| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / थेरगाथा-अट्ठकथा • Theragāthā-aṭṭhakathā |
२. धम्मपालत्थेरगाथावण्णना
2. Dhammapālattheragāthāvaṇṇanā
यो हवे दहरो भिक्खूति आयस्मतो धम्मपालत्थेरस्स गाथा। का उप्पत्ति? अयम्पि पुरिमबुद्धेसु कताधिकारो तत्थ तत्थ भवे पुञ्ञानि उपचिनन्तो अत्थदस्सिस्स भगवतो काले कुलगेहे निब्बत्तित्वा विञ्ञुतं पत्तो केनचिदेव करणीयेन वनन्तं उपगतो सत्थारं दिस्वा पसन्नमानसो पिलक्खफलमदासि। सो तेन पुञ्ञकम्मेन देवमनुस्सेसु संसरन्तो इमस्मिं बुद्धुप्पादे सत्थरि परिनिब्बुते अवन्तिरट्ठे ब्राह्मणकुले निब्बत्तित्वा धम्मपालोति लद्धनामो वयप्पत्तो तक्कसिलं गन्त्वा सिप्पं उग्गहेत्वा पटिनिवत्तेन्तो अन्तरामग्गे एकस्मिं विहारे अञ्ञतरं थेरं दिस्वा तस्स सन्तिके धम्मं सुत्वा पटिलद्धसद्धो पब्बजित्वा विपस्सनं वड्ढेत्वा छळभिञ्ञो अहोसि। तेन वुत्तं अपदाने (अप॰ थेर १.३९.२१-२५) –
Yo have daharo bhikkhūti āyasmato dhammapālattherassa gāthā. Kā uppatti? Ayampi purimabuddhesu katādhikāro tattha tattha bhave puññāni upacinanto atthadassissa bhagavato kāle kulagehe nibbattitvā viññutaṃ patto kenacideva karaṇīyena vanantaṃ upagato satthāraṃ disvā pasannamānaso pilakkhaphalamadāsi. So tena puññakammena devamanussesu saṃsaranto imasmiṃ buddhuppāde satthari parinibbute avantiraṭṭhe brāhmaṇakule nibbattitvā dhammapāloti laddhanāmo vayappatto takkasilaṃ gantvā sippaṃ uggahetvā paṭinivattento antarāmagge ekasmiṃ vihāre aññataraṃ theraṃ disvā tassa santike dhammaṃ sutvā paṭiladdhasaddho pabbajitvā vipassanaṃ vaḍḍhetvā chaḷabhiñño ahosi. Tena vuttaṃ apadāne (apa. thera 1.39.21-25) –
‘‘वनन्तरे बुद्धं दिस्वा, अत्थदस्सिं महायसं।
‘‘Vanantare buddhaṃ disvā, atthadassiṃ mahāyasaṃ;
पसन्नचित्तो सुमनो, पिलक्खस्साददिं फलं॥
Pasannacitto sumano, pilakkhassādadiṃ phalaṃ.
‘‘अट्ठारसे कप्पसते, यं फलमददिं तदा।
‘‘Aṭṭhārase kappasate, yaṃ phalamadadiṃ tadā;
दुग्गतिं नाभिजानामि, फलदानस्सिदं फलं॥
Duggatiṃ nābhijānāmi, phaladānassidaṃ phalaṃ.
‘‘किलेसा झापिता मय्हं…पे॰… कतं बुद्धस्स सासन’’न्ति॥
‘‘Kilesā jhāpitā mayhaṃ…pe… kataṃ buddhassa sāsana’’nti.
छळभिञ्ञो पन हुत्वा समापत्तिसुखेन वीतिनामेन्तो एकदिवसं तस्मिं विहारे द्वे सामणेरे रुक्खग्गे पुप्फानि ओचिनन्ते आरूळ्हसाखाय भग्गाय पतन्ते दिस्वा थेरो इद्धानुभावेन हत्थेन गहेत्वा अरोगेयेव भूमियं ठपेत्वा तेसं सामणेरानं धम्मं देसेन्तो –
Chaḷabhiñño pana hutvā samāpattisukhena vītināmento ekadivasaṃ tasmiṃ vihāre dve sāmaṇere rukkhagge pupphāni ocinante ārūḷhasākhāya bhaggāya patante disvā thero iddhānubhāvena hatthena gahetvā arogeyeva bhūmiyaṃ ṭhapetvā tesaṃ sāmaṇerānaṃ dhammaṃ desento –
२०३.
203.
‘‘यो हवे दहरो भिक्खु, युञ्जति बुद्धसासने।
‘‘Yo have daharo bhikkhu, yuñjati buddhasāsane;
जागरो स हि सुत्तेसु, अमोघं तस्स जीवितं॥
Jāgaro sa hi suttesu, amoghaṃ tassa jīvitaṃ.
