| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / इतिवुत्तक-अट्ठकथा • Itivuttaka-aṭṭhakathā |
७. धम्मानुधम्मपटिपन्नसुत्तवण्णना
7. Dhammānudhammapaṭipannasuttavaṇṇanā
८६. सत्तमे धम्मानुधम्मपटिपन्नस्साति एत्थ धम्मो नाम नवविधो लोकुत्तरधम्मो, तस्स धम्मस्स अनुधम्मो सीलविसुद्धिआदि पुब्बभागपटिपदाधम्मो, तं धम्मानुधम्मं पटिपन्नस्स अधिगन्तुं पटिपज्जमानस्स। अयमनुधम्मो होतीति अयं अनुच्छविकसभावो पतिरूपसभावो होति। वेय्याकरणायाति कथनाय। धम्मानुधम्मपटिपन्नोयन्ति यन्ति करणत्थे पच्चत्तवचनं। इदं वुत्तं होति – येन अनुधम्मेन तं धम्मानुधम्मं पटिपन्नोति ब्याकरमानो सम्मदेव ब्याकरोन्तो नाम सिया, न ततोनिदानं विञ्ञूहि गरहितब्बो सियाति। यन्ति वा किरियापरामसनं, तेनेतं दस्सेति ‘‘यदिदं धम्मस्सेव भासनं, धम्मवितक्कस्सेव च वितक्कनं तदुभयाभावे ञाणुपेक्खाय, अयं धम्मानुधम्मपटिपन्नस्स भिक्खुनो तथारूपो अयन्ति कथनायानुरूपहेतु अनुच्छविककारणं। भासमानो धम्मंयेव भासेय्याति कथेन्तो चे दसकथावत्थुधम्मंयेव कथेय्य, न तप्पटिपक्खमहिच्छतादिअधम्मं। वुत्तञ्हेतं –
86. Sattame dhammānudhammapaṭipannassāti ettha dhammo nāma navavidho lokuttaradhammo, tassa dhammassa anudhammo sīlavisuddhiādi pubbabhāgapaṭipadādhammo, taṃ dhammānudhammaṃ paṭipannassa adhigantuṃ paṭipajjamānassa. Ayamanudhammo hotīti ayaṃ anucchavikasabhāvo patirūpasabhāvo hoti. Veyyākaraṇāyāti kathanāya. Dhammānudhammapaṭipannoyanti yanti karaṇatthe paccattavacanaṃ. Idaṃ vuttaṃ hoti – yena anudhammena taṃ dhammānudhammaṃ paṭipannoti byākaramāno sammadeva byākaronto nāma siyā, na tatonidānaṃ viññūhi garahitabbo siyāti. Yanti vā kiriyāparāmasanaṃ, tenetaṃ dasseti ‘‘yadidaṃ dhammasseva bhāsanaṃ, dhammavitakkasseva ca vitakkanaṃ tadubhayābhāve ñāṇupekkhāya, ayaṃ dhammānudhammapaṭipannassa bhikkhuno tathārūpo ayanti kathanāyānurūpahetu anucchavikakāraṇaṃ. Bhāsamāno dhammaṃyeva bhāseyyāti kathento ce dasakathāvatthudhammaṃyeva katheyya, na tappaṭipakkhamahicchatādiadhammaṃ. Vuttañhetaṃ –
‘‘यायं कथा अभिसल्लेखिका चेतोविवरणसप्पाया एकन्तनिब्बिदाय विरागाय निरोधाय उपसमाय अभिञ्ञाय सम्बोधाय निब्बानाय संवत्तति। सेय्यथिदं – अप्पिच्छकथा, सन्तुट्ठिकथा, पविवेककथा, असंसग्गकथा, वीरियारम्भकथा, सीलकथा, समाधिकथा, पञ्ञाकथा, विमुत्तिकथा, विमुत्तिञाणदस्सनकथा , एवरूपाय कथाय निकामलाभी होति अकिच्छलाभी अकसिरलाभी’’ति (अ॰ नि॰ ९.३; उदा॰ ३१)।
‘‘Yāyaṃ kathā abhisallekhikā cetovivaraṇasappāyā ekantanibbidāya virāgāya nirodhāya upasamāya abhiññāya sambodhāya nibbānāya saṃvattati. Seyyathidaṃ – appicchakathā, santuṭṭhikathā, pavivekakathā, asaṃsaggakathā, vīriyārambhakathā, sīlakathā, samādhikathā, paññākathā, vimuttikathā, vimuttiñāṇadassanakathā , evarūpāya kathāya nikāmalābhī hoti akicchalābhī akasiralābhī’’ti (a. ni. 9.3; udā. 31).
