| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / अङ्गुत्तरनिकाय • Aṅguttaranikāya |
४. धम्मञ्ञूसुत्तं
4. Dhammaññūsuttaṃ
६८. ‘‘सत्तहि, भिक्खवे, धम्मेहि समन्नागतो भिक्खु आहुनेय्यो होति …पे॰… अनुत्तरं पुञ्ञक्खेत्तं लोकस्स। कतमेहि सत्तहि? इध, भिक्खवे, भिक्खु धम्मञ्ञू च होति अत्थञ्ञू च अत्तञ्ञू च मत्तञ्ञू च कालञ्ञू च परिसञ्ञू च पुग्गलपरोपरञ्ञू च।
68. ‘‘Sattahi, bhikkhave, dhammehi samannāgato bhikkhu āhuneyyo hoti …pe… anuttaraṃ puññakkhettaṃ lokassa. Katamehi sattahi? Idha, bhikkhave, bhikkhu dhammaññū ca hoti atthaññū ca attaññū ca mattaññū ca kālaññū ca parisaññū ca puggalaparoparaññū ca.
‘‘कथञ्च, भिक्खवे, भिक्खु धम्मञ्ञू होति? इध, भिक्खवे, भिक्खु धम्मं जानाति – सुत्तं गेय्यं वेय्याकरणं गाथं उदानं इतिवुत्तकं जातकं अब्भुतधम्मं वेदल्लं। नो चे, भिक्खवे, भिक्खु धम्मं जानेय्य – सुत्तं गेय्यं…पे॰… अब्भुतधम्मं वेदल्लं, नयिध ‘धम्मञ्ञू’ति वुच्चेय्य। यस्मा च खो, भिक्खवे, भिक्खु धम्मं जानाति – सुत्तं गेय्यं…पे॰… अब्भुतधम्मं वेदल्लं, तस्मा ‘धम्मञ्ञू’ति वुच्चति। इति धम्मञ्ञू।
‘‘Kathañca, bhikkhave, bhikkhu dhammaññū hoti? Idha, bhikkhave, bhikkhu dhammaṃ jānāti – suttaṃ geyyaṃ veyyākaraṇaṃ gāthaṃ udānaṃ itivuttakaṃ jātakaṃ abbhutadhammaṃ vedallaṃ. No ce, bhikkhave, bhikkhu dhammaṃ jāneyya – suttaṃ geyyaṃ…pe… abbhutadhammaṃ vedallaṃ, nayidha ‘dhammaññū’ti vucceyya. Yasmā ca kho, bhikkhave, bhikkhu dhammaṃ jānāti – suttaṃ geyyaṃ…pe… abbhutadhammaṃ vedallaṃ, tasmā ‘dhammaññū’ti vuccati. Iti dhammaññū.
‘‘अत्थञ्ञू च कथं होति? इध, भिक्खवे, भिक्खु तस्स तस्सेव भासितस्स अत्थं जानाति – ‘अयं इमस्स भासितस्स अत्थो, अयं इमस्स भासितस्स अत्थो’ति। नो चे, भिक्खवे, भिक्खु तस्स तस्सेव भासितस्स अत्थं जानेय्य – ‘अयं इमस्स भासितस्स अत्थो, अयं इमस्स भासितस्स अत्थो’ति, नयिध ‘अत्थञ्ञू’ति वुच्चेय्य। यस्मा च खो, भिक्खवे, भिक्खु तस्स तस्सेव भासितस्स अत्थं जानाति – ‘अयं इमस्स भासितस्स अत्थो, अयं इमस्स भासितस्स अत्थो’ति, तस्मा ‘अत्थञ्ञू’ति वुच्चति। इति धम्मञ्ञू, अत्थञ्ञू।
‘‘Atthaññū ca kathaṃ hoti? Idha, bhikkhave, bhikkhu tassa tasseva bhāsitassa atthaṃ jānāti – ‘ayaṃ imassa bhāsitassa attho, ayaṃ imassa bhāsitassa attho’ti. No ce, bhikkhave, bhikkhu tassa tasseva bhāsitassa atthaṃ jāneyya – ‘ayaṃ imassa bhāsitassa attho, ayaṃ imassa bhāsitassa attho’ti, nayidha ‘atthaññū’ti vucceyya. Yasmā ca kho, bhikkhave, bhikkhu tassa tasseva bhāsitassa atthaṃ jānāti – ‘ayaṃ imassa bhāsitassa attho, ayaṃ imassa bhāsitassa attho’ti, tasmā ‘atthaññū’ti vuccati. Iti dhammaññū, atthaññū.
