| Library / Tipiṭaka / තිපිටක • Tipiṭaka / පටිසම්‌භිදාමග්‌ගපාළි • Paṭisambhidāmaggapāḷi |
19. ධම්‌මනානත්‌තඤාණනිද්‌දෙසො
19. Dhammanānattañāṇaniddeso
73. කථං නවධම්‌මවවත්‌ථානෙ පඤ්‌ඤා ධම්‌මනානත්‌තෙ ඤාණං? කථං ධම්‌මෙ වවත්‌ථෙති? කාමාවචරෙ ධම්‌මෙ කුසලතො වවත්‌ථෙති, අකුසලතො වවත්‌ථෙති, අබ්‍යාකතතො වවත්‌ථෙති. රූපාවචරෙ ධම්‌මෙ කුසලතො වවත්‌ථෙති, අබ්‍යාකතතො වවත්‌ථෙති. අරූපාවචරෙ ධම්‌මෙ කුසලතො වවත්‌ථෙති, අබ්‍යාකතතො වවත්‌ථෙති. අපරියාපන්‌නෙ ධම්‌මෙ කුසලතො වවත්‌ථෙති, අබ්‍යාකතතො වවත්‌ථෙති.
73. Kathaṃ navadhammavavatthāne paññā dhammanānatte ñāṇaṃ? Kathaṃ dhamme vavattheti? Kāmāvacare dhamme kusalato vavattheti, akusalato vavattheti, abyākatato vavattheti. Rūpāvacare dhamme kusalato vavattheti, abyākatato vavattheti. Arūpāvacare dhamme kusalato vavattheti, abyākatato vavattheti. Apariyāpanne dhamme kusalato vavattheti, abyākatato vavattheti.
කථං කාමාවචරෙ ධම්‌මෙ කුසලතො වවත්‌ථෙති, අකුසලතො වවත්‌ථෙති, අබ්‍යාකතතො වවත්‌ථෙති? දස කුසලකම්‌මපථෙ කුසලතො වවත්‌ථෙති, දස අකුසලකම්‌මපථෙ අකුසලතො වවත්‌ථෙති, රූපඤ්‌ච විපාකඤ්‌ච කිරියඤ්‌ච අබ්‍යාකතතො වවත්‌ථෙති – එවං කාමාවචරෙ ධම්‌මෙ කුසලතො වවත්‌ථෙති, අකුසලතො වවත්‌ථෙති, අබ්‍යාකතතො වවත්‌ථෙති.
Kathaṃ kāmāvacare dhamme kusalato vavattheti, akusalato vavattheti, abyākatato vavattheti? Dasa kusalakammapathe kusalato vavattheti, dasa akusalakammapathe akusalato vavattheti, rūpañca vipākañca kiriyañca abyākatato vavattheti – evaṃ kāmāvacare dhamme kusalato vavattheti, akusalato vavattheti, abyākatato vavattheti.
කථං රූපාවචරෙ ධම්‌මෙ කුසලතො වවත්‌ථෙති, අබ්‍යාකතතො වවත්‌ථෙති? ඉධට්‌ඨස්‌ස චත්‌තාරි ඣානානි කුසලතො වවත්‌ථෙති, තත්‍රූපපන්‌නස්‌ස චත්‌තාරි ඣානානි අබ්‍යාකතතො වවත්‌ථෙති – එවං රූපාවචරෙ ධම්‌මෙ කුසලතො වවත්‌ථෙති, අබ්‍යාකතතො වවත්‌ථෙති.
Kathaṃ rūpāvacare dhamme kusalato vavattheti, abyākatato vavattheti? Idhaṭṭhassa cattāri jhānāni kusalato vavattheti, tatrūpapannassa cattāri jhānāni abyākatato vavattheti – evaṃ rūpāvacare dhamme kusalato vavattheti, abyākatato vavattheti.
