Library / Tipiṭaka / తిపిటక • Tipiṭaka / ధమ్మపద-అట్ఠకథా • Dhammapada-aṭṭhakathā

    ౧౯. ధమ్మట్ఠవగ్గో

    19. Dhammaṭṭhavaggo

    ౧. వినిచ్ఛయమహామత్తవత్థు

    1. Vinicchayamahāmattavatthu

    తేన హోతీతి ఇమం ధమ్మదేసనం సత్థా జేతవనే విహరన్తో వినిచ్ఛయమహామత్తే ఆరబ్భ కథేసి.

    Natena hotīti imaṃ dhammadesanaṃ satthā jetavane viharanto vinicchayamahāmatte ārabbha kathesi.

    ఏకదివసఞ్హి భిక్ఖూ సావత్థియం ఉత్తరద్వారగామే పిణ్డాయ చరిత్వా పిణ్డపాతపటిక్కన్తా నగరమజ్ఝేన విహారం ఆగచ్ఛన్తి. తస్మిం ఖణే మేఘో ఉట్ఠాయ పావస్సి. తే సమ్ముఖాగతం వినిచ్ఛయసాలం పవిసిత్వా వినిచ్ఛయమహామత్తే లఞ్జం గహేత్వా సామికే అసామికే కరోన్తే దిస్వా ‘‘అహో ఇమే అధమ్మికా, మయం పన ‘ఇమే ధమ్మేన వినిచ్ఛయం కరోన్తీ’తి సఞ్ఞినో అహుమ్హా’’తి చిన్తేత్వా వస్సే విగతే విహారం గన్త్వా సత్థారం వన్దిత్వా ఏకమన్తం నిసిన్నా తమత్థం ఆరోచేసుం. సత్థా ‘‘న, భిక్ఖవే, ఛన్దాదివసికా హుత్వా సాహసేన అత్థం వినిచ్ఛినన్తా ధమ్మట్ఠా నామ హోన్తి, అపరాధం పన అనువిజ్జిత్వా అపరాధానురూపం అసాహసేన వినిచ్ఛయం కరోన్తా ఏవ ధమ్మట్ఠా నామ హోన్తీ’’తి వత్వా ఇమా గాథా అభాసి –

    Ekadivasañhi bhikkhū sāvatthiyaṃ uttaradvāragāme piṇḍāya caritvā piṇḍapātapaṭikkantā nagaramajjhena vihāraṃ āgacchanti. Tasmiṃ khaṇe megho uṭṭhāya pāvassi. Te sammukhāgataṃ vinicchayasālaṃ pavisitvā vinicchayamahāmatte lañjaṃ gahetvā sāmike asāmike karonte disvā ‘‘aho ime adhammikā, mayaṃ pana ‘ime dhammena vinicchayaṃ karontī’ti saññino ahumhā’’ti cintetvā vasse vigate vihāraṃ gantvā satthāraṃ vanditvā ekamantaṃ nisinnā tamatthaṃ ārocesuṃ. Satthā ‘‘na, bhikkhave, chandādivasikā hutvā sāhasena atthaṃ vinicchinantā dhammaṭṭhā nāma honti, aparādhaṃ pana anuvijjitvā aparādhānurūpaṃ asāhasena vinicchayaṃ karontā eva dhammaṭṭhā nāma hontī’’ti vatvā imā gāthā abhāsi –

    ౨౫౬.

    256.

    ‘‘న తేన హోతి ధమ్మట్ఠో, యేనత్థం సాహసా నయే;

    ‘‘Na tena hoti dhammaṭṭho, yenatthaṃ sāhasā naye;

    యో చ అత్థం అనత్థఞ్చ, ఉభో నిచ్ఛేయ్య పణ్డితో.

    Yo ca atthaṃ anatthañca, ubho niccheyya paṇḍito.

    ౨౫౭.

    257.

    ‘‘అసాహసేన ధమ్మేన, సమేన నయతీ పరే;

    ‘‘Asāhasena dhammena, samena nayatī pare;

    ధమ్మస్స గుత్తో మేధావీ, ధమ్మట్ఠోతి పవుచ్చతీ’’తి.

    Dhammassa gutto medhāvī, dhammaṭṭhoti pavuccatī’’ti.

    తత్థ తేనాతి ఏత్తకేనేవ కారణేన. ధమ్మట్ఠోతి రాజా హి అత్తనో కాతబ్బే వినిచ్ఛయధమ్మే ఠితోపి ధమ్మట్ఠో నామ న హోతి. యేనాతి యేన కారణేన. అత్థన్తి ఓతిణ్ణం వినిచ్ఛితబ్బం అత్థం. సాహసా నయేతి ఛన్దాదీసు పతిట్ఠితో సాహసేన ముసావాదేన వినిచ్ఛేయ్య. యో హి ఛన్దే పతిట్ఠాయ ఞాతీతి వా మిత్తోతి వా ముసా వత్వా అసామికమేవ సామికం కరోతి, దోసే పతిట్ఠాయ అత్తనో వేరీనం ముసా వత్వా సామికమేవ అసామికం కరోతి, మోహే పతిట్ఠాయ లఞ్జం గహేత్వా వినిచ్ఛయకాలే అఞ్ఞవిహితో వియ ఇతో చితో చ ఓలోకేన్తో ముసా వత్వా ‘‘ఇమినా జితం, అయం పరాజితో’’తి పరం నీహరతి, భయే పతిట్ఠాయ కస్సచిదేవ ఇస్సరజాతికస్స పరాజయం పాపుణన్తస్సాపి జయం ఆరోపేతి, అయం సాహసేన అత్థం నేతి నామ. ఏసో ధమ్మట్ఠో నామ న హోతీతి అత్థో. అత్థం అనత్థఞ్చాతి భూతఞ్చ అభూతఞ్చ కారణం. ఉభో నిచ్ఛేయ్యాతి యో పన పణ్డితో ఉభో అత్థానత్థే వినిచ్ఛినిత్వా వదతి. అసాహసేనాతి అముసావాదేన. ధమ్మేనాతి వినిచ్ఛయధమ్మేన, న ఛన్దాదివసేన. సమేనాతి అపరాధానురూపేనేవ పరే నయతి, జయం వా పరాజయం వా పాపేతి. ధమ్మస్స గుత్తోతి సో ధమ్మగుత్తో ధమ్మరక్ఖితో ధమ్మోజపఞ్ఞాయ సమన్నాగతో మేధావీ వినిచ్ఛయధమ్మే ఠితత్తా ధమ్మట్ఠోతి పవుచ్చతీతి అత్థో.

    Tattha tenāti ettakeneva kāraṇena. Dhammaṭṭhoti rājā hi attano kātabbe vinicchayadhamme ṭhitopi dhammaṭṭho nāma na hoti. Yenāti yena kāraṇena. Atthanti otiṇṇaṃ vinicchitabbaṃ atthaṃ. Sāhasā nayeti chandādīsu patiṭṭhito sāhasena musāvādena viniccheyya. Yo hi chande patiṭṭhāya ñātīti vā mittoti vā musā vatvā asāmikameva sāmikaṃ karoti, dose patiṭṭhāya attano verīnaṃ musā vatvā sāmikameva asāmikaṃ karoti, mohe patiṭṭhāya lañjaṃ gahetvā vinicchayakāle aññavihito viya ito cito ca olokento musā vatvā ‘‘iminā jitaṃ, ayaṃ parājito’’ti paraṃ nīharati, bhaye patiṭṭhāya kassacideva issarajātikassa parājayaṃ pāpuṇantassāpi jayaṃ āropeti, ayaṃ sāhasena atthaṃ neti nāma. Eso dhammaṭṭho nāma na hotīti attho. Atthaṃ anatthañcāti bhūtañca abhūtañca kāraṇaṃ. Ubho niccheyyāti yo pana paṇḍito ubho atthānatthe vinicchinitvā vadati. Asāhasenāti amusāvādena. Dhammenāti vinicchayadhammena, na chandādivasena. Samenāti aparādhānurūpeneva pare nayati, jayaṃ vā parājayaṃ vā pāpeti. Dhammassa guttoti so dhammagutto dhammarakkhito dhammojapaññāya samannāgato medhāvī vinicchayadhamme ṭhitattā dhammaṭṭhoti pavuccatīti attho.

    దేసనావసానే బహూ సోతాపత్తిఫలాదీని పాపుణింసూతి.

    Desanāvasāne bahū sotāpattiphalādīni pāpuṇiṃsūti.