‘‘अत्तञ्ञू च कथं होति? इध, भिक्खवे, भिक्खु अत्तानं जानाति – ‘एत्तकोम्हि सद्धाय सीलेन सुतेन चागेन पञ्ञाय पटिभानेना’ति। नो चे, भिक्खवे, भिक्खु अत्तानं जानेय्य – ‘एत्तकोम्हि सद्धाय सीलेन सुतेन चागेन पञ्ञाय पटिभानेना’ति, नयिध ‘अत्तञ्ञू’ति वुच्चेय्य। यस्मा च, भिक्खवे , भिक्खु अत्तानं जानाति – ‘एत्तकोम्हि सद्धाय सीलेन सुतेन चागेन पञ्ञाय पटिभानेना’ति, तस्मा ‘अत्तञ्ञू’ति वुच्चति। इति धम्मञ्ञू, अत्थञ्ञू, अत्तञ्ञू।
‘‘Attaññū ca kathaṃ hoti? Idha, bhikkhave, bhikkhu attānaṃ jānāti – ‘ettakomhi saddhāya sīlena sutena cāgena paññāya paṭibhānenā’ti. No ce, bhikkhave, bhikkhu attānaṃ jāneyya – ‘ettakomhi saddhāya sīlena sutena cāgena paññāya paṭibhānenā’ti, nayidha ‘attaññū’ti vucceyya. Yasmā ca, bhikkhave , bhikkhu attānaṃ jānāti – ‘ettakomhi saddhāya sīlena sutena cāgena paññāya paṭibhānenā’ti, tasmā ‘attaññū’ti vuccati. Iti dhammaññū, atthaññū, attaññū.
‘‘मत्तञ्ञू च कथं होति? इध, भिक्खवे, भिक्खु मत्तं जानाति चीवरपिण्डपातसेनासनगिलानप्पच्चयभेसज्जपरिक्खारानं पटिग्गहणाय। नो चे, भिक्खवे, भिक्खु मत्तं जानेय्य चीवरपिण्डपातसेनासनगिलानप्पच्चयभेसज्जपरिक्खारानं पटिग्गहणाय, नयिध ‘मत्तञ्ञू’ति वुच्चेय्य। यस्मा च खो, भिक्खवे, भिक्खु मत्तं जानाति चीवरपिण्डपातसेनासनगिलानप्पच्चयभेसज्जपरिक्खारानं पटिग्गहणाय, तस्मा ‘मत्तञ्ञू’ति वुच्चति। इति धम्मञ्ञू, अत्थञ्ञू, अत्तञ्ञू, मत्तञ्ञू।
‘‘Mattaññū ca kathaṃ hoti? Idha, bhikkhave, bhikkhu mattaṃ jānāti cīvarapiṇḍapātasenāsanagilānappaccayabhesajjaparikkhārānaṃ paṭiggahaṇāya. No ce, bhikkhave, bhikkhu mattaṃ jāneyya cīvarapiṇḍapātasenāsanagilānappaccayabhesajjaparikkhārānaṃ paṭiggahaṇāya, nayidha ‘mattaññū’ti vucceyya. Yasmā ca kho, bhikkhave, bhikkhu mattaṃ jānāti cīvarapiṇḍapātasenāsanagilānappaccayabhesajjaparikkhārānaṃ paṭiggahaṇāya, tasmā ‘mattaññū’ti vuccati. Iti dhammaññū, atthaññū, attaññū, mattaññū.
