Library / Tipiṭaka / തിപിടക • Tipiṭaka / ധമ്മപദ-അട്ഠകഥാ • Dhammapada-aṭṭhakathā

    ൧൯. ധമ്മട്ഠവഗ്ഗോ

    19. Dhammaṭṭhavaggo

    ൧. വിനിച്ഛയമഹാമത്തവത്ഥു

    1. Vinicchayamahāmattavatthu

    തേന ഹോതീതി ഇമം ധമ്മദേസനം സത്ഥാ ജേതവനേ വിഹരന്തോ വിനിച്ഛയമഹാമത്തേ ആരബ്ഭ കഥേസി.

    Natena hotīti imaṃ dhammadesanaṃ satthā jetavane viharanto vinicchayamahāmatte ārabbha kathesi.

    ഏകദിവസഞ്ഹി ഭിക്ഖൂ സാവത്ഥിയം ഉത്തരദ്വാരഗാമേ പിണ്ഡായ ചരിത്വാ പിണ്ഡപാതപടിക്കന്താ നഗരമജ്ഝേന വിഹാരം ആഗച്ഛന്തി. തസ്മിം ഖണേ മേഘോ ഉട്ഠായ പാവസ്സി. തേ സമ്മുഖാഗതം വിനിച്ഛയസാലം പവിസിത്വാ വിനിച്ഛയമഹാമത്തേ ലഞ്ജം ഗഹേത്വാ സാമികേ അസാമികേ കരോന്തേ ദിസ്വാ ‘‘അഹോ ഇമേ അധമ്മികാ, മയം പന ‘ഇമേ ധമ്മേന വിനിച്ഛയം കരോന്തീ’തി സഞ്ഞിനോ അഹുമ്ഹാ’’തി ചിന്തേത്വാ വസ്സേ വിഗതേ വിഹാരം ഗന്ത്വാ സത്ഥാരം വന്ദിത്വാ ഏകമന്തം നിസിന്നാ തമത്ഥം ആരോചേസും. സത്ഥാ ‘‘ന, ഭിക്ഖവേ, ഛന്ദാദിവസികാ ഹുത്വാ സാഹസേന അത്ഥം വിനിച്ഛിനന്താ ധമ്മട്ഠാ നാമ ഹോന്തി, അപരാധം പന അനുവിജ്ജിത്വാ അപരാധാനുരൂപം അസാഹസേന വിനിച്ഛയം കരോന്താ ഏവ ധമ്മട്ഠാ നാമ ഹോന്തീ’’തി വത്വാ ഇമാ ഗാഥാ അഭാസി –

    Ekadivasañhi bhikkhū sāvatthiyaṃ uttaradvāragāme piṇḍāya caritvā piṇḍapātapaṭikkantā nagaramajjhena vihāraṃ āgacchanti. Tasmiṃ khaṇe megho uṭṭhāya pāvassi. Te sammukhāgataṃ vinicchayasālaṃ pavisitvā vinicchayamahāmatte lañjaṃ gahetvā sāmike asāmike karonte disvā ‘‘aho ime adhammikā, mayaṃ pana ‘ime dhammena vinicchayaṃ karontī’ti saññino ahumhā’’ti cintetvā vasse vigate vihāraṃ gantvā satthāraṃ vanditvā ekamantaṃ nisinnā tamatthaṃ ārocesuṃ. Satthā ‘‘na, bhikkhave, chandādivasikā hutvā sāhasena atthaṃ vinicchinantā dhammaṭṭhā nāma honti, aparādhaṃ pana anuvijjitvā aparādhānurūpaṃ asāhasena vinicchayaṃ karontā eva dhammaṭṭhā nāma hontī’’ti vatvā imā gāthā abhāsi –

    ൨൫൬.

    256.

    ‘‘ന തേന ഹോതി ധമ്മട്ഠോ, യേനത്ഥം സാഹസാ നയേ;

    ‘‘Na tena hoti dhammaṭṭho, yenatthaṃ sāhasā naye;

    യോ ച അത്ഥം അനത്ഥഞ്ച, ഉഭോ നിച്ഛേയ്യ പണ്ഡിതോ.

    Yo ca atthaṃ anatthañca, ubho niccheyya paṇḍito.

    ൨൫൭.

    257.

    ‘‘അസാഹസേന ധമ്മേന, സമേന നയതീ പരേ;

    ‘‘Asāhasena dhammena, samena nayatī pare;

    ധമ്മസ്സ ഗുത്തോ മേധാവീ, ധമ്മട്ഠോതി പവുച്ചതീ’’തി.

    Dhammassa gutto medhāvī, dhammaṭṭhoti pavuccatī’’ti.

    തത്ഥ തേനാതി ഏത്തകേനേവ കാരണേന. ധമ്മട്ഠോതി രാജാ ഹി അത്തനോ കാതബ്ബേ വിനിച്ഛയധമ്മേ ഠിതോപി ധമ്മട്ഠോ നാമ ന ഹോതി. യേനാതി യേന കാരണേന. അത്ഥന്തി ഓതിണ്ണം വിനിച്ഛിതബ്ബം അത്ഥം. സാഹസാ നയേതി ഛന്ദാദീസു പതിട്ഠിതോ സാഹസേന മുസാവാദേന വിനിച്ഛേയ്യ. യോ ഹി ഛന്ദേ പതിട്ഠായ ഞാതീതി വാ മിത്തോതി വാ മുസാ വത്വാ അസാമികമേവ സാമികം കരോതി, ദോസേ പതിട്ഠായ അത്തനോ വേരീനം മുസാ വത്വാ സാമികമേവ അസാമികം കരോതി, മോഹേ പതിട്ഠായ ലഞ്ജം ഗഹേത്വാ വിനിച്ഛയകാലേ അഞ്ഞവിഹിതോ വിയ ഇതോ ചിതോ ച ഓലോകേന്തോ മുസാ വത്വാ ‘‘ഇമിനാ ജിതം, അയം പരാജിതോ’’തി പരം നീഹരതി, ഭയേ പതിട്ഠായ കസ്സചിദേവ ഇസ്സരജാതികസ്സ പരാജയം പാപുണന്തസ്സാപി ജയം ആരോപേതി, അയം സാഹസേന അത്ഥം നേതി നാമ. ഏസോ ധമ്മട്ഠോ നാമ ന ഹോതീതി അത്ഥോ. അത്ഥം അനത്ഥഞ്ചാതി ഭൂതഞ്ച അഭൂതഞ്ച കാരണം. ഉഭോ നിച്ഛേയ്യാതി യോ പന പണ്ഡിതോ ഉഭോ അത്ഥാനത്ഥേ വിനിച്ഛിനിത്വാ വദതി. അസാഹസേനാതി അമുസാവാദേന. ധമ്മേനാതി വിനിച്ഛയധമ്മേന, ന ഛന്ദാദിവസേന. സമേനാതി അപരാധാനുരൂപേനേവ പരേ നയതി, ജയം വാ പരാജയം വാ പാപേതി. ധമ്മസ്സ ഗുത്തോതി സോ ധമ്മഗുത്തോ ധമ്മരക്ഖിതോ ധമ്മോജപഞ്ഞായ സമന്നാഗതോ മേധാവീ വിനിച്ഛയധമ്മേ ഠിതത്താ ധമ്മട്ഠോതി പവുച്ചതീതി അത്ഥോ.

