Library / Tipiṭaka / తిపిటక • Tipiṭaka / ఇతివుత్తక-అట్ఠకథా • Itivuttaka-aṭṭhakathā |
౭. ధమ్మానుధమ్మపటిపన్నసుత్తవణ్ణనా
7. Dhammānudhammapaṭipannasuttavaṇṇanā
౮౬. సత్తమే ధమ్మానుధమ్మపటిపన్నస్సాతి ఏత్థ ధమ్మో నామ నవవిధో లోకుత్తరధమ్మో, తస్స ధమ్మస్స అనుధమ్మో సీలవిసుద్ధిఆది పుబ్బభాగపటిపదాధమ్మో, తం ధమ్మానుధమ్మం పటిపన్నస్స అధిగన్తుం పటిపజ్జమానస్స. అయమనుధమ్మో హోతీతి అయం అనుచ్ఛవికసభావో పతిరూపసభావో హోతి. వేయ్యాకరణాయాతి కథనాయ. ధమ్మానుధమ్మపటిపన్నోయన్తి యన్తి కరణత్థే పచ్చత్తవచనం. ఇదం వుత్తం హోతి – యేన అనుధమ్మేన తం ధమ్మానుధమ్మం పటిపన్నోతి బ్యాకరమానో సమ్మదేవ బ్యాకరోన్తో నామ సియా, న తతోనిదానం విఞ్ఞూహి గరహితబ్బో సియాతి. యన్తి వా కిరియాపరామసనం, తేనేతం దస్సేతి ‘‘యదిదం ధమ్మస్సేవ భాసనం, ధమ్మవితక్కస్సేవ చ వితక్కనం తదుభయాభావే ఞాణుపేక్ఖాయ, అయం ధమ్మానుధమ్మపటిపన్నస్స భిక్ఖునో తథారూపో అయన్తి కథనాయానురూపహేతు అనుచ్ఛవికకారణం. భాసమానో ధమ్మంయేవ భాసేయ్యాతి కథేన్తో చే దసకథావత్థుధమ్మంయేవ కథేయ్య, న తప్పటిపక్ఖమహిచ్ఛతాదిఅధమ్మం. వుత్తఞ్హేతం –
86. Sattame dhammānudhammapaṭipannassāti ettha dhammo nāma navavidho lokuttaradhammo, tassa dhammassa anudhammo sīlavisuddhiādi pubbabhāgapaṭipadādhammo, taṃ dhammānudhammaṃ paṭipannassa adhigantuṃ paṭipajjamānassa. Ayamanudhammo hotīti ayaṃ anucchavikasabhāvo patirūpasabhāvo hoti. Veyyākaraṇāyāti kathanāya. Dhammānudhammapaṭipannoyanti yanti karaṇatthe paccattavacanaṃ. Idaṃ vuttaṃ hoti – yena anudhammena taṃ dhammānudhammaṃ paṭipannoti byākaramāno sammadeva byākaronto nāma siyā, na tatonidānaṃ viññūhi garahitabbo siyāti. Yanti vā kiriyāparāmasanaṃ, tenetaṃ dasseti ‘‘yadidaṃ dhammasseva bhāsanaṃ, dhammavitakkasseva ca vitakkanaṃ tadubhayābhāve ñāṇupekkhāya, ayaṃ dhammānudhammapaṭipannassa bhikkhuno tathārūpo ayanti kathanāyānurūpahetu anucchavikakāraṇaṃ. Bhāsamāno dhammaṃyeva bhāseyyāti kathento ce dasakathāvatthudhammaṃyeva katheyya, na tappaṭipakkhamahicchatādiadhammaṃ. Vuttañhetaṃ –
‘‘యాయం కథా అభిసల్లేఖికా చేతోవివరణసప్పాయా ఏకన్తనిబ్బిదాయ విరాగాయ నిరోధాయ ఉపసమాయ అభిఞ్ఞాయ సమ్బోధాయ నిబ్బానాయ సంవత్తతి. సేయ్యథిదం – అప్పిచ్ఛకథా, సన్తుట్ఠికథా, పవివేకకథా, అసంసగ్గకథా, వీరియారమ్భకథా, సీలకథా, సమాధికథా, పఞ్ఞాకథా, విముత్తికథా, విముత్తిఞాణదస్సనకథా , ఏవరూపాయ కథాయ నికామలాభీ హోతి అకిచ్ఛలాభీ అకసిరలాభీ’’తి (అ॰ ని॰ ౯.౩; ఉదా॰ ౩౧).