    వినిచ్ఛయమహామత్తవత్థు పఠమం.

    Vinicchayamahāmattavatthu paṭhamaṃ.

    ౨. ఛబ్బగ్గియవత్థు

    2. Chabbaggiyavatthu

    న తేన పణ్డితో హోతీతి ఇమం ధమ్మదేసనం సత్థా జేతవనే విహరన్తో ఛబ్బగ్గియే ఆరబ్భ కథేసి.

    Na tena paṇḍito hotīti imaṃ dhammadesanaṃ satthā jetavane viharanto chabbaggiye ārabbha kathesi.

    తే కిర విహారేపి గామేపి భత్తగ్గం ఆకులం కరోన్తా విచరన్తి. అథేకదివసే భిక్ఖూ గామే భత్తకిచ్చం కత్వా ఆగతే దహరే సామణేరే చ పుచ్ఛింసు – ‘‘కీదిసం, ఆవుసో, భత్తగ్గ’’న్తి? భన్తే, మా పుచ్ఛథ, ఛబ్బగ్గియా ‘‘మయమేవ వియత్తా, మయమేవ పణ్డితా, ఇమే పహరిత్వా సీసే కచవరం ఆకిరిత్వా నీహరిస్సామా’’తి వత్వా అమ్హే పిట్ఠియం గహేత్వా కచవరం ఓకిరన్తా భత్తగ్గం ఆకులం అకంసూతి. భిక్ఖూ సత్థు సన్తికం గన్త్వా తమత్థం ఆరోచేసుం. సత్థా ‘‘నాహం, భిక్ఖవే, బహుం భాసిత్వా పరే విహేఠయమానం ‘పణ్డితో’తి వదామి, ఖేమినం పన అవేరీనం అభయమేవ పణ్డితోతి వదామీ’’తి వత్వా ఇమం గాథమాహ –

    Te kira vihārepi gāmepi bhattaggaṃ ākulaṃ karontā vicaranti. Athekadivase bhikkhū gāme bhattakiccaṃ katvā āgate dahare sāmaṇere ca pucchiṃsu – ‘‘kīdisaṃ, āvuso, bhattagga’’nti? Bhante, mā pucchatha, chabbaggiyā ‘‘mayameva viyattā, mayameva paṇḍitā, ime paharitvā sīse kacavaraṃ ākiritvā nīharissāmā’’ti vatvā amhe piṭṭhiyaṃ gahetvā kacavaraṃ okirantā bhattaggaṃ ākulaṃ akaṃsūti. Bhikkhū satthu santikaṃ gantvā tamatthaṃ ārocesuṃ. Satthā ‘‘nāhaṃ, bhikkhave, bahuṃ bhāsitvā pare viheṭhayamānaṃ ‘paṇḍito’ti vadāmi, kheminaṃ pana averīnaṃ abhayameva paṇḍitoti vadāmī’’ti vatvā imaṃ gāthamāha –

    ౨౫౮.

    258.

    ‘‘న తేన పణ్డితో హోతి, యావతా బహు భాసతి;

    ‘‘Na tena paṇḍito hoti, yāvatā bahu bhāsati;

    ఖేమీ అవేరీ అభయో, పణ్డితోతి పవుచ్చతీ’’తి.

    Khemī averī abhayo, paṇḍitoti pavuccatī’’ti.

    తత్థ యావతాతి యత్తకేన కారణేన సఙ్ఘమజ్ఝాదీసు బహుం కథేతి, తేన పణ్డితో నామ న హోతి . యో పన సయం ఖేమీ పఞ్చన్నం వేరానం అభావేన అవేరీ నిబ్భయో , యం వా ఆగమ్మ మహాజనస్స భయం న హోతి, సో పణ్డితో నామ హోతీతి అత్థో.

    Tattha yāvatāti yattakena kāraṇena saṅghamajjhādīsu bahuṃ katheti, tena paṇḍito nāma na hoti . Yo pana sayaṃ khemī pañcannaṃ verānaṃ abhāvena averī nibbhayo , yaṃ vā āgamma mahājanassa bhayaṃ na hoti, so paṇḍito nāma hotīti attho.

    దేసనావసానే బహూ సోతాపత్తిఫలాదీని పాపుణింసూతి.

    Desanāvasāne bahū sotāpattiphalādīni pāpuṇiṃsūti.

    ఛబ్బగ్గియవత్థు దుతియం.

    Chabbaggiyavatthu dutiyaṃ.

    ౩. ఏకుదానఖీణాసవత్థేరవత్థు

    3. Ekudānakhīṇāsavattheravatthu

    న తావతాతి ఇమం ధమ్మదేసనం సత్థా జేతవనే విహరన్తో ఏకుదానత్థేరం నామ ఖీణాసవం ఆరబ్భ కథేసి.

    Na tāvatāti imaṃ dhammadesanaṃ satthā jetavane viharanto ekudānattheraṃ nāma khīṇāsavaṃ ārabbha kathesi.

    సో కిర ఏకకోవ ఏకస్మిం వనసణ్డే విహరతి, ఏకమేవస్స ఉదానం పగుణం –

    So kira ekakova ekasmiṃ vanasaṇḍe viharati, ekamevassa udānaṃ paguṇaṃ –

    ‘‘అధిచేతసో అప్పమజ్జతో,

    ‘‘Adhicetaso appamajjato,

    మునినో మోనపథేసు సిక్ఖతో;

    Munino monapathesu sikkhato;

    సోకా న భవన్తి తాదినో,

    Sokā na bhavanti tādino,

    ఉపసన్తస్స సదా సతీమతో’’తి. (పాచి॰ ౧౫౩; ఉదా॰ ౩౭);

    Upasantassa sadā satīmato’’ti. (pāci. 153; udā. 37);

    సో కిర ఉపోసథదివసేసు సయమేవ ధమ్మస్సవనం ఘోసేత్వా ఇమం గాథం వదతి. పథవిఉన్ద్రియనసద్దో వియ దేవతానం సాధుకారసద్దో హోతి. అథేకస్మిం ఉపోసథదివసే పఞ్చపఞ్చసతపరివారా ద్వే తిపిటకధరా భిక్ఖూ తస్స వసనట్ఠానం అగమంసు. సో తే దిస్వావ తుట్ఠమానసో ‘‘సాధు వో కతం ఇధ ఆగచ్ఛన్తేహి, అజ్జ మయం తుమ్హాకం ధమ్మం సుణిస్సామా’’తి ఆహ. అత్థి పన, ఆవుసో, ఇధ ధమ్మం సోతుకామాతి. అత్థి, భన్తే, అయం వనసణ్డో ధమ్మస్సవనదివసే దేవతానం సాధుకారసద్దేన ఏకనిన్నాదో హోతీతి. తేసు ఏకో తిపిటకధరో ధమ్మం ఓసారేసి, ఏకో కథేసి. ఏకదేవతాపి సాధుకారం నాదాసి. తే ఆహంసు – ‘‘త్వం, ఆవుసో, ధమ్మస్సవనదివసే ఇమస్మిం వనసణ్డే దేవతా మహన్తేన సద్దేన సాధుకారం దేన్తీతి వదేసి, కిం నామేత’’న్తి. భన్తే, అఞ్ఞేసు దివసేసు సాధుకారసద్దేన ఏకనిన్నాదో ఏవ హోతి, న అజ్జ పన జానామి ‘‘కిమేత’’న్తి. ‘‘తేన హి, ఆవుసో, త్వం తావ ధమ్మం కథేహీ’’తి. సో బీజనిం గహేత్వా ఆసనే నిసిన్నో తమేవ గాథం వదేసి. దేవతా మహన్తేన సద్దేన సాధుకారమదంసు. అథ నేసం పరివారా భిక్ఖూ ఉజ్ఝాయింసు ‘‘ఇమస్మిం వనసణ్డే దేవతా ముఖోలోకనేన సాధుకారం దదన్తి, తిపిటకధరభిక్ఖూసు ఏత్తకం భణన్తేసుపి కిఞ్చి పసంసనమత్తమ్పి అవత్వా ఏకేన మహల్లకత్థేరేన ఏకగాథాయ కథితాయ మహాసద్దేన సాధుకారం దదన్తీ’’తి. తేపి విహారం గన్త్వా సత్థు తమత్థం ఆరోచేసుం.