    Tattha tenāti ettakeneva kāraṇena. Dhammaṭṭhoti rājā hi attano kātabbe vinicchayadhamme ṭhitopi dhammaṭṭho nāma na hoti. Yenāti yena kāraṇena. Atthanti otiṇṇaṃ vinicchitabbaṃ atthaṃ. Sāhasā nayeti chandādīsu patiṭṭhito sāhasena musāvādena viniccheyya. Yo hi chande patiṭṭhāya ñātīti vā mittoti vā musā vatvā asāmikameva sāmikaṃ karoti, dose patiṭṭhāya attano verīnaṃ musā vatvā sāmikameva asāmikaṃ karoti, mohe patiṭṭhāya lañjaṃ gahetvā vinicchayakāle aññavihito viya ito cito ca olokento musā vatvā ‘‘iminā jitaṃ, ayaṃ parājito’’ti paraṃ nīharati, bhaye patiṭṭhāya kassacideva issarajātikassa parājayaṃ pāpuṇantassāpi jayaṃ āropeti, ayaṃ sāhasena atthaṃ neti nāma. Eso dhammaṭṭho nāma na hotīti attho. Atthaṃ anatthañcāti bhūtañca abhūtañca kāraṇaṃ. Ubho niccheyyāti yo pana paṇḍito ubho atthānatthe vinicchinitvā vadati. Asāhasenāti amusāvādena. Dhammenāti vinicchayadhammena, na chandādivasena. Samenāti aparādhānurūpeneva pare nayati, jayaṃ vā parājayaṃ vā pāpeti. Dhammassa guttoti so dhammagutto dhammarakkhito dhammojapaññāya samannāgato medhāvī vinicchayadhamme ṭhitattā dhammaṭṭhoti pavuccatīti attho.

    ദേസനാവസാനേ ബഹൂ സോതാപത്തിഫലാദീനി പാപുണിംസൂതി.

    Desanāvasāne bahū sotāpattiphalādīni pāpuṇiṃsūti.

    വിനിച്ഛയമഹാമത്തവത്ഥു പഠമം.

    Vinicchayamahāmattavatthu paṭhamaṃ.

    ൨. ഛബ്ബഗ്ഗിയവത്ഥു

    2. Chabbaggiyavatthu

    ന തേന പണ്ഡിതോ ഹോതീതി ഇമം ധമ്മദേസനം സത്ഥാ ജേതവനേ വിഹരന്തോ ഛബ്ബഗ്ഗിയേ ആരബ്ഭ കഥേസി.

    Na tena paṇḍito hotīti imaṃ dhammadesanaṃ satthā jetavane viharanto chabbaggiye ārabbha kathesi.

    തേ കിര വിഹാരേപി ഗാമേപി ഭത്തഗ്ഗം ആകുലം കരോന്താ വിചരന്തി. അഥേകദിവസേ ഭിക്ഖൂ ഗാമേ ഭത്തകിച്ചം കത്വാ ആഗതേ ദഹരേ സാമണേരേ ച പുച്ഛിംസു – ‘‘കീദിസം, ആവുസോ, ഭത്തഗ്ഗ’’ന്തി? ഭന്തേ, മാ പുച്ഛഥ, ഛബ്ബഗ്ഗിയാ ‘‘മയമേവ വിയത്താ, മയമേവ പണ്ഡിതാ, ഇമേ പഹരിത്വാ സീസേ കചവരം ആകിരിത്വാ നീഹരിസ്സാമാ’’തി വത്വാ അമ്ഹേ പിട്ഠിയം ഗഹേത്വാ കചവരം ഓകിരന്താ ഭത്തഗ്ഗം ആകുലം അകംസൂതി. ഭിക്ഖൂ സത്ഥു സന്തികം ഗന്ത്വാ തമത്ഥം ആരോചേസും. സത്ഥാ ‘‘നാഹം, ഭിക്ഖവേ, ബഹും ഭാസിത്വാ പരേ വിഹേഠയമാനം ‘പണ്ഡിതോ’തി വദാമി, ഖേമിനം പന അവേരീനം അഭയമേവ പണ്ഡിതോതി വദാമീ’’തി വത്വാ ഇമം ഗാഥമാഹ –

    Te kira vihārepi gāmepi bhattaggaṃ ākulaṃ karontā vicaranti. Athekadivase bhikkhū gāme bhattakiccaṃ katvā āgate dahare sāmaṇere ca pucchiṃsu – ‘‘kīdisaṃ, āvuso, bhattagga’’nti? Bhante, mā pucchatha, chabbaggiyā ‘‘mayameva viyattā, mayameva paṇḍitā, ime paharitvā sīse kacavaraṃ ākiritvā nīharissāmā’’ti vatvā amhe piṭṭhiyaṃ gahetvā kacavaraṃ okirantā bhattaggaṃ ākulaṃ akaṃsūti. Bhikkhū satthu santikaṃ gantvā tamatthaṃ ārocesuṃ. Satthā ‘‘nāhaṃ, bhikkhave, bahuṃ bhāsitvā pare viheṭhayamānaṃ ‘paṇḍito’ti vadāmi, kheminaṃ pana averīnaṃ abhayameva paṇḍitoti vadāmī’’ti vatvā imaṃ gāthamāha –

    ൨൫൮.

    258.

    ‘‘ന തേന പണ്ഡിതോ ഹോതി, യാവതാ ബഹു ഭാസതി;

    ‘‘Na tena paṇḍito hoti, yāvatā bahu bhāsati;

    ഖേമീ അവേരീ അഭയോ, പണ്ഡിതോതി പവുച്ചതീ’’തി.

    Khemī averī abhayo, paṇḍitoti pavuccatī’’ti.

    തത്ഥ യാവതാതി യത്തകേന കാരണേന സങ്ഘമജ്ഝാദീസു ബഹും കഥേതി, തേന പണ്ഡിതോ നാമ ന ഹോതി . യോ പന സയം ഖേമീ പഞ്ചന്നം വേരാനം അഭാവേന അവേരീ നിബ്ഭയോ , യം വാ ആഗമ്മ മഹാജനസ്സ ഭയം ന ഹോതി, സോ പണ്ഡിതോ നാമ ഹോതീതി അത്ഥോ.

    Tattha yāvatāti yattakena kāraṇena saṅghamajjhādīsu bahuṃ katheti, tena paṇḍito nāma na hoti . Yo pana sayaṃ khemī pañcannaṃ verānaṃ abhāvena averī nibbhayo , yaṃ vā āgamma mahājanassa bhayaṃ na hoti, so paṇḍito nāma hotīti attho.

    ദേസനാവസാനേ ബഹൂ സോതാപത്തിഫലാദീനി പാപുണിംസൂതി.

    Desanāvasāne bahū sotāpattiphalādīni pāpuṇiṃsūti.

    ഛബ്ബഗ്ഗിയവത്ഥു ദുതിയം.

    Chabbaggiyavatthu dutiyaṃ.