‘‘कालञ्ञू च कथं होति? इध, भिक्खवे, भिक्खु, कालं जानाति – ‘अयं कालो उद्देसस्स, अयं कालो परिपुच्छाय, अयं कालो योगस्स, अयं कालो पटिसल्लानस्सा’ति। नो चे, भिक्खवे, भिक्खु कालं जानेय्य – ‘अयं कालो उद्देसस्स, अयं कालो परिपुच्छाय, अयं कालो योगस्स, अयं कालो पटिसल्लानस्सा’ति, नयिध ‘कालञ्ञू’ति वुच्चेय्य। यस्मा च खो, भिक्खवे, भिक्खु कालं जानाति – ‘अयं कालो उद्देसस्स, अयं कालो परिपुच्छाय, अयं कालो योगस्स, अयं कालो पटिसल्लानस्सा’ति, तस्मा ‘कालञ्ञू’ति वुच्चति। इति धम्मञ्ञू, अत्थञ्ञू, अत्तञ्ञू, मत्तञ्ञू, कालञ्ञू।
‘‘Kālaññū ca kathaṃ hoti? Idha, bhikkhave, bhikkhu, kālaṃ jānāti – ‘ayaṃ kālo uddesassa, ayaṃ kālo paripucchāya, ayaṃ kālo yogassa, ayaṃ kālo paṭisallānassā’ti. No ce, bhikkhave, bhikkhu kālaṃ jāneyya – ‘ayaṃ kālo uddesassa, ayaṃ kālo paripucchāya, ayaṃ kālo yogassa, ayaṃ kālo paṭisallānassā’ti, nayidha ‘kālaññū’ti vucceyya. Yasmā ca kho, bhikkhave, bhikkhu kālaṃ jānāti – ‘ayaṃ kālo uddesassa, ayaṃ kālo paripucchāya, ayaṃ kālo yogassa, ayaṃ kālo paṭisallānassā’ti, tasmā ‘kālaññū’ti vuccati. Iti dhammaññū, atthaññū, attaññū, mattaññū, kālaññū.
‘‘परिसञ्ञू च कथं होति? इध, भिक्खवे, भिक्खु परिसं जानाति – ‘अयं खत्तियपरिसा, अयं ब्राह्मणपरिसा, अयं गहपतिपरिसा, अयं समणपरिसा। तत्थ एवं उपसङ्कमितब्बं, एवं ठातब्बं , एवं कत्तब्बं, एवं निसीदितब्बं, एवं भासितब्बं, एवं तुण्ही भवितब्ब’न्ति। नो चे, भिक्खवे, भिक्खु परिसं जानेय्य – ‘अयं खत्तियपरिसा…पे॰… एवं तुण्ही भवितब्ब’न्ति, नयिध ‘परिसञ्ञू’ति वुच्चेय्य। यस्मा च खो, भिक्खवे, भिक्खु परिसं जानाति – ‘अयं खत्तियपरिसा, अयं ब्राह्मणपरिसा, अयं गहपतिपरिसा, अयं समणपरिसा । तत्थ एवं उपसङ्कमितब्बं, एवं ठातब्बं, एवं कत्तब्बं, एवं निसीदितब्बं, एवं भासितब्बं, एवं तुण्ही भवितब्ब’न्ति, तस्मा ‘परिसञ्ञू’ति वुच्चति। इति धम्मञ्ञू, अत्थञ्ञू, अत्तञ्ञू, मत्तञ्ञू, कालञ्ञू, परिसञ्ञू।
‘‘Parisaññū ca kathaṃ hoti? Idha, bhikkhave, bhikkhu parisaṃ jānāti – ‘ayaṃ khattiyaparisā, ayaṃ brāhmaṇaparisā, ayaṃ gahapatiparisā, ayaṃ samaṇaparisā. Tattha evaṃ upasaṅkamitabbaṃ, evaṃ ṭhātabbaṃ , evaṃ kattabbaṃ, evaṃ nisīditabbaṃ, evaṃ bhāsitabbaṃ, evaṃ tuṇhī bhavitabba’nti. No ce, bhikkhave, bhikkhu parisaṃ jāneyya – ‘ayaṃ khattiyaparisā…pe… evaṃ tuṇhī bhavitabba’nti, nayidha ‘parisaññū’ti vucceyya. Yasmā ca kho, bhikkhave, bhikkhu parisaṃ jānāti – ‘ayaṃ khattiyaparisā, ayaṃ brāhmaṇaparisā, ayaṃ gahapatiparisā, ayaṃ samaṇaparisā . Tattha evaṃ upasaṅkamitabbaṃ, evaṃ ṭhātabbaṃ, evaṃ kattabbaṃ, evaṃ nisīditabbaṃ, evaṃ bhāsitabbaṃ, evaṃ tuṇhī bhavitabba’nti, tasmā ‘parisaññū’ti vuccati. Iti dhammaññū, atthaññū, attaññū, mattaññū, kālaññū, parisaññū.