    So kira uposathadivasesu sayameva dhammassavanaṃ ghosetvā imaṃ gāthaṃ vadati. Pathaviundriyanasaddo viya devatānaṃ sādhukārasaddo hoti. Athekasmiṃ uposathadivase pañcapañcasataparivārā dve tipiṭakadharā bhikkhū tassa vasanaṭṭhānaṃ agamaṃsu. So te disvāva tuṭṭhamānaso ‘‘sādhu vo kataṃ idha āgacchantehi, ajja mayaṃ tumhākaṃ dhammaṃ suṇissāmā’’ti āha. Atthi pana, āvuso, idha dhammaṃ sotukāmāti. Atthi, bhante, ayaṃ vanasaṇḍo dhammassavanadivase devatānaṃ sādhukārasaddena ekaninnādo hotīti. Tesu eko tipiṭakadharo dhammaṃ osāresi, eko kathesi. Ekadevatāpi sādhukāraṃ nādāsi. Te āhaṃsu – ‘‘tvaṃ, āvuso, dhammassavanadivase imasmiṃ vanasaṇḍe devatā mahantena saddena sādhukāraṃ dentīti vadesi, kiṃ nāmeta’’nti. Bhante, aññesu divasesu sādhukārasaddena ekaninnādo eva hoti, na ajja pana jānāmi ‘‘kimeta’’nti. ‘‘Tena hi, āvuso, tvaṃ tāva dhammaṃ kathehī’’ti. So bījaniṃ gahetvā āsane nisinno tameva gāthaṃ vadesi. Devatā mahantena saddena sādhukāramadaṃsu. Atha nesaṃ parivārā bhikkhū ujjhāyiṃsu ‘‘imasmiṃ vanasaṇḍe devatā mukholokanena sādhukāraṃ dadanti, tipiṭakadharabhikkhūsu ettakaṃ bhaṇantesupi kiñci pasaṃsanamattampi avatvā ekena mahallakattherena ekagāthāya kathitāya mahāsaddena sādhukāraṃ dadantī’’ti. Tepi vihāraṃ gantvā satthu tamatthaṃ ārocesuṃ.

    సత్థా ‘‘నాహం, భిక్ఖవే, యో బహుమ్పి ఉగ్గణ్హతి వా భాసతి వా, తం ధమ్మధరోతి వదామి. యో పన ఏకమ్పి గాథం ఉగ్గణ్హిత్వా సచ్చాని పటివిజ్ఝతి, అయం ధమ్మధరో నామా’’తి వత్వా ధమ్మం దేసేన్తో ఇమం గాథమాహ –

    Satthā ‘‘nāhaṃ, bhikkhave, yo bahumpi uggaṇhati vā bhāsati vā, taṃ dhammadharoti vadāmi. Yo pana ekampi gāthaṃ uggaṇhitvā saccāni paṭivijjhati, ayaṃ dhammadharo nāmā’’ti vatvā dhammaṃ desento imaṃ gāthamāha –

    ౨౫౯.

    259.

    ‘‘న తావతా ధమ్మధరో, యావతా బహు భాసతి;

    ‘‘Na tāvatā dhammadharo, yāvatā bahu bhāsati;

    యో చ అప్పమ్పి సుత్వాన, ధమ్మం కాయేన పస్సతి;

    Yo ca appampi sutvāna, dhammaṃ kāyena passati;

    స వే ధమ్మధరో హోతి, యో ధమ్మం నప్పమజ్జతీ’’తి.

    Sa ve dhammadharo hoti, yo dhammaṃ nappamajjatī’’ti.

    తత్థ యావతాతి యత్తకేన ఉగ్గహణధారణవాచనాదినా కారణేన బహుం భాసతి, తావత్తకేన ధమ్మధరో న హోతి, వంసానురక్ఖకో పన పవేణిపాలకో నామ హోతి. యో చ అప్పమ్పీతి యో పన అప్పమత్తకమ్పి సుత్వా ధమ్మమన్వాయ అత్థమన్వాయ ధమ్మానుధమ్మప్పటిపన్నో హుత్వా నామకాయేన దుక్ఖాదీని పరిజానన్తో చతుసచ్చధమ్మం పస్సతి, స వే ధమ్మధరో హోతి. యో ధమ్మం నప్పమజ్జతీతి యోపి ఆరద్ధవీరియో హుత్వా అజ్జ అజ్జేవాతి పటివేధం ఆకఙ్ఖన్తో ధమ్మం నప్పమజ్జతి, అయమ్పి ధమ్మధరోయేవాతి అత్థో.

    Tattha yāvatāti yattakena uggahaṇadhāraṇavācanādinā kāraṇena bahuṃ bhāsati, tāvattakena dhammadharo na hoti, vaṃsānurakkhako pana paveṇipālako nāma hoti. Yo ca appampīti yo pana appamattakampi sutvā dhammamanvāya atthamanvāya dhammānudhammappaṭipanno hutvā nāmakāyena dukkhādīni parijānanto catusaccadhammaṃ passati, sa ve dhammadharo hoti. Yo dhammaṃ nappamajjatīti yopi āraddhavīriyo hutvā ajja ajjevāti paṭivedhaṃ ākaṅkhanto dhammaṃ nappamajjati, ayampi dhammadharoyevāti attho.

    దేసనావసానే బహూ సోతాపత్తిఫలాదీని పాపుణింసూతి.

    Desanāvasāne bahū sotāpattiphalādīni pāpuṇiṃsūti.

    ఏకుదానఖీణాసవత్థేరవత్థు తతియం.

    Ekudānakhīṇāsavattheravatthu tatiyaṃ.

    ౪. లకుణ్డకభద్దియత్థేరవత్థు

    4. Lakuṇḍakabhaddiyattheravatthu

    తేన థేరో సో హోతీతి ఇమం ధమ్మదేసనం సత్థా జేతవనే విహరన్తో లకుణ్డకభద్దియత్థేరం ఆరబ్భ కథేసి.

    Natena thero so hotīti imaṃ dhammadesanaṃ satthā jetavane viharanto lakuṇḍakabhaddiyattheraṃ ārabbha kathesi.

    ఏకదివసఞ్హి తస్మిం థేరే సత్థు ఉపట్ఠానం గన్త్వా పక్కన్తమత్తే తింసమత్తా ఆరఞ్ఞికా భిక్ఖూ తం పస్సన్తా ఏవ ఆగన్త్వా సత్థారం వన్దిత్వా నిసీదింసు. సత్థా తేసం అరహత్తూపనిస్సయం దిస్వా ఇమం పఞ్హం పుచ్ఛి – ‘‘ఇతో గతం ఏకం థేరం పస్సథా’’తి? ‘‘న పస్సామ, భన్తే’’తి. ‘‘కిం ను దిట్ఠో వో’’తి? ‘‘ఏకం, భన్తే, సామణేరం పస్సిమ్హా’’తి. ‘‘న సో, భిక్ఖవే, సామణేరో, థేరో ఏవ సో’’తి? ‘‘అతివియ ఖుద్దకో, భన్తే’’తి. ‘‘నాహం, భిక్ఖవే, మహల్లకభావేన థేరాసనే నిసిన్నమత్తకేన థేరోతి వదామి. యో పన సచ్చాని పటివిజ్ఝిత్వా మహాజనస్స అహింసకభావే ఠితో, అయం థేరో నామా’’తి వత్వా ఇమా గాథా అభాసి –

    Ekadivasañhi tasmiṃ there satthu upaṭṭhānaṃ gantvā pakkantamatte tiṃsamattā āraññikā bhikkhū taṃ passantā eva āgantvā satthāraṃ vanditvā nisīdiṃsu. Satthā tesaṃ arahattūpanissayaṃ disvā imaṃ pañhaṃ pucchi – ‘‘ito gataṃ ekaṃ theraṃ passathā’’ti? ‘‘Na passāma, bhante’’ti. ‘‘Kiṃ nu diṭṭho vo’’ti? ‘‘Ekaṃ, bhante, sāmaṇeraṃ passimhā’’ti. ‘‘Na so, bhikkhave, sāmaṇero, thero eva so’’ti? ‘‘Ativiya khuddako, bhante’’ti. ‘‘Nāhaṃ, bhikkhave, mahallakabhāvena therāsane nisinnamattakena theroti vadāmi. Yo pana saccāni paṭivijjhitvā mahājanassa ahiṃsakabhāve ṭhito, ayaṃ thero nāmā’’ti vatvā imā gāthā abhāsi –

    ౨౬౦.

    260.

    ‘‘న తేన థేరో సో హోతి, యేనస్స పలితం సిరో;

    ‘‘Na tena thero so hoti, yenassa palitaṃ siro;

    పరిపక్కో వయో తస్స, మోఘజిణ్ణోతి వుచ్చతి.