    ൩. ഏകുദാനഖീണാസവത്ഥേരവത്ഥു

    3. Ekudānakhīṇāsavattheravatthu

    ന താവതാതി ഇമം ധമ്മദേസനം സത്ഥാ ജേതവനേ വിഹരന്തോ ഏകുദാനത്ഥേരം നാമ ഖീണാസവം ആരബ്ഭ കഥേസി.

    Na tāvatāti imaṃ dhammadesanaṃ satthā jetavane viharanto ekudānattheraṃ nāma khīṇāsavaṃ ārabbha kathesi.

    സോ കിര ഏകകോവ ഏകസ്മിം വനസണ്ഡേ വിഹരതി, ഏകമേവസ്സ ഉദാനം പഗുണം –

    So kira ekakova ekasmiṃ vanasaṇḍe viharati, ekamevassa udānaṃ paguṇaṃ –

    ‘‘അധിചേതസോ അപ്പമജ്ജതോ,

    ‘‘Adhicetaso appamajjato,

    മുനിനോ മോനപഥേസു സിക്ഖതോ;

    Munino monapathesu sikkhato;

    സോകാ ന ഭവന്തി താദിനോ,

    Sokā na bhavanti tādino,

    ഉപസന്തസ്സ സദാ സതീമതോ’’തി. (പാചി॰ ൧൫൩; ഉദാ॰ ൩൭);

    Upasantassa sadā satīmato’’ti. (pāci. 153; udā. 37);

    സോ കിര ഉപോസഥദിവസേസു സയമേവ ധമ്മസ്സവനം ഘോസേത്വാ ഇമം ഗാഥം വദതി. പഥവിഉന്ദ്രിയനസദ്ദോ വിയ ദേവതാനം സാധുകാരസദ്ദോ ഹോതി. അഥേകസ്മിം ഉപോസഥദിവസേ പഞ്ചപഞ്ചസതപരിവാരാ ദ്വേ തിപിടകധരാ ഭിക്ഖൂ തസ്സ വസനട്ഠാനം അഗമംസു. സോ തേ ദിസ്വാവ തുട്ഠമാനസോ ‘‘സാധു വോ കതം ഇധ ആഗച്ഛന്തേഹി, അജ്ജ മയം തുമ്ഹാകം ധമ്മം സുണിസ്സാമാ’’തി ആഹ. അത്ഥി പന, ആവുസോ, ഇധ ധമ്മം സോതുകാമാതി. അത്ഥി, ഭന്തേ, അയം വനസണ്ഡോ ധമ്മസ്സവനദിവസേ ദേവതാനം സാധുകാരസദ്ദേന ഏകനിന്നാദോ ഹോതീതി. തേസു ഏകോ തിപിടകധരോ ധമ്മം ഓസാരേസി, ഏകോ കഥേസി. ഏകദേവതാപി സാധുകാരം നാദാസി. തേ ആഹംസു – ‘‘ത്വം, ആവുസോ, ധമ്മസ്സവനദിവസേ ഇമസ്മിം വനസണ്ഡേ ദേവതാ മഹന്തേന സദ്ദേന സാധുകാരം ദേന്തീതി വദേസി, കിം നാമേത’’ന്തി. ഭന്തേ, അഞ്ഞേസു ദിവസേസു സാധുകാരസദ്ദേന ഏകനിന്നാദോ ഏവ ഹോതി, ന അജ്ജ പന ജാനാമി ‘‘കിമേത’’ന്തി. ‘‘തേന ഹി, ആവുസോ, ത്വം താവ ധമ്മം കഥേഹീ’’തി. സോ ബീജനിം ഗഹേത്വാ ആസനേ നിസിന്നോ തമേവ ഗാഥം വദേസി. ദേവതാ മഹന്തേന സദ്ദേന സാധുകാരമദംസു. അഥ നേസം പരിവാരാ ഭിക്ഖൂ ഉജ്ഝായിംസു ‘‘ഇമസ്മിം വനസണ്ഡേ ദേവതാ മുഖോലോകനേന സാധുകാരം ദദന്തി, തിപിടകധരഭിക്ഖൂസു ഏത്തകം ഭണന്തേസുപി കിഞ്ചി പസംസനമത്തമ്പി അവത്വാ ഏകേന മഹല്ലകത്ഥേരേന ഏകഗാഥായ കഥിതായ മഹാസദ്ദേന സാധുകാരം ദദന്തീ’’തി. തേപി വിഹാരം ഗന്ത്വാ സത്ഥു തമത്ഥം ആരോചേസും.

    So kira uposathadivasesu sayameva dhammassavanaṃ ghosetvā imaṃ gāthaṃ vadati. Pathaviundriyanasaddo viya devatānaṃ sādhukārasaddo hoti. Athekasmiṃ uposathadivase pañcapañcasataparivārā dve tipiṭakadharā bhikkhū tassa vasanaṭṭhānaṃ agamaṃsu. So te disvāva tuṭṭhamānaso ‘‘sādhu vo kataṃ idha āgacchantehi, ajja mayaṃ tumhākaṃ dhammaṃ suṇissāmā’’ti āha. Atthi pana, āvuso, idha dhammaṃ sotukāmāti. Atthi, bhante, ayaṃ vanasaṇḍo dhammassavanadivase devatānaṃ sādhukārasaddena ekaninnādo hotīti. Tesu eko tipiṭakadharo dhammaṃ osāresi, eko kathesi. Ekadevatāpi sādhukāraṃ nādāsi. Te āhaṃsu – ‘‘tvaṃ, āvuso, dhammassavanadivase imasmiṃ vanasaṇḍe devatā mahantena saddena sādhukāraṃ dentīti vadesi, kiṃ nāmeta’’nti. Bhante, aññesu divasesu sādhukārasaddena ekaninnādo eva hoti, na ajja pana jānāmi ‘‘kimeta’’nti. ‘‘Tena hi, āvuso, tvaṃ tāva dhammaṃ kathehī’’ti. So bījaniṃ gahetvā āsane nisinno tameva gāthaṃ vadesi. Devatā mahantena saddena sādhukāramadaṃsu. Atha nesaṃ parivārā bhikkhū ujjhāyiṃsu ‘‘imasmiṃ vanasaṇḍe devatā mukholokanena sādhukāraṃ dadanti, tipiṭakadharabhikkhūsu ettakaṃ bhaṇantesupi kiñci pasaṃsanamattampi avatvā ekena mahallakattherena ekagāthāya kathitāya mahāsaddena sādhukāraṃ dadantī’’ti. Tepi vihāraṃ gantvā satthu tamatthaṃ ārocesuṃ.

    സത്ഥാ ‘‘നാഹം, ഭിക്ഖവേ, യോ ബഹുമ്പി ഉഗ്ഗണ്ഹതി വാ ഭാസതി വാ, തം ധമ്മധരോതി വദാമി. യോ പന ഏകമ്പി ഗാഥം ഉഗ്ഗണ്ഹിത്വാ സച്ചാനി പടിവിജ്ഝതി, അയം ധമ്മധരോ നാമാ’’തി വത്വാ ധമ്മം ദേസേന്തോ ഇമം ഗാഥമാഹ –

    Satthā ‘‘nāhaṃ, bhikkhave, yo bahumpi uggaṇhati vā bhāsati vā, taṃ dhammadharoti vadāmi. Yo pana ekampi gāthaṃ uggaṇhitvā saccāni paṭivijjhati, ayaṃ dhammadharo nāmā’’ti vatvā dhammaṃ desento imaṃ gāthamāha –

    ൨൫൯.

