| Library / Tipiṭaka / තිපිටක • Tipiṭaka / සුත්‌තනිපාත-අට්‌ඨකථා • Suttanipāta-aṭṭhakathā |
8. ධම්‌මසුත්‌ත-(නාවාසුත්‌ත)-වණ්‌ණනා
8. Dhammasutta-(nāvāsutta)-vaṇṇanā
319. යස්‌මා හි ධම්‌මන්‌ති ධම්‌මසුත්‌තං, ‘‘නාවාසුත්‌ත’’න්‌තිපි වුච්‌චති. කා උප්‌පත්‌ති? ඉදං සුත්‌තං ආයස්‌මන්‌තං සාරිපුත්‌තත්‌ථෙරං ආරබ්‌භ වුත්‌තං. අයමෙත්‌ථ සඞ්‌ඛෙපො, විත්‌ථාරො පන ද්‌වින්‌නං අග්‌ගසාවකානං උප්‌පත්‌තිතො පභුති වෙදිතබ්‌බො. සෙය්‍යථිදං – අනුප්‌පන්‌නෙ කිර භගවති ද්‌වෙ අග්‌ගසාවකා එකං අසඞ්‌ඛ්‍යෙය්‍යං කප්‌පසතසහස්‌සඤ්‌ච පාරමියො පූරෙත්‌වා දෙවලොකෙ නිබ්‌බත්‌තා. තෙසං පඨමො චවිත්‌වා රාජගහස්‌ස අවිදූරෙ උපතිස්‌සගාමො නාම බ්‍රාහ්‌මණානං භොගගාමො අත්‌ථි, තත්‌ථ සට්‌ඨිඅධිකපඤ්‌චකොටිසතධනවිභවස්‌ස ගාමසාමිනො බ්‍රාහ්‌මණස්‌ස රූපසාරී නාම බ්‍රාහ්‌මණී, තස්‌සා කුච්‌ඡියං පටිසන්‌ධිං අග්‌ගහෙසි. දුතියො තස්‌සෙවාවිදූරෙ කොලිතගාමො නාම බ්‍රාහ්‌මණානං භොගගාමො අත්‌ථි. තත්‌ථ තථාරූපවිභවස්‌සෙව ගාමසාමිනො බ්‍රාහ්‌මණස්‌ස මොග්‌ගල්‌ලානී නාම බ්‍රාහ්‌මණී, තස්‌සා කුච්‌ඡියං තං දිවසමෙව පටිසන්‌ධිං අග්‌ගහෙසි. එවං තෙසං එකදිවසමෙව පටිසන්‌ධිග්‌ගහණඤ්‌ච ගබ්‌භවුට්‌ඨානඤ්‌ච අහොසි. එකදිවසෙයෙව ච නෙසං එකස්‌ස උපතිස්‌සගාමෙ ජාතත්‌තා උපතිස්‌සො, එකස්‌ස කොලිතගාමෙ ජාතත්‌තා කොලිතොති නාමමකංසු.
319.Yasmāhi dhammanti dhammasuttaṃ, ‘‘nāvāsutta’’ntipi vuccati. Kā uppatti? Idaṃ suttaṃ āyasmantaṃ sāriputtattheraṃ ārabbha vuttaṃ. Ayamettha saṅkhepo, vitthāro pana dvinnaṃ aggasāvakānaṃ uppattito pabhuti veditabbo. Seyyathidaṃ – anuppanne kira bhagavati dve aggasāvakā ekaṃ asaṅkhyeyyaṃ kappasatasahassañca pāramiyo pūretvā devaloke nibbattā. Tesaṃ paṭhamo cavitvā rājagahassa avidūre upatissagāmo nāma brāhmaṇānaṃ bhogagāmo atthi, tattha saṭṭhiadhikapañcakoṭisatadhanavibhavassa gāmasāmino brāhmaṇassa rūpasārī nāma brāhmaṇī, tassā kucchiyaṃ paṭisandhiṃ aggahesi. Dutiyo tassevāvidūre kolitagāmo nāma brāhmaṇānaṃ bhogagāmo atthi. Tattha tathārūpavibhavasseva gāmasāmino brāhmaṇassa moggallānī nāma brāhmaṇī, tassā kucchiyaṃ taṃ divasameva paṭisandhiṃ aggahesi. Evaṃ tesaṃ ekadivasameva paṭisandhiggahaṇañca gabbhavuṭṭhānañca ahosi. Ekadivaseyeva ca nesaṃ ekassa upatissagāme jātattā upatisso, ekassa kolitagāme jātattā kolitoti nāmamakaṃsu.