    Paripakko vayo tassa, moghajiṇṇoti vuccati.

    ౨౬౧.

    261.

    ‘‘యమ్హి సచ్చఞ్చ ధమ్మో చ, అహింసా సంయమో దమో;

    ‘‘Yamhi saccañca dhammo ca, ahiṃsā saṃyamo damo;

    స వే వన్తమలో ధీరో, థేరో ఇతి పవుచ్చతీ’’తి.

    Sa ve vantamalo dhīro, thero iti pavuccatī’’ti.

    తత్థ పరిపక్కోతి పరిణతో, వుడ్ఢభావం పత్తోతి అత్థో. మోఘజిణ్ణోతి అన్తో థేరకరానం ధమ్మానం అభావేన తుచ్ఛజిణ్ణో నామ. యమ్హి సచ్చఞ్చ ధమ్మో చాతి యమ్హి పన పుగ్గలే సోళసహాకారేహి పటివిద్ధత్తా చతుబ్బిధం సచ్చం, ఞాణేన సచ్ఛికతత్తా నవవిధో లోకుత్తరధమ్మో చ అత్థి. అహింసాతి అహింసనభావో. దేసనామత్తమేతం, యమ్హి పన చతుబ్బిధాపి అప్పమఞ్ఞాభావనా అత్థీతి అత్థో. సంయమో దమోతి సీలఞ్చేవ ఇన్ద్రియసంవరో చ. వన్తమలోతి మగ్గఞాణేన నీహటమలో. ధీరోతి ధితిసమ్పన్నో. థేరోతి సో ఇమేహి థిరభావకారకేహి సమన్నాగతత్తా థేరోతి వుచ్చతీతి అత్థో.

    Tattha paripakkoti pariṇato, vuḍḍhabhāvaṃ pattoti attho. Moghajiṇṇoti anto therakarānaṃ dhammānaṃ abhāvena tucchajiṇṇo nāma. Yamhi saccañca dhammo cāti yamhi pana puggale soḷasahākārehi paṭividdhattā catubbidhaṃ saccaṃ, ñāṇena sacchikatattā navavidho lokuttaradhammo ca atthi. Ahiṃsāti ahiṃsanabhāvo. Desanāmattametaṃ, yamhi pana catubbidhāpi appamaññābhāvanā atthīti attho. Saṃyamo damoti sīlañceva indriyasaṃvaro ca. Vantamaloti maggañāṇena nīhaṭamalo. Dhīroti dhitisampanno. Theroti so imehi thirabhāvakārakehi samannāgatattā theroti vuccatīti attho.

    దేసనావసానే తే భిక్ఖూ అరహత్తే పతిట్ఠహింసూతి.

    Desanāvasāne te bhikkhū arahatte patiṭṭhahiṃsūti.

    లకుణ్డకభద్దియత్థేరవత్థు చతుత్థం.

    Lakuṇḍakabhaddiyattheravatthu catutthaṃ.

    ౫. సమ్బహులభిక్ఖువత్థు

    5. Sambahulabhikkhuvatthu

    వాక్కరణమత్తేనాతి ఇమం ధమ్మదేసనం సత్థా జేతవనే విహరన్తో సమ్బహులే భిక్ఖూ ఆరబ్భ కథేసి.

    Navākkaraṇamattenāti imaṃ dhammadesanaṃ satthā jetavane viharanto sambahule bhikkhū ārabbha kathesi.

    ఏకస్మిఞ్హి సమయే దహరే చేవ సామణేరే చ అత్తనో ధమ్మాచరియానమేవ చీవరరజనాదీని వేయ్యావచ్చాని కరోన్తే దిస్వా ఏకచ్చే థేరా చిన్తయింసు – ‘‘మయమ్పి బ్యఞ్జనసమయే కుసలా, అమ్హాకమేవ కిఞ్చి నత్థి. యంనూన మయం సత్థారం ఉపసఙ్కమిత్వా ఏవం వదేయ్యామ, ‘భన్తే, మయం బ్యఞ్జనసమయే కుసలా, అఞ్ఞేసం సన్తికే ధమ్మం ఉగ్గణ్హిత్వాపి ఇమేసం సన్తికే అసోధేత్వా మా సజ్ఝాయిత్థాతి దహరసామణేరే ఆణాపేథా’తి. ఏవఞ్హి అమ్హాకం లాభసక్కారో వడ్ఢిస్సతీ’’తి. తే సత్థారం ఉపసఙ్కమిత్వా తథా వదింసు.

    Ekasmiñhi samaye dahare ceva sāmaṇere ca attano dhammācariyānameva cīvararajanādīni veyyāvaccāni karonte disvā ekacce therā cintayiṃsu – ‘‘mayampi byañjanasamaye kusalā, amhākameva kiñci natthi. Yaṃnūna mayaṃ satthāraṃ upasaṅkamitvā evaṃ vadeyyāma, ‘bhante, mayaṃ byañjanasamaye kusalā, aññesaṃ santike dhammaṃ uggaṇhitvāpi imesaṃ santike asodhetvā mā sajjhāyitthāti daharasāmaṇere āṇāpethā’ti. Evañhi amhākaṃ lābhasakkāro vaḍḍhissatī’’ti. Te satthāraṃ upasaṅkamitvā tathā vadiṃsu.

    సత్థా తేసం వచనం సుత్వా ‘‘ఇమస్మిం సాసనే పవేణివసేనేవ ఏవం వత్తుం లభతి, ఇమే పన లాభసక్కారే నిస్సితాతి ఞత్వా అహం తుమ్హే వాక్కరణమత్తేన సాధురూపాతి న వదామి. యస్స పనేతే ఇస్సాదయో ధమ్మా అరహత్తమగ్గేన సముచ్ఛిన్నా, ఏసో ఏవ సాధురూపో’’తి వత్వా ఇమా గాథా అభాసి –

    Satthā tesaṃ vacanaṃ sutvā ‘‘imasmiṃ sāsane paveṇivaseneva evaṃ vattuṃ labhati, ime pana lābhasakkāre nissitāti ñatvā ahaṃ tumhe vākkaraṇamattena sādhurūpāti na vadāmi. Yassa panete issādayo dhammā arahattamaggena samucchinnā, eso eva sādhurūpo’’ti vatvā imā gāthā abhāsi –

    ౨౬౨.

    262.

    ‘‘న వాక్కరణమత్తేన, వణ్ణపోక్ఖరతాయ వా;

    ‘‘Na vākkaraṇamattena, vaṇṇapokkharatāya vā;

    సాధురూపో నరో హోతి, ఇస్సుకీ మచ్ఛరీ సఠో.

    Sādhurūpo naro hoti, issukī maccharī saṭho.

    ౨౬౩.

    263.

    ‘‘యస్స చేతం సముచ్ఛిన్నం, మూలఘచ్చం సమూహతం;

    ‘‘Yassa cetaṃ samucchinnaṃ, mūlaghaccaṃ samūhataṃ;

    సవన్తదోసో మేధావీ, సాధురూపోతి వుచ్చతీ’’తి.

    Savantadoso medhāvī, sādhurūpoti vuccatī’’ti.

    తత్థ న వాక్కరణమత్తేనాతి వచీకరణమత్తేన సద్దలక్ఖణసమ్పన్నవచనమత్తేన. వణ్ణపోక్ఖరతాయ వాతి సరీరవణ్ణస్స మనాపభావేన వా. నరోతి ఏత్తకేనేవ కారణేన పరలాభాదీసు ఇస్సామనకో పఞ్చవిధేన మచ్ఛేరేన సమన్నాగతో కేరాటికభావేన సఠో నరో సాధురూపో న హోతి. యస్స చేతన్తి యస్స చ పుగ్గలస్సేతం ఇస్సాదిదోసజాతం అరహత్తమగ్గఞాణేన సమూలకం ఛిన్నం, మూలఘాతం కత్వా సమూహతం , సో వన్తదోసో ధమ్మోజపఞ్ఞాయ సమన్నాగతో సాధురూపోతి వుచ్చతీతి అత్థో.

    Tattha na vākkaraṇamattenāti vacīkaraṇamattena saddalakkhaṇasampannavacanamattena. Vaṇṇapokkharatāya vāti sarīravaṇṇassa manāpabhāvena vā. Naroti ettakeneva kāraṇena paralābhādīsu issāmanako pañcavidhena maccherena samannāgato kerāṭikabhāvena saṭho naro sādhurūpo na hoti. Yassa cetanti yassa ca puggalassetaṃ issādidosajātaṃ arahattamaggañāṇena samūlakaṃ chinnaṃ, mūlaghātaṃ katvā samūhataṃ , so vantadoso dhammojapaññāya samannāgato sādhurūpoti vuccatīti attho.