    259.

    ‘‘ന താവതാ ധമ്മധരോ, യാവതാ ബഹു ഭാസതി;

    ‘‘Na tāvatā dhammadharo, yāvatā bahu bhāsati;

    യോ ച അപ്പമ്പി സുത്വാന, ധമ്മം കായേന പസ്സതി;

    Yo ca appampi sutvāna, dhammaṃ kāyena passati;

    സ വേ ധമ്മധരോ ഹോതി, യോ ധമ്മം നപ്പമജ്ജതീ’’തി.

    Sa ve dhammadharo hoti, yo dhammaṃ nappamajjatī’’ti.

    തത്ഥ യാവതാതി യത്തകേന ഉഗ്ഗഹണധാരണവാചനാദിനാ കാരണേന ബഹും ഭാസതി, താവത്തകേന ധമ്മധരോ ന ഹോതി, വംസാനുരക്ഖകോ പന പവേണിപാലകോ നാമ ഹോതി. യോ ച അപ്പമ്പീതി യോ പന അപ്പമത്തകമ്പി സുത്വാ ധമ്മമന്വായ അത്ഥമന്വായ ധമ്മാനുധമ്മപ്പടിപന്നോ ഹുത്വാ നാമകായേന ദുക്ഖാദീനി പരിജാനന്തോ ചതുസച്ചധമ്മം പസ്സതി, സ വേ ധമ്മധരോ ഹോതി. യോ ധമ്മം നപ്പമജ്ജതീതി യോപി ആരദ്ധവീരിയോ ഹുത്വാ അജ്ജ അജ്ജേവാതി പടിവേധം ആകങ്ഖന്തോ ധമ്മം നപ്പമജ്ജതി, അയമ്പി ധമ്മധരോയേവാതി അത്ഥോ.

    Tattha yāvatāti yattakena uggahaṇadhāraṇavācanādinā kāraṇena bahuṃ bhāsati, tāvattakena dhammadharo na hoti, vaṃsānurakkhako pana paveṇipālako nāma hoti. Yo ca appampīti yo pana appamattakampi sutvā dhammamanvāya atthamanvāya dhammānudhammappaṭipanno hutvā nāmakāyena dukkhādīni parijānanto catusaccadhammaṃ passati, sa ve dhammadharo hoti. Yo dhammaṃ nappamajjatīti yopi āraddhavīriyo hutvā ajja ajjevāti paṭivedhaṃ ākaṅkhanto dhammaṃ nappamajjati, ayampi dhammadharoyevāti attho.

    ദേസനാവസാനേ ബഹൂ സോതാപത്തിഫലാദീനി പാപുണിംസൂതി.

    Desanāvasāne bahū sotāpattiphalādīni pāpuṇiṃsūti.

    ഏകുദാനഖീണാസവത്ഥേരവത്ഥു തതിയം.

    Ekudānakhīṇāsavattheravatthu tatiyaṃ.

    ൪. ലകുണ്ഡകഭദ്ദിയത്ഥേരവത്ഥു

    4. Lakuṇḍakabhaddiyattheravatthu

    തേന ഥേരോ സോ ഹോതീതി ഇമം ധമ്മദേസനം സത്ഥാ ജേതവനേ വിഹരന്തോ ലകുണ്ഡകഭദ്ദിയത്ഥേരം ആരബ്ഭ കഥേസി.

    Natena thero so hotīti imaṃ dhammadesanaṃ satthā jetavane viharanto lakuṇḍakabhaddiyattheraṃ ārabbha kathesi.

    ഏകദിവസഞ്ഹി തസ്മിം ഥേരേ സത്ഥു ഉപട്ഠാനം ഗന്ത്വാ പക്കന്തമത്തേ തിംസമത്താ ആരഞ്ഞികാ ഭിക്ഖൂ തം പസ്സന്താ ഏവ ആഗന്ത്വാ സത്ഥാരം വന്ദിത്വാ നിസീദിംസു. സത്ഥാ തേസം അരഹത്തൂപനിസ്സയം ദിസ്വാ ഇമം പഞ്ഹം പുച്ഛി – ‘‘ഇതോ ഗതം ഏകം ഥേരം പസ്സഥാ’’തി? ‘‘ന പസ്സാമ, ഭന്തേ’’തി. ‘‘കിം നു ദിട്ഠോ വോ’’തി? ‘‘ഏകം, ഭന്തേ, സാമണേരം പസ്സിമ്ഹാ’’തി. ‘‘ന സോ, ഭിക്ഖവേ, സാമണേരോ, ഥേരോ ഏവ സോ’’തി? ‘‘അതിവിയ ഖുദ്ദകോ, ഭന്തേ’’തി. ‘‘നാഹം, ഭിക്ഖവേ, മഹല്ലകഭാവേന ഥേരാസനേ നിസിന്നമത്തകേന ഥേരോതി വദാമി. യോ പന സച്ചാനി പടിവിജ്ഝിത്വാ മഹാജനസ്സ അഹിംസകഭാവേ ഠിതോ, അയം ഥേരോ നാമാ’’തി വത്വാ ഇമാ ഗാഥാ അഭാസി –

    Ekadivasañhi tasmiṃ there satthu upaṭṭhānaṃ gantvā pakkantamatte tiṃsamattā āraññikā bhikkhū taṃ passantā eva āgantvā satthāraṃ vanditvā nisīdiṃsu. Satthā tesaṃ arahattūpanissayaṃ disvā imaṃ pañhaṃ pucchi – ‘‘ito gataṃ ekaṃ theraṃ passathā’’ti? ‘‘Na passāma, bhante’’ti. ‘‘Kiṃ nu diṭṭho vo’’ti? ‘‘Ekaṃ, bhante, sāmaṇeraṃ passimhā’’ti. ‘‘Na so, bhikkhave, sāmaṇero, thero eva so’’ti? ‘‘Ativiya khuddako, bhante’’ti. ‘‘Nāhaṃ, bhikkhave, mahallakabhāvena therāsane nisinnamattakena theroti vadāmi. Yo pana saccāni paṭivijjhitvā mahājanassa ahiṃsakabhāve ṭhito, ayaṃ thero nāmā’’ti vatvā imā gāthā abhāsi –

    ൨൬൦.

    260.

    ‘‘ന തേന ഥേരോ സോ ഹോതി, യേനസ്സ പലിതം സിരോ;

    ‘‘Na tena thero so hoti, yenassa palitaṃ siro;

    പരിപക്കോ വയോ തസ്സ, മോഘജിണ്ണോതി വുച്ചതി.

    Paripakko vayo tassa, moghajiṇṇoti vuccati.

    ൨൬൧.

    261.

    ‘‘യമ്ഹി സച്ചഞ്ച ധമ്മോ ച, അഹിംസാ സംയമോ ദമോ;

    ‘‘Yamhi saccañca dhammo ca, ahiṃsā saṃyamo damo;

    സ വേ വന്തമലോ ധീരോ, ഥേരോ ഇതി പവുച്ചതീ’’തി.

