो ववत्थेति।
Kathaṃ arūpāvacare dhamme kusalato vavattheti, abyākatato vavattheti? Idhaṭṭhassa catasso arūpāvacarasamāpattiyo kusalato vavattheti, tatrūpapannassa catasso arūpāvacarasamāpattiyo abyākatato vavattheti – evaṃ arūpāvacare dhamme kusalato vavattheti, abyākatato vavattheti.
कथं अपरियापन्ने धम्मे कुसलतो ववत्थेति, अब्याकततो ववत्थेति? चत्तारो अरियमग्गे कुसलतो ववत्थेति, चत्तारि च सामञ्ञफलानि निब्बानञ्च अब्याकततो ववत्थेति – एवं अपरियापन्ने धम्मे कुसलतो ववत्थेति, अब्याकततो ववत्थेति। एवं धम्मे ववत्थेति।
Kathaṃ apariyāpanne dhamme kusalato vavattheti, abyākatato vavattheti? Cattāro ariyamagge kusalato vavattheti, cattāri ca sāmaññaphalāni nibbānañca abyākatato vavattheti – evaṃ apariyāpanne dhamme kusalato vavattheti, abyākatato vavattheti. Evaṃ dhamme vavattheti.
नव पामोज्जमूलका धम्मा। अनिच्चतो मनसिकरोतो पामोज्जं जायति, पमुदितस्स पीति जायति, पीतिमनस्स कायो पस्सम्भति, पस्सद्धकायो सुखं वेदेति, सुखिनो चित्तं समाधियति। समाहिते चित्ते यथाभूतं पजानाति पस्सति। यथाभूतं जानं पस्सं निब्बिन्दति, निब्बिन्दं विरज्जति, विरागा विमुच्चति। दुक्खतो मनसिकरोतो पामोज्जं जायति…पे॰… अनत्ततो मनसिकरोतो पामोज्जं जायति…पे॰… विमुच्चति।
Nava pāmojjamūlakā dhammā. Aniccato manasikaroto pāmojjaṃ jāyati, pamuditassa pīti jāyati, pītimanassa kāyo passambhati, passaddhakāyo sukhaṃ vedeti, sukhino cittaṃ samādhiyati. Samāhite citte yathābhūtaṃ pajānāti passati. Yathābhūtaṃ jānaṃ passaṃ nibbindati, nibbindaṃ virajjati, virāgā vimuccati. Dukkhato manasikaroto pāmojjaṃ jāyati…pe… anattato manasikaroto pāmojjaṃ jāyati…pe… vimuccati.
रूपं अनिच्चतो मनसिकरोतो पामोज्जं जायति…पे॰… रूपं दुक्खतो मनसिकरोतो…पे॰… वेदनं… सञ्ञं… सङ्खारे… विञ्ञाणं… चक्खुं…पे॰… जरामरणं अनिच्चतो मनसिकरोतो पामोज्जं जायति…पे॰… जरामरणं दुक्खतो मनसिकरोतो पामोज्जं जायति…पे॰… जरामरणं अनत्ततो मनसिकरोतो पामोज्जं जायति, पमुदितस्स पीति जायति, पीतिमनस्स कायो पस्सम्भति, पस्सद्धकायो सुखं वेदेति, सुखिनो चित्तं समाधियति। समाहिते चित्ते यथाभूतं पजानाति पस्सति। यथाभूतं जानं पस्सं निब्बिन्दति, निब्बिन्दं विरज्जति, विरागा विमुच्चति। इमे नव पामोज्जमूलका धम्मा ।
Rūpaṃ aniccato manasikaroto pāmojjaṃ jāyati…pe… rūpaṃ dukkhato manasikaroto…pe… vedanaṃ… saññaṃ… saṅkhāre… viññāṇaṃ… cakkhuṃ…pe… jarāmaraṇaṃ aniccato manasikaroto pāmojjaṃ jāyati…pe… jarāmaraṇaṃ dukkhato manasikaroto pāmojjaṃ jāyati…pe… jarāmaraṇaṃ anattato manasikaroto pāmojjaṃ jāyati, pamuditassa pīti jāyati, pītimanassa kāyo passambhati, passaddhakāyo sukhaṃ vedeti, sukhino cittaṃ samādhiyati. Samāhite citte yathābhūtaṃ pajānāti passati. Yathābhūtaṃ jānaṃ passaṃ nibbindati, nibbindaṃ virajjati, virāgā vimuccati. Ime nava pāmojjamūlakā dhammā .