කථං අරූපාවචරෙ ධම්‌මෙ කුසලතො වවත්‌ථෙති, අබ්‍යාකතතො වවත්‌ථෙති? ඉධට්‌ඨස්‌ස චතස්‌සො අරූපාවචරසමාපත්‌තියො කුසලතො වවත්‌ථෙති, තත්‍රූපපන්‌නස්‌ස චතස්‌සො අරූපාවචරසමාපත්‌තියො අබ්‍යාකතතො වවත්‌ථෙති – එවං අරූපාවචරෙ ධම්‌මෙ කුසලතො වවත්‌ථෙති, අබ්‍යාකතතො වවත්‌ථෙති.
Kathaṃ arūpāvacare dhamme kusalato vavattheti, abyākatato vavattheti? Idhaṭṭhassa catasso arūpāvacarasamāpattiyo kusalato vavattheti, tatrūpapannassa catasso arūpāvacarasamāpattiyo abyākatato vavattheti – evaṃ arūpāvacare dhamme kusalato vavattheti, abyākatato vavattheti.
කථං අපරියාපන්‌නෙ ධම්‌මෙ කුසලතො වවත්‌ථෙති, අබ්‍යාකතතො වවත්‌ථෙති? චත්‌තාරො අරියමග්‌ගෙ කුසලතො වවත්‌ථෙති, චත්‌තාරි ච සාමඤ්‌ඤඵලානි නිබ්‌බානඤ්‌ච අබ්‍යාකතතො වවත්‌ථෙති – එවං අපරියාපන්‌නෙ ධම්‌මෙ කුසලතො වවත්‌ථෙති, අබ්‍යාකතතො වවත්‌ථෙති. එවං ධම්‌මෙ වවත්‌ථෙති.
Kathaṃ apariyāpanne dhamme kusalato vavattheti, abyākatato vavattheti? Cattāro ariyamagge kusalato vavattheti, cattāri ca sāmaññaphalāni nibbānañca abyākatato vavattheti – evaṃ apariyāpanne dhamme kusalato vavattheti, abyākatato vavattheti. Evaṃ dhamme vavattheti.
නව පාමොජ්‌ජමූලකා ධම්‌මා. අනිච්‌චතො මනසිකරොතො පාමොජ්‌ජං ජායති, පමුදිතස්‌ස පීති ජායති, පීතිමනස්‌ස කායො පස්‌සම්‌භති, පස්‌සද්‌ධකායො සුඛං වෙදෙති, සුඛිනො චිත්‌තං සමාධියති. සමාහිතෙ චිත්‌තෙ යථාභූතං පජානාති පස්‌සති. යථාභූතං ජානං පස්‌සං නිබ්‌බින්‌දති, නිබ්‌බින්‌දං විරජ්‌ජති, විරාගා විමුච්‌චති. දුක්‌ඛතො මනසිකරොතො පාමොජ්‌ජං ජායති…පෙ.… අනත්‌තතො මනසිකරොතො පාමොජ්‌ජං ජායති…පෙ.… විමුච්‌චති.
Nava pāmojjamūlakā dhammā. Aniccato manasikaroto pāmojjaṃ jāyati, pamuditassa pīti jāyati, pītimanassa kāyo passambhati, passaddhakāyo sukhaṃ vedeti, sukhino cittaṃ samādhiyati. Samāhite citte yathābhūtaṃ pajānāti passati. Yathābhūtaṃ jānaṃ passaṃ nibbindati, nibbindaṃ virajjati, virāgā vimuccati. Dukkhato manasikaroto pāmojjaṃ jāyati…pe… anattato manasikaroto pāmojjaṃ jāyati…pe… vimuccati.