‘‘Yāyaṃ kathā abhisallekhikā cetovivaraṇasappāyā ekantanibbidāya virāgāya nirodhāya upasamāya abhiññāya sambodhāya nibbānāya saṃvattati. Seyyathidaṃ – appicchakathā, santuṭṭhikathā, pavivekakathā, asaṃsaggakathā, vīriyārambhakathā, sīlakathā, samādhikathā, paññākathā, vimuttikathā, vimuttiñāṇadassanakathā , evarūpāya kathāya nikāmalābhī hoti akicchalābhī akasiralābhī’’ti (a. ni. 9.3; udā. 31).
అభిసల్లేఖికాయ కథాయ లాభీ ఏవ హి తం భాసేయ్య. ఏతేన కల్యాణమిత్తసమ్పదా దస్సితా.
Abhisallekhikāya kathāya lābhī eva hi taṃ bhāseyya. Etena kalyāṇamittasampadā dassitā.
ధమ్మవితక్కన్తి నేక్ఖమ్మవితక్కాదిం ధమ్మతో అనపేతం వితక్కయతో ‘‘సీలాదిపటిపదం పరిపూరేస్సామీ’’తి ఉపరూపరి ఉస్సాహో అభివడ్ఢిస్సతి. సో పన వితక్కో సీలాదీనం అనుపకారధమ్మే వజ్జేత్వా ఉపకారధమ్మే అనుబ్రూహనవసేన హానభాగియభావం అపనేత్వా ఠితిభాగియభావేపి అట్ఠత్వా విసేసభాగియతం నిబ్బేధభాగియతఞ్చ పాపనవసేన పవత్తియా అనేకప్పభేదో వేదితబ్బో. నో అధమ్మవితక్కన్తి కామవితక్కం నో వితక్కేయ్యాతి అత్థో. తదుభయం వా పనాతి యదేతం పరేసం అనుగ్గహణత్థం ధమ్మభాసనం అత్తనో అనుగ్గహణత్థం ధమ్మవితక్కనఞ్చ వుత్తం. అథ వా పన తం ఉభయం అభినివజ్జేత్వా అప్పటిపజ్జిత్వా అకత్వా. ఉపేక్ఖకోతి తథాపటిపత్తియం ఉదాసీనో సమథవిపస్సనాభావనమేవ అనుబ్రూహన్తో విహరేయ్య, సమథపటిపత్తియం ఉపేక్ఖకో హుత్వా విపస్సనాయమేవ కమ్మం కరోన్తో విహరేయ్య. విపస్సనమ్పి ఉస్సుక్కాపేత్వా తత్థపి సఙ్ఖారుపేక్ఖాఞాణవసేన ఉపేక్ఖకో యావ విపస్సనాఞాణం మగ్గేన ఘటీయతి, తావ యథా తం తిక్ఖం సూరం పసన్నం హుత్వా వహతి, తథా విహరేయ్య సతో సమ్పజానోతి.
Dhammavitakkanti nekkhammavitakkādiṃ dhammato anapetaṃ vitakkayato ‘‘sīlādipaṭipadaṃ paripūressāmī’’ti uparūpari ussāho abhivaḍḍhissati. So pana vitakko sīlādīnaṃ anupakāradhamme vajjetvā upakāradhamme anubrūhanavasena hānabhāgiyabhāvaṃ apanetvā ṭhitibhāgiyabhāvepi aṭṭhatvā visesabhāgiyataṃ nibbedhabhāgiyatañca pāpanavasena pavattiyā anekappabhedo veditabbo. No adhammavitakkanti kāmavitakkaṃ no vitakkeyyāti attho. Tadubhayaṃ vā panāti yadetaṃ paresaṃ anuggahaṇatthaṃ dhammabhāsanaṃ attano anuggahaṇatthaṃ dhammavitakkanañca vuttaṃ. Atha vā pana taṃ ubhayaṃ abhinivajjetvā appaṭipajjitvā akatvā. Upekkhakoti tathāpaṭipattiyaṃ udāsīno samathavipassanābhāvanameva anubrūhanto vihareyya, samathapaṭipattiyaṃ upekkhako hutvā vipassanāyameva kammaṃ karonto vihareyya. Vipassanampi ussukkāpetvā tatthapi saṅkhārupekkhāñāṇavasena upekkhako yāva vipassanāñāṇaṃ maggena ghaṭīyati, tāva yathā taṃ tikkhaṃ sūraṃ pasannaṃ hutvā vahati, tathā vihareyya sato sampajānoti.