තෙ සහපංසුං කීළන්‌තා සහායකා අනුපුබ්‌බෙන වුඩ්‌ඪිං පාපුණිංසු, එකමෙකස්‌ස ච පඤ්‌චපඤ්‌චමාණවකසතානි පරිවාරා අහෙසුං. තෙ උය්‍යානං වා නදීතිත්‌ථං වා ගච්‌ඡන්‌තා සපරිවාරායෙව ගච්‌ඡන්‌ති. එකො පඤ්‌චහි සුවණ්‌ණසිවිකාසතෙහි, දුතියො පඤ්‌චහි ආජඤ්‌ඤරථසතෙහි. තදා ච රාජගහෙ කාලානුකාලං ගිරග්‌ගසමජ්‌ජො නාම හොති. සායන්‌හසමයෙ නගරවෙමජ්‌ඣෙ යත්‌ථ සකලඅඞ්‌ගමගධවාසිනො අභිඤ්‌ඤාතා ඛත්‌තියකුමාරාදයො සන්‌නිපතිත්‌වා සුපඤ්‌ඤත්‌තෙසු මඤ්‌චපීඨාදීසු නිසින්‌නා සමජ්‌ජවිභූතිං පස්‌සන්‌ති. අථ තෙ සහායකා තෙන පරිවාරෙන සද්‌ධිං තත්‌ථ ගන්‌ත්‌වා පඤ්‌ඤත්‌තාසනෙසු නිසීදිංසු. තතො උපතිස්‌සො සමජ්‌ජවිභූතිං පස්‌සන්‌තො මහාජනකායං සන්‌නිපතිතං දිස්‌වා ‘‘එත්‌තකො ජනකායො වස්‌සසතං අප්‌පත්‌වාව මරිස්‌සතී’’ති චින්‌තෙසි. තස්‌ස මරණං ආගන්‌ත්‌වා නලාටන්‌තෙ පතිට්‌ඨිතං විය අහොසි, තථා කොලිතස්‌ස. තෙසං අනෙකප්‌පකාරෙසු නටෙසු නච්‌චන්‌තෙසු දස්‌සනමත්‌තෙපි චිත්‌තං න නමි, අඤ්‌ඤදත්‌ථු සංවෙගොයෙව උදපාදි.
Te sahapaṃsuṃ kīḷantā sahāyakā anupubbena vuḍḍhiṃ pāpuṇiṃsu, ekamekassa ca pañcapañcamāṇavakasatāni parivārā ahesuṃ. Te uyyānaṃ vā nadītitthaṃ vā gacchantā saparivārāyeva gacchanti. Eko pañcahi suvaṇṇasivikāsatehi, dutiyo pañcahi ājaññarathasatehi. Tadā ca rājagahe kālānukālaṃ giraggasamajjo nāma hoti. Sāyanhasamaye nagaravemajjhe yattha sakalaaṅgamagadhavāsino abhiññātā khattiyakumārādayo sannipatitvā supaññattesu mañcapīṭhādīsu nisinnā samajjavibhūtiṃ passanti. Atha te sahāyakā tena parivārena saddhiṃ tattha gantvā paññattāsanesu nisīdiṃsu. Tato upatisso samajjavibhūtiṃ passanto mahājanakāyaṃ sannipatitaṃ disvā ‘‘ettako janakāyo vassasataṃ appatvāva marissatī’’ti cintesi. Tassa maraṇaṃ āgantvā nalāṭante patiṭṭhitaṃ viya ahosi, tathā kolitassa. Tesaṃ anekappakāresu naṭesu naccantesu dassanamattepi cittaṃ na nami, aññadatthu saṃvegoyeva udapādi.
අථ වුට්‌ඨිතෙ සමජ්‌ජෙ පක්‌කන්‌තාය පරිසාය සකපරිවාරෙන පක්‌කන්‌තෙසු තෙසු සහායෙසු කොලිතො උපතිස්‌සං පුච්‌ඡි – ‘‘කිං, සම්‌ම, නාටකාදිදස්‌සනෙන තව පමොදනමත්‌තම්‌පි නාහොසී’’ති? සො තස්‌ස තං පවත්‌තිං ආරොචෙත්‌වා තම්‌පි තථෙව පටිපුච්‌ඡි. සොපි තස්‌ස අත්‌තනො පවත්‌තිං ආරොචෙත්‌වා ‘‘එහි, සම්‌ම, පබ්‌බජිත්‌වා අමතං ගවෙසාමා’’ති ආහ. ‘‘සාධු සම්‌මා’’ති උපතිස්‌සො තං සම්‌පටිච්‌ඡි. තතො ද්‌වෙපි ජනා තං සම්‌පත්‌තිං ඡඩ්‌ඩෙත්‌වා පුනදෙව රාජගහමනුප්‌පත්‌තා. තෙන ච සමයෙන රාජගහෙ සඤ්‌චයො නාම පරිබ්‌බාජකො පටිවසති. තෙ තස්‌ස සන්‌තිකෙ පඤ්‌චහි මාණවකසතෙහි සද්‌ධිං පබ්‌බජිත්‌වා කතිපාහෙනෙව තයො වෙදෙ සබ්‌බඤ්‌ච පරිබ්‌බාජකසමයං උග්‌ගහෙසුං. තෙ තෙසං සත්‌ථානං ආදිමජ්‌ඣපරියොසානං උපපරික්‌ඛන්‌තා පරියොසානං අදිස්‌වා ආචරියං පුච්‌ඡිංසු – ‘‘ඉමෙසං සත්‌ථානං ආදිමජ්‌ඣං දිස්‌සති, පරියොසානං පන න දිස්‌සති ‘ඉදං නාම ඉමෙහි සත්‌ථෙහි පාපුණෙය්‍යාති, යතො උත්‌තරි පාපුණිතබ්‌බං නත්‌ථී’’’ති. සොපි ආහ – ‘‘අහම්‌පි තෙසං තථාවිධං පරියොසානං න පස්‌සාමී’’ති. තෙ ආහංසු – ‘‘තෙන හි මයං ඉමෙසං පරියොසානං ගවෙසාමා’’ති. තෙ ආචරියො ‘‘යථාසුඛං ගවෙසථා’’ති ආහ. එවං තෙ තෙන අනුඤ්‌ඤාතා අමතං ගවෙසමානා ආහිණ්‌ඩන්‌තා ජම්‌බුදීපෙ පාකටා අහෙසුං. තෙහි ඛත්‌තියපණ්‌ඩිතාදයො පඤ්‌හං පුට්‌ඨා උත්‌තරුත්‌තරිං න සම්‌පායන්‌ති. ‘‘උපතිස්‌සො කොලිතො’’ති වුත්‌තෙ පන ‘‘කෙ එතෙ, න ඛො මයං ජානාමා’’ති භණන්‌තා නත්‌ථි, එවං විස්‌සුතා අහෙසුං.
