Library / Tipiṭaka / തിപിടക • Tipiṭaka / ഇതിവുത്തക-അട്ഠകഥാ • Itivuttaka-aṭṭhakathā |
൭. ധമ്മാനുധമ്മപടിപന്നസുത്തവണ്ണനാ
7. Dhammānudhammapaṭipannasuttavaṇṇanā
൮൬. സത്തമേ ധമ്മാനുധമ്മപടിപന്നസ്സാതി ഏത്ഥ ധമ്മോ നാമ നവവിധോ ലോകുത്തരധമ്മോ, തസ്സ ധമ്മസ്സ അനുധമ്മോ സീലവിസുദ്ധിആദി പുബ്ബഭാഗപടിപദാധമ്മോ, തം ധമ്മാനുധമ്മം പടിപന്നസ്സ അധിഗന്തും പടിപജ്ജമാനസ്സ. അയമനുധമ്മോ ഹോതീതി അയം അനുച്ഛവികസഭാവോ പതിരൂപസഭാവോ ഹോതി. വേയ്യാകരണായാതി കഥനായ. ധമ്മാനുധമ്മപടിപന്നോയന്തി യന്തി കരണത്ഥേ പച്ചത്തവചനം. ഇദം വുത്തം ഹോതി – യേന അനുധമ്മേന തം ധമ്മാനുധമ്മം പടിപന്നോതി ബ്യാകരമാനോ സമ്മദേവ ബ്യാകരോന്തോ നാമ സിയാ, ന തതോനിദാനം വിഞ്ഞൂഹി ഗരഹിതബ്ബോ സിയാതി. യന്തി വാ കിരിയാപരാമസനം, തേനേതം ദസ്സേതി ‘‘യദിദം ധമ്മസ്സേവ ഭാസനം, ധമ്മവിതക്കസ്സേവ ച വിതക്കനം തദുഭയാഭാവേ ഞാണുപേക്ഖായ, അയം ധമ്മാനുധമ്മപടിപന്നസ്സ ഭിക്ഖുനോ തഥാരൂപോ അയന്തി കഥനായാനുരൂപഹേതു അനുച്ഛവികകാരണം. ഭാസമാനോ ധമ്മംയേവ ഭാസേയ്യാതി കഥേന്തോ ചേ ദസകഥാവത്ഥുധമ്മംയേവ കഥേയ്യ, ന തപ്പടിപക്ഖമഹിച്ഛതാദിഅധമ്മം. വുത്തഞ്ഹേതം –
86. Sattame dhammānudhammapaṭipannassāti ettha dhammo nāma navavidho lokuttaradhammo, tassa dhammassa anudhammo sīlavisuddhiādi pubbabhāgapaṭipadādhammo, taṃ dhammānudhammaṃ paṭipannassa adhigantuṃ paṭipajjamānassa. Ayamanudhammo hotīti ayaṃ anucchavikasabhāvo patirūpasabhāvo hoti. Veyyākaraṇāyāti kathanāya. Dhammānudhammapaṭipannoyanti yanti karaṇatthe paccattavacanaṃ. Idaṃ vuttaṃ hoti – yena anudhammena taṃ dhammānudhammaṃ paṭipannoti byākaramāno sammadeva byākaronto nāma siyā, na tatonidānaṃ viññūhi garahitabbo siyāti. Yanti vā kiriyāparāmasanaṃ, tenetaṃ dasseti ‘‘yadidaṃ dhammasseva bhāsanaṃ, dhammavitakkasseva ca vitakkanaṃ tadubhayābhāve ñāṇupekkhāya, ayaṃ dhammānudhammapaṭipannassa bhikkhuno tathārūpo ayanti kathanāyānurūpahetu anucchavikakāraṇaṃ. Bhāsamāno dhammaṃyeva bhāseyyāti kathento ce dasakathāvatthudhammaṃyeva katheyya, na tappaṭipakkhamahicchatādiadhammaṃ. Vuttañhetaṃ –
‘‘യായം കഥാ അഭിസല്ലേഖികാ ചേതോവിവരണസപ്പായാ ഏകന്തനിബ്ബിദായ വിരാഗായ നിരോധായ ഉപസമായ അഭിഞ്ഞായ സമ്ബോധായ നിബ്ബാനായ സംവത്തതി. സേയ്യഥിദം – അപ്പിച്ഛകഥാ, സന്തുട്ഠികഥാ, പവിവേകകഥാ, അസംസഗ്ഗകഥാ, വീരിയാരമ്ഭകഥാ, സീലകഥാ, സമാധികഥാ, പഞ്ഞാകഥാ, വിമുത്തികഥാ, വിമുത്തിഞാണദസ്സനകഥാ , ഏവരൂപായ കഥായ നികാമലാഭീ ഹോതി അകിച്ഛലാഭീ അകസിരലാഭീ’’തി (അ॰ നി॰ ൯.൩; ഉദാ॰ ൩൧).