    Sa ve vantamalo dhīro, thero iti pavuccatī’’ti.

    തത്ഥ പരിപക്കോതി പരിണതോ, വുഡ്ഢഭാവം പത്തോതി അത്ഥോ. മോഘജിണ്ണോതി അന്തോ ഥേരകരാനം ധമ്മാനം അഭാവേന തുച്ഛജിണ്ണോ നാമ. യമ്ഹി സച്ചഞ്ച ധമ്മോ ചാതി യമ്ഹി പന പുഗ്ഗലേ സോളസഹാകാരേഹി പടിവിദ്ധത്താ ചതുബ്ബിധം സച്ചം, ഞാണേന സച്ഛികതത്താ നവവിധോ ലോകുത്തരധമ്മോ ച അത്ഥി. അഹിംസാതി അഹിംസനഭാവോ. ദേസനാമത്തമേതം, യമ്ഹി പന ചതുബ്ബിധാപി അപ്പമഞ്ഞാഭാവനാ അത്ഥീതി അത്ഥോ. സംയമോ ദമോതി സീലഞ്ചേവ ഇന്ദ്രിയസംവരോ ച. വന്തമലോതി മഗ്ഗഞാണേന നീഹടമലോ. ധീരോതി ധിതിസമ്പന്നോ. ഥേരോതി സോ ഇമേഹി ഥിരഭാവകാരകേഹി സമന്നാഗതത്താ ഥേരോതി വുച്ചതീതി അത്ഥോ.

    Tattha paripakkoti pariṇato, vuḍḍhabhāvaṃ pattoti attho. Moghajiṇṇoti anto therakarānaṃ dhammānaṃ abhāvena tucchajiṇṇo nāma. Yamhi saccañca dhammo cāti yamhi pana puggale soḷasahākārehi paṭividdhattā catubbidhaṃ saccaṃ, ñāṇena sacchikatattā navavidho lokuttaradhammo ca atthi. Ahiṃsāti ahiṃsanabhāvo. Desanāmattametaṃ, yamhi pana catubbidhāpi appamaññābhāvanā atthīti attho. Saṃyamo damoti sīlañceva indriyasaṃvaro ca. Vantamaloti maggañāṇena nīhaṭamalo. Dhīroti dhitisampanno. Theroti so imehi thirabhāvakārakehi samannāgatattā theroti vuccatīti attho.

    ദേസനാവസാനേ തേ ഭിക്ഖൂ അരഹത്തേ പതിട്ഠഹിംസൂതി.

    Desanāvasāne te bhikkhū arahatte patiṭṭhahiṃsūti.

    ലകുണ്ഡകഭദ്ദിയത്ഥേരവത്ഥു ചതുത്ഥം.

    Lakuṇḍakabhaddiyattheravatthu catutthaṃ.

    ൫. സമ്ബഹുലഭിക്ഖുവത്ഥു

    5. Sambahulabhikkhuvatthu

    വാക്കരണമത്തേനാതി ഇമം ധമ്മദേസനം സത്ഥാ ജേതവനേ വിഹരന്തോ സമ്ബഹുലേ ഭിക്ഖൂ ആരബ്ഭ കഥേസി.

    Navākkaraṇamattenāti imaṃ dhammadesanaṃ satthā jetavane viharanto sambahule bhikkhū ārabbha kathesi.

    ഏകസ്മിഞ്ഹി സമയേ ദഹരേ ചേവ സാമണേരേ ച അത്തനോ ധമ്മാചരിയാനമേവ ചീവരരജനാദീനി വേയ്യാവച്ചാനി കരോന്തേ ദിസ്വാ ഏകച്ചേ ഥേരാ ചിന്തയിംസു – ‘‘മയമ്പി ബ്യഞ്ജനസമയേ കുസലാ, അമ്ഹാകമേവ കിഞ്ചി നത്ഥി. യംനൂന മയം സത്ഥാരം ഉപസങ്കമിത്വാ ഏവം വദേയ്യാമ, ‘ഭന്തേ, മയം ബ്യഞ്ജനസമയേ കുസലാ, അഞ്ഞേസം സന്തികേ ധമ്മം ഉഗ്ഗണ്ഹിത്വാപി ഇമേസം സന്തികേ അസോധേത്വാ മാ സജ്ഝായിത്ഥാതി ദഹരസാമണേരേ ആണാപേഥാ’തി. ഏവഞ്ഹി അമ്ഹാകം ലാഭസക്കാരോ വഡ്ഢിസ്സതീ’’തി. തേ സത്ഥാരം ഉപസങ്കമിത്വാ തഥാ വദിംസു.

    Ekasmiñhi samaye dahare ceva sāmaṇere ca attano dhammācariyānameva cīvararajanādīni veyyāvaccāni karonte disvā ekacce therā cintayiṃsu – ‘‘mayampi byañjanasamaye kusalā, amhākameva kiñci natthi. Yaṃnūna mayaṃ satthāraṃ upasaṅkamitvā evaṃ vadeyyāma, ‘bhante, mayaṃ byañjanasamaye kusalā, aññesaṃ santike dhammaṃ uggaṇhitvāpi imesaṃ santike asodhetvā mā sajjhāyitthāti daharasāmaṇere āṇāpethā’ti. Evañhi amhākaṃ lābhasakkāro vaḍḍhissatī’’ti. Te satthāraṃ upasaṅkamitvā tathā vadiṃsu.

    സത്ഥാ തേസം വചനം സുത്വാ ‘‘ഇമസ്മിം സാസനേ പവേണിവസേനേവ ഏവം വത്തും ലഭതി, ഇമേ പന ലാഭസക്കാരേ നിസ്സിതാതി ഞത്വാ അഹം തുമ്ഹേ വാക്കരണമത്തേന സാധുരൂപാതി ന വദാമി. യസ്സ പനേതേ ഇസ്സാദയോ ധമ്മാ അരഹത്തമഗ്ഗേന സമുച്ഛിന്നാ, ഏസോ ഏവ സാധുരൂപോ’’തി വത്വാ ഇമാ ഗാഥാ അഭാസി –

    Satthā tesaṃ vacanaṃ sutvā ‘‘imasmiṃ sāsane paveṇivaseneva evaṃ vattuṃ labhati, ime pana lābhasakkāre nissitāti ñatvā ahaṃ tumhe vākkaraṇamattena sādhurūpāti na vadāmi. Yassa panete issādayo dhammā arahattamaggena samucchinnā, eso eva sādhurūpo’’ti vatvā imā gāthā abhāsi –

    ൨൬൨.

    262.

    ‘‘ന വാക്കരണമത്തേന, വണ്ണപോക്ഖരതായ വാ;

    ‘‘Na vākkaraṇamattena, vaṇṇapokkharatāya vā;

    സാധുരൂപോ നരോ ഹോതി, ഇസ്സുകീ മച്ഛരീ സഠോ.

    Sādhurūpo naro hoti, issukī maccharī saṭho.

    ൨൬൩.

    263.