Atha vuṭṭhite samajje pakkantāya parisāya sakaparivārena pakkantesu tesu sahāyesu kolito upatissaṃ pucchi – ‘‘kiṃ, samma, nāṭakādidassanena tava pamodanamattampi nāhosī’’ti? So tassa taṃ pavattiṃ ārocetvā tampi tatheva paṭipucchi. Sopi tassa attano pavattiṃ ārocetvā ‘‘ehi, samma, pabbajitvā amataṃ gavesāmā’’ti āha. ‘‘Sādhu sammā’’ti upatisso taṃ sampaṭicchi. Tato dvepi janā taṃ sampattiṃ chaḍḍetvā punadeva rājagahamanuppattā. Tena ca samayena rājagahe sañcayo nāma paribbājako paṭivasati. Te tassa santike pañcahi māṇavakasatehi saddhiṃ pabbajitvā katipāheneva tayo vede sabbañca paribbājakasamayaṃ uggahesuṃ. Te tesaṃ satthānaṃ ādimajjhapariyosānaṃ upaparikkhantā pariyosānaṃ adisvā ācariyaṃ pucchiṃsu – ‘‘imesaṃ satthānaṃ ādimajjhaṃ dissati, pariyosānaṃ pana na dissati ‘idaṃ nāma imehi satthehi pāpuṇeyyāti, yato uttari pāpuṇitabbaṃ natthī’’’ti. Sopi āha – ‘‘ahampi tesaṃ tathāvidhaṃ pariyosānaṃ na passāmī’’ti. Te āhaṃsu – ‘‘tena hi mayaṃ imesaṃ pariyosānaṃ gavesāmā’’ti. Te ācariyo ‘‘yathāsukhaṃ gavesathā’’ti āha. Evaṃ te tena anuññātā amataṃ gavesamānā āhiṇḍantā jambudīpe pākaṭā ahesuṃ. Tehi khattiyapaṇḍitādayo pañhaṃ puṭṭhā uttaruttariṃ na sampāyanti. ‘‘Upatisso kolito’’ti vutte pana ‘‘ke ete, na kho mayaṃ jānāmā’’ti bhaṇantā natthi, evaṃ vissutā ahesuṃ.
එවං තෙසු අමතපරියෙසනං චරමානෙසු අම්‌හාකං භගවා ලොකෙ උප්‌පජ්‌ජිත්‌වා පවත්‌තිතවරධම්‌මචක්‌කො අනුපුබ්‌බෙන රාජගහමනුප්‌පත්‌තො. තෙ ච පරිබ්‌බාජකා සකලජම්‌බුදීපං චරිත්‌වා තිට්‌ඨතු අමතං, අන්‌තමසො පරියොසානපඤ්‌හවිස්‌සජ්‌ජනමත්‌තම්‌පි අලභන්‌තා පුනදෙව රාජගහං අගමංසු. අථ ඛො ආයස්‌මා අස්‌සජි පුබ්‌බණ්‌හසමයං නිවාසෙත්‌වාති යාව තෙසං පබ්‌බජ්‌ජා, තාව සබ්‌බං පබ්‌බජ්‌ජාක්‌ඛන්‌ධකෙ (මහාව. 60) ආගතනයෙනෙව විත්‌ථාරතො දට්‌ඨබ්‌බං.
Evaṃ tesu amatapariyesanaṃ caramānesu amhākaṃ bhagavā loke uppajjitvā pavattitavaradhammacakko anupubbena rājagahamanuppatto. Te ca paribbājakā sakalajambudīpaṃ caritvā tiṭṭhatu amataṃ, antamaso pariyosānapañhavissajjanamattampi alabhantā punadeva rājagahaṃ agamaṃsu. Atha kho āyasmā assaji pubbaṇhasamayaṃ nivāsetvāti yāva tesaṃ pabbajjā, tāva sabbaṃ pabbajjākkhandhake (mahāva. 60) āgatanayeneva vitthārato daṭṭhabbaṃ.
