| Library / Tipiṭaka / ติปิฎก • Tipiṭaka / เถรคาถา-อฎฺฐกถา • Theragāthā-aṭṭhakathā |
๒. ธมฺมปาลเตฺถรคาถาวณฺณนา
2. Dhammapālattheragāthāvaṇṇanā
โย หเว ทหโร ภิกฺขูติ อายสฺมโต ธมฺมปาลเตฺถรสฺส คาถาฯ กา อุปฺปตฺติ? อยมฺปิ ปุริมพุเทฺธสุ กตาธิกาโร ตตฺถ ตตฺถ ภเว ปุญฺญานิ อุปจินโนฺต อตฺถทสฺสิสฺส ภควโต กาเล กุลเคเห นิพฺพตฺติตฺวา วิญฺญุตํ ปโตฺต เกนจิเทว กรณีเยน วนนฺตํ อุปคโต สตฺถารํ ทิสฺวา ปสนฺนมานโส ปิลกฺขผลมทาสิฯ โส เตน ปุญฺญกเมฺมน เทวมนุเสฺสสุ สํสรโนฺต อิมสฺมิํ พุทฺธุปฺปาเท สตฺถริ ปรินิพฺพุเต อวนฺติรเฎฺฐ พฺราหฺมณกุเล นิพฺพตฺติตฺวา ธมฺมปาโลติ ลทฺธนาโม วยปฺปโตฺต ตกฺกสิลํ คนฺตฺวา สิปฺปํ อุคฺคเหตฺวา ปฎินิวเตฺตโนฺต อนฺตรามเคฺค เอกสฺมิํ วิหาเร อญฺญตรํ เถรํ ทิสฺวา ตสฺส สนฺติเก ธมฺมํ สุตฺวา ปฎิลทฺธสโทฺธ ปพฺพชิตฺวา วิปสฺสนํ วเฑฺฒตฺวา ฉฬภิโญฺญ อโหสิฯ เตน วุตฺตํ อปทาเน (อป. เถร ๑.๓๙.๒๑-๒๕) –
Yo have daharo bhikkhūti āyasmato dhammapālattherassa gāthā. Kā uppatti? Ayampi purimabuddhesu katādhikāro tattha tattha bhave puññāni upacinanto atthadassissa bhagavato kāle kulagehe nibbattitvā viññutaṃ patto kenacideva karaṇīyena vanantaṃ upagato satthāraṃ disvā pasannamānaso pilakkhaphalamadāsi. So tena puññakammena devamanussesu saṃsaranto imasmiṃ buddhuppāde satthari parinibbute avantiraṭṭhe brāhmaṇakule nibbattitvā dhammapāloti laddhanāmo vayappatto takkasilaṃ gantvā sippaṃ uggahetvā paṭinivattento antarāmagge ekasmiṃ vihāre aññataraṃ theraṃ disvā tassa santike dhammaṃ sutvā paṭiladdhasaddho pabbajitvā vipassanaṃ vaḍḍhetvā chaḷabhiñño ahosi. Tena vuttaṃ apadāne (apa. thera 1.39.21-25) –
‘‘วนนฺตเร พุทฺธํ ทิสฺวา, อตฺถทสฺสิํ มหายสํ;
‘‘Vanantare buddhaṃ disvā, atthadassiṃ mahāyasaṃ;
ปสนฺนจิโตฺต สุมโน, ปิลกฺขสฺสาททิํ ผลํฯ
Pasannacitto sumano, pilakkhassādadiṃ phalaṃ.
‘‘อฎฺฐารเส กปฺปสเต, ยํ ผลมททิํ ตทา;
‘‘Aṭṭhārase kappasate, yaṃ phalamadadiṃ tadā;
ทุคฺคติํ นาภิชานามิ, ผลทานสฺสิทํ ผลํฯ
Duggatiṃ nābhijānāmi, phaladānassidaṃ phalaṃ.
‘‘กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ…เป.… กตํ พุทฺธสฺส สาสน’’นฺติฯ
‘‘Kilesā jhāpitā mayhaṃ…pe… kataṃ buddhassa sāsana’’nti.
ฉฬภิโญฺญ ปน หุตฺวา สมาปตฺติสุเขน วีตินาเมโนฺต เอกทิวสํ ตสฺมิํ วิหาเร เทฺว สามเณเร รุกฺขเคฺค ปุปฺผานิ โอจินเนฺต อารูฬฺหสาขาย ภคฺคาย ปตเนฺต ทิสฺวา เถโร อิทฺธานุภาเวน หเตฺถน คเหตฺวา อโรเคเยว ภูมิยํ ฐเปตฺวา เตสํ สามเณรานํ ธมฺมํ เทเสโนฺต –
Chaḷabhiñño pana hutvā samāpattisukhena vītināmento ekadivasaṃ tasmiṃ vihāre dve sāmaṇere rukkhagge pupphāni ocinante ārūḷhasākhāya bhaggāya patante disvā thero iddhānubhāvena hatthena gahetvā arogeyeva bhūmiyaṃ ṭhapetvā tesaṃ sāmaṇerānaṃ dhammaṃ desento –
๒๐๓.
203.
‘‘โย หเว ทหโร ภิกฺขุ, ยุญฺชติ พุทฺธสาสเน;
‘‘Yo have daharo bhikkhu, yuñjati buddhasāsane;
ชาคโร ส หิ สุเตฺตสุ, อโมฆํ ตสฺส ชีวิตํฯ
Jāgaro sa hi suttesu, amoghaṃ tassa jīvitaṃ.