‘‘पुग्गलपरोपरञ्ञू च कथं होति? इध, भिक्खवे, भिक्खुनो 1 द्वयेन पुग्गला विदिता होन्ति। द्वे पुग्गला – एको अरियानं दस्सनकामो, एको अरियानं न दस्सनकामो। य्वायं पुग्गलो अरियानं न दस्सनकामो , एवं सो तेनङ्गेन गारय्हो। य्वायं पुग्गलो अरियानं दस्सनकामो, एवं सो तेनङ्गेन पासंसो।
‘‘Puggalaparoparaññū ca kathaṃ hoti? Idha, bhikkhave, bhikkhuno 2 dvayena puggalā viditā honti. Dve puggalā – eko ariyānaṃ dassanakāmo, eko ariyānaṃ na dassanakāmo. Yvāyaṃ puggalo ariyānaṃ na dassanakāmo , evaṃ so tenaṅgena gārayho. Yvāyaṃ puggalo ariyānaṃ dassanakāmo, evaṃ so tenaṅgena pāsaṃso.
‘‘द्वे पुग्गला अरियानं दस्सनकामा – एको सद्धम्मं सोतुकामो, एको सद्धम्मं न सोतुकामो। य्वायं पुग्गलो सद्धम्मं न सोतुकामो, एवं सो तेनङ्गेन गारय्हो। य्वायं पुग्गलो सद्धम्मं सोतुकामो, एवं सो तेनङ्गेन पासंसो।
‘‘Dve puggalā ariyānaṃ dassanakāmā – eko saddhammaṃ sotukāmo, eko saddhammaṃ na sotukāmo. Yvāyaṃ puggalo saddhammaṃ na sotukāmo, evaṃ so tenaṅgena gārayho. Yvāyaṃ puggalo saddhammaṃ sotukāmo, evaṃ so tenaṅgena pāsaṃso.
‘‘द्वे पुग्गला सद्धम्मं सोतुकामा – एको ओहितसोतो धम्मं सुणाति, एको अनोहितसोतो धम्मं सुणाति। य्वायं पुग्गलो अनोहितसोतो धम्मं सुणाति, एवं सो तेनङ्गेन गारय्हो। य्वायं पुग्गलो ओहितसोतो धम्मं सुणाति, एवं सो तेनङ्गेन पासंसो।
‘‘Dve puggalā saddhammaṃ sotukāmā – eko ohitasoto dhammaṃ suṇāti, eko anohitasoto dhammaṃ suṇāti. Yvāyaṃ puggalo anohitasoto dhammaṃ suṇāti, evaṃ so tenaṅgena gārayho. Yvāyaṃ puggalo ohitasoto dhammaṃ suṇāti, evaṃ so tenaṅgena pāsaṃso.
‘‘द्वे पुग्गला ओहितसोता धम्मं सुणन्ति 3 – एको सुत्वा धम्मं धारेति, एको सुत्वा धम्मं न धारेति। य्वायं पुग्गलो सुत्वा न धम्मं धारेति, एवं सो तेनङ्गेन गारय्हो। य्वायं पुग्गलो सुत्वा धम्मं धारेति, एवं सो तेनङ्गेन पासंसो।
‘‘Dve puggalā ohitasotā dhammaṃ suṇanti 4 – eko sutvā dhammaṃ dhāreti, eko sutvā dhammaṃ na dhāreti. Yvāyaṃ puggalo sutvā na dhammaṃ dhāreti, evaṃ so tenaṅgena gārayho. Yvāyaṃ puggalo sutvā dhammaṃ dhāreti, evaṃ so tenaṅgena pāsaṃso.
‘‘द्वे पुग्गला सुत्वा धम्मं धारेन्ति 5 – एको धातानं 6 धम्मानं अत्थं उपपरिक्खति, एको धातानं धम्मानं अत्थं न उपपरिक्खति। य्वायं पुग्गलो धातानं धम्मानं अत्थं न उपपरिक्खति, एवं सो तेनङ्गेन गारय्हो। य्वायं पुग्गलो धातानं धम्मानं अत्थं उपपरिक्खति, एवं सो तेनङ्गेन पासंसो।
‘‘Dve puggalā sutvā dhammaṃ dhārenti 7 – eko dhātānaṃ 8 dhammānaṃ atthaṃ upaparikkhati, eko dhātānaṃ dhammānaṃ atthaṃ na upaparikkhati. Yvāyaṃ puggalo dhātānaṃ dhammānaṃ atthaṃ na upaparikkhati, evaṃ so tenaṅgena gārayho. Yvāyaṃ puggalo dhātānaṃ dhammānaṃ atthaṃ upaparikkhati, evaṃ so tenaṅgena pāsaṃso.