එවං පබ්‌බජිතෙසු තෙසු ද්‌වීසු සහායකෙසු ආයස්‌මා සාරිපුත්‌තො අඩ්‌ඪමාසෙන සාවකපාරමීඤාණං සච්‌ඡාකාසි. සො යදා අස්‌සජිත්‌ථෙරෙන සද්‌ධිං එකවිහාරෙ වසති, තදා භගවතො උපට්‌ඨානං ගන්‌ත්‌වා අනන්‌තරං ථෙරස්‌ස උපට්‌ඨානං ගච්‌ඡති ‘‘පුබ්‌බාචරියො මෙ අයමායස්‌මා, එතමහං නිස්‌සාය භගවතො සාසනං අඤ්‌ඤාසි’’න්‌ති ගාරවෙන. යදා පන අස්‌සජිත්‌ථෙරෙන සද්‌ධිං එකවිහාරෙ න වසති, තදා යස්‌සං දිසායං ථෙරො වසති, තං දිසං ඔලොකෙත්‌වා පඤ්‌චපතිට්‌ඨිතෙන වන්‌දිත්‌වා අඤ්‌ජලිං පග්‌ගය්‌හ නමස්‌සති. තං දිස්‌වා කෙචි භික්‌ඛූ කථං සමුට්‌ඨාපෙසුං – ‘‘සාරිපුත්‌තො අග්‌ගසාවකො හුත්‌වා දිසං නමස්‌සති, අජ්‌ජාපි මඤ්‌ඤෙ බ්‍රාහ්‌මණදිට්‌ඨි අප්‌පහීනා’’ති. අථ භගවා දිබ්‌බාය සොතධාතුයා තං කථාසල්‌ලාපං සුත්‌වා පඤ්‌ඤත්‌තවරබුද්‌ධාසනෙ නිසින්‌නංයෙව අත්‌තානං දස්‌සෙන්‌තො භික්‌ඛූ ආමන්‌තෙසි – ‘‘කාය නුත්‌ථ, භික්‌ඛවෙ, එතරහි කථාය සන්‌නිසින්‌නා’’ති ? තෙ තං පවත්‌තිං ආචික්‌ඛිංසු. තතො භගවා ‘‘න, භික්‌ඛවෙ, සාරිපුත්‌තො දිසං නමස්‌සති, යං නිස්‌සාය සාසනං අඤ්‌ඤාසි, තං අත්‌තනො ආචරියං වන්‌දති නමස්‌සති සම්‌මානෙති, ආචරියපූජකො, භික්‌ඛවෙ, සාරිපුත්‌තො’’ති වත්‌වා තත්‌ථ සන්‌නිපතිතානං ධම්‌මදෙසනත්‌ථං ඉමං සුත්‌තමභාසි.
Evaṃ pabbajitesu tesu dvīsu sahāyakesu āyasmā sāriputto aḍḍhamāsena sāvakapāramīñāṇaṃ sacchākāsi. So yadā assajittherena saddhiṃ ekavihāre vasati, tadā bhagavato upaṭṭhānaṃ gantvā anantaraṃ therassa upaṭṭhānaṃ gacchati ‘‘pubbācariyo me ayamāyasmā, etamahaṃ nissāya bhagavato sāsanaṃ aññāsi’’nti gāravena. Yadā pana assajittherena saddhiṃ ekavihāre na vasati, tadā yassaṃ disāyaṃ thero vasati, taṃ disaṃ oloketvā pañcapatiṭṭhitena vanditvā añjaliṃ paggayha namassati. Taṃ disvā keci bhikkhū kathaṃ samuṭṭhāpesuṃ – ‘‘sāriputto aggasāvako hutvā disaṃ namassati, ajjāpi maññe brāhmaṇadiṭṭhi appahīnā’’ti. Atha bhagavā dibbāya sotadhātuyā taṃ kathāsallāpaṃ sutvā paññattavarabuddhāsane nisinnaṃyeva attānaṃ dassento bhikkhū āmantesi – ‘‘kāya nuttha, bhikkhave, etarahi kathāya sannisinnā’’ti ? Te taṃ pavattiṃ ācikkhiṃsu. Tato bhagavā ‘‘na, bhikkhave, sāriputto disaṃ namassati, yaṃ nissāya sāsanaṃ aññāsi, taṃ attano ācariyaṃ vandati namassati sammāneti, ācariyapūjako, bhikkhave, sāriputto’’ti vatvā tattha sannipatitānaṃ dhammadesanatthaṃ imaṃ suttamabhāsi.
