| Library / Tipiṭaka / ติปิฎก • Tipiṭaka / เถรคาถา-อฎฺฐกถา • Theragāthā-aṭṭhakathā |
๗. ธมฺมสวเตฺถรคาถาวณฺณนา
7. Dhammasavattheragāthāvaṇṇanā
ปพฺพชิํ ตุลยิตฺวานาติ อายสฺมโต ธมฺมสวเตฺถรสฺส คาถาฯ กา อุปฺปตฺติ? อยํ กิร ปทุมุตฺตรสฺส ภควโต กาเล สุวโจฺฉ นาม พฺราหฺมโณ หุตฺวา ติณฺณํ เวทานํ ปารคู ฆราวาเส โทสํ ทิสฺวา ตาปสปพฺพชฺชํ ปพฺพชิตฺวา อรญฺญายตเน ปพฺพตนฺตเร อสฺสมํ กาเรตฺวา พหูหิ ตาปเสหิ สทฺธิํ วสิฯ อถสฺส กุสลพีชํ โรเปตุกาโม ปทุมุตฺตโร ภควา อสฺสมสมีเป อากาเส ฐตฺวา อิทฺธิปาฎิหาริยํ ทเสฺสสิฯ โส ตํ ทิสฺวา ปสนฺนมานโส ปูเชตุกาโม นาคปุปฺผานิ โอจินาเปสิฯ สตฺถา, ‘‘อลํ อิมสฺส ตาปสสฺส เอตฺตกํ กุสลพีช’’นฺติ ปกฺกามิฯ โส ปุปฺผานิ คเหตฺวา สตฺถุ คมนมคฺคํ โอกิริตฺวา จิตฺตํ ปสาเทโนฺต อญฺชลิํ ปคฺคยฺห อฎฺฐาสิฯ โส เตน ปุญฺญกเมฺมน เทวโลเก นิพฺพตฺติตฺวา อปราปรํ สุคตีสุเยว สํสรโนฺต อิมสฺมิํ พุทฺธุปฺปาเท มคธรเฎฺฐ พฺราหฺมณกุเล นิพฺพตฺติตฺวา ธมฺมสโวติ ลทฺธนาโม วิญฺญุตํ ปโตฺต เหตุสมฺปตฺติยา โจทิยมาโน ฆราวาเส อาทีนวํ ปพฺพชฺชาย อานิสํสญฺจ ทิสฺวา ทกฺขิณาคิริสฺมิํ วิหรนฺตํ ภควนฺตํ อุปสงฺกมิตฺวา ธมฺมํ สุตฺวา ปฎิลทฺธสโทฺธ ปพฺพชิตฺวา วิปสฺสนาย กมฺมํ กโรโนฺต นจิรเสฺสว อรหตฺตํ ปาปุณิฯ เตน วุตฺตํ อปทาเน (อป. เถร ๑.๑๖.๓๙-๔๕) –
Pabbajiṃtulayitvānāti āyasmato dhammasavattherassa gāthā. Kā uppatti? Ayaṃ kira padumuttarassa bhagavato kāle suvaccho nāma brāhmaṇo hutvā tiṇṇaṃ vedānaṃ pāragū gharāvāse dosaṃ disvā tāpasapabbajjaṃ pabbajitvā araññāyatane pabbatantare assamaṃ kāretvā bahūhi tāpasehi saddhiṃ vasi. Athassa kusalabījaṃ ropetukāmo padumuttaro bhagavā assamasamīpe ākāse ṭhatvā iddhipāṭihāriyaṃ dassesi. So taṃ disvā pasannamānaso pūjetukāmo nāgapupphāni ocināpesi. Satthā, ‘‘alaṃ imassa tāpasassa ettakaṃ kusalabīja’’nti pakkāmi. So pupphāni gahetvā satthu gamanamaggaṃ okiritvā cittaṃ pasādento añjaliṃ paggayha aṭṭhāsi. So tena puññakammena devaloke nibbattitvā aparāparaṃ sugatīsuyeva saṃsaranto imasmiṃ buddhuppāde magadharaṭṭhe brāhmaṇakule nibbattitvā dhammasavoti laddhanāmo viññutaṃ patto hetusampattiyā codiyamāno gharāvāse ādīnavaṃ pabbajjāya ānisaṃsañca disvā dakkhiṇāgirismiṃ viharantaṃ bhagavantaṃ upasaṅkamitvā dhammaṃ sutvā paṭiladdhasaddho pabbajitvā vipassanāya kammaṃ karonto nacirasseva arahattaṃ pāpuṇi. Tena vuttaṃ apadāne (apa. thera 1.16.39-45) –
‘‘สุวโจฺฉ นาม นาเมน, พฺราหฺมโณ มนฺตปารคู;
‘‘Suvaccho nāma nāmena, brāhmaṇo mantapāragū;
ปุรกฺขโต สสิเสฺสหิ, วสเต ปพฺพตนฺตเรฯ
Purakkhato sasissehi, vasate pabbatantare.
