Library / Tipiṭaka / තිපිටක • Tipiṭaka / අඞ්ගුත්තරනිකාය • Aṅguttaranikāya |
4. ධම්මඤ්ඤූසුත්තං
4. Dhammaññūsuttaṃ
68. ‘‘සත්තහි, භික්ඛවෙ, ධම්මෙහි සමන්නාගතො භික්ඛු ආහුනෙය්යො හොති …පෙ.… අනුත්තරං පුඤ්ඤක්ඛෙත්තං ලොකස්ස. කතමෙහි සත්තහි? ඉධ, භික්ඛවෙ, භික්ඛු ධම්මඤ්ඤූ ච හොති අත්ථඤ්ඤූ ච අත්තඤ්ඤූ ච මත්තඤ්ඤූ ච කාලඤ්ඤූ ච පරිසඤ්ඤූ ච පුග්ගලපරොපරඤ්ඤූ ච.
68. ‘‘Sattahi, bhikkhave, dhammehi samannāgato bhikkhu āhuneyyo hoti …pe… anuttaraṃ puññakkhettaṃ lokassa. Katamehi sattahi? Idha, bhikkhave, bhikkhu dhammaññū ca hoti atthaññū ca attaññū ca mattaññū ca kālaññū ca parisaññū ca puggalaparoparaññū ca.
‘‘කථඤ්ච, භික්ඛවෙ, භික්ඛු ධම්මඤ්ඤූ හොති? ඉධ, භික්ඛවෙ, භික්ඛු ධම්මං ජානාති – සුත්තං ගෙය්යං වෙය්යාකරණං ගාථං උදානං ඉතිවුත්තකං ජාතකං අබ්භුතධම්මං වෙදල්ලං. නො චෙ, භික්ඛවෙ, භික්ඛු ධම්මං ජානෙය්ය – සුත්තං ගෙය්යං…පෙ.… අබ්භුතධම්මං වෙදල්ලං, නයිධ ‘ධම්මඤ්ඤූ’ති වුච්චෙය්ය. යස්මා ච ඛො, භික්ඛවෙ, භික්ඛු ධම්මං ජානාති – සුත්තං ගෙය්යං…පෙ.… අබ්භුතධම්මං වෙදල්ලං, තස්මා ‘ධම්මඤ්ඤූ’ති වුච්චති. ඉති ධම්මඤ්ඤූ.
‘‘Kathañca, bhikkhave, bhikkhu dhammaññū hoti? Idha, bhikkhave, bhikkhu dhammaṃ jānāti – suttaṃ geyyaṃ veyyākaraṇaṃ gāthaṃ udānaṃ itivuttakaṃ jātakaṃ abbhutadhammaṃ vedallaṃ. No ce, bhikkhave, bhikkhu dhammaṃ jāneyya – suttaṃ geyyaṃ…pe… abbhutadhammaṃ vedallaṃ, nayidha ‘dhammaññū’ti vucceyya. Yasmā ca kho, bhikkhave, bhikkhu dhammaṃ jānāti – suttaṃ geyyaṃ…pe… abbhutadhammaṃ vedallaṃ, tasmā ‘dhammaññū’ti vuccati. Iti dhammaññū.
‘‘අත්ථඤ්ඤූ ච කථං හොති? ඉධ, භික්ඛවෙ, භික්ඛු තස්ස තස්සෙව භාසිතස්ස අත්ථං ජානාති – ‘අයං ඉමස්ස භාසිතස්ස අත්ථො, අයං ඉමස්ස භාසිතස්ස අත්ථො’ති. නො චෙ, භික්ඛවෙ, භික්ඛු තස්ස තස්සෙව භාසිතස්ස අත්ථං ජානෙය්ය – ‘අයං ඉමස්ස භාසිතස්ස අත්ථො, අයං ඉමස්ස භාසිතස්ස අත්ථො’ති, නයිධ ‘අත්ථඤ්ඤූ’ති වුච්චෙය්ය. යස්මා ච ඛො, භික්ඛවෙ, භික්ඛු තස්ස තස්සෙව භාසිතස්ස අත්ථං ජානාති – ‘අයං ඉමස්ස භාසිතස්ස අත්ථො, අයං ඉමස්ස භාසිතස්ස අත්ථො’ති, තස්මා ‘අත්ථඤ්ඤූ’ති වුච්චති. ඉති ධම්මඤ්ඤූ, අත්ථඤ්ඤූ.