    ‘‘യസ്സ ചേതം സമുച്ഛിന്നം, മൂലഘച്ചം സമൂഹതം;

    ‘‘Yassa cetaṃ samucchinnaṃ, mūlaghaccaṃ samūhataṃ;

    സവന്തദോസോ മേധാവീ, സാധുരൂപോതി വുച്ചതീ’’തി.

    Savantadoso medhāvī, sādhurūpoti vuccatī’’ti.

    തത്ഥ ന വാക്കരണമത്തേനാതി വചീകരണമത്തേന സദ്ദലക്ഖണസമ്പന്നവചനമത്തേന. വണ്ണപോക്ഖരതായ വാതി സരീരവണ്ണസ്സ മനാപഭാവേന വാ. നരോതി ഏത്തകേനേവ കാരണേന പരലാഭാദീസു ഇസ്സാമനകോ പഞ്ചവിധേന മച്ഛേരേന സമന്നാഗതോ കേരാടികഭാവേന സഠോ നരോ സാധുരൂപോ ന ഹോതി. യസ്സ ചേതന്തി യസ്സ ച പുഗ്ഗലസ്സേതം ഇസ്സാദിദോസജാതം അരഹത്തമഗ്ഗഞാണേന സമൂലകം ഛിന്നം, മൂലഘാതം കത്വാ സമൂഹതം , സോ വന്തദോസോ ധമ്മോജപഞ്ഞായ സമന്നാഗതോ സാധുരൂപോതി വുച്ചതീതി അത്ഥോ.

    Tattha na vākkaraṇamattenāti vacīkaraṇamattena saddalakkhaṇasampannavacanamattena. Vaṇṇapokkharatāya vāti sarīravaṇṇassa manāpabhāvena vā. Naroti ettakeneva kāraṇena paralābhādīsu issāmanako pañcavidhena maccherena samannāgato kerāṭikabhāvena saṭho naro sādhurūpo na hoti. Yassa cetanti yassa ca puggalassetaṃ issādidosajātaṃ arahattamaggañāṇena samūlakaṃ chinnaṃ, mūlaghātaṃ katvā samūhataṃ , so vantadoso dhammojapaññāya samannāgato sādhurūpoti vuccatīti attho.

    ദേസനാവസാനേ ബഹൂ സോതാപത്തിഫലാദീനി പാപുണിംസൂതി.

    Desanāvasāne bahū sotāpattiphalādīni pāpuṇiṃsūti.

    സമ്ബഹുലഭിക്ഖുവത്ഥു പഞ്ചമം.

    Sambahulabhikkhuvatthu pañcamaṃ.

    ൬. ഹത്ഥകവത്ഥു

    6. Hatthakavatthu

    മുണ്ഡകേന സമണോതി ഇമം ധമ്മദേസനം സത്ഥാ സാവത്ഥിയം വിഹരന്തോ ഹത്ഥകം ആരബ്ഭ കഥേസി.

    Namuṇḍakena samaṇoti imaṃ dhammadesanaṃ satthā sāvatthiyaṃ viharanto hatthakaṃ ārabbha kathesi.

    സോ കിര വാദക്ഖിത്തോ ‘‘തുമ്ഹേ അസുകവേലായ അസുകട്ഠാനം നാമ ആഗച്ഛേയ്യാഥ, വാദം കരിസ്സാമാ’’തി വത്വാ പുരേതരമേവ തത്ഥ ഗന്ത്വാ ‘‘പസ്സഥ, തിത്ഥിയാ മമ ഭയേന നാഗതാ, ഏസോവ പന നേസം പരാജയോ’’തിആദീനി വത്വാ വാദക്ഖിത്തോ അഞ്ഞേനഞ്ഞം പടിചരന്തോ വിചരതി. സത്ഥാ ‘‘ഹത്ഥകോ കിര ഏവം കരോതീ’’തി സുത്വാ തം പക്കോസാപേത്വാ ‘‘സച്ചം കിര ത്വം, ഹത്ഥക, ഏവം കരോസീ’’തി പുച്ഛിത്വാ ‘‘സച്ച’’ന്തി വുത്തേ, ‘‘കസ്മാ ഏവം കരോസി? ഏവരൂപഞ്ഹി മുസാവാദം കരോന്തോ സീസമുണ്ഡനാദിമത്തേനേവ സമണോ നാമ ന ഹോതി. യോ പന അണൂനി വാ ഥൂലാനി വാ പാപാനി സമേത്വാ ഠിതോ, അയമേവ സമണോ’’തി വത്വാ ഇമാ ഗാഥാ അഭാസി –

    So kira vādakkhitto ‘‘tumhe asukavelāya asukaṭṭhānaṃ nāma āgaccheyyātha, vādaṃ karissāmā’’ti vatvā puretarameva tattha gantvā ‘‘passatha, titthiyā mama bhayena nāgatā, esova pana nesaṃ parājayo’’tiādīni vatvā vādakkhitto aññenaññaṃ paṭicaranto vicarati. Satthā ‘‘hatthako kira evaṃ karotī’’ti sutvā taṃ pakkosāpetvā ‘‘saccaṃ kira tvaṃ, hatthaka, evaṃ karosī’’ti pucchitvā ‘‘sacca’’nti vutte, ‘‘kasmā evaṃ karosi? Evarūpañhi musāvādaṃ karonto sīsamuṇḍanādimatteneva samaṇo nāma na hoti. Yo pana aṇūni vā thūlāni vā pāpāni sametvā ṭhito, ayameva samaṇo’’ti vatvā imā gāthā abhāsi –

    ൨൬൪.

    264.

    ‘‘ന മുണ്ഡകേന സമണോ, അബ്ബതോ അലികം ഭണം;

    ‘‘Na muṇḍakena samaṇo, abbato alikaṃ bhaṇaṃ;

    ഇച്ഛാലോഭസമാപന്നോ, സമണോ കിം ഭവിസ്സതി.

    Icchālobhasamāpanno, samaṇo kiṃ bhavissati.

    ൨൬൫.

    265.

    ‘‘യോ ച സമേതി പാപാനി, അണും ഥൂലാനി സബ്ബസോ;

    ‘‘Yo ca sameti pāpāni, aṇuṃ thūlāni sabbaso;

    സമിതത്താ ഹി പാപാനം, സമണോതി പവുച്ചതീ’’തി.

    Samitattā hi pāpānaṃ, samaṇoti pavuccatī’’ti.

    തത്ഥ മുണ്ഡകേനാതി സീസമുണ്ഡനമത്തേന. അബ്ബതോതി സീലവതേന ച ധുതങ്ഗവതേന ച വിരഹിതോ. അലികം ഭണന്തി മുസാവാദം ഭണന്തോ അസമ്പത്തേസു ആരമ്മണേസു ഇച്ഛായ പത്തേസു ച ലോഭേന സമന്നാഗതോ സമണോ നാമ കിം ഭവിസ്സതി? സമേതീതി യോ ച പരിത്താനി വാ മഹന്താനി വാ പാപാനി വൂപസമേതി, സോ തേസം സമിതത്താ സമണോതി പവുച്ചതീതി അത്ഥോ.