රූපං අනිච්‌චතො මනසිකරොතො පාමොජ්‌ජං ජායති…පෙ.… රූපං දුක්‌ඛතො මනසිකරොතො…පෙ.… වෙදනං… සඤ්‌ඤං… සඞ්‌ඛාරෙ… විඤ්‌ඤාණං… චක්‌ඛුං…පෙ.… ජරාමරණං අනිච්‌චතො මනසිකරොතො පාමොජ්‌ජං ජායති…පෙ.… ජරාමරණං දුක්‌ඛතො මනසිකරොතො පාමොජ්‌ජං ජායති…පෙ.… ජරාමරණං අනත්‌තතො මනසිකරොතො පාමොජ්‌ජං ජායති, පමුදිතස්‌ස පීති ජායති, පීතිමනස්‌ස කායො පස්‌සම්‌භති, පස්‌සද්‌ධකායො සුඛං වෙදෙති, සුඛිනො චිත්‌තං සමාධියති. සමාහිතෙ චිත්‌තෙ යථාභූතං පජානාති පස්‌සති. යථාභූතං ජානං පස්‌සං නිබ්‌බින්‌දති, නිබ්‌බින්‌දං විරජ්‌ජති, විරාගා විමුච්‌චති. ඉමෙ නව පාමොජ්‌ජමූලකා ධම්‌මා .
Rūpaṃ aniccato manasikaroto pāmojjaṃ jāyati…pe… rūpaṃ dukkhato manasikaroto…pe… vedanaṃ… saññaṃ… saṅkhāre… viññāṇaṃ… cakkhuṃ…pe… jarāmaraṇaṃ aniccato manasikaroto pāmojjaṃ jāyati…pe… jarāmaraṇaṃ dukkhato manasikaroto pāmojjaṃ jāyati…pe… jarāmaraṇaṃ anattato manasikaroto pāmojjaṃ jāyati, pamuditassa pīti jāyati, pītimanassa kāyo passambhati, passaddhakāyo sukhaṃ vedeti, sukhino cittaṃ samādhiyati. Samāhite citte yathābhūtaṃ pajānāti passati. Yathābhūtaṃ jānaṃ passaṃ nibbindati, nibbindaṃ virajjati, virāgā vimuccati. Ime nava pāmojjamūlakā dhammā .
74. නව යොනිසො මනසිකාරමූලකා ධම්‌මා. අනිච්‌චතො යොනිසො මනසිකරොතො පාමොජ්‌ජං ජායති, පමුදිතස්‌ස පීති ජායති, පීතිමනස්‌ස කායො පස්‌සම්‌භති, පස්‌සද්‌ධකායො සුඛං වෙදෙති, සුඛිනො චිත්‌තං සමාධියති. සමාහිතෙන චිත්‌තෙන ‘‘ඉදං දුක්‌ඛ’’න්‌ති යථාභූතං පජානාති, ‘‘අයං දුක්‌ඛසමුදයො’’ති යථාභූතං පජානාති, ‘‘අයං දුක්‌ඛනිරොධො’’ති යථාභූතං පජානාති, ‘‘අයං දුක්‌ඛනිරොධගාමිනී පටිපදා’’ති යථාභූතං පජානාති. දුක්‌ඛතො යොනිසො මනසිකරොතො පාමොජ්‌ජං ජායති, පමුදිතස්‌ස පීති ජායති, පීතිමනස්‌ස කායො පස්‌සම්‌භති, පස්‌සද්‌ධකායො සුඛං වෙදෙති, සුඛිනො චිත්‌තං සමාධියති. සමාහිතෙන චිත්‌තෙන ‘‘ඉදං දුක්‌ඛ’’න්‌ති යථාභූතං පජානාති, ‘‘අයං දුක්‌ඛසමුදයො’’ති යථාභූතං පජානාති, ‘‘අයං දුක්‌ඛනිරොධො’’ති යථාභූතං පජානාති, ‘‘අයං දුක්‌ඛනිරොධගාමිනී පටිපදා’’ති යථාභූතං පජානාති. අනත්‌තතො යොනිසො මනසිකරොතො පාමොජ්‌ජං ජායති…පෙ.….