‘‘Atthaññū ca kathaṃ hoti? Idha, bhikkhave, bhikkhu tassa tasseva bhāsitassa atthaṃ jānāti – ‘ayaṃ imassa bhāsitassa attho, ayaṃ imassa bhāsitassa attho’ti. No ce, bhikkhave, bhikkhu tassa tasseva bhāsitassa atthaṃ jāneyya – ‘ayaṃ imassa bhāsitassa attho, ayaṃ imassa bhāsitassa attho’ti, nayidha ‘atthaññū’ti vucceyya. Yasmā ca kho, bhikkhave, bhikkhu tassa tasseva bhāsitassa atthaṃ jānāti – ‘ayaṃ imassa bhāsitassa attho, ayaṃ imassa bhāsitassa attho’ti, tasmā ‘atthaññū’ti vuccati. Iti dhammaññū, atthaññū.
‘‘අත්තඤ්ඤූ ච කථං හොති? ඉධ, භික්ඛවෙ, භික්ඛු අත්තානං ජානාති – ‘එත්තකොම්හි සද්ධාය සීලෙන සුතෙන චාගෙන පඤ්ඤාය පටිභානෙනා’ති. නො චෙ, භික්ඛවෙ, භික්ඛු අත්තානං ජානෙය්ය – ‘එත්තකොම්හි සද්ධාය සීලෙන සුතෙන චාගෙන පඤ්ඤාය පටිභානෙනා’ති, නයිධ ‘අත්තඤ්ඤූ’ති වුච්චෙය්ය. යස්මා ච, භික්ඛවෙ , භික්ඛු අත්තානං ජානාති – ‘එත්තකොම්හි සද්ධාය සීලෙන සුතෙන චාගෙන පඤ්ඤාය පටිභානෙනා’ති, තස්මා ‘අත්තඤ්ඤූ’ති වුච්චති. ඉති ධම්මඤ්ඤූ, අත්ථඤ්ඤූ, අත්තඤ්ඤූ.
‘‘Attaññū ca kathaṃ hoti? Idha, bhikkhave, bhikkhu attānaṃ jānāti – ‘ettakomhi saddhāya sīlena sutena cāgena paññāya paṭibhānenā’ti. No ce, bhikkhave, bhikkhu attānaṃ jāneyya – ‘ettakomhi saddhāya sīlena sutena cāgena paññāya paṭibhānenā’ti, nayidha ‘attaññū’ti vucceyya. Yasmā ca, bhikkhave , bhikkhu attānaṃ jānāti – ‘ettakomhi saddhāya sīlena sutena cāgena paññāya paṭibhānenā’ti, tasmā ‘attaññū’ti vuccati. Iti dhammaññū, atthaññū, attaññū.
‘‘මත්තඤ්ඤූ ච කථං හොති? ඉධ, භික්ඛවෙ, භික්ඛු මත්තං ජානාති චීවරපිණ්ඩපාතසෙනාසනගිලානප්පච්චයභෙසජ්ජපරික්ඛාරානං පටිග්ගහණාය. නො චෙ, භික්ඛවෙ, භික්ඛු මත්තං ජානෙය්ය චීවරපිණ්ඩපාතසෙනාසනගිලානප්පච්චයභෙසජ්ජපරික්ඛාරානං පටිග්ගහණාය, නයිධ ‘මත්තඤ්ඤූ’ති වුච්චෙය්ය. යස්මා ච ඛො, භික්ඛවෙ, භික්ඛු මත්තං ජානාති චීවරපිණ්ඩපාතසෙනාසනගිලානප්පච්චයභෙසජ්ජපරික්ඛාරානං පටිග්ගහණාය, තස්මා ‘මත්තඤ්ඤූ’ති වුච්චති. ඉති ධම්මඤ්ඤූ, අත්ථඤ්ඤූ, අත්තඤ්ඤූ, මත්තඤ්ඤූ.