७४. नव योनिसो मनसिकारमूलका धम्मा। अनिच्चतो योनिसो मनसिकरोतो पामोज्जं जायति, पमुदितस्स पीति जायति, पीतिमनस्स कायो पस्सम्भति, पस्सद्धकायो सुखं वेदेति, सुखिनो चित्तं समाधियति। समाहितेन चित्तेन ‘‘इदं दुक्ख’’न्ति यथाभूतं पजानाति, ‘‘अयं दुक्खसमुदयो’’ति यथाभूतं पजानाति, ‘‘अयं दुक्खनिरोधो’’ति यथाभूतं पजानाति, ‘‘अयं दुक्खनिरोधगामिनी पटिपदा’’ति यथाभूतं पजानाति। दुक्खतो योनिसो मनसिकरोतो पामोज्जं जायति, पमुदितस्स पीति जायति, पीतिमनस्स कायो पस्सम्भति, पस्सद्धकायो सुखं वेदेति, सुखिनो चित्तं समाधियति। समाहितेन चित्तेन ‘‘इदं दुक्ख’’न्ति यथाभूतं पजानाति, ‘‘अयं दुक्खसमुदयो’’ति यथाभूतं पजानाति, ‘‘अयं दुक्खनिरोधो’’ति यथाभूतं पजानाति, ‘‘अयं दुक्खनिरोधगामिनी पटिपदा’’ति यथाभूतं पजानाति। अनत्ततो योनिसो मनसिकरोतो पामोज्जं जायति…पे॰…।
74. Nava yoniso manasikāramūlakā dhammā. Aniccato yoniso manasikaroto pāmojjaṃ jāyati, pamuditassa pīti jāyati, pītimanassa kāyo passambhati, passaddhakāyo sukhaṃ vedeti, sukhino cittaṃ samādhiyati. Samāhitena cittena ‘‘idaṃ dukkha’’nti yathābhūtaṃ pajānāti, ‘‘ayaṃ dukkhasamudayo’’ti yathābhūtaṃ pajānāti, ‘‘ayaṃ dukkhanirodho’’ti yathābhūtaṃ pajānāti, ‘‘ayaṃ dukkhanirodhagāminī paṭipadā’’ti yathābhūtaṃ pajānāti. Dukkhato yoniso manasikaroto pāmojjaṃ jāyati, pamuditassa pīti jāyati, pītimanassa kāyo passambhati, passaddhakāyo sukhaṃ vedeti, sukhino cittaṃ samādhiyati. Samāhitena cittena ‘‘idaṃ dukkha’’nti yathābhūtaṃ pajānāti, ‘‘ayaṃ dukkhasamudayo’’ti yathābhūtaṃ pajānāti, ‘‘ayaṃ dukkhanirodho’’ti yathābhūtaṃ pajānāti, ‘‘ayaṃ dukkhanirodhagāminī paṭipadā’’ti yathābhūtaṃ pajānāti. Anattato yoniso manasikaroto pāmojjaṃ jāyati…pe….