74. Nava yoniso manasikāramūlakā dhammā. Aniccato yoniso manasikaroto pāmojjaṃ jāyati, pamuditassa pīti jāyati, pītimanassa kāyo passambhati, passaddhakāyo sukhaṃ vedeti, sukhino cittaṃ samādhiyati. Samāhitena cittena ‘‘idaṃ dukkha’’nti yathābhūtaṃ pajānāti, ‘‘ayaṃ dukkhasamudayo’’ti yathābhūtaṃ pajānāti, ‘‘ayaṃ dukkhanirodho’’ti yathābhūtaṃ pajānāti, ‘‘ayaṃ dukkhanirodhagāminī paṭipadā’’ti yathābhūtaṃ pajānāti. Dukkhato yoniso manasikaroto pāmojjaṃ jāyati, pamuditassa pīti jāyati, pītimanassa kāyo passambhati, passaddhakāyo sukhaṃ vedeti, sukhino cittaṃ samādhiyati. Samāhitena cittena ‘‘idaṃ dukkha’’nti yathābhūtaṃ pajānāti, ‘‘ayaṃ dukkhasamudayo’’ti yathābhūtaṃ pajānāti, ‘‘ayaṃ dukkhanirodho’’ti yathābhūtaṃ pajānāti, ‘‘ayaṃ dukkhanirodhagāminī paṭipadā’’ti yathābhūtaṃ pajānāti. Anattato yoniso manasikaroto pāmojjaṃ jāyati…pe….
රූපං අනිච්‌චතො යොනිසො මනසිකරොතො පාමොජ්‌ජං ජායති…පෙ.… රූපං දුක්‌ඛතො යොනිසො මනසිකරොතො පාමොජ්‌ජං ජායති…පෙ.… රූපං අනත්‌තතො යොනිසො මනසිකරොතො පාමොජ්‌ජං ජායති…පෙ.… වෙදනං… සඤ්‌ඤං… සඞ්‌ඛාරෙ… විඤ්‌ඤාණං… චක්‌ඛුං…පෙ.… ජරාමරණං අනිච්‌චතො යොනිසො මනසිකරොතො පාමොජ්‌ජං ජායති…පෙ.… ජරාමරණං දුක්‌ඛතො යොනිසො මනසිකරොතො පාමොජ්‌ජං ජායති…පෙ.… ජරාමරණං අනත්‌තතො යොනිසො මනසිකරොතො පාමොජ්‌ජං ජායති, පමුදිතස්‌ස පීති ජායති, පීතිමනස්‌ස කායො පස්‌සම්‌භති, පස්‌සද්‌ධකායො සුඛං වෙදෙති, සුඛිනො චිත්‌තං සමාධියති. සමාහිතෙන චිත්‌තෙන ‘‘ඉදං දුක්‌ඛ’’න්‌ති යථාභූතං පජානාති, ‘‘අයං දුක්‌ඛසමුදයො’’ති යථාභූතං පජානාති, ‘‘අයං දුක්‌ඛනිරොධො’’ති යථාභූතං පජානාති, ‘‘අයං දුක්‌ඛනිරොධගාමිනී පටිපදා’’ති යථාභූතං පජානාති. ඉමෙ නව යොනිසො මනසිකාරමූලකා ධම්‌මා.