‘‘Mattaññū ca kathaṃ hoti? Idha, bhikkhave, bhikkhu mattaṃ jānāti cīvarapiṇḍapātasenāsanagilānappaccayabhesajjaparikkhārānaṃ paṭiggahaṇāya. No ce, bhikkhave, bhikkhu mattaṃ jāneyya cīvarapiṇḍapātasenāsanagilānappaccayabhesajjaparikkhārānaṃ paṭiggahaṇāya, nayidha ‘mattaññū’ti vucceyya. Yasmā ca kho, bhikkhave, bhikkhu mattaṃ jānāti cīvarapiṇḍapātasenāsanagilānappaccayabhesajjaparikkhārānaṃ paṭiggahaṇāya, tasmā ‘mattaññū’ti vuccati. Iti dhammaññū, atthaññū, attaññū, mattaññū.
‘‘කාලඤ්ඤූ ච කථං හොති? ඉධ, භික්ඛවෙ, භික්ඛු, කාලං ජානාති – ‘අයං කාලො උද්දෙසස්ස, අයං කාලො පරිපුච්ඡාය, අයං කාලො යොගස්ස, අයං කාලො පටිසල්ලානස්සා’ති. නො චෙ, භික්ඛවෙ, භික්ඛු කාලං ජානෙය්ය – ‘අයං කාලො උද්දෙසස්ස, අයං කාලො පරිපුච්ඡාය, අයං කාලො යොගස්ස, අයං කාලො පටිසල්ලානස්සා’ති, නයිධ ‘කාලඤ්ඤූ’ති වුච්චෙය්ය. යස්මා ච ඛො, භික්ඛවෙ, භික්ඛු කාලං ජානාති – ‘අයං කාලො උද්දෙසස්ස, අයං කාලො පරිපුච්ඡාය, අයං කාලො යොගස්ස, අයං කාලො පටිසල්ලානස්සා’ති, තස්මා ‘කාලඤ්ඤූ’ති වුච්චති. ඉති ධම්මඤ්ඤූ, අත්ථඤ්ඤූ, අත්තඤ්ඤූ, මත්තඤ්ඤූ, කාලඤ්ඤූ.
‘‘Kālaññū ca kathaṃ hoti? Idha, bhikkhave, bhikkhu, kālaṃ jānāti – ‘ayaṃ kālo uddesassa, ayaṃ kālo paripucchāya, ayaṃ kālo yogassa, ayaṃ kālo paṭisallānassā’ti. No ce, bhikkhave, bhikkhu kālaṃ jāneyya – ‘ayaṃ kālo uddesassa, ayaṃ kālo paripucchāya, ayaṃ kālo yogassa, ayaṃ kālo paṭisallānassā’ti, nayidha ‘kālaññū’ti vucceyya. Yasmā ca kho, bhikkhave, bhikkhu kālaṃ jānāti – ‘ayaṃ kālo uddesassa, ayaṃ kālo paripucchāya, ayaṃ kālo yogassa, ayaṃ kālo paṭisallānassā’ti, tasmā ‘kālaññū’ti vuccati. Iti dhammaññū, atthaññū, attaññū, mattaññū, kālaññū.