रूपं अनिच्चतो योनिसो मनसिकरोतो पामोज्जं जायति…पे॰… रूपं दुक्खतो योनिसो मनसिकरोतो पामोज्जं जायति…पे॰… रूपं अनत्ततो योनिसो मनसिकरोतो पामोज्जं जायति…पे॰… वेदनं… सञ्ञं… सङ्खारे… विञ्ञाणं… चक्खुं…पे॰… जरामरणं अनिच्चतो योनिसो मनसिकरोतो पामोज्जं जायति…पे॰… जरामरणं दुक्खतो योनिसो मनसिकरोतो पामोज्जं जायति…पे॰… जरामरणं अनत्ततो योनिसो मनसिकरोतो पामोज्जं जायति, पमुदितस्स पीति जायति, पीतिमनस्स कायो पस्सम्भति, पस्सद्धकायो सुखं वेदेति, सुखिनो चित्तं समाधियति। समाहितेन चित्तेन ‘‘इदं दुक्ख’’न्ति यथाभूतं पजानाति, ‘‘अयं दुक्खसमुदयो’’ति यथाभूतं पजानाति, ‘‘अयं दुक्खनिरोधो’’ति यथाभूतं पजानाति, ‘‘अयं दुक्खनिरोधगामिनी पटिपदा’’ति यथाभूतं पजानाति। इमे नव योनिसो मनसिकारमूलका धम्मा।
Rūpaṃ aniccato yoniso manasikaroto pāmojjaṃ jāyati…pe… rūpaṃ dukkhato yoniso manasikaroto pāmojjaṃ jāyati…pe… rūpaṃ anattato yoniso manasikaroto pāmojjaṃ jāyati…pe… vedanaṃ… saññaṃ… saṅkhāre… viññāṇaṃ… cakkhuṃ…pe… jarāmaraṇaṃ aniccato yoniso manasikaroto pāmojjaṃ jāyati…pe… jarāmaraṇaṃ dukkhato yoniso manasikaroto pāmojjaṃ jāyati…pe… jarāmaraṇaṃ anattato yoniso manasikaroto pāmojjaṃ jāyati, pamuditassa pīti jāyati, pītimanassa kāyo passambhati, passaddhakāyo sukhaṃ vedeti, sukhino cittaṃ samādhiyati. Samāhitena cittena ‘‘idaṃ dukkha’’nti yathābhūtaṃ pajānāti, ‘‘ayaṃ dukkhasamudayo’’ti yathābhūtaṃ pajānāti, ‘‘ayaṃ dukkhanirodho’’ti yathābhūtaṃ pajānāti, ‘‘ayaṃ dukkhanirodhagāminī paṭipadā’’ti yathābhūtaṃ pajānāti. Ime nava yoniso manasikāramūlakā dhammā.
नव नानत्ता – धातुनानत्तं पटिच्च उप्पज्जति फस्सनानत्तं, फस्सनानत्तं पटिच्च उप्पज्जति वेदनानानत्तं, वेदनानानत्तं पटिच्च उप्पज्जति सञ्ञानानत्तं, सञ्ञानानत्तं पटिच्च उप्पज्जति सङ्कप्पनानत्तं, सङ्कप्पनानत्तं पटिच्च उप्पज्जति छन्दनानत्तं, छन्दनानत्तं पटिच्च उप्पज्जति परिळाहनानत्तं, परिळाहनानत्तं पटिच्च उप्पज्जति परियेसनानानत्तं, परियेसनानानत्तं पटिच्च उप्पज्जति लाभनानत्तं – इमे नव नानत्ता। तं ञातट्ठेन ञाणं, पजाननट्ठेन पञ्ञा। तेन वुच्चति – ‘‘नवधम्मववत्थाने पञ्ञा धम्मनानत्ते ञाणं’’।
Nava nānattā – dhātunānattaṃ paṭicca uppajjati phassanānattaṃ, phassanānattaṃ paṭicca uppajjati vedanānānattaṃ, vedanānānattaṃ paṭicca uppajjati saññānānattaṃ, saññānānattaṃ paṭicca uppajjati saṅkappanānattaṃ, saṅkappanānattaṃ paṭicca uppajjati chandanānattaṃ, chandanānattaṃ paṭicca uppajjati pariḷāhanānattaṃ, pariḷāhanānattaṃ paṭicca uppajjati pariyesanānānattaṃ, pariyesanānānattaṃ paṭicca uppajjati lābhanānattaṃ – ime nava nānattā. Taṃ ñātaṭṭhena ñāṇaṃ, pajānanaṭṭhena paññā. Tena vuccati – ‘‘navadhammavavatthāne paññā dhammanānatte ñāṇaṃ’’.
धम्मनानत्तञाणनिद्देसो एकूनवीसतिमो।
Dhammanānattañāṇaniddeso ekūnavīsatimo.
Related texts:
अट्ठकथा • Aṭṭhakathā / सुत्तपिटक (अट्ठकथा) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / खुद्दकनिकाय (अट्ठकथा) • Khuddakanikāya (aṭṭhakathā) / पटिसम्भिदामग्ग-अट्ठकथा • Paṭisambhidāmagga-aṭṭhakathā / १९. धम्मनानत्तञाणनिद्देसवण्णना • 19. Dhammanānattañāṇaniddesavaṇṇanā