තත්‌ථ යස්‌මා හි ධම්‌මං පුරිසො විජඤ්‌ඤාති යතො පුග්‌ගලා පිටකත්‌තයප්‌පභෙදං පරියත්‌තිධම්‌මං වා, පරියත්‌තිං සුත්‌වා අධිගන්‌තබ්‌බං නවලොකුත්‌තරප්‌පභෙදං පටිවෙධධම්‌මං වා පුරිසො විජඤ්‌ඤා ජානෙය්‍ය වෙදෙය්‍ය. ‘‘යස්‌සා’’තිපි පාඨො, සො එවත්‌ථො. ඉන්‌දංව නං දෙවතා පූජයෙය්‍යාති යථා සක්‌කං දෙවානමින්‌දං ද්‌වීසු දෙවලොකෙසු දෙවතා පූජෙන්‌ති, එවං සො පුග්‌ගලො තං පුග්‌ගලං කාලස්‌සෙව වුට්‌ඨාය උපාහනඔමුඤ්‌චනාදිං සබ්‌බං වත්‌තපටිවත්‌තං කරොන්‌තො පූජෙය්‍ය සක්‌කරෙය්‍ය ගරුකරෙය්‍ය. කිං කාරණං? සො පූජිතො…පෙ.… පාතුකරොති ධම්‌මං, සො ආචරියො එවං පූජිතො තස්‌මිං අන්‌තෙවාසිම්‌හි පසන්‌නචිත්‌තො පරියත්‌තිපටිවෙධවසෙන බහුස්‌සුතො දෙසනාවසෙනෙව පරියත්‌තිධම්‌මඤ්‌ච, දෙසනං සුත්‌වා යථානුසිට්‌ඨං පටිපත්‌තියා අධිගන්‌තබ්‌බං පටිවෙධධම්‌මඤ්‌ච පාතුකරොති දෙසෙති, දෙසනාය වා පරියත්‌තිධම්‌මං, උපමාවසෙන අත්‌තනා අධිගතපටිවෙධධම්‌මං පාතුකරොති.
Tattha yasmā hi dhammaṃ puriso vijaññāti yato puggalā piṭakattayappabhedaṃ pariyattidhammaṃ vā, pariyattiṃ sutvā adhigantabbaṃ navalokuttarappabhedaṃ paṭivedhadhammaṃ vā puriso vijaññā jāneyya vedeyya. ‘‘Yassā’’tipi pāṭho, so evattho. Indaṃva naṃ devatā pūjayeyyāti yathā sakkaṃ devānamindaṃ dvīsu devalokesu devatā pūjenti, evaṃ so puggalo taṃ puggalaṃ kālasseva vuṭṭhāya upāhanaomuñcanādiṃ sabbaṃ vattapaṭivattaṃ karonto pūjeyya sakkareyya garukareyya. Kiṃ kāraṇaṃ? So pūjito…pe… pātukaroti dhammaṃ, so ācariyo evaṃ pūjito tasmiṃ antevāsimhi pasannacitto pariyattipaṭivedhavasena bahussuto desanāvaseneva pariyattidhammañca, desanaṃ sutvā yathānusiṭṭhaṃ paṭipattiyā adhigantabbaṃ paṭivedhadhammañca pātukaroti deseti, desanāya vā pariyattidhammaṃ, upamāvasena attanā adhigatapaṭivedhadhammaṃ pātukaroti.
320. තදට්‌ඨිකත්‌වාන නිසම්‌ම ධීරොති එවං පසන්‌නෙන ආචරියෙන පාතුකතං ධම්‌මං අට්‌ඨිකත්‌වාන සුණිත්‌වා උපධාරණසමත්‌ථතාය ධීරො පුරිසො. ධම්‌මානුධම්‌මං පටිපජ්‌ජමානොති ලොකුත්‌තරධම්‌මස්‌ස අනුලොමත්‌තා අනුධම්‌මභූතං විපස්‌සනං භාවයමානො. විඤ්‌ඤූ විභාවී නිපුණො ච හොතීති විඤ්‌ඤුතාසඞ්‌ඛාතාය පඤ්‌ඤාය අධිගමෙන විඤ්‌ඤූ, විභාවෙත්‌වා පරෙසම්‌පි පාකටං කත්‌වා ඤාපනසමත්‌ථතාය විභාවී, පරමසුඛුමත්‌ථපටිවෙධතාය නිපුණො ච හොති. යො තාදිසං භජති අප්‌පමත්‌තොති යො තාදිසං පුබ්‌බෙ වුත්‌තප්‌පකාරං බහුස්‌සුතං අප්‌පමත්‌තො තප්‌පසාදනපරො හුත්‌වා භජති.
320.Tadaṭṭhikatvāna nisamma dhīroti evaṃ pasannena ācariyena pātukataṃ dhammaṃ aṭṭhikatvāna suṇitvā upadhāraṇasamatthatāya dhīro puriso. Dhammānudhammaṃ paṭipajjamānoti lokuttaradhammassa anulomattā anudhammabhūtaṃ vipassanaṃ bhāvayamāno. Viññū vibhāvī nipuṇo ca hotīti viññutāsaṅkhātāya paññāya adhigamena viññū, vibhāvetvā paresampi pākaṭaṃ katvā ñāpanasamatthatāya vibhāvī, paramasukhumatthapaṭivedhatāya nipuṇo ca hoti. Yo tādisaṃ bhajati appamattoti yo tādisaṃ pubbe vuttappakāraṃ bahussutaṃ appamatto tappasādanaparo hutvā bhajati.