‘‘පරිසඤ්ඤූ ච කථං හොති? ඉධ, භික්ඛවෙ, භික්ඛු පරිසං ජානාති – ‘අයං ඛත්තියපරිසා, අයං බ්රාහ්මණපරිසා, අයං ගහපතිපරිසා, අයං සමණපරිසා. තත්ථ එවං උපසඞ්කමිතබ්බං, එවං ඨාතබ්බං , එවං කත්තබ්බං, එවං නිසීදිතබ්බං, එවං භාසිතබ්බං, එවං තුණ්හී භවිතබ්බ’න්ති. නො චෙ, භික්ඛවෙ, භික්ඛු පරිසං ජානෙය්ය – ‘අයං ඛත්තියපරිසා…පෙ.… එවං තුණ්හී භවිතබ්බ’න්ති, නයිධ ‘පරිසඤ්ඤූ’ති වුච්චෙය්ය. යස්මා ච ඛො, භික්ඛවෙ, භික්ඛු පරිසං ජානාති – ‘අයං ඛත්තියපරිසා, අයං බ්රාහ්මණපරිසා, අයං ගහපතිපරිසා, අයං සමණපරිසා . තත්ථ එවං උපසඞ්කමිතබ්බං, එවං ඨාතබ්බං, එවං කත්තබ්බං, එවං නිසීදිතබ්බං, එවං භාසිතබ්බං, එවං තුණ්හී භවිතබ්බ’න්ති, තස්මා ‘පරිසඤ්ඤූ’ති වුච්චති. ඉති ධම්මඤ්ඤූ, අත්ථඤ්ඤූ, අත්තඤ්ඤූ, මත්තඤ්ඤූ, කාලඤ්ඤූ, පරිසඤ්ඤූ.
‘‘Parisaññū ca kathaṃ hoti? Idha, bhikkhave, bhikkhu parisaṃ jānāti – ‘ayaṃ khattiyaparisā, ayaṃ brāhmaṇaparisā, ayaṃ gahapatiparisā, ayaṃ samaṇaparisā. Tattha evaṃ upasaṅkamitabbaṃ, evaṃ ṭhātabbaṃ , evaṃ kattabbaṃ, evaṃ nisīditabbaṃ, evaṃ bhāsitabbaṃ, evaṃ tuṇhī bhavitabba’nti. No ce, bhikkhave, bhikkhu parisaṃ jāneyya – ‘ayaṃ khattiyaparisā…pe… evaṃ tuṇhī bhavitabba’nti, nayidha ‘parisaññū’ti vucceyya. Yasmā ca kho, bhikkhave, bhikkhu parisaṃ jānāti – ‘ayaṃ khattiyaparisā, ayaṃ brāhmaṇaparisā, ayaṃ gahapatiparisā, ayaṃ samaṇaparisā . Tattha evaṃ upasaṅkamitabbaṃ, evaṃ ṭhātabbaṃ, evaṃ kattabbaṃ, evaṃ nisīditabbaṃ, evaṃ bhāsitabbaṃ, evaṃ tuṇhī bhavitabba’nti, tasmā ‘parisaññū’ti vuccati. Iti dhammaññū, atthaññū, attaññū, mattaññū, kālaññū, parisaññū.
‘‘පුග්ගලපරොපරඤ්ඤූ ච කථං හොති? ඉධ, භික්ඛවෙ, භික්ඛුනො 1 ද්වයෙන පුග්ගලා විදිතා හොන්ති. ද්වෙ පුග්ගලා – එකො අරියානං දස්සනකාමො, එකො අරියානං න දස්සනකාමො. ය්වායං පුග්ගලො අරියානං න දස්සනකාමො , එවං සො තෙනඞ්ගෙන ගාරය්හො. ය්වායං පුග්ගලො අරියානං දස්සනකාමො, එවං සො තෙනඞ්ගෙන පාසංසො.
‘‘Puggalaparoparaññū ca kathaṃ hoti? Idha, bhikkhave, bhikkhuno 2 dvayena puggalā viditā honti. Dve puggalā – eko ariyānaṃ dassanakāmo, eko ariyānaṃ na dassanakāmo. Yvāyaṃ puggalo ariyānaṃ na dassanakāmo , evaṃ so tenaṅgena gārayho. Yvāyaṃ puggalo ariyānaṃ dassanakāmo, evaṃ so tenaṅgena pāsaṃso.
‘‘ද්වෙ පුග්ගලා අරියානං දස්සනකාමා – එකො සද්ධම්මං සොතුකාමො, එකො සද්ධම්මං න සොතුකාමො. ය්වායං පුග්ගලො සද්ධම්මං න සොතුකාමො, එවං සො තෙනඞ්ගෙන ගාරය්හො. ය්වායං පුග්ගලො සද්ධම්මං සොතුකාමො, එවං සො තෙනඞ්ගෙන පාසංසො.