    Tattha muṇḍakenāti sīsamuṇḍanamattena. Abbatoti sīlavatena ca dhutaṅgavatena ca virahito. Alikaṃ bhaṇanti musāvādaṃ bhaṇanto asampattesu ārammaṇesu icchāya pattesu ca lobhena samannāgato samaṇo nāma kiṃ bhavissati? Sametīti yo ca parittāni vā mahantāni vā pāpāni vūpasameti, so tesaṃ samitattā samaṇoti pavuccatīti attho.

    ദേസനാവസാനേ ബഹൂ സോതാപത്തിഫലാദീനി പാപുണിംസൂതി.

    Desanāvasāne bahū sotāpattiphalādīni pāpuṇiṃsūti.

    ഹത്ഥകവത്ഥു ഛട്ഠം.

    Hatthakavatthu chaṭṭhaṃ.

    ൭. അഞ്ഞതരബ്രാഹ്മണവത്ഥു

    7. Aññatarabrāhmaṇavatthu

    തേന ഭിക്ഖു സോ ഹോതീതി ഇമം ധമ്മദേസനം സത്ഥാ ജേതവനേ വിഹരന്തോ അഞ്ഞതരം ബ്രാഹ്മണം ആരബ്ഭ കഥേസി.

    Natena bhikkhu so hotīti imaṃ dhammadesanaṃ satthā jetavane viharanto aññataraṃ brāhmaṇaṃ ārabbha kathesi.

    സോ കിര ബാഹിരസമയേ പബ്ബജിത്വാ ഭിക്ഖം ചരന്തോ ചിന്തേസി – ‘‘സമണോ ഗോതമോ അത്തനോ സാവകേ ഭിക്ഖായ ചരണേന ‘ഭിക്ഖൂ’തി വദതി, മമ്പി ‘ഭിക്ഖൂ’തി വത്തും വട്ടതീ’’തി. സോ സത്ഥാരം ഉപസങ്കമിത്വാ, ‘‘ഭോ ഗോതമ, അഹമ്പി ഭിക്ഖം ചരിത്വാ ജീവാമി, മമ്പി ‘ഭിക്ഖൂ’തി വദേഹീ’’തി ആഹ. അഥ നം സത്ഥാ ‘‘നാഹം, ബ്രാഹ്മണ, ഭിക്ഖനമത്തേന ഭിക്ഖൂതി വദാമി. ന ഹി വിസ്സം ധമ്മം സമാദായ വത്തന്തോ ഭിക്ഖു നാമ ഹോതി. യോ പന സബ്ബസങ്ഖാരേസു സങ്ഖായ ചരതി, സോ ഭിക്ഖു നാമാ’’തി വത്വാ ഇമാ ഗാഥാ അഭാസി –

    So kira bāhirasamaye pabbajitvā bhikkhaṃ caranto cintesi – ‘‘samaṇo gotamo attano sāvake bhikkhāya caraṇena ‘bhikkhū’ti vadati, mampi ‘bhikkhū’ti vattuṃ vaṭṭatī’’ti. So satthāraṃ upasaṅkamitvā, ‘‘bho gotama, ahampi bhikkhaṃ caritvā jīvāmi, mampi ‘bhikkhū’ti vadehī’’ti āha. Atha naṃ satthā ‘‘nāhaṃ, brāhmaṇa, bhikkhanamattena bhikkhūti vadāmi. Na hi vissaṃ dhammaṃ samādāya vattanto bhikkhu nāma hoti. Yo pana sabbasaṅkhāresu saṅkhāya carati, so bhikkhu nāmā’’ti vatvā imā gāthā abhāsi –

    ൨൬൬.

    266.

    ‘‘ന തേന ഭിക്ഖു സോ ഹോതി, യാവതാ ഭിക്ഖതേ പരേ;

    ‘‘Na tena bhikkhu so hoti, yāvatā bhikkhate pare;

    വിസ്സം ധമ്മം സമാദായ, ഭിക്ഖു ഹോതി ന താവതാ.

    Vissaṃ dhammaṃ samādāya, bhikkhu hoti na tāvatā.

    ൨൬൭.

    267.

    ‘‘യോധ പുഞ്ഞഞ്ച പാപഞ്ച, ബാഹേത്വാ ബ്രഹ്മചരിയവാ;

    ‘‘Yodha puññañca pāpañca, bāhetvā brahmacariyavā;

    സങ്ഖായ ലോകേ ചരതി, സ വേ ഭിക്ഖൂതി വുച്ചതീ’’തി.

    Saṅkhāya loke carati, sa ve bhikkhūti vuccatī’’ti.

    തത്ഥ യാവതാതി യത്തകേന പരേ ഭിക്ഖതേ, തേന ഭിക്ഖനമത്തേന ഭിക്ഖു നാമ ന ഹോതി. വിസ്സന്തി വിസമം ധമ്മം, വിസ്സഗന്ധം വാ കായകമ്മാദികം ധമ്മം സമാദായ ചരന്തോ ഭിക്ഖു നാമ ന ഹോതി. യോധാതി യോ ഇധ സാസനേ ഉഭയമ്പേതം പുഞ്ഞഞ്ച പാപഞ്ച മഗ്ഗബ്രഹ്മചരിയേന ബാഹേത്വാ പനുദിത്വാ ബ്രഹ്മചരിയവാ ഹോതി. സങ്ഖായാതി ഞാണേന. ലോകേതി ഖന്ധാദിലോകേ ‘‘ഇമേ അജ്ഝത്തികാ ഖന്ധാ, ഇമേ ബാഹിരാ’’തി ഏവം സബ്ബേപി ധമ്മേ ജാനിത്വാ ചരതി, സോ തേന ഞാണേന കിലേസാനം ഭിന്നത്താ ‘‘ഭിക്ഖൂ’’തി വുച്ചതീതി അത്ഥോ.

    Tattha yāvatāti yattakena pare bhikkhate, tena bhikkhanamattena bhikkhu nāma na hoti. Vissanti visamaṃ dhammaṃ, vissagandhaṃ vā kāyakammādikaṃ dhammaṃ samādāya caranto bhikkhu nāma na hoti. Yodhāti yo idha sāsane ubhayampetaṃ puññañca pāpañca maggabrahmacariyena bāhetvā panuditvā brahmacariyavā hoti. Saṅkhāyāti ñāṇena. Loketi khandhādiloke ‘‘ime ajjhattikā khandhā, ime bāhirā’’ti evaṃ sabbepi dhamme jānitvā carati, so tena ñāṇena kilesānaṃ bhinnattā ‘‘bhikkhū’’ti vuccatīti attho.

    ദേസനാവസാനേ ബഹൂ സോതാപത്തിഫലാദീനി പാപുണിംസൂതി.

    Desanāvasāne bahū sotāpattiphalādīni pāpuṇiṃsūti.

    അഞ്ഞതരബ്രാഹ്മണവത്ഥു സത്തമം.

    Aññatarabrāhmaṇavatthu sattamaṃ.

    ൮. തിത്ഥിയവത്ഥു

    8. Titthiyavatthu

    മോനേനാതി ഇമം ധമ്മദേസനം സത്ഥാ ജേതവനേ വിഹരന്തോ തിത്ഥിയേ ആരബ്ഭ കഥേസി.

    Namonenāti imaṃ dhammadesanaṃ satthā jetavane viharanto titthiye ārabbha kathesi.