321. එවං පණ්‌ඩිතාචරියසෙවනං පසංසිත්‌වා ඉදානි බාලාචරියසෙවනං නින්‌දන්‌තො ‘‘ඛුද්‌දඤ්‌ච බාල’’න්‌ති ඉමං ගාථමාහ. තත්‌ථ ඛුද්‌දන්‌ති ඛුද්‌දෙන කායකම්‌මාදිනා සමන්‌නාගතං, පඤ්‌ඤාභාවතො බාලං. අනාගතත්‌ථන්‌ති අනධිගතපරියත්‌තිපටිවෙධත්‌ථං. උසූයකන්‌ති ඉස්‌සාමනකතාය අන්‌තෙවාසිකස්‌ස වුඩ්‌ඪිං අසහමානං. සෙසමෙත්‌ථ පාකටමෙව පදතො. අධිප්‌පායතො පන යො බහුචීවරාදිලාභී ආචරියො අන්‌තෙවාසිකානං චීවරාදීනි න සක්‌කොති දාතුං, ධම්‌මදානෙ පන අනිච්‌චදුක්‌ඛානත්‌තවචනමත්‌තම්‌පි න සක්‌කොති. එතෙහි ඛුද්‌දතාදිධම්‌මෙහි සමන්‌නාගතත්‌තා තං ඛුද්‌දං බාලං අනාගතත්‌ථං උසූයකං ආචරියං උපසෙවමානො ‘‘පූතිමච්‌ඡං කුසග්‌ගෙනා’’ති (ඉතිවු. 76; ජා. 1.15.183) වුත්‌තනයෙන සයම්‌පි බාලො හොති. තස්‌මා ඉධ සාසනෙ කිඤ්‌චි අප්‌පමත්‌තකම්‌පි පරියත්‌තිධම්‌මං පටිවෙධධම්‌මං වා අවිභාවයිත්‌වා ච අවිජානිත්‌වා ච යස්‌ස ධම්‌මෙසු කඞ්‌ඛා, තං අතරිත්‌වා මරණං උපෙතීති එවමස්‌ස අත්‌ථො වෙදිතබ්‌බො.
321. Evaṃ paṇḍitācariyasevanaṃ pasaṃsitvā idāni bālācariyasevanaṃ nindanto ‘‘khuddañca bāla’’nti imaṃ gāthamāha. Tattha khuddanti khuddena kāyakammādinā samannāgataṃ, paññābhāvato bālaṃ. Anāgatatthanti anadhigatapariyattipaṭivedhatthaṃ. Usūyakanti issāmanakatāya antevāsikassa vuḍḍhiṃ asahamānaṃ. Sesamettha pākaṭameva padato. Adhippāyato pana yo bahucīvarādilābhī ācariyo antevāsikānaṃ cīvarādīni na sakkoti dātuṃ, dhammadāne pana aniccadukkhānattavacanamattampi na sakkoti. Etehi khuddatādidhammehi samannāgatattā taṃ khuddaṃ bālaṃ anāgatatthaṃ usūyakaṃ ācariyaṃ upasevamāno ‘‘pūtimacchaṃ kusaggenā’’ti (itivu. 76; jā. 1.15.183) vuttanayena sayampi bālo hoti. Tasmā idha sāsane kiñci appamattakampi pariyattidhammaṃ paṭivedhadhammaṃ vā avibhāvayitvā ca avijānitvā ca yassa dhammesu kaṅkhā, taṃ ataritvā maraṇaṃ upetīti evamassa attho veditabbo.
322-3. ඉදානි තස්‌සෙවත්‌ථස්‌ස පාකටකරණත්‌ථං ‘‘යථා නරො’’ති ගාථාද්‌වයමාහ. තත්‌ථ ආපගන්‌ති නදිං. මහොදකන්‌ති බහුඋදකං. සලිලන්‌ති ඉතො චිතො ච ගතං, විත්‌ථිණ්‌ණන්‌ති වුත්‌තං හොති. ‘‘සරිත’’න්‌තිපි පාඨො, සො එවත්‌ථො. සීඝසොතන්‌ති හාරහාරිකං, වෙගවතින්‌ති වුත්‌තං හොති. කිං සොති එත්‌ථ ‘‘සො වුය්‌හමානො’’ති ඉමිනා ච සොකාරෙන තස්‌ස නරස්‌ස නිද්‌දිට්‌ඨත්‌තා නිපාතමත්‌තො සොකාරො. කිං සූති වුත්‌තං හොති යථා ‘‘න භවිස්‌සාමි නාම සො, විනස්‌සිස්‌සාමි නාම සො’’ති. ධම්‌මන්‌ති පුබ්‌බෙ වුත්‌තං දුවිධමෙව. අනිසාමයත්‌ථන්‌ති අනිසාමෙත්‌වා අත්‌ථං. සෙසමෙත්‌ථ පාකටමෙව පදතො.