‘‘Yāyaṃ kathā abhisallekhikā cetovivaraṇasappāyā ekantanibbidāya virāgāya nirodhāya upasamāya abhiññāya sambodhāya nibbānāya saṃvattati. Seyyathidaṃ – appicchakathā, santuṭṭhikathā, pavivekakathā, asaṃsaggakathā, vīriyārambhakathā, sīlakathā, samādhikathā, paññākathā, vimuttikathā, vimuttiñāṇadassanakathā , evarūpāya kathāya nikāmalābhī hoti akicchalābhī akasiralābhī’’ti (a. ni. 9.3; udā. 31).
അഭിസല്ലേഖികായ കഥായ ലാഭീ ഏവ ഹി തം ഭാസേയ്യ. ഏതേന കല്യാണമിത്തസമ്പദാ ദസ്സിതാ.
Abhisallekhikāya kathāya lābhī eva hi taṃ bhāseyya. Etena kalyāṇamittasampadā dassitā.
ധമ്മവിതക്കന്തി നേക്ഖമ്മവിതക്കാദിം ധമ്മതോ അനപേതം വിതക്കയതോ ‘‘സീലാദിപടിപദം പരിപൂരേസ്സാമീ’’തി ഉപരൂപരി ഉസ്സാഹോ അഭിവഡ്ഢിസ്സതി. സോ പന വിതക്കോ സീലാദീനം അനുപകാരധമ്മേ വജ്ജേത്വാ ഉപകാരധമ്മേ അനുബ്രൂഹനവസേന ഹാനഭാഗിയഭാവം അപനേത്വാ ഠിതിഭാഗിയഭാവേപി അട്ഠത്വാ വിസേസഭാഗിയതം നിബ്ബേധഭാഗിയതഞ്ച പാപനവസേന പവത്തിയാ അനേകപ്പഭേദോ വേദിതബ്ബോ. നോ അധമ്മവിതക്കന്തി കാമവിതക്കം നോ വിതക്കേയ്യാതി അത്ഥോ. തദുഭയം വാ പനാതി യദേതം പരേസം അനുഗ്ഗഹണത്ഥം ധമ്മഭാസനം അത്തനോ അനുഗ്ഗഹണത്ഥം ധമ്മവിതക്കനഞ്ച വുത്തം. അഥ വാ പന തം ഉഭയം അഭിനിവജ്ജേത്വാ അപ്പടിപജ്ജിത്വാ അകത്വാ. ഉപേക്ഖകോതി തഥാപടിപത്തിയം ഉദാസീനോ സമഥവിപസ്സനാഭാവനമേവ അനുബ്രൂഹന്തോ വിഹരേയ്യ, സമഥപടിപത്തിയം ഉപേക്ഖകോ ഹുത്വാ വിപസ്സനായമേവ കമ്മം കരോന്തോ വിഹരേയ്യ. വിപസ്സനമ്പി ഉസ്സുക്കാപേത്വാ തത്ഥപി സങ്ഖാരുപേക്ഖാഞാണവസേന ഉപേക്ഖകോ യാവ വിപസ്സനാഞാണം മഗ്ഗേന ഘടീയതി, താവ യഥാ തം തിക്ഖം സൂരം പസന്നം ഹുത്വാ വഹതി, തഥാ വിഹരേയ്യ സതോ സമ്പജാനോതി.