‘‘द्वे पुग्गला धातानं धम्मानं अत्थं उपपरिक्खन्ति 9 – एको अत्थमञ्ञाय धम्ममञ्ञाय धम्मानुधम्मप्पटिपन्नो, एको अत्थमञ्ञाय धम्ममञ्ञाय न धम्मानुधम्मप्पटिपन्नो। य्वायं पुग्गलो अत्थमञ्ञाय धम्ममञ्ञाय न धम्मानुधम्मप्पटिपन्नो, एवं सो तेनङ्गेन गारय्हो। य्वायं पुग्गलो अत्थमञ्ञाय धम्ममञ्ञाय धम्मानुधम्मप्पटिपन्नो, एवं सो तेनङ्गेन पासंसो।
‘‘Dve puggalā dhātānaṃ dhammānaṃ atthaṃ upaparikkhanti 10 – eko atthamaññāya dhammamaññāya dhammānudhammappaṭipanno, eko atthamaññāya dhammamaññāya na dhammānudhammappaṭipanno. Yvāyaṃ puggalo atthamaññāya dhammamaññāya na dhammānudhammappaṭipanno, evaṃ so tenaṅgena gārayho. Yvāyaṃ puggalo atthamaññāya dhammamaññāya dhammānudhammappaṭipanno, evaṃ so tenaṅgena pāsaṃso.
‘‘द्वे पुग्गला अत्थमञ्ञाय धम्ममञ्ञाय धम्मानुधम्मप्पटिपन्ना – एको अत्तहिताय पटिपन्नो नो परहिताय, एको अत्तहिताय च पटिपन्नो परहिताय च। य्वायं पुग्गलो अत्तहिताय पटिपन्नो नो परहिताय, एवं सो तेनङ्गेन गारय्हो। य्वायं पुग्गलो अत्थहिताय च पटिपन्नो परहिताय च, एवं सो तेनङ्गेन पासंसो। एवं खो, भिक्खवे, भिक्खुनो 11 द्वयेन पुग्गला विदिता होन्ति। एवं, भिक्खवे, भिक्खु पुग्गलपरोपरञ्ञू होति। ‘‘इमेहि खो, भिक्खवे, सत्तहि धम्मेहि समन्नागतो भिक्खु आहुनेय्यो होति पाहुनेय्यो…पे॰… अनुत्तरं पुञ्ञक्खेत्तं लोकस्सा’’ति। चतुत्थं।
‘‘Dve puggalā atthamaññāya dhammamaññāya dhammānudhammappaṭipannā – eko attahitāya paṭipanno no parahitāya, eko attahitāya ca paṭipanno parahitāya ca. Yvāyaṃ puggalo attahitāya paṭipanno no parahitāya, evaṃ so tenaṅgena gārayho. Yvāyaṃ puggalo atthahitāya ca paṭipanno parahitāya ca, evaṃ so tenaṅgena pāsaṃso. Evaṃ kho, bhikkhave, bhikkhuno 12 dvayena puggalā viditā honti. Evaṃ, bhikkhave, bhikkhu puggalaparoparaññū hoti. ‘‘Imehi kho, bhikkhave, sattahi dhammehi samannāgato bhikkhu āhuneyyo hoti pāhuneyyo…pe… anuttaraṃ puññakkhettaṃ lokassā’’ti. Catutthaṃ.
Footnotes:
Related texts:
अट्ठकथा • Aṭṭhakathā / सुत्तपिटक (अट्ठकथा) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / अङ्गुत्तरनिकाय (अट्ठकथा) • Aṅguttaranikāya (aṭṭhakathā) / ४. धम्मञ्ञूसुत्तवण्णना • 4. Dhammaññūsuttavaṇṇanā
टीका • Tīkā / सुत्तपिटक (टीका) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / अङ्गुत्तरनिकाय (टीका) • Aṅguttaranikāya (ṭīkā) / ४. धम्मञ्ञूसुत्तवण्णना • 4. Dhammaññūsuttavaṇṇanā