322-3. Idāni tassevatthassa pākaṭakaraṇatthaṃ ‘‘yathā naro’’ti gāthādvayamāha. Tattha āpaganti nadiṃ. Mahodakanti bahuudakaṃ. Salilanti ito cito ca gataṃ, vitthiṇṇanti vuttaṃ hoti. ‘‘Sarita’’ntipi pāṭho, so evattho. Sīghasotanti hārahārikaṃ, vegavatinti vuttaṃ hoti. Kiṃ soti ettha ‘‘so vuyhamāno’’ti iminā ca sokārena tassa narassa niddiṭṭhattā nipātamatto sokāro. Kiṃ sūti vuttaṃ hoti yathā ‘‘na bhavissāmi nāma so, vinassissāmi nāma so’’ti. Dhammanti pubbe vuttaṃ duvidhameva. Anisāmayatthanti anisāmetvā atthaṃ. Sesamettha pākaṭameva padato.
අධිප්‌පායතො පන යථා යො කොචිදෙව නරො වුත්‌තප්‌පකාරං නදිං ඔතරිත්‌වා තාය නදියා වුය්‌හමානො අනුසොතගාමී සොතමෙව අනුගච්‌ඡන්‌තො පරෙ පාරත්‌ථිකෙ කිං සක්‌ඛති පාරං නෙතුං. ‘‘සක්‌කතී’’තිපි පාඨො. තථෙව දුවිධම්‌පි ධම්‌මං අත්‌තනො පඤ්‌ඤාය අවිභාවයිත්‌වා බහුස්‌සුතානඤ්‌ච සන්‌තිකෙ අත්‌ථං අනිසාමෙත්‌වා සයං අවිභාවිතත්‌තා අජානන්‌තො අනිසාමිතත්‌තා ච අවිතිණ්‌ණකඞ්‌ඛො පරෙ කිං සක්‌ඛති නිජ්‌ඣාපෙතුං පෙක්‌ඛාපෙතුන්‌ති එවමෙත්‌ථ අත්‌ථො දට්‌ඨබ්‌බො. ‘‘සො වත, චුන්‌ද, අත්‌තනා පලිපපලිපන්‌නො’’තිආදිකඤ්‌චෙත්‌ථ (ම. නි. 1.87) සුත්‌තපදං අනුස්‌සරිතබ්‌බං.
Adhippāyato pana yathā yo kocideva naro vuttappakāraṃ nadiṃ otaritvā tāya nadiyā vuyhamāno anusotagāmī sotameva anugacchanto pare pāratthike kiṃ sakkhati pāraṃ netuṃ. ‘‘Sakkatī’’tipi pāṭho. Tatheva duvidhampi dhammaṃ attano paññāya avibhāvayitvā bahussutānañca santike atthaṃ anisāmetvā sayaṃ avibhāvitattā ajānanto anisāmitattā ca avitiṇṇakaṅkho pare kiṃ sakkhati nijjhāpetuṃ pekkhāpetunti evamettha attho daṭṭhabbo. ‘‘So vata, cunda, attanā palipapalipanno’’tiādikañcettha (ma. ni. 1.87) suttapadaṃ anussaritabbaṃ.
324-5. එවං බාලසෙවනාය බාලස්‌ස පරං නිජ්‌ඣාපෙතුං අසමත්‌ථතාය පාකටකරණත්‌ථං උපමං වත්‌වා ඉදානි ‘‘යො තාදිසං භජති අප්‌පමත්‌තො’’ති එත්‌ථ වුත්‌තස්‌ස පණ්‌ඩිතස්‌ස පරෙ නිජ්‌ඣාපෙතුං සමත්‌ථතාය පාකටකරණත්‌ථං ‘‘යථාපි නාව’’න්‌ති ගාථාද්‌වයමාහ. තත්‌ථ ඵියෙනාති දබ්‌බිපදරෙන. රිත්‌තෙනාති වෙළුදණ්‌ඩෙන. තත්‌ථාති තස්‌සං නාවායං. තත්‍රූපයඤ්‌ඤූති තස්‌සා නාවාය ආහරණපටිහරණාදිඋපායජානනෙන මග්‌ගපටිපාදනෙන උපායඤ්‌ඤූ. සික්‌ඛිතසික්‌ඛතාය සුකුසලහත්‌ථතාය ච කුසලො. උප්‌පන්‌නුපද්‌දවපටිකාරසමත්‌ථතාය මුතීමා. වෙදගූති වෙදසඞ්‌ඛාතෙහි චතූහි මග්‌ගඤාණෙහි ගතො. භාවිතත්‌තොති තායෙව මග්‌ගභාවනාය භාවිතචිත්‌තො. බහුස්‌සුතොති පුබ්‌බෙ වුත්‌තනයෙනෙව. අවෙධධම්‌මොති අට්‌ඨහි ලොකධම්‌මෙහි අකම්‌පනියසභාවො. සොතාවධානූපනිසූපපන්‌නෙති සොතඔදහනෙන ච මග්‌ගඵලානං උපනිස්‌සයෙන ච උපපන්‌නෙ. සෙසං උත්‌තානපදත්‌ථමෙව. අධිප්‌පායයොජනාපි සක්‌කා පුරිමනයෙනෙව ජානිතුන්‌ති න විත්‌ථාරිතා.