గాథాసు సమథవిపస్సనాధమ్మో ఆరమితబ్బట్ఠేన ఆరామో ఏతస్సాతి ధమ్మారామో. తస్మింయేవ ధమ్మే రతోతి ధమ్మరతో. తస్సేవ ధమ్మస్స పునప్పునం విచిన్తనతో ధమ్మం అనువిచిన్తయం తం ధమ్మం ఆవజ్జేన్తో, మనసి కరోన్తోతి అత్థో. అనుస్సరన్తి తమేవ ధమ్మం ఉపరూపరిభావనావసేన అనుస్సరన్తో. అథ వా విముత్తాయతనసీసే ఠత్వా పరేసం దేసనావసేన సీలాదిధమ్మో ఆరమితబ్బట్ఠేన ఆరామో ఏతస్సాతి ధమ్మారామో. తథేవ తస్మిం ధమ్మే రతో అభిరతోతి ధమ్మరతో. తేసంయేవ సీలాదిధమ్మానం గతియో సమన్వేసన్తో కామవితక్కాదీనం ఓకాసం అదత్వా నేక్ఖమ్మసఙ్కప్పాదిధమ్మంయేవ అనువిచిన్తనతో ధమ్మం అనువిచిన్తయం . తదుభయం వా పన ఓళారికతో దహన్తో అజ్ఝుపేక్ఖిత్వా సమథవిపస్సనాధమ్మమేవ ఉపరూపరి భావనావసేన అనుస్సరన్తో అనుబ్రూహనవసేన పవత్తేన్తో. సద్ధమ్మాతి సత్తతింసప్పభేదా బోధిపక్ఖియధమ్మా నవవిధలోకుత్తరధమ్మా చ న పరిహాయతి, న చిరస్సేవ తం అధిగచ్ఛతీతి అత్థో.
Gāthāsu samathavipassanādhammo āramitabbaṭṭhena ārāmo etassāti dhammārāmo. Tasmiṃyeva dhamme ratoti dhammarato. Tasseva dhammassa punappunaṃ vicintanato dhammaṃ anuvicintayaṃ taṃ dhammaṃ āvajjento, manasi karontoti attho. Anussaranti tameva dhammaṃ uparūparibhāvanāvasena anussaranto. Atha vā vimuttāyatanasīse ṭhatvā paresaṃ desanāvasena sīlādidhammo āramitabbaṭṭhena ārāmo etassāti dhammārāmo. Tatheva tasmiṃ dhamme rato abhiratoti dhammarato. Tesaṃyeva sīlādidhammānaṃ gatiyo samanvesanto kāmavitakkādīnaṃ okāsaṃ adatvā nekkhammasaṅkappādidhammaṃyeva anuvicintanato dhammaṃ anuvicintayaṃ. Tadubhayaṃ vā pana oḷārikato dahanto ajjhupekkhitvā samathavipassanādhammameva uparūpari bhāvanāvasena anussaranto anubrūhanavasena pavattento. Saddhammāti sattatiṃsappabhedā bodhipakkhiyadhammā navavidhalokuttaradhammā ca na parihāyati, na cirasseva taṃ adhigacchatīti attho.
ఇదాని తస్స అనుస్సరణవిధిం దస్సేన్తో ‘‘చరం వా’’తిఆదిమాహ. తత్థ చరం వాతి భిక్ఖాచారవసేన చఙ్కమనవసేన చ చరన్తో వా. యది వా తిట్ఠన్తి తిట్ఠన్తో వా నిసిన్నో వా, ఉద వా సయన్తి సయన్తో వా. ఏవం చతూసుపి ఇరియాపథేసు. అజ్ఝత్తం సమయం చిత్తన్తి యథావుత్తే కమ్మట్ఠానసఙ్ఖాతే గోచరజ్ఝత్తే అత్తనో చిత్తం రాగాదికిలేసానం వూపసమనవసేన పజహనవసేన సమయం సమేన్తో. సన్తిమేవాధిగచ్ఛతీతి అచ్చన్తసన్తిం నిబ్బానమేవ పాపుణాతీతి.
Idāni tassa anussaraṇavidhiṃ dassento ‘‘caraṃ vā’’tiādimāha. Tattha caraṃ vāti bhikkhācāravasena caṅkamanavasena ca caranto vā. Yadi vā tiṭṭhanti tiṭṭhanto vā nisinno vā, uda vā sayanti sayanto vā. Evaṃ catūsupi iriyāpathesu. Ajjhattaṃ samayaṃ cittanti yathāvutte kammaṭṭhānasaṅkhāte gocarajjhatte attano cittaṃ rāgādikilesānaṃ vūpasamanavasena pajahanavasena samayaṃ samento. Santimevādhigacchatīti accantasantiṃ nibbānameva pāpuṇātīti.
సత్తమసుత్తవణ్ణనా నిట్ఠితా.
Sattamasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
తిపిటక (మూల) • Tipiṭaka (Mūla) / సుత్తపిటక • Suttapiṭaka / ఖుద్దకనికాయ • Khuddakanikāya / ఇతివుత్తకపాళి • Itivuttakapāḷi / ౭. ధమ్మానుధమ్మపటిపన్నసుత్తం • 7. Dhammānudhammapaṭipannasuttaṃ