अभिसल्लेखिकाय कथाय लाभी एव हि तं भासेय्य। एतेन कल्याणमित्तसम्पदा दस्सिता।
Abhisallekhikāya kathāya lābhī eva hi taṃ bhāseyya. Etena kalyāṇamittasampadā dassitā.
धम्मवितक्कन्ति नेक्खम्मवितक्कादिं धम्मतो अनपेतं वितक्कयतो ‘‘सीलादिपटिपदं परिपूरेस्सामी’’ति उपरूपरि उस्साहो अभिवड्ढिस्सति। सो पन वितक्को सीलादीनं अनुपकारधम्मे वज्जेत्वा उपकारधम्मे अनुब्रूहनवसेन हानभागियभावं अपनेत्वा ठितिभागियभावेपि अट्ठत्वा विसेसभागियतं निब्बेधभागियतञ्च पापनवसेन पवत्तिया अनेकप्पभेदो वेदितब्बो। नो अधम्मवितक्कन्ति कामवितक्कं नो वितक्केय्याति अत्थो। तदुभयं वा पनाति यदेतं परेसं अनुग्गहणत्थं धम्मभासनं अत्तनो अनुग्गहणत्थं धम्मवितक्कनञ्च वुत्तं। अथ वा पन तं उभयं अभिनिवज्जेत्वा अप्पटिपज्जित्वा अकत्वा। उपेक्खकोति तथापटिपत्तियं उदासीनो समथविपस्सनाभावनमेव अनुब्रूहन्तो विहरेय्य, समथपटिपत्तियं उपेक्खको हुत्वा विपस्सनायमेव कम्मं करोन्तो विहरेय्य। विपस्सनम्पि उस्सुक्कापेत्वा तत्थपि सङ्खारुपेक्खाञाणवसेन उपेक्खको याव विपस्सनाञाणं मग्गेन घटीयति, ताव यथा तं तिक्खं सूरं पसन्नं हुत्वा वहति, तथा विहरेय्य सतो सम्पजानोति।
Dhammavitakkanti nekkhammavitakkādiṃ dhammato anapetaṃ vitakkayato ‘‘sīlādipaṭipadaṃ paripūressāmī’’ti uparūpari ussāho abhivaḍḍhissati. So pana vitakko sīlādīnaṃ anupakāradhamme vajjetvā upakāradhamme anubrūhanavasena hānabhāgiyabhāvaṃ apanetvā ṭhitibhāgiyabhāvepi aṭṭhatvā visesabhāgiyataṃ nibbedhabhāgiyatañca pāpanavasena pavattiyā anekappabhedo veditabbo. No adhammavitakkanti kāmavitakkaṃ no vitakkeyyāti attho. Tadubhayaṃ vā panāti yadetaṃ paresaṃ anuggahaṇatthaṃ dhammabhāsanaṃ attano anuggahaṇatthaṃ dhammavitakkanañca vuttaṃ. Atha vā pana taṃ ubhayaṃ abhinivajjetvā appaṭipajjitvā akatvā. Upekkhakoti tathāpaṭipattiyaṃ udāsīno samathavipassanābhāvanameva anubrūhanto vihareyya, samathapaṭipattiyaṃ upekkhako hutvā vipassanāyameva kammaṃ karonto vihareyya. Vipassanampi ussukkāpetvā tatthapi saṅkhārupekkhāñāṇavasena upekkhako yāva vipassanāñāṇaṃ maggena ghaṭīyati, tāva yathā taṃ tikkhaṃ sūraṃ pasannaṃ hutvā vahati, tathā vihareyya sato sampajānoti.