Rūpaṃ aniccato yoniso manasikaroto pāmojjaṃ jāyati…pe… rūpaṃ dukkhato yoniso manasikaroto pāmojjaṃ jāyati…pe… rūpaṃ anattato yoniso manasikaroto pāmojjaṃ jāyati…pe… vedanaṃ… saññaṃ… saṅkhāre… viññāṇaṃ… cakkhuṃ…pe… jarāmaraṇaṃ aniccato yoniso manasikaroto pāmojjaṃ jāyati…pe… jarāmaraṇaṃ dukkhato yoniso manasikaroto pāmojjaṃ jāyati…pe… jarāmaraṇaṃ anattato yoniso manasikaroto pāmojjaṃ jāyati, pamuditassa pīti jāyati, pītimanassa kāyo passambhati, passaddhakāyo sukhaṃ vedeti, sukhino cittaṃ samādhiyati. Samāhitena cittena ‘‘idaṃ dukkha’’nti yathābhūtaṃ pajānāti, ‘‘ayaṃ dukkhasamudayo’’ti yathābhūtaṃ pajānāti, ‘‘ayaṃ dukkhanirodho’’ti yathābhūtaṃ pajānāti, ‘‘ayaṃ dukkhanirodhagāminī paṭipadā’’ti yathābhūtaṃ pajānāti. Ime nava yoniso manasikāramūlakā dhammā.
නව නානත්‌තා – ධාතුනානත්‌තං පටිච්‌ච උප්‌පජ්‌ජති ඵස්‌සනානත්‌තං, ඵස්‌සනානත්‌තං පටිච්‌ච උප්‌පජ්‌ජති වෙදනානානත්‌තං, වෙදනානානත්‌තං පටිච්‌ච උප්‌පජ්‌ජති සඤ්‌ඤානානත්‌තං, සඤ්‌ඤානානත්‌තං පටිච්‌ච උප්‌පජ්‌ජති සඞ්‌කප්‌පනානත්‌තං, සඞ්‌කප්‌පනානත්‌තං පටිච්‌ච උප්‌පජ්‌ජති ඡන්‌දනානත්‌තං, ඡන්‌දනානත්‌තං පටිච්‌ච උප්‌පජ්‌ජති පරිළාහනානත්‌තං, පරිළාහනානත්‌තං පටිච්‌ච උප්‌පජ්‌ජති පරියෙසනානානත්‌තං, පරියෙසනානානත්‌තං පටිච්‌ච උප්‌පජ්‌ජති ලාභනානත්‌තං – ඉමෙ නව නානත්‌තා. තං ඤාතට්‌ඨෙන ඤාණං, පජානනට්‌ඨෙන පඤ්‌ඤා. තෙන වුච්‌චති – ‘‘නවධම්‌මවවත්‌ථානෙ පඤ්‌ඤා ධම්‌මනානත්‌තෙ ඤාණං’’.
Nava nānattā – dhātunānattaṃ paṭicca uppajjati phassanānattaṃ, phassanānattaṃ paṭicca uppajjati vedanānānattaṃ, vedanānānattaṃ paṭicca uppajjati saññānānattaṃ, saññānānattaṃ paṭicca uppajjati saṅkappanānattaṃ, saṅkappanānattaṃ paṭicca uppajjati chandanānattaṃ, chandanānattaṃ paṭicca uppajjati pariḷāhanānattaṃ, pariḷāhanānattaṃ paṭicca uppajjati pariyesanānānattaṃ, pariyesanānānattaṃ paṭicca uppajjati lābhanānattaṃ – ime nava nānattā. Taṃ ñātaṭṭhena ñāṇaṃ, pajānanaṭṭhena paññā. Tena vuccati – ‘‘navadhammavavatthāne paññā dhammanānatte ñāṇaṃ’’.
ධම්‌මනානත්‌තඤාණනිද්‌දෙසො එකූනවීසතිමො.
Dhammanānattañāṇaniddeso ekūnavīsatimo.
Related texts:
අට්‌ඨකථා • Aṭṭhakathā / සුත්‌තපිටක (අට්‌ඨකථා) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / ඛුද්‌දකනිකාය (අට්‌ඨකථා) • Khuddakanikāya (aṭṭhakathā) / පටිසම්‌භිදාමග්‌ග-අට්‌ඨකථා • Paṭisambhidāmagga-aṭṭhakathā / 19. ධම්‌මනානත්‌තඤාණනිද්‌දෙසවණ්‌ණනා • 19. Dhammanānattañāṇaniddesavaṇṇanā