    దేసనావసానే బహూ సోతాపత్తిఫలాదీని పాపుణింసూతి.

    Desanāvasāne bahū sotāpattiphalādīni pāpuṇiṃsūti.

    సమ్బహులభిక్ఖువత్థు పఞ్చమం.

    Sambahulabhikkhuvatthu pañcamaṃ.

    ౬. హత్థకవత్థు

    6. Hatthakavatthu

    ముణ్డకేన సమణోతి ఇమం ధమ్మదేసనం సత్థా సావత్థియం విహరన్తో హత్థకం ఆరబ్భ కథేసి.

    Namuṇḍakena samaṇoti imaṃ dhammadesanaṃ satthā sāvatthiyaṃ viharanto hatthakaṃ ārabbha kathesi.

    సో కిర వాదక్ఖిత్తో ‘‘తుమ్హే అసుకవేలాయ అసుకట్ఠానం నామ ఆగచ్ఛేయ్యాథ, వాదం కరిస్సామా’’తి వత్వా పురేతరమేవ తత్థ గన్త్వా ‘‘పస్సథ, తిత్థియా మమ భయేన నాగతా, ఏసోవ పన నేసం పరాజయో’’తిఆదీని వత్వా వాదక్ఖిత్తో అఞ్ఞేనఞ్ఞం పటిచరన్తో విచరతి. సత్థా ‘‘హత్థకో కిర ఏవం కరోతీ’’తి సుత్వా తం పక్కోసాపేత్వా ‘‘సచ్చం కిర త్వం, హత్థక, ఏవం కరోసీ’’తి పుచ్ఛిత్వా ‘‘సచ్చ’’న్తి వుత్తే, ‘‘కస్మా ఏవం కరోసి? ఏవరూపఞ్హి ముసావాదం కరోన్తో సీసముణ్డనాదిమత్తేనేవ సమణో నామ న హోతి. యో పన అణూని వా థూలాని వా పాపాని సమేత్వా ఠితో, అయమేవ సమణో’’తి వత్వా ఇమా గాథా అభాసి –

    So kira vādakkhitto ‘‘tumhe asukavelāya asukaṭṭhānaṃ nāma āgaccheyyātha, vādaṃ karissāmā’’ti vatvā puretarameva tattha gantvā ‘‘passatha, titthiyā mama bhayena nāgatā, esova pana nesaṃ parājayo’’tiādīni vatvā vādakkhitto aññenaññaṃ paṭicaranto vicarati. Satthā ‘‘hatthako kira evaṃ karotī’’ti sutvā taṃ pakkosāpetvā ‘‘saccaṃ kira tvaṃ, hatthaka, evaṃ karosī’’ti pucchitvā ‘‘sacca’’nti vutte, ‘‘kasmā evaṃ karosi? Evarūpañhi musāvādaṃ karonto sīsamuṇḍanādimatteneva samaṇo nāma na hoti. Yo pana aṇūni vā thūlāni vā pāpāni sametvā ṭhito, ayameva samaṇo’’ti vatvā imā gāthā abhāsi –

    ౨౬౪.

    264.

    ‘‘న ముణ్డకేన సమణో, అబ్బతో అలికం భణం;

    ‘‘Na muṇḍakena samaṇo, abbato alikaṃ bhaṇaṃ;

    ఇచ్ఛాలోభసమాపన్నో, సమణో కిం భవిస్సతి.

    Icchālobhasamāpanno, samaṇo kiṃ bhavissati.

    ౨౬౫.

    265.

    ‘‘యో చ సమేతి పాపాని, అణుం థూలాని సబ్బసో;

    ‘‘Yo ca sameti pāpāni, aṇuṃ thūlāni sabbaso;

    సమితత్తా హి పాపానం, సమణోతి పవుచ్చతీ’’తి.

    Samitattā hi pāpānaṃ, samaṇoti pavuccatī’’ti.

    తత్థ ముణ్డకేనాతి సీసముణ్డనమత్తేన. అబ్బతోతి సీలవతేన చ ధుతఙ్గవతేన చ విరహితో. అలికం భణన్తి ముసావాదం భణన్తో అసమ్పత్తేసు ఆరమ్మణేసు ఇచ్ఛాయ పత్తేసు చ లోభేన సమన్నాగతో సమణో నామ కిం భవిస్సతి? సమేతీతి యో చ పరిత్తాని వా మహన్తాని వా పాపాని వూపసమేతి, సో తేసం సమితత్తా సమణోతి పవుచ్చతీతి అత్థో.

    Tattha muṇḍakenāti sīsamuṇḍanamattena. Abbatoti sīlavatena ca dhutaṅgavatena ca virahito. Alikaṃ bhaṇanti musāvādaṃ bhaṇanto asampattesu ārammaṇesu icchāya pattesu ca lobhena samannāgato samaṇo nāma kiṃ bhavissati? Sametīti yo ca parittāni vā mahantāni vā pāpāni vūpasameti, so tesaṃ samitattā samaṇoti pavuccatīti attho.

    దేసనావసానే బహూ సోతాపత్తిఫలాదీని పాపుణింసూతి.

    Desanāvasāne bahū sotāpattiphalādīni pāpuṇiṃsūti.

    హత్థకవత్థు ఛట్ఠం.

    Hatthakavatthu chaṭṭhaṃ.

    ౭. అఞ్ఞతరబ్రాహ్మణవత్థు

    7. Aññatarabrāhmaṇavatthu

    తేన భిక్ఖు సో హోతీతి ఇమం ధమ్మదేసనం సత్థా జేతవనే విహరన్తో అఞ్ఞతరం బ్రాహ్మణం ఆరబ్భ కథేసి.

    Natena bhikkhu so hotīti imaṃ dhammadesanaṃ satthā jetavane viharanto aññataraṃ brāhmaṇaṃ ārabbha kathesi.

    సో కిర బాహిరసమయే పబ్బజిత్వా భిక్ఖం చరన్తో చిన్తేసి – ‘‘సమణో గోతమో అత్తనో సావకే భిక్ఖాయ చరణేన ‘భిక్ఖూ’తి వదతి, మమ్పి ‘భిక్ఖూ’తి వత్తుం వట్టతీ’’తి. సో సత్థారం ఉపసఙ్కమిత్వా, ‘‘భో గోతమ, అహమ్పి భిక్ఖం చరిత్వా జీవామి, మమ్పి ‘భిక్ఖూ’తి వదేహీ’’తి ఆహ. అథ నం సత్థా ‘‘నాహం, బ్రాహ్మణ, భిక్ఖనమత్తేన భిక్ఖూతి వదామి. న హి విస్సం ధమ్మం సమాదాయ వత్తన్తో భిక్ఖు నామ హోతి. యో పన సబ్బసఙ్ఖారేసు సఙ్ఖాయ చరతి, సో భిక్ఖు నామా’’తి వత్వా ఇమా గాథా అభాసి –

    So kira bāhirasamaye pabbajitvā bhikkhaṃ caranto cintesi – ‘‘samaṇo gotamo attano sāvake bhikkhāya caraṇena ‘bhikkhū’ti vadati, mampi ‘bhikkhū’ti vattuṃ vaṭṭatī’’ti. So satthāraṃ upasaṅkamitvā, ‘‘bho gotama, ahampi bhikkhaṃ caritvā jīvāmi, mampi ‘bhikkhū’ti vadehī’’ti āha. Atha naṃ satthā ‘‘nāhaṃ, brāhmaṇa, bhikkhanamattena bhikkhūti vadāmi. Na hi vissaṃ dhammaṃ samādāya vattanto bhikkhu nāma hoti. Yo pana sabbasaṅkhāresu saṅkhāya carati, so bhikkhu nāmā’’ti vatvā imā gāthā abhāsi –

    ౨౬౬.

    266.

    ‘‘న తేన భిక్ఖు సో హోతి, యావతా భిక్ఖతే పరే;

    ‘‘Na tena bhikkhu so hoti, yāvatā bhikkhate pare;

    విస్సం ధమ్మం సమాదాయ, భిక్ఖు హోతి న తావతా.

    Vissaṃ dhammaṃ samādāya, bhikkhu hoti na tāvatā.

    ౨౬౭.

    267.

