Library / Tipiṭaka / තිපිටක • Tipiṭaka / ථෙරගාථා-අට්ඨකථා • Theragāthā-aṭṭhakathā |
2. ධම්මපාලත්ථෙරගාථාවණ්ණනා
2. Dhammapālattheragāthāvaṇṇanā
යො හවෙ දහරො භික්ඛූති ආයස්මතො ධම්මපාලත්ථෙරස්ස ගාථා. කා උප්පත්ති? අයම්පි පුරිමබුද්ධෙසු කතාධිකාරො තත්ථ තත්ථ භවෙ පුඤ්ඤානි උපචිනන්තො අත්ථදස්සිස්ස භගවතො කාලෙ කුලගෙහෙ නිබ්බත්තිත්වා විඤ්ඤුතං පත්තො කෙනචිදෙව කරණීයෙන වනන්තං උපගතො සත්ථාරං දිස්වා පසන්නමානසො පිලක්ඛඵලමදාසි. සො තෙන පුඤ්ඤකම්මෙන දෙවමනුස්සෙසු සංසරන්තො ඉමස්මිං බුද්ධුප්පාදෙ සත්ථරි පරිනිබ්බුතෙ අවන්තිරට්ඨෙ බ්රාහ්මණකුලෙ නිබ්බත්තිත්වා ධම්මපාලොති ලද්ධනාමො වයප්පත්තො තක්කසිලං ගන්ත්වා සිප්පං උග්ගහෙත්වා පටිනිවත්තෙන්තො අන්තරාමග්ගෙ එකස්මිං විහාරෙ අඤ්ඤතරං ථෙරං දිස්වා තස්ස සන්තිකෙ ධම්මං සුත්වා පටිලද්ධසද්ධො පබ්බජිත්වා විපස්සනං වඩ්ඪෙත්වා ඡළභිඤ්ඤො අහොසි. තෙන වුත්තං අපදානෙ (අප. ථෙර 1.39.21-25) –
Yo have daharo bhikkhūti āyasmato dhammapālattherassa gāthā. Kā uppatti? Ayampi purimabuddhesu katādhikāro tattha tattha bhave puññāni upacinanto atthadassissa bhagavato kāle kulagehe nibbattitvā viññutaṃ patto kenacideva karaṇīyena vanantaṃ upagato satthāraṃ disvā pasannamānaso pilakkhaphalamadāsi. So tena puññakammena devamanussesu saṃsaranto imasmiṃ buddhuppāde satthari parinibbute avantiraṭṭhe brāhmaṇakule nibbattitvā dhammapāloti laddhanāmo vayappatto takkasilaṃ gantvā sippaṃ uggahetvā paṭinivattento antarāmagge ekasmiṃ vihāre aññataraṃ theraṃ disvā tassa santike dhammaṃ sutvā paṭiladdhasaddho pabbajitvā vipassanaṃ vaḍḍhetvā chaḷabhiñño ahosi. Tena vuttaṃ apadāne (apa. thera 1.39.21-25) –
‘‘වනන්තරෙ බුද්ධං දිස්වා, අත්ථදස්සිං මහායසං;
‘‘Vanantare buddhaṃ disvā, atthadassiṃ mahāyasaṃ;
පසන්නචිත්තො සුමනො, පිලක්ඛස්සාදදිං ඵලං.
Pasannacitto sumano, pilakkhassādadiṃ phalaṃ.
‘‘අට්ඨාරසෙ කප්පසතෙ, යං ඵලමදදිං තදා;
‘‘Aṭṭhārase kappasate, yaṃ phalamadadiṃ tadā;
දුග්ගතිං නාභිජානාමි, ඵලදානස්සිදං ඵලං.
Duggatiṃ nābhijānāmi, phaladānassidaṃ phalaṃ.
‘‘කිලෙසා ඣාපිතා මය්හං…පෙ.… කතං බුද්ධස්ස සාසන’’න්ති.
‘‘Kilesā jhāpitā mayhaṃ…pe… kataṃ buddhassa sāsana’’nti.
ඡළභිඤ්ඤො පන හුත්වා සමාපත්තිසුඛෙන වීතිනාමෙන්තො එකදිවසං තස්මිං විහාරෙ ද්වෙ සාමණෙරෙ රුක්ඛග්ගෙ පුප්ඵානි ඔචිනන්තෙ ආරූළ්හසාඛාය භග්ගාය පතන්තෙ දිස්වා ථෙරො ඉද්ධානුභාවෙන හත්ථෙන ගහෙත්වා අරොගෙයෙව භූමියං ඨපෙත්වා තෙසං සාමණෙරානං ධම්මං දෙසෙන්තො –
Chaḷabhiñño pana hutvā samāpattisukhena vītināmento ekadivasaṃ tasmiṃ vihāre dve sāmaṇere rukkhagge pupphāni ocinante ārūḷhasākhāya bhaggāya patante disvā thero iddhānubhāvena hatthena gahetvā arogeyeva bhūmiyaṃ ṭhapetvā tesaṃ sāmaṇerānaṃ dhammaṃ desento –
203.
203.
‘‘යො හවෙ දහරො භික්ඛු, යුඤ්ජති බුද්ධසාසනෙ;
‘‘Yo have daharo bhikkhu, yuñjati buddhasāsane;
ජාගරො ස හි සුත්තෙසු, අමොඝං තස්ස ජීවිතං.