२०४.
204.
‘‘तस्मा सद्धञ्च सीलञ्च, पसादं धम्मदस्सनं।
‘‘Tasmā saddhañca sīlañca, pasādaṃ dhammadassanaṃ;
अनुयुञ्जेथ मेधावी, सरं बुद्धान सासन’’न्ति॥ – इमा द्वे गाथा अभासि।
Anuyuñjetha medhāvī, saraṃ buddhāna sāsana’’nti. – imā dve gāthā abhāsi;
तत्थ योति अनियमवचनं। हवेति दळ्हत्थे निपातो। दहरोति तरुणो। भिक्खतीति भिक्खु। युञ्जतीति घटति वायमति। जागरोति जागरणधम्मसमन्नागतो। सुत्तेसूति सुपन्तेसु। इदं वुत्तं होति यो भिक्खु दहरोव समानो तरुणो ‘‘तथाहं पच्छा वुड्ढकाले जानिस्सामी’’ति अचिन्तेत्वा बुद्धानं सासने अप्पमादपटिपत्तियं युञ्जति समथविपस्सनाभावनाय योगं करोति, सो सुत्तेसु अविज्जानिद्दाय सुत्तेसु पमत्तेसु सद्धादिजागरधम्मसमन्नागमेन जागरो, ततो एव अत्तहितपरहितपारिपूरिया अमोघं अवञ्झं तस्स जीवितं, यस्मा च एतदेवं, तस्मा सद्धञ्च ‘‘अत्थि कम्मं अत्थि कम्मविपाको’’तिआदिनयप्पवत्तं कम्मफलसद्धञ्च, सद्धूपनिबन्धत्ता सीलस्स तदुपनिस्सयं चतुपारिसुद्धिसीलञ्च , ‘‘सम्मासम्बुद्धो भगवा, स्वाखातो धम्मो, सुप्पटिपन्नो सङ्घो’’ति एवं पवत्तरतनत्तयप्पसादञ्च , विपस्सनापञ्ञासहिताय मग्गपञ्ञाय परिञ्ञादिवसेन चतुसच्चधम्मदस्सनञ्च मेधावी धम्मोजपञ्ञाय समन्नागतो भिक्खु बुद्धानं सासनं ओवादं अनुसिट्ठिं अनुस्सरन्तो आदित्तम्पि अत्तनो सीसं अज्झुपेक्खित्वा अनुयुञ्जेथ, तत्थ अनुयोगं आतप्पं करेय्याति अत्थो।
Tattha yoti aniyamavacanaṃ. Haveti daḷhatthe nipāto. Daharoti taruṇo. Bhikkhatīti bhikkhu. Yuñjatīti ghaṭati vāyamati. Jāgaroti jāgaraṇadhammasamannāgato. Suttesūti supantesu. Idaṃ vuttaṃ hoti yo bhikkhu daharova samāno taruṇo ‘‘tathāhaṃ pacchā vuḍḍhakāle jānissāmī’’ti acintetvā buddhānaṃ sāsane appamādapaṭipattiyaṃ yuñjati samathavipassanābhāvanāya yogaṃ karoti, so suttesu avijjāniddāya suttesu pamattesu saddhādijāgaradhammasamannāgamena jāgaro, tato eva attahitaparahitapāripūriyā amoghaṃ avañjhaṃ tassa jīvitaṃ, yasmā ca etadevaṃ, tasmā saddhañca ‘‘atthi kammaṃ atthi kammavipāko’’tiādinayappavattaṃ kammaphalasaddhañca, saddhūpanibandhattā sīlassa tadupanissayaṃ catupārisuddhisīlañca, ‘‘sammāsambuddho bhagavā, svākhāto dhammo, suppaṭipanno saṅgho’’ti evaṃ pavattaratanattayappasādañca , vipassanāpaññāsahitāya maggapaññāya pariññādivasena catusaccadhammadassanañca medhāvī dhammojapaññāya samannāgato bhikkhu buddhānaṃ sāsanaṃ ovādaṃ anusiṭṭhiṃ anussaranto ādittampi attano sīsaṃ ajjhupekkhitvā anuyuñjetha, tattha anuyogaṃ ātappaṃ kareyyāti attho.
धम्मपालत्थेरगाथावण्णना निट्ठिता।
Dhammapālattheragāthāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / खुद्दकनिकाय • Khuddakanikāya / थेरगाथापाळि • Theragāthāpāḷi / २. धम्मपालत्थेरगाथा • 2. Dhammapālattheragāthā