    ‘‘యోధ పుఞ్ఞఞ్చ పాపఞ్చ, బాహేత్వా బ్రహ్మచరియవా;

    ‘‘Yodha puññañca pāpañca, bāhetvā brahmacariyavā;

    సఙ్ఖాయ లోకే చరతి, స వే భిక్ఖూతి వుచ్చతీ’’తి.

    Saṅkhāya loke carati, sa ve bhikkhūti vuccatī’’ti.

    తత్థ యావతాతి యత్తకేన పరే భిక్ఖతే, తేన భిక్ఖనమత్తేన భిక్ఖు నామ న హోతి. విస్సన్తి విసమం ధమ్మం, విస్సగన్ధం వా కాయకమ్మాదికం ధమ్మం సమాదాయ చరన్తో భిక్ఖు నామ న హోతి. యోధాతి యో ఇధ సాసనే ఉభయమ్పేతం పుఞ్ఞఞ్చ పాపఞ్చ మగ్గబ్రహ్మచరియేన బాహేత్వా పనుదిత్వా బ్రహ్మచరియవా హోతి. సఙ్ఖాయాతి ఞాణేన. లోకేతి ఖన్ధాదిలోకే ‘‘ఇమే అజ్ఝత్తికా ఖన్ధా, ఇమే బాహిరా’’తి ఏవం సబ్బేపి ధమ్మే జానిత్వా చరతి, సో తేన ఞాణేన కిలేసానం భిన్నత్తా ‘‘భిక్ఖూ’’తి వుచ్చతీతి అత్థో.

    Tattha yāvatāti yattakena pare bhikkhate, tena bhikkhanamattena bhikkhu nāma na hoti. Vissanti visamaṃ dhammaṃ, vissagandhaṃ vā kāyakammādikaṃ dhammaṃ samādāya caranto bhikkhu nāma na hoti. Yodhāti yo idha sāsane ubhayampetaṃ puññañca pāpañca maggabrahmacariyena bāhetvā panuditvā brahmacariyavā hoti. Saṅkhāyāti ñāṇena. Loketi khandhādiloke ‘‘ime ajjhattikā khandhā, ime bāhirā’’ti evaṃ sabbepi dhamme jānitvā carati, so tena ñāṇena kilesānaṃ bhinnattā ‘‘bhikkhū’’ti vuccatīti attho.

    దేసనావసానే బహూ సోతాపత్తిఫలాదీని పాపుణింసూతి.

    Desanāvasāne bahū sotāpattiphalādīni pāpuṇiṃsūti.

    అఞ్ఞతరబ్రాహ్మణవత్థు సత్తమం.

    Aññatarabrāhmaṇavatthu sattamaṃ.

    ౮. తిత్థియవత్థు

    8. Titthiyavatthu

    మోనేనాతి ఇమం ధమ్మదేసనం సత్థా జేతవనే విహరన్తో తిత్థియే ఆరబ్భ కథేసి.

    Namonenāti imaṃ dhammadesanaṃ satthā jetavane viharanto titthiye ārabbha kathesi.

    తే కిర భుత్తట్ఠానేసు మనుస్సానం ‘‘ఖేమం హోతు, సుఖం హోతు, ఆయు వడ్ఢతు, అసుకట్ఠానే నామ కలలం అత్థి, అసుకట్ఠానే నామ కణ్టకో అత్థి, ఏవరూపం ఠానం గన్తుం న వట్టతీ’’తిఆదినా నయేన మఙ్గలం వత్వా పక్కమన్తి. భిక్ఖూ పన పఠమబోధియం అనుమోదనాదీనం అననుఞ్ఞాతకాలే భత్తగ్గే మనుస్సానం అనుమోదనం అకత్వా పక్కమన్తి. మనుస్సా ‘‘తిత్థియానం సన్తికా మఙ్గలం సుణామ, భద్దన్తా పన తుణ్హీభూతా పక్కమన్తీ’’తి ఉజ్ఝాయింసు. భిక్ఖూ తమత్థం సత్థు ఆరోచేసుం. సత్థా, ‘‘భిక్ఖవే, ఇతో పట్ఠాయ భత్తగ్గాదీసు యథాసుఖం అనుమోదనం కరోథ, ఉపనిసిన్నకథం కరోథ, ధమ్మం కథేథా’’తి అనుజాని. తే తథా కరింసు. మనుస్సా అనుమోదనాదీని సుణన్తా ఉస్సాహప్పత్తా భిక్ఖూ నిమన్తేత్వా సక్కారం కరోన్తా విచరన్తి. తిత్థియా పన ‘‘మయం మునినో మోనం కరోమ, సమణస్స గోతమస్స సావకా భత్తగ్గాదీసు మహాకథం కథేన్తా విచరన్తీ’’తి ఉజ్ఝాయింసు.

    Te kira bhuttaṭṭhānesu manussānaṃ ‘‘khemaṃ hotu, sukhaṃ hotu, āyu vaḍḍhatu, asukaṭṭhāne nāma kalalaṃ atthi, asukaṭṭhāne nāma kaṇṭako atthi, evarūpaṃ ṭhānaṃ gantuṃ na vaṭṭatī’’tiādinā nayena maṅgalaṃ vatvā pakkamanti. Bhikkhū pana paṭhamabodhiyaṃ anumodanādīnaṃ ananuññātakāle bhattagge manussānaṃ anumodanaṃ akatvā pakkamanti. Manussā ‘‘titthiyānaṃ santikā maṅgalaṃ suṇāma, bhaddantā pana tuṇhībhūtā pakkamantī’’ti ujjhāyiṃsu. Bhikkhū tamatthaṃ satthu ārocesuṃ. Satthā, ‘‘bhikkhave, ito paṭṭhāya bhattaggādīsu yathāsukhaṃ anumodanaṃ karotha, upanisinnakathaṃ karotha, dhammaṃ kathethā’’ti anujāni. Te tathā kariṃsu. Manussā anumodanādīni suṇantā ussāhappattā bhikkhū nimantetvā sakkāraṃ karontā vicaranti. Titthiyā pana ‘‘mayaṃ munino monaṃ karoma, samaṇassa gotamassa sāvakā bhattaggādīsu mahākathaṃ kathentā vicarantī’’ti ujjhāyiṃsu.

    సత్థా తమత్థం సుత్వా ‘‘నాహం, భిక్ఖవే, తుణ్హీభావమత్తేన ‘మునీ’తి వదామి. ఏకచ్చే హి అజానన్తా న కథేన్తి, ఏకచ్చే అవిసారదతాయ, ఏకచ్చే ‘మా నో ఇమం అతిసయత్థం అఞ్ఞే జానింసూ’తి మచ్ఛేరేన. తస్మా మోనమత్తేన ముని న హోతి, పాపవూపసమేన పన ముని నామ హోతీ’’తి వత్వా ఇమా గాథా అభాసి –

    Satthā tamatthaṃ sutvā ‘‘nāhaṃ, bhikkhave, tuṇhībhāvamattena ‘munī’ti vadāmi. Ekacce hi ajānantā na kathenti, ekacce avisāradatāya, ekacce ‘mā no imaṃ atisayatthaṃ aññe jāniṃsū’ti maccherena. Tasmā monamattena muni na hoti, pāpavūpasamena pana muni nāma hotī’’ti vatvā imā gāthā abhāsi –

    ౨౬౮.

    268.

    ‘‘న మోనేన మునీ హోతి, మూళ్హరూపో అవిద్దసు;

    ‘‘Na monena munī hoti, mūḷharūpo aviddasu;

    యో చ తులంవ పగ్గయ్హ, వరమాదాయ పణ్డితో.

    Yo ca tulaṃva paggayha, varamādāya paṇḍito.

    ౨౬౯.

    269.

    ‘‘పాపాని పరివజ్జేతి, స మునీ తేన సో ముని;

    ‘‘Pāpāni parivajjeti, sa munī tena so muni;

    యో మునాతి ఉభో లోకే, ముని తేన పవుచ్చతీ’’తి.

    Yo munāti ubho loke, muni tena pavuccatī’’ti.