324-5. Evaṃ bālasevanāya bālassa paraṃ nijjhāpetuṃ asamatthatāya pākaṭakaraṇatthaṃ upamaṃ vatvā idāni ‘‘yo tādisaṃ bhajati appamatto’’ti ettha vuttassa paṇḍitassa pare nijjhāpetuṃ samatthatāya pākaṭakaraṇatthaṃ ‘‘yathāpi nāva’’nti gāthādvayamāha. Tattha phiyenāti dabbipadarena. Rittenāti veḷudaṇḍena. Tatthāti tassaṃ nāvāyaṃ. Tatrūpayaññūti tassā nāvāya āharaṇapaṭiharaṇādiupāyajānanena maggapaṭipādanena upāyaññū. Sikkhitasikkhatāya sukusalahatthatāya ca kusalo. Uppannupaddavapaṭikārasamatthatāya mutīmā. Vedagūti vedasaṅkhātehi catūhi maggañāṇehi gato. Bhāvitattoti tāyeva maggabhāvanāya bhāvitacitto. Bahussutoti pubbe vuttanayeneva. Avedhadhammoti aṭṭhahi lokadhammehi akampaniyasabhāvo. Sotāvadhānūpanisūpapanneti sotaodahanena ca maggaphalānaṃ upanissayena ca upapanne. Sesaṃ uttānapadatthameva. Adhippāyayojanāpi sakkā purimanayeneva jānitunti na vitthāritā.
326. එවං පණ්‌ඩිතස්‌ස පරෙ නිජ්‌ඣාපෙතුං සමත්‌ථභාවපාකටකරණත්‌ථං උපමං වත්‌වා තස්‌සා පණ්‌ඩිතසෙවනාය නියොජෙන්‌තො ‘‘තස්‌මා හවෙ’’ති ඉමං අවසානගාථමාහ. තත්‍රායං සඞ්‌ඛෙපත්‌ථො – යස්‌මා උපනිස්‌සයසම්‌පන්‌නා පණ්‌ඩිතසෙවනෙන විසෙසං පාපුණන්‌ති, තස්‌මා හවෙ සප්‌පුරිසං භජෙථ. කීදිසං සප්‌පුරිසං භජෙථ? මෙධාවිනඤ්‌චෙව බහුස්‌සුතඤ්‌ච, පඤ්‌ඤාසම්‌පත්‌තියා ච මෙධාවිනං වුත්‌තප්‌පකාරසුතද්‌වයෙන ච බහුස්‌සුතං. තාදිසඤ්‌හි භජමානො තෙන භාසිතස්‌ස ධම්‌මස්‌ස අඤ්‌ඤාය අත්‌ථං එවං ඤත්‌වා ච යථානුසිට්‌ඨං පටිපජ්‌ජමානො තාය පටිපත්‌තියා පටිවෙධවසෙන විඤ්‌ඤාතධම්‌මො සො මග්‌ගඵලනිබ්‌බානප්‌පභෙදං ලොකුත්‌තරසුඛං ලභෙථ අධිගච්‌ඡෙය්‍ය පාපුණෙය්‍යාති අරහත්‌තනිකූටෙන දෙසනං සමාපෙසීති.
326. Evaṃ paṇḍitassa pare nijjhāpetuṃ samatthabhāvapākaṭakaraṇatthaṃ upamaṃ vatvā tassā paṇḍitasevanāya niyojento ‘‘tasmā have’’ti imaṃ avasānagāthamāha. Tatrāyaṃ saṅkhepattho – yasmā upanissayasampannā paṇḍitasevanena visesaṃ pāpuṇanti, tasmā have sappurisaṃ bhajetha. Kīdisaṃ sappurisaṃ bhajetha? Medhāvinañceva bahussutañca, paññāsampattiyā ca medhāvinaṃ vuttappakārasutadvayena ca bahussutaṃ. Tādisañhi bhajamāno tena bhāsitassa dhammassa aññāya atthaṃ evaṃ ñatvā ca yathānusiṭṭhaṃ paṭipajjamāno tāya paṭipattiyā paṭivedhavasena viññātadhammo so maggaphalanibbānappabhedaṃ lokuttarasukhaṃ labhetha adhigaccheyya pāpuṇeyyāti arahattanikūṭena desanaṃ samāpesīti.
පරමත්‌ථජොතිකාය ඛුද්‌දක-අට්‌ඨකථාය
Paramatthajotikāya khuddaka-aṭṭhakathāya
සුත්‌තනිපාත-අට්‌ඨකථාය ධම්‌මසුත්‌තවණ්‌ණනා නිට්‌ඨිතා.
Suttanipāta-aṭṭhakathāya dhammasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
තිපිටක (මූල) • Tipiṭaka (Mūla) / සුත්‌තපිටක • Suttapiṭaka / ඛුද්‌දකනිකාය • Khuddakanikāya / සුත්‌තනිපාතපාළි • Suttanipātapāḷi / 8. නාවාසුත්‌තං • 8. Nāvāsuttaṃ