‘‘Dve puggalā ariyānaṃ dassanakāmā – eko saddhammaṃ sotukāmo, eko saddhammaṃ na sotukāmo. Yvāyaṃ puggalo saddhammaṃ na sotukāmo, evaṃ so tenaṅgena gārayho. Yvāyaṃ puggalo saddhammaṃ sotukāmo, evaṃ so tenaṅgena pāsaṃso.
‘‘ද්වෙ පුග්ගලා සද්ධම්මං සොතුකාමා – එකො ඔහිතසොතො ධම්මං සුණාති, එකො අනොහිතසොතො ධම්මං සුණාති. ය්වායං පුග්ගලො අනොහිතසොතො ධම්මං සුණාති, එවං සො තෙනඞ්ගෙන ගාරය්හො. ය්වායං පුග්ගලො ඔහිතසොතො ධම්මං සුණාති, එවං සො තෙනඞ්ගෙන පාසංසො.
‘‘Dve puggalā saddhammaṃ sotukāmā – eko ohitasoto dhammaṃ suṇāti, eko anohitasoto dhammaṃ suṇāti. Yvāyaṃ puggalo anohitasoto dhammaṃ suṇāti, evaṃ so tenaṅgena gārayho. Yvāyaṃ puggalo ohitasoto dhammaṃ suṇāti, evaṃ so tenaṅgena pāsaṃso.
‘‘ද්වෙ පුග්ගලා ඔහිතසොතා ධම්මං සුණන්ති 3 – එකො සුත්වා ධම්මං ධාරෙති, එකො සුත්වා ධම්මං න ධාරෙති. ය්වායං පුග්ගලො සුත්වා න ධම්මං ධාරෙති, එවං සො තෙනඞ්ගෙන ගාරය්හො. ය්වායං පුග්ගලො සුත්වා ධම්මං ධාරෙති, එවං සො තෙනඞ්ගෙන පාසංසො.
‘‘Dve puggalā ohitasotā dhammaṃ suṇanti 4 – eko sutvā dhammaṃ dhāreti, eko sutvā dhammaṃ na dhāreti. Yvāyaṃ puggalo sutvā na dhammaṃ dhāreti, evaṃ so tenaṅgena gārayho. Yvāyaṃ puggalo sutvā dhammaṃ dhāreti, evaṃ so tenaṅgena pāsaṃso.
‘‘ද්වෙ පුග්ගලා සුත්වා ධම්මං ධාරෙන්ති 5 – එකො ධාතානං 6 ධම්මානං අත්ථං උපපරික්ඛති, එකො ධාතානං ධම්මානං අත්ථං න උපපරික්ඛති. ය්වායං පුග්ගලො ධාතානං ධම්මානං අත්ථං න උපපරික්ඛති, එවං සො තෙනඞ්ගෙන ගාරය්හො. ය්වායං පුග්ගලො ධාතානං ධම්මානං අත්ථං උපපරික්ඛති, එවං සො තෙනඞ්ගෙන පාසංසො.
‘‘Dve puggalā sutvā dhammaṃ dhārenti 7 – eko dhātānaṃ 8 dhammānaṃ atthaṃ upaparikkhati, eko dhātānaṃ dhammānaṃ atthaṃ na upaparikkhati. Yvāyaṃ puggalo dhātānaṃ dhammānaṃ atthaṃ na upaparikkhati, evaṃ so tenaṅgena gārayho. Yvāyaṃ puggalo dhātānaṃ dhammānaṃ atthaṃ upaparikkhati, evaṃ so tenaṅgena pāsaṃso.