    తత్థ న మోనేనాతి కామఞ్హి మోనేయ్యపటిపదాసఙ్ఖాతేన మగ్గఞాణమోనేన ముని నామ హోతి, ఇధ పన తుణ్హీభావం సన్ధాయ ‘‘మోనేనా’’తి వుత్తం. మూళ్హరూపోతి తుచ్ఛరూపో. అవిద్దసూతి అవిఞ్ఞూ. ఏవరూపో హి తుణ్హీభూతోపి ముని నామ న హోతి. అథ వా మోనేన ముని నామ న హోతి, తుచ్ఛసభావో పన అవిఞ్ఞూ చ హోతీతి అత్థో. యో చ తులంవ పగయ్హాతి యథా హి తులం గహేత్వా ఠితో అతిరేకం చే హోతి, హరతి. ఊనం చే హోతి , పక్ఖిపతి. ఏవమేవ యో అతిరేకం హరన్తో వియ పాపం హరతి పరివజ్జేతి, ఊనకే పక్ఖిపన్తో వియ కుసలం పరిపూరేతి. ఏవఞ్చ పన కరోన్తో సీలసమాధిపఞ్ఞావిముత్తివిముత్తిఞాణదస్సనసఙ్ఖాతం వరం ఉత్తమమేవ ఆదాయ పాపాని అకుసలకమ్మాని పరివజ్జేతి. స మునీతి సో ముని నామాతి అత్థో. తేన సో మునీతి కస్మా పన సో మునీతి చే? యం హేట్ఠా వుత్తకారణం, తేన సో మునీతి అత్థో. సో మునాతి ఉభో లోకేతి యో పుగ్గలో ఇమస్మిం ఖన్ధాదిలోకే తులం ఆరోపేత్వా మినన్తో వియ ‘‘ఇమే అజ్ఝత్తికా ఖన్ధా, ఇమే బాహిరా’’తిఆదినా నయేన ఇమే ఉభో అత్థే మునాతి. ముని తేన పవుచ్చతీతి తేన కారణేన మునీతి వుచ్చతియేవాతి అత్థో.

    Tattha na monenāti kāmañhi moneyyapaṭipadāsaṅkhātena maggañāṇamonena muni nāma hoti, idha pana tuṇhībhāvaṃ sandhāya ‘‘monenā’’ti vuttaṃ. Mūḷharūpoti tuccharūpo. Aviddasūti aviññū. Evarūpo hi tuṇhībhūtopi muni nāma na hoti. Atha vā monena muni nāma na hoti, tucchasabhāvo pana aviññū ca hotīti attho. Yo ca tulaṃva pagayhāti yathā hi tulaṃ gahetvā ṭhito atirekaṃ ce hoti, harati. Ūnaṃ ce hoti , pakkhipati. Evameva yo atirekaṃ haranto viya pāpaṃ harati parivajjeti, ūnake pakkhipanto viya kusalaṃ paripūreti. Evañca pana karonto sīlasamādhipaññāvimuttivimuttiñāṇadassanasaṅkhātaṃ varaṃ uttamameva ādāya pāpāni akusalakammāni parivajjeti. Sa munīti so muni nāmāti attho. Tena so munīti kasmā pana so munīti ce? Yaṃ heṭṭhā vuttakāraṇaṃ, tena so munīti attho. So munāti ubho loketi yo puggalo imasmiṃ khandhādiloke tulaṃ āropetvā minanto viya ‘‘ime ajjhattikā khandhā, ime bāhirā’’tiādinā nayena ime ubho atthe munāti. Muni tena pavuccatīti tena kāraṇena munīti vuccatiyevāti attho.

    దేసనావసానే బహూ సోతాపత్తిఫలాదీని పాపుణింసూతి.

    Desanāvasāne bahū sotāpattiphalādīni pāpuṇiṃsūti.

    తిత్థియవత్థు అట్ఠమం.

    Titthiyavatthu aṭṭhamaṃ.

    ౯. బాలిసికవత్థు

    9. Bālisikavatthu

    న తేన అరియో హోతీతి ఇమం ధమ్మదేసనం సత్థా జేతవనే విహరన్తో ఏకం అరియం నామ బాలిసికం ఆరబ్భ కథేసి.

    Na tena ariyo hotīti imaṃ dhammadesanaṃ satthā jetavane viharanto ekaṃ ariyaṃ nāma bālisikaṃ ārabbha kathesi.

    ఏకదివసఞ్హి సత్థా తస్స సోతాపత్తిమగ్గస్సూపనిస్సయం దిస్వా సావత్థియా ఉత్తరద్వారగామే పిణ్డాయ చరిత్వా భిక్ఖుసఙ్ఘపరివుతో తతో ఆగచ్ఛతి. తస్మిం ఖణే సో బాలిసికో బలిసేన మచ్ఛే గణ్హన్తో బుద్ధప్పముఖం భిక్ఖుసఙ్ఘం దిస్వా బలిసయట్ఠిం ఛడ్డేత్వా అట్ఠాసి. సత్థా తస్స అవిదూరే ఠానే నివత్తిత్వా ఠితో ‘‘త్వం కిం నామోసీ’’తి సారిపుత్తత్థేరాదీనం నామాని పుచ్ఛి. తేపి ‘‘అహం సారిపుత్తో అహం మోగ్గల్లానో’’తి అత్తనో అత్తనో నామాని కథయింసు. బాలిసికో చిన్తేసి – ‘‘సత్థా సబ్బేసం నామాని పుచ్ఛతి, మమమ్పి నామం పుచ్ఛిస్సతి మఞ్ఞే’’తి. సత్థా తస్స ఇచ్ఛం ఞత్వా, ‘‘ఉపాసక, త్వం కో నామోసీ’’తి పుచ్ఛిత్వా ‘‘అహం, భన్తే, అరియో నామా’’తి వుత్తే ‘‘న, ఉపాసక, తాదిసా పాణాతిపాతినో అరియా నామ హోన్తి, అరియా పన మహాజనస్స అహింసనభావే ఠితా’’తి వత్వా ఇమం గాథమాహ –

    Ekadivasañhi satthā tassa sotāpattimaggassūpanissayaṃ disvā sāvatthiyā uttaradvāragāme piṇḍāya caritvā bhikkhusaṅghaparivuto tato āgacchati. Tasmiṃ khaṇe so bālisiko balisena macche gaṇhanto buddhappamukhaṃ bhikkhusaṅghaṃ disvā balisayaṭṭhiṃ chaḍḍetvā aṭṭhāsi. Satthā tassa avidūre ṭhāne nivattitvā ṭhito ‘‘tvaṃ kiṃ nāmosī’’ti sāriputtattherādīnaṃ nāmāni pucchi. Tepi ‘‘ahaṃ sāriputto ahaṃ moggallāno’’ti attano attano nāmāni kathayiṃsu. Bālisiko cintesi – ‘‘satthā sabbesaṃ nāmāni pucchati, mamampi nāmaṃ pucchissati maññe’’ti. Satthā tassa icchaṃ ñatvā, ‘‘upāsaka, tvaṃ ko nāmosī’’ti pucchitvā ‘‘ahaṃ, bhante, ariyo nāmā’’ti vutte ‘‘na, upāsaka, tādisā pāṇātipātino ariyā nāma honti, ariyā pana mahājanassa ahiṃsanabhāve ṭhitā’’ti vatvā imaṃ gāthamāha –

    ౨౭౦.

    270.

    ‘‘న తేన అరియో హోతి, యేన పాణాని హింసతి;

    ‘‘Na tena ariyo hoti, yena pāṇāni hiṃsati;

    అహింసా సబ్బపాణానం, అరియోతి పవుచ్చతీ’’తి.

    Ahiṃsā sabbapāṇānaṃ, ariyoti pavuccatī’’ti.

    తత్థ అహింసాతి అహింసనేన. ఇదం వుత్తం హోతి – యేన హి పాణాని హింసతి, న తేన కారణేన అరియో హోతి. యో పన సబ్బపాణానం పాణిఆదీహి అహింసనేన మేత్తాదిభావనాయ పతిట్ఠితత్తా హింసతో ఆరావ ఠితో, అయం అరియోతి వుచ్చతీతి అత్థో.

    Tattha ahiṃsāti ahiṃsanena. Idaṃ vuttaṃ hoti – yena hi pāṇāni hiṃsati, na tena kāraṇena ariyo hoti. Yo pana sabbapāṇānaṃ pāṇiādīhi ahiṃsanena mettādibhāvanāya patiṭṭhitattā hiṃsato ārāva ṭhito, ayaṃ ariyoti vuccatīti attho.

    దేసనావసానే బాలిసికో సోతాపత్తిఫలే పతిట్ఠహి, సమ్పత్తానమ్పి సాత్థికా ధమ్మదేసనా అహోసీతి.

    Desanāvasāne bālisiko sotāpattiphale patiṭṭhahi, sampattānampi sātthikā dhammadesanā ahosīti.