Dhammavitakkanti nekkhammavitakkādiṃ dhammato anapetaṃ vitakkayato ‘‘sīlādipaṭipadaṃ paripūressāmī’’ti uparūpari ussāho abhivaḍḍhissati. So pana vitakko sīlādīnaṃ anupakāradhamme vajjetvā upakāradhamme anubrūhanavasena hānabhāgiyabhāvaṃ apanetvā ṭhitibhāgiyabhāvepi aṭṭhatvā visesabhāgiyataṃ nibbedhabhāgiyatañca pāpanavasena pavattiyā anekappabhedo veditabbo. No adhammavitakkanti kāmavitakkaṃ no vitakkeyyāti attho. Tadubhayaṃ vā panāti yadetaṃ paresaṃ anuggahaṇatthaṃ dhammabhāsanaṃ attano anuggahaṇatthaṃ dhammavitakkanañca vuttaṃ. Atha vā pana taṃ ubhayaṃ abhinivajjetvā appaṭipajjitvā akatvā. Upekkhakoti tathāpaṭipattiyaṃ udāsīno samathavipassanābhāvanameva anubrūhanto vihareyya, samathapaṭipattiyaṃ upekkhako hutvā vipassanāyameva kammaṃ karonto vihareyya. Vipassanampi ussukkāpetvā tatthapi saṅkhārupekkhāñāṇavasena upekkhako yāva vipassanāñāṇaṃ maggena ghaṭīyati, tāva yathā taṃ tikkhaṃ sūraṃ pasannaṃ hutvā vahati, tathā vihareyya sato sampajānoti.
ഗാഥാസു സമഥവിപസ്സനാധമ്മോ ആരമിതബ്ബട്ഠേന ആരാമോ ഏതസ്സാതി ധമ്മാരാമോ. തസ്മിംയേവ ധമ്മേ രതോതി ധമ്മരതോ. തസ്സേവ ധമ്മസ്സ പുനപ്പുനം വിചിന്തനതോ ധമ്മം അനുവിചിന്തയം തം ധമ്മം ആവജ്ജേന്തോ, മനസി കരോന്തോതി അത്ഥോ. അനുസ്സരന്തി തമേവ ധമ്മം ഉപരൂപരിഭാവനാവസേന അനുസ്സരന്തോ. അഥ വാ വിമുത്തായതനസീസേ ഠത്വാ പരേസം ദേസനാവസേന സീലാദിധമ്മോ ആരമിതബ്ബട്ഠേന ആരാമോ ഏതസ്സാതി ധമ്മാരാമോ. തഥേവ തസ്മിം ധമ്മേ രതോ അഭിരതോതി ധമ്മരതോ. തേസംയേവ സീലാദിധമ്മാനം ഗതിയോ സമന്വേസന്തോ കാമവിതക്കാദീനം ഓകാസം അദത്വാ നേക്ഖമ്മസങ്കപ്പാദിധമ്മംയേവ അനുവിചിന്തനതോ ധമ്മം അനുവിചിന്തയം . തദുഭയം വാ പന ഓളാരികതോ ദഹന്തോ അജ്ഝുപേക്ഖിത്വാ സമഥവിപസ്സനാധമ്മമേവ ഉപരൂപരി ഭാവനാവസേന അനുസ്സരന്തോ അനുബ്രൂഹനവസേന പവത്തേന്തോ. സദ്ധമ്മാതി സത്തതിംസപ്പഭേദാ ബോധിപക്ഖിയധമ്മാ നവവിധലോകുത്തരധമ്മാ ച ന പരിഹായതി, ന ചിരസ്സേവ തം അധിഗച്ഛതീതി അത്ഥോ.