Jāgaro sa hi suttesu, amoghaṃ tassa jīvitaṃ.
204.
204.
‘‘තස්මා සද්ධඤ්ච සීලඤ්ච, පසාදං ධම්මදස්සනං;
‘‘Tasmā saddhañca sīlañca, pasādaṃ dhammadassanaṃ;
අනුයුඤ්ජෙථ මෙධාවී, සරං බුද්ධාන සාසන’’න්ති. – ඉමා ද්වෙ ගාථා අභාසි;
Anuyuñjetha medhāvī, saraṃ buddhāna sāsana’’nti. – imā dve gāthā abhāsi;
තත්ථ යොති අනියමවචනං. හවෙති දළ්හත්ථෙ නිපාතො. දහරොති තරුණො. භික්ඛතීති භික්ඛු. යුඤ්ජතීති ඝටති වායමති. ජාගරොති ජාගරණධම්මසමන්නාගතො. සුත්තෙසූති සුපන්තෙසු. ඉදං වුත්තං හොති යො භික්ඛු දහරොව සමානො තරුණො ‘‘තථාහං පච්ඡා වුඩ්ඪකාලෙ ජානිස්සාමී’’ති අචින්තෙත්වා බුද්ධානං සාසනෙ අප්පමාදපටිපත්තියං යුඤ්ජති සමථවිපස්සනාභාවනාය යොගං කරොති, සො සුත්තෙසු අවිජ්ජානිද්දාය සුත්තෙසු පමත්තෙසු සද්ධාදිජාගරධම්මසමන්නාගමෙන ජාගරො, තතො එව අත්තහිතපරහිතපාරිපූරියා අමොඝං අවඤ්ඣං තස්ස ජීවිතං, යස්මා ච එතදෙවං, තස්මා සද්ධඤ්ච ‘‘අත්ථි කම්මං අත්ථි කම්මවිපාකො’’තිආදිනයප්පවත්තං කම්මඵලසද්ධඤ්ච, සද්ධූපනිබන්ධත්තා සීලස්ස තදුපනිස්සයං චතුපාරිසුද්ධිසීලඤ්ච , ‘‘සම්මාසම්බුද්ධො භගවා, ස්වාඛාතො ධම්මො, සුප්පටිපන්නො සඞ්ඝො’’ති එවං පවත්තරතනත්තයප්පසාදඤ්ච , විපස්සනාපඤ්ඤාසහිතාය මග්ගපඤ්ඤාය පරිඤ්ඤාදිවසෙන චතුසච්චධම්මදස්සනඤ්ච මෙධාවී ධම්මොජපඤ්ඤාය සමන්නාගතො භික්ඛු බුද්ධානං සාසනං ඔවාදං අනුසිට්ඨිං අනුස්සරන්තො ආදිත්තම්පි අත්තනො සීසං අජ්ඣුපෙක්ඛිත්වා අනුයුඤ්ජෙථ, තත්ථ අනුයොගං ආතප්පං කරෙය්යාති අත්ථො.
Tattha yoti aniyamavacanaṃ. Haveti daḷhatthe nipāto. Daharoti taruṇo. Bhikkhatīti bhikkhu. Yuñjatīti ghaṭati vāyamati. Jāgaroti jāgaraṇadhammasamannāgato. Suttesūti supantesu. Idaṃ vuttaṃ hoti yo bhikkhu daharova samāno taruṇo ‘‘tathāhaṃ pacchā vuḍḍhakāle jānissāmī’’ti acintetvā buddhānaṃ sāsane appamādapaṭipattiyaṃ yuñjati samathavipassanābhāvanāya yogaṃ karoti, so suttesu avijjāniddāya suttesu pamattesu saddhādijāgaradhammasamannāgamena jāgaro, tato eva attahitaparahitapāripūriyā amoghaṃ avañjhaṃ tassa jīvitaṃ, yasmā ca etadevaṃ, tasmā saddhañca ‘‘atthi kammaṃ atthi kammavipāko’’tiādinayappavattaṃ kammaphalasaddhañca, saddhūpanibandhattā sīlassa tadupanissayaṃ catupārisuddhisīlañca, ‘‘sammāsambuddho bhagavā, svākhāto dhammo, suppaṭipanno saṅgho’’ti evaṃ pavattaratanattayappasādañca , vipassanāpaññāsahitāya maggapaññāya pariññādivasena catusaccadhammadassanañca medhāvī dhammojapaññāya samannāgato bhikkhu buddhānaṃ sāsanaṃ ovādaṃ anusiṭṭhiṃ anussaranto ādittampi attano sīsaṃ ajjhupekkhitvā anuyuñjetha, tattha anuyogaṃ ātappaṃ kareyyāti attho.
ධම්මපාලත්ථෙරගාථාවණ්ණනා නිට්ඨිතා.
Dhammapālattheragāthāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
තිපිටක (මූල) • Tipiṭaka (Mūla) / සුත්තපිටක • Suttapiṭaka / ඛුද්දකනිකාය • Khuddakanikāya / ථෙරගාථාපාළි • Theragāthāpāḷi / 2. ධම්මපාලත්ථෙරගාථා • 2. Dhammapālattheragāthā