    బాలిసికవత్థు నవమం.

    Bālisikavatthu navamaṃ.

    ౧౦. సమ్బహులసీలాదిసమ్పన్నభిక్ఖువత్థు

    10. Sambahulasīlādisampannabhikkhuvatthu

    న సీలబ్బతమత్తేనాతి ఇమం ధమ్మదేసనం సత్థా జేతవనే విహరన్తో సమ్బహులే సీలాదిసమ్పన్నే భిక్ఖూ ఆరబ్భ కథేసి.

    Na sīlabbatamattenāti imaṃ dhammadesanaṃ satthā jetavane viharanto sambahule sīlādisampanne bhikkhū ārabbha kathesi.

    తేసు కిర ఏకచ్చానం ఏవం అహోసి – ‘‘మయం సమ్పన్నసీలా, మయం ధుతఙ్గధరా, మయం బహుస్సుతా, మయం పన్తసేనాసనవాసినో, మయం ఝానలాభినో, న అమ్హాకం అరహత్తం దుల్లభం, ఇచ్ఛితదివసేయేవ అరహత్తం పాపుణిస్సామా’’తి. యేపి తత్థ అనాగామినో, తేసమ్పి ఏతదహోసి – ‘‘న అమ్హాకం ఇదాని అరహత్తం దుల్లభ’’న్తి. తే సబ్బేపి ఏకదివసం సత్థారం ఉపసఙ్కమిత్వా వన్దిత్వా నిసిన్నా ‘‘అపి ను ఖో వో, భిక్ఖవే, పబ్బజితకిచ్చం మత్థకం పత్త’’న్తి సత్థారా పుట్ఠా ఏవమాహంసు – ‘‘భన్తే, మయం ఏవరూపా ఏవరూపా చ, తస్మా ‘ఇచ్ఛితిచ్ఛితక్ఖణేయేవ అరహత్తం పత్తుం సమత్థమ్హా’తి చిన్తేత్వా విహరామా’’తి.

    Tesu kira ekaccānaṃ evaṃ ahosi – ‘‘mayaṃ sampannasīlā, mayaṃ dhutaṅgadharā, mayaṃ bahussutā, mayaṃ pantasenāsanavāsino, mayaṃ jhānalābhino, na amhākaṃ arahattaṃ dullabhaṃ, icchitadivaseyeva arahattaṃ pāpuṇissāmā’’ti. Yepi tattha anāgāmino, tesampi etadahosi – ‘‘na amhākaṃ idāni arahattaṃ dullabha’’nti. Te sabbepi ekadivasaṃ satthāraṃ upasaṅkamitvā vanditvā nisinnā ‘‘api nu kho vo, bhikkhave, pabbajitakiccaṃ matthakaṃ patta’’nti satthārā puṭṭhā evamāhaṃsu – ‘‘bhante, mayaṃ evarūpā evarūpā ca, tasmā ‘icchiticchitakkhaṇeyeva arahattaṃ pattuṃ samatthamhā’ti cintetvā viharāmā’’ti.

    సత్థా తేసం వచనం సుత్వా, ‘‘భిక్ఖవే, భిక్ఖునా నామ పరిసుద్ధసీలాదిమత్తకేన వా అనాగామిసుఖప్పత్తమత్తకేన వా ‘అప్పకం నో భవదుక్ఖ’న్తి వత్తుం న వట్టతి, ఆసవక్ఖయం పన అప్పత్వా ‘సుఖితోమ్హీ’తి చిత్తం న ఉప్పాదేతబ్బ’’న్తి వత్వా ఇమా గాథా అభాసి –

    Satthā tesaṃ vacanaṃ sutvā, ‘‘bhikkhave, bhikkhunā nāma parisuddhasīlādimattakena vā anāgāmisukhappattamattakena vā ‘appakaṃ no bhavadukkha’nti vattuṃ na vaṭṭati, āsavakkhayaṃ pana appatvā ‘sukhitomhī’ti cittaṃ na uppādetabba’’nti vatvā imā gāthā abhāsi –

    ౨౭౧.

    271.

    ‘‘న సీలబ్బతమత్తేన, బాహుసచ్చేన వా పన;

    ‘‘Na sīlabbatamattena, bāhusaccena vā pana;

    అథ వా సమాధిలాభేన, వివిత్తసయనేన వా.

    Atha vā samādhilābhena, vivittasayanena vā.

    ౨౭౨.

    272.

    ‘‘ఫుసామి నేక్ఖమ్మసుఖం, అపుథుజ్జనసేవితం;

    ‘‘Phusāmi nekkhammasukhaṃ, aputhujjanasevitaṃ;

    భిక్ఖు విస్సాసమాపాది, అప్పత్తో ఆసవక్ఖయ’’న్తి.

    Bhikkhu vissāsamāpādi, appatto āsavakkhaya’’nti.

    తత్థ సీలబ్బతమత్తేనాతి చతుపారిసుద్ధిసీలమత్తేన వా తేరసధుతఙ్గమత్తేన వా. బాహుసచ్చేన వాతి తిణ్ణం పిటకానం ఉగ్గహితమత్తేన వా. సమాధిలాభేనాతి అట్ఠసమాపత్తియా లాభేన. నేక్ఖమ్మసుఖన్తి అనాగామిసుఖం. తం అనాగామిసుఖం ఫుసామీతి ఏత్తకమత్తేన వా. అపుథుజ్జనసేవితన్తి పుథుజ్జనేహి అసేవితం అరియసేవితమేవ. భిక్ఖూతి తేసం అఞ్ఞతరం ఆలపన్తో ఆహ. విస్సాసమాపాదీతి విస్సాసం న ఆపజ్జేయ్య. ఇదం వుత్తం హోతి – భిక్ఖు ఇమినా సమ్పన్నసీలాదిభావమత్తకేనేవ ‘‘మయ్హం భవో అప్పకో పరిత్తకో’’తి ఆసవక్ఖయసఙ్ఖాతం అరహత్తం అప్పత్తో హుత్వా భిక్ఖు నామ విస్సాసం నాపజ్జేయ్య. యథా హి అప్పమత్తకోపి గూథో దుగ్గన్ధో హోతి, ఏవం అప్పమత్తకోపి భవో దుక్ఖోతి.

    Tattha sīlabbatamattenāti catupārisuddhisīlamattena vā terasadhutaṅgamattena vā. Bāhusaccena vāti tiṇṇaṃ piṭakānaṃ uggahitamattena vā. Samādhilābhenāti aṭṭhasamāpattiyā lābhena. Nekkhammasukhanti anāgāmisukhaṃ. Taṃ anāgāmisukhaṃ phusāmīti ettakamattena vā. Aputhujjanasevitanti puthujjanehi asevitaṃ ariyasevitameva. Bhikkhūti tesaṃ aññataraṃ ālapanto āha. Vissāsamāpādīti vissāsaṃ na āpajjeyya. Idaṃ vuttaṃ hoti – bhikkhu iminā sampannasīlādibhāvamattakeneva ‘‘mayhaṃ bhavo appako parittako’’ti āsavakkhayasaṅkhātaṃ arahattaṃ appatto hutvā bhikkhu nāma vissāsaṃ nāpajjeyya. Yathā hi appamattakopi gūtho duggandho hoti, evaṃ appamattakopi bhavo dukkhoti.

    దేసనావసానే తే భిక్ఖూ అరహత్తే పతిట్ఠహంసు, సమ్పత్తానమ్పి సాత్థికా ధమ్మదేసనా అహోసీతి.

    Desanāvasāne te bhikkhū arahatte patiṭṭhahaṃsu, sampattānampi sātthikā dhammadesanā ahosīti.

    సమ్బహులసీలాదిసమ్పన్నభిక్ఖువత్థు దసమం.

    Sambahulasīlādisampannabhikkhuvatthu dasamaṃ.

    ధమ్మట్ఠవగ్గవణ్ణనా నిట్ఠితా.

    Dhammaṭṭhavaggavaṇṇanā niṭṭhitā.

    ఏకూనవీసతిమో వగ్గో.

    Ekūnavīsatimo vaggo.







    Related texts:



    తిపిటక (మూల) • Tipiṭaka (Mūla) / సుత్తపిటక • Suttapiṭaka / ఖుద్దకనికాయ • Khuddakanikāya / ధమ్మపదపాళి • Dhammapadapāḷi / ౧౯. ధమ్మట్ఠవగ్గో • 19. Dhammaṭṭhavaggo


    © 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
    Contact