Gāthāsu samathavipassanādhammo āramitabbaṭṭhena ārāmo etassāti dhammārāmo. Tasmiṃyeva dhamme ratoti dhammarato. Tasseva dhammassa punappunaṃ vicintanato dhammaṃ anuvicintayaṃ taṃ dhammaṃ āvajjento, manasi karontoti attho. Anussaranti tameva dhammaṃ uparūparibhāvanāvasena anussaranto. Atha vā vimuttāyatanasīse ṭhatvā paresaṃ desanāvasena sīlādidhammo āramitabbaṭṭhena ārāmo etassāti dhammārāmo. Tatheva tasmiṃ dhamme rato abhiratoti dhammarato. Tesaṃyeva sīlādidhammānaṃ gatiyo samanvesanto kāmavitakkādīnaṃ okāsaṃ adatvā nekkhammasaṅkappādidhammaṃyeva anuvicintanato dhammaṃ anuvicintayaṃ. Tadubhayaṃ vā pana oḷārikato dahanto ajjhupekkhitvā samathavipassanādhammameva uparūpari bhāvanāvasena anussaranto anubrūhanavasena pavattento. Saddhammāti sattatiṃsappabhedā bodhipakkhiyadhammā navavidhalokuttaradhammā ca na parihāyati, na cirasseva taṃ adhigacchatīti attho.
ഇദാനി തസ്സ അനുസ്സരണവിധിം ദസ്സേന്തോ ‘‘ചരം വാ’’തിആദിമാഹ. തത്ഥ ചരം വാതി ഭിക്ഖാചാരവസേന ചങ്കമനവസേന ച ചരന്തോ വാ. യദി വാ തിട്ഠന്തി തിട്ഠന്തോ വാ നിസിന്നോ വാ, ഉദ വാ സയന്തി സയന്തോ വാ. ഏവം ചതൂസുപി ഇരിയാപഥേസു. അജ്ഝത്തം സമയം ചിത്തന്തി യഥാവുത്തേ കമ്മട്ഠാനസങ്ഖാതേ ഗോചരജ്ഝത്തേ അത്തനോ ചിത്തം രാഗാദികിലേസാനം വൂപസമനവസേന പജഹനവസേന സമയം സമേന്തോ. സന്തിമേവാധിഗച്ഛതീതി അച്ചന്തസന്തിം നിബ്ബാനമേവ പാപുണാതീതി.
Idāni tassa anussaraṇavidhiṃ dassento ‘‘caraṃ vā’’tiādimāha. Tattha caraṃ vāti bhikkhācāravasena caṅkamanavasena ca caranto vā. Yadi vā tiṭṭhanti tiṭṭhanto vā nisinno vā, uda vā sayanti sayanto vā. Evaṃ catūsupi iriyāpathesu. Ajjhattaṃ samayaṃ cittanti yathāvutte kammaṭṭhānasaṅkhāte gocarajjhatte attano cittaṃ rāgādikilesānaṃ vūpasamanavasena pajahanavasena samayaṃ samento. Santimevādhigacchatīti accantasantiṃ nibbānameva pāpuṇātīti.
സത്തമസുത്തവണ്ണനാ നിട്ഠിതാ.
Sattamasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
തിപിടക (മൂല) • Tipiṭaka (Mūla) / സുത്തപിടക • Suttapiṭaka / ഖുദ്ദകനികായ • Khuddakanikāya / ഇതിവുത്തകപാളി • Itivuttakapāḷi / ൭. ധമ്മാനുധമ്മപടിപന്നസുത്തം • 7. Dhammānudhammapaṭipannasuttaṃ