‘‘ปทุมุตฺตโร นาม ชิโน, อาหุตีนํ ปฎิคฺคโห;
‘‘Padumuttaro nāma jino, āhutīnaṃ paṭiggaho;
มมุทฺธริตุกาโม โส, อาคจฺฉิ มม สนฺติกํฯ
Mamuddharitukāmo so, āgacchi mama santikaṃ.
‘‘เวหาสมฺหิ จงฺกมติ, ธูปายติ ชลเต ตถา;
‘‘Vehāsamhi caṅkamati, dhūpāyati jalate tathā;
หาสํ มมํ วิทิตฺวาน, ปกฺกามิ ปาจินามุโขฯ
Hāsaṃ mamaṃ viditvāna, pakkāmi pācināmukho.
‘‘ตญฺจ อจฺฉริยํ ทิสฺวา, อพฺภุตํ โลมหํสนํ;
‘‘Tañca acchariyaṃ disvā, abbhutaṃ lomahaṃsanaṃ;
นาคปุปฺผํ คเหตฺวาน, คตมคฺคมฺหิ โอกิริํฯ
Nāgapupphaṃ gahetvāna, gatamaggamhi okiriṃ.
‘‘สตสหสฺสิโต กเปฺป, ยํ ปุปฺผํ โอกิริํ อหํ;
‘‘Satasahassito kappe, yaṃ pupphaṃ okiriṃ ahaṃ;
เตน จิตฺตปฺปสาเทน, ทุคฺคติํ นุปปชฺชหํฯ
Tena cittappasādena, duggatiṃ nupapajjahaṃ.
‘‘เอกติํเส กปฺปสเต, ราชา อาสิ มหารโห;
‘‘Ekatiṃse kappasate, rājā āsi mahāraho;
สตฺตรตนสมฺปโนฺน, จกฺกวตฺตี มหพฺพโลฯ
Sattaratanasampanno, cakkavattī mahabbalo.
‘‘กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ…เป.… กตํ พุทฺธสฺส สาสน’’นฺติฯ
‘‘Kilesā jhāpitā mayhaṃ…pe… kataṃ buddhassa sāsana’’nti.
อรหตฺตํ ปน ปตฺวา อตฺตโน ปฎิปตฺติํ ปจฺจเวกฺขิตฺวา โสมนสฺสปฺปโตฺต อุทานวเสน –
Arahattaṃ pana patvā attano paṭipattiṃ paccavekkhitvā somanassappatto udānavasena –
๑๐๗.
107.
‘‘ปพฺพชิํ ตุลยิตฺวาน, อคารสฺมานคาริยํ;
‘‘Pabbajiṃ tulayitvāna, agārasmānagāriyaṃ;
ติโสฺส วิชฺชา อนุปฺปตฺตา, กตํ พุทฺธสฺส สาสน’’นฺติฯ – คาถํ อภาสิ;
Tisso vijjā anuppattā, kataṃ buddhassa sāsana’’nti. – gāthaṃ abhāsi;
ตตฺถ ปพฺพชิํ ตุลยิตฺวานาติ ‘‘สมฺพาโธ ฆราวาโส รชาปโถ’’ติอาทินา (ที. นิ. ๑.๑๙๑; ม. นิ. ๒.๑๐; สํ. นิ. ๒.๑๕๔) ฆราวาเส, ‘‘อปฺปสฺสาทา กามา พหุทุกฺขา พหุปายาสา’’ติอาทินา (ปาจิ. ๔๑๗; ม. นิ. ๑.๑๗๗) กาเมสุ อาทีนวํ ตปฺปฎิปกฺขโต เนกฺขเมฺม จ อานิสํสํ ตุลภูตาย ปญฺญาย วิจาเรตฺวา วีมํสิตฺวาติ อโตฺถฯ เสสํ เหฎฺฐา วุตฺตนยเมวฯ อิทเมว จ เถรสฺส อญฺญาพฺยากรณํ อโหสีติฯ
Tattha pabbajiṃ tulayitvānāti ‘‘sambādho gharāvāso rajāpatho’’tiādinā (dī. ni. 1.191; ma. ni. 2.10; saṃ. ni. 2.154) gharāvāse, ‘‘appassādā kāmā bahudukkhā bahupāyāsā’’tiādinā (pāci. 417; ma. ni. 1.177) kāmesu ādīnavaṃ tappaṭipakkhato nekkhamme ca ānisaṃsaṃ tulabhūtāya paññāya vicāretvā vīmaṃsitvāti attho. Sesaṃ heṭṭhā vuttanayameva. Idameva ca therassa aññābyākaraṇaṃ ahosīti.
ธมฺมสวเตฺถรคาถาวณฺณนา นิฎฺฐิตาฯ
Dhammasavattheragāthāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
ติปิฎก (มูล) • Tipiṭaka (Mūla) / สุตฺตปิฎก • Suttapiṭaka / ขุทฺทกนิกาย • Khuddakanikāya / เถรคาถาปาฬิ • Theragāthāpāḷi / ๗. ธมฺมสวเตฺถรคาถา • 7. Dhammasavattheragāthā