गाथासु समथविपस्सनाधम्मो आरमितब्बट्ठेन आरामो एतस्साति धम्मारामो। तस्मिंयेव धम्मे रतोति धम्मरतो। तस्सेव धम्मस्स पुनप्पुनं विचिन्तनतो धम्मं अनुविचिन्तयं तं धम्मं आवज्जेन्तो, मनसि करोन्तोति अत्थो। अनुस्सरन्ति तमेव धम्मं उपरूपरिभावनावसेन अनुस्सरन्तो। अथ वा विमुत्तायतनसीसे ठत्वा परेसं देसनावसेन सीलादिधम्मो आरमितब्बट्ठेन आरामो एतस्साति धम्मारामो। तथेव तस्मिं धम्मे रतो अभिरतोति धम्मरतो। तेसंयेव सीलादिधम्मानं गतियो समन्वेसन्तो कामवितक्कादीनं ओकासं अदत्वा नेक्खम्मसङ्कप्पादिधम्मंयेव अनुविचिन्तनतो धम्मं अनुविचिन्तयं । तदुभयं वा पन ओळारिकतो दहन्तो अज्झुपेक्खित्वा समथविपस्सनाधम्ममेव उपरूपरि भावनावसेन अनुस्सरन्तो अनुब्रूहनवसेन पवत्तेन्तो। सद्धम्माति सत्ततिंसप्पभेदा बोधिपक्खियधम्मा नवविधलोकुत्तरधम्मा च न परिहायति, न चिरस्सेव तं अधिगच्छतीति अत्थो।
Gāthāsu samathavipassanādhammo āramitabbaṭṭhena ārāmo etassāti dhammārāmo. Tasmiṃyeva dhamme ratoti dhammarato. Tasseva dhammassa punappunaṃ vicintanato dhammaṃ anuvicintayaṃ taṃ dhammaṃ āvajjento, manasi karontoti attho. Anussaranti tameva dhammaṃ uparūparibhāvanāvasena anussaranto. Atha vā vimuttāyatanasīse ṭhatvā paresaṃ desanāvasena sīlādidhammo āramitabbaṭṭhena ārāmo etassāti dhammārāmo. Tatheva tasmiṃ dhamme rato abhiratoti dhammarato. Tesaṃyeva sīlādidhammānaṃ gatiyo samanvesanto kāmavitakkādīnaṃ okāsaṃ adatvā nekkhammasaṅkappādidhammaṃyeva anuvicintanato dhammaṃ anuvicintayaṃ. Tadubhayaṃ vā pana oḷārikato dahanto ajjhupekkhitvā samathavipassanādhammameva uparūpari bhāvanāvasena anussaranto anubrūhanavasena pavattento. Saddhammāti sattatiṃsappabhedā bodhipakkhiyadhammā navavidhalokuttaradhammā ca na parihāyati, na cirasseva taṃ adhigacchatīti attho.
इदानि तस्स अनुस्सरणविधिं दस्सेन्तो ‘‘चरं वा’’तिआदिमाह। तत्थ चरं वाति भिक्खाचारवसेन चङ्कमनवसेन च चरन्तो वा। यदि वा तिट्ठन्ति तिट्ठन्तो वा निसिन्नो वा, उद वा सयन्ति सयन्तो वा। एवं चतूसुपि इरियापथेसु। अज्झत्तं समयं चित्तन्ति यथावुत्ते कम्मट्ठानसङ्खाते गोचरज्झत्ते अत्तनो चित्तं रागादिकिलेसानं वूपसमनवसेन पजहनवसेन समयं समेन्तो। सन्तिमेवाधिगच्छतीति अच्चन्तसन्तिं निब्बानमेव पापुणातीति।
Idāni tassa anussaraṇavidhiṃ dassento ‘‘caraṃ vā’’tiādimāha. Tattha caraṃ vāti bhikkhācāravasena caṅkamanavasena ca caranto vā. Yadi vā tiṭṭhanti tiṭṭhanto vā nisinno vā, uda vā sayanti sayanto vā. Evaṃ catūsupi iriyāpathesu. Ajjhattaṃ samayaṃ cittanti yathāvutte kammaṭṭhānasaṅkhāte gocarajjhatte attano cittaṃ rāgādikilesānaṃ vūpasamanavasena pajahanavasena samayaṃ samento. Santimevādhigacchatīti accantasantiṃ nibbānameva pāpuṇātīti.
सत्तमसुत्तवण्णना निट्ठिता।
Sattamasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / खुद्दकनिकाय • Khuddakanikāya / इतिवुत्तकपाळि • Itivuttakapāḷi / ७. धम्मानुधम्मपटिपन्नसुत्तं • 7. Dhammānudhammapaṭipannasuttaṃ