๒๐๔.
204.
‘‘ตสฺมา สทฺธญฺจ สีลญฺจ, ปสาทํ ธมฺมทสฺสนํ;
‘‘Tasmā saddhañca sīlañca, pasādaṃ dhammadassanaṃ;
อนุยุเญฺชถ เมธาวี, สรํ พุทฺธาน สาสน’’นฺติฯ – อิมา เทฺว คาถา อภาสิ;
Anuyuñjetha medhāvī, saraṃ buddhāna sāsana’’nti. – imā dve gāthā abhāsi;
ตตฺถ โยติ อนิยมวจนํฯ หเวติ ทฬฺหเตฺถ นิปาโตฯ ทหโรติ ตรุโณฯ ภิกฺขตีติ ภิกฺขุฯ ยุญฺชตีติ ฆฎติ วายมติฯ ชาคโรติ ชาครณธมฺมสมนฺนาคโตฯ สุเตฺตสูติ สุปเนฺตสุฯ อิทํ วุตฺตํ โหติ โย ภิกฺขุ ทหโรว สมาโน ตรุโณ ‘‘ตถาหํ ปจฺฉา วุฑฺฒกาเล ชานิสฺสามี’’ติ อจิเนฺตตฺวา พุทฺธานํ สาสเน อปฺปมาทปฎิปตฺติยํ ยุญฺชติ สมถวิปสฺสนาภาวนาย โยคํ กโรติ, โส สุเตฺตสุ อวิชฺชานิทฺทาย สุเตฺตสุ ปมเตฺตสุ สทฺธาทิชาครธมฺมสมนฺนาคเมน ชาคโร, ตโต เอว อตฺตหิตปรหิตปาริปูริยา อโมฆํ อวญฺฌํ ตสฺส ชีวิตํ, ยสฺมา จ เอตเทวํ, ตสฺมา สทฺธญฺจ ‘‘อตฺถิ กมฺมํ อตฺถิ กมฺมวิปาโก’’ติอาทินยปฺปวตฺตํ กมฺมผลสทฺธญฺจ, สทฺธูปนิพนฺธตฺตา สีลสฺส ตทุปนิสฺสยํ จตุปาริสุทฺธิสีลญฺจ , ‘‘สมฺมาสมฺพุโทฺธ ภควา, สฺวาขาโต ธโมฺม, สุปฺปฎิปโนฺน สโงฺฆ’’ติ เอวํ ปวตฺตรตนตฺตยปฺปสาทญฺจ , วิปสฺสนาปญฺญาสหิตาย มคฺคปญฺญาย ปริญฺญาทิวเสน จตุสจฺจธมฺมทสฺสนญฺจ เมธาวี ธโมฺมชปญฺญาย สมนฺนาคโต ภิกฺขุ พุทฺธานํ สาสนํ โอวาทํ อนุสิฎฺฐิํ อนุสฺสรโนฺต อาทิตฺตมฺปิ อตฺตโน สีสํ อชฺฌุเปกฺขิตฺวา อนุยุเญฺชถ, ตตฺถ อนุโยคํ อาตปฺปํ กเรยฺยาติ อโตฺถฯ
Tattha yoti aniyamavacanaṃ. Haveti daḷhatthe nipāto. Daharoti taruṇo. Bhikkhatīti bhikkhu. Yuñjatīti ghaṭati vāyamati. Jāgaroti jāgaraṇadhammasamannāgato. Suttesūti supantesu. Idaṃ vuttaṃ hoti yo bhikkhu daharova samāno taruṇo ‘‘tathāhaṃ pacchā vuḍḍhakāle jānissāmī’’ti acintetvā buddhānaṃ sāsane appamādapaṭipattiyaṃ yuñjati samathavipassanābhāvanāya yogaṃ karoti, so suttesu avijjāniddāya suttesu pamattesu saddhādijāgaradhammasamannāgamena jāgaro, tato eva attahitaparahitapāripūriyā amoghaṃ avañjhaṃ tassa jīvitaṃ, yasmā ca etadevaṃ, tasmā saddhañca ‘‘atthi kammaṃ atthi kammavipāko’’tiādinayappavattaṃ kammaphalasaddhañca, saddhūpanibandhattā sīlassa tadupanissayaṃ catupārisuddhisīlañca, ‘‘sammāsambuddho bhagavā, svākhāto dhammo, suppaṭipanno saṅgho’’ti evaṃ pavattaratanattayappasādañca , vipassanāpaññāsahitāya maggapaññāya pariññādivasena catusaccadhammadassanañca medhāvī dhammojapaññāya samannāgato bhikkhu buddhānaṃ sāsanaṃ ovādaṃ anusiṭṭhiṃ anussaranto ādittampi attano sīsaṃ ajjhupekkhitvā anuyuñjetha, tattha anuyogaṃ ātappaṃ kareyyāti attho.
ธมฺมปาลเตฺถรคาถาวณฺณนา นิฎฺฐิตาฯ
Dhammapālattheragāthāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
ติปิฎก (มูล) • Tipiṭaka (Mūla) / สุตฺตปิฎก • Suttapiṭaka / ขุทฺทกนิกาย • Khuddakanikāya / เถรคาถาปาฬิ • Theragāthāpāḷi / ๒. ธมฺมปาลเตฺถรคาถา • 2. Dhammapālattheragāthā