‘‘ද්වෙ පුග්ගලා ධාතානං ධම්මානං අත්ථං උපපරික්ඛන්ති 9 – එකො අත්ථමඤ්ඤාය ධම්මමඤ්ඤාය ධම්මානුධම්මප්පටිපන්නො, එකො අත්ථමඤ්ඤාය ධම්මමඤ්ඤාය න ධම්මානුධම්මප්පටිපන්නො. ය්වායං පුග්ගලො අත්ථමඤ්ඤාය ධම්මමඤ්ඤාය න ධම්මානුධම්මප්පටිපන්නො, එවං සො තෙනඞ්ගෙන ගාරය්හො. ය්වායං පුග්ගලො අත්ථමඤ්ඤාය ධම්මමඤ්ඤාය ධම්මානුධම්මප්පටිපන්නො, එවං සො තෙනඞ්ගෙන පාසංසො.
‘‘Dve puggalā dhātānaṃ dhammānaṃ atthaṃ upaparikkhanti 10 – eko atthamaññāya dhammamaññāya dhammānudhammappaṭipanno, eko atthamaññāya dhammamaññāya na dhammānudhammappaṭipanno. Yvāyaṃ puggalo atthamaññāya dhammamaññāya na dhammānudhammappaṭipanno, evaṃ so tenaṅgena gārayho. Yvāyaṃ puggalo atthamaññāya dhammamaññāya dhammānudhammappaṭipanno, evaṃ so tenaṅgena pāsaṃso.
‘‘ද්වෙ පුග්ගලා අත්ථමඤ්ඤාය ධම්මමඤ්ඤාය ධම්මානුධම්මප්පටිපන්නා – එකො අත්තහිතාය පටිපන්නො නො පරහිතාය, එකො අත්තහිතාය ච පටිපන්නො පරහිතාය ච. ය්වායං පුග්ගලො අත්තහිතාය පටිපන්නො නො පරහිතාය, එවං සො තෙනඞ්ගෙන ගාරය්හො. ය්වායං පුග්ගලො අත්ථහිතාය ච පටිපන්නො පරහිතාය ච, එවං සො තෙනඞ්ගෙන පාසංසො. එවං ඛො, භික්ඛවෙ, භික්ඛුනො 11 ද්වයෙන පුග්ගලා විදිතා හොන්ති. එවං, භික්ඛවෙ, භික්ඛු පුග්ගලපරොපරඤ්ඤූ හොති. ‘‘ඉමෙහි ඛො, භික්ඛවෙ, සත්තහි ධම්මෙහි සමන්නාගතො භික්ඛු ආහුනෙය්යො හොති පාහුනෙය්යො…පෙ.… අනුත්තරං පුඤ්ඤක්ඛෙත්තං ලොකස්සා’’ති. චතුත්ථං.
‘‘Dve puggalā atthamaññāya dhammamaññāya dhammānudhammappaṭipannā – eko attahitāya paṭipanno no parahitāya, eko attahitāya ca paṭipanno parahitāya ca. Yvāyaṃ puggalo attahitāya paṭipanno no parahitāya, evaṃ so tenaṅgena gārayho. Yvāyaṃ puggalo atthahitāya ca paṭipanno parahitāya ca, evaṃ so tenaṅgena pāsaṃso. Evaṃ kho, bhikkhave, bhikkhuno 12 dvayena puggalā viditā honti. Evaṃ, bhikkhave, bhikkhu puggalaparoparaññū hoti. ‘‘Imehi kho, bhikkhave, sattahi dhammehi samannāgato bhikkhu āhuneyyo hoti pāhuneyyo…pe… anuttaraṃ puññakkhettaṃ lokassā’’ti. Catutthaṃ.
Footnotes:
Related texts:
අට්ඨකථා • Aṭṭhakathā / සුත්තපිටක (අට්ඨකථා) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / අඞ්ගුත්තරනිකාය (අට්ඨකථා) • Aṅguttaranikāya (aṭṭhakathā) / 4. ධම්මඤ්ඤූසුත්තවණ්ණනා • 4. Dhammaññūsuttavaṇṇanā
ටීකා • Tīkā / සුත්තපිටක (ටීකා) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / අඞ්ගුත්තරනිකාය (ටීකා) • Aṅguttaranikāya (ṭīkā) / 4. ධම්මඤ්ඤූසුත්තවණ්ණනා • 4. Dhammaññūsuttavaṇṇanā