    തേ കിര ഭുത്തട്ഠാനേസു മനുസ്സാനം ‘‘ഖേമം ഹോതു, സുഖം ഹോതു, ആയു വഡ്ഢതു, അസുകട്ഠാനേ നാമ കലലം അത്ഥി, അസുകട്ഠാനേ നാമ കണ്ടകോ അത്ഥി, ഏവരൂപം ഠാനം ഗന്തും ന വട്ടതീ’’തിആദിനാ നയേന മങ്ഗലം വത്വാ പക്കമന്തി. ഭിക്ഖൂ പന പഠമബോധിയം അനുമോദനാദീനം അനനുഞ്ഞാതകാലേ ഭത്തഗ്ഗേ മനുസ്സാനം അനുമോദനം അകത്വാ പക്കമന്തി. മനുസ്സാ ‘‘തിത്ഥിയാനം സന്തികാ മങ്ഗലം സുണാമ, ഭദ്ദന്താ പന തുണ്ഹീഭൂതാ പക്കമന്തീ’’തി ഉജ്ഝായിംസു. ഭിക്ഖൂ തമത്ഥം സത്ഥു ആരോചേസും. സത്ഥാ, ‘‘ഭിക്ഖവേ, ഇതോ പട്ഠായ ഭത്തഗ്ഗാദീസു യഥാസുഖം അനുമോദനം കരോഥ, ഉപനിസിന്നകഥം കരോഥ, ധമ്മം കഥേഥാ’’തി അനുജാനി. തേ തഥാ കരിംസു. മനുസ്സാ അനുമോദനാദീനി സുണന്താ ഉസ്സാഹപ്പത്താ ഭിക്ഖൂ നിമന്തേത്വാ സക്കാരം കരോന്താ വിചരന്തി. തിത്ഥിയാ പന ‘‘മയം മുനിനോ മോനം കരോമ, സമണസ്സ ഗോതമസ്സ സാവകാ ഭത്തഗ്ഗാദീസു മഹാകഥം കഥേന്താ വിചരന്തീ’’തി ഉജ്ഝായിംസു.

    Te kira bhuttaṭṭhānesu manussānaṃ ‘‘khemaṃ hotu, sukhaṃ hotu, āyu vaḍḍhatu, asukaṭṭhāne nāma kalalaṃ atthi, asukaṭṭhāne nāma kaṇṭako atthi, evarūpaṃ ṭhānaṃ gantuṃ na vaṭṭatī’’tiādinā nayena maṅgalaṃ vatvā pakkamanti. Bhikkhū pana paṭhamabodhiyaṃ anumodanādīnaṃ ananuññātakāle bhattagge manussānaṃ anumodanaṃ akatvā pakkamanti. Manussā ‘‘titthiyānaṃ santikā maṅgalaṃ suṇāma, bhaddantā pana tuṇhībhūtā pakkamantī’’ti ujjhāyiṃsu. Bhikkhū tamatthaṃ satthu ārocesuṃ. Satthā, ‘‘bhikkhave, ito paṭṭhāya bhattaggādīsu yathāsukhaṃ anumodanaṃ karotha, upanisinnakathaṃ karotha, dhammaṃ kathethā’’ti anujāni. Te tathā kariṃsu. Manussā anumodanādīni suṇantā ussāhappattā bhikkhū nimantetvā sakkāraṃ karontā vicaranti. Titthiyā pana ‘‘mayaṃ munino monaṃ karoma, samaṇassa gotamassa sāvakā bhattaggādīsu mahākathaṃ kathentā vicarantī’’ti ujjhāyiṃsu.

    സത്ഥാ തമത്ഥം സുത്വാ ‘‘നാഹം, ഭിക്ഖവേ, തുണ്ഹീഭാവമത്തേന ‘മുനീ’തി വദാമി. ഏകച്ചേ ഹി അജാനന്താ ന കഥേന്തി, ഏകച്ചേ അവിസാരദതായ, ഏകച്ചേ ‘മാ നോ ഇമം അതിസയത്ഥം അഞ്ഞേ ജാനിംസൂ’തി മച്ഛേരേന. തസ്മാ മോനമത്തേന മുനി ന ഹോതി, പാപവൂപസമേന പന മുനി നാമ ഹോതീ’’തി വത്വാ ഇമാ ഗാഥാ അഭാസി –

    Satthā tamatthaṃ sutvā ‘‘nāhaṃ, bhikkhave, tuṇhībhāvamattena ‘munī’ti vadāmi. Ekacce hi ajānantā na kathenti, ekacce avisāradatāya, ekacce ‘mā no imaṃ atisayatthaṃ aññe jāniṃsū’ti maccherena. Tasmā monamattena muni na hoti, pāpavūpasamena pana muni nāma hotī’’ti vatvā imā gāthā abhāsi –

    ൨൬൮.

    268.

    ‘‘ന മോനേന മുനീ ഹോതി, മൂള്ഹരൂപോ അവിദ്ദസു;

    ‘‘Na monena munī hoti, mūḷharūpo aviddasu;

    യോ ച തുലംവ പഗ്ഗയ്ഹ, വരമാദായ പണ്ഡിതോ.

    Yo ca tulaṃva paggayha, varamādāya paṇḍito.

    ൨൬൯.

    269.

    ‘‘പാപാനി പരിവജ്ജേതി, സ മുനീ തേന സോ മുനി;

    ‘‘Pāpāni parivajjeti, sa munī tena so muni;

    യോ മുനാതി ഉഭോ ലോകേ, മുനി തേന പവുച്ചതീ’’തി.

    Yo munāti ubho loke, muni tena pavuccatī’’ti.

    തത്ഥ ന മോനേനാതി കാമഞ്ഹി മോനേയ്യപടിപദാസങ്ഖാതേന മഗ്ഗഞാണമോനേന മുനി നാമ ഹോതി, ഇധ പന തുണ്ഹീഭാവം സന്ധായ ‘‘മോനേനാ’’തി വുത്തം. മൂള്ഹരൂപോതി തുച്ഛരൂപോ. അവിദ്ദസൂതി അവിഞ്ഞൂ. ഏവരൂപോ ഹി തുണ്ഹീഭൂതോപി മുനി നാമ ന ഹോതി. അഥ വാ മോനേന മുനി നാമ ന ഹോതി, തുച്ഛസഭാവോ പന അവിഞ്ഞൂ ച ഹോതീതി അത്ഥോ. യോ ച തുലംവ പഗയ്ഹാതി യഥാ ഹി തുലം ഗഹേത്വാ ഠിതോ അതിരേകം ചേ ഹോതി, ഹരതി. ഊനം ചേ ഹോതി , പക്ഖിപതി. ഏവമേവ യോ അതിരേകം ഹരന്തോ വിയ പാപം ഹരതി പരിവജ്ജേതി, ഊനകേ പക്ഖിപന്തോ വിയ കുസലം പരിപൂരേതി. ഏവഞ്ച പന കരോന്തോ സീലസമാധിപഞ്ഞാവിമുത്തിവിമുത്തിഞാണദസ്സനസങ്ഖാതം വരം ഉത്തമമേവ ആദായ പാപാനി അകുസലകമ്മാനി പരിവജ്ജേതി. സ മുനീതി സോ മുനി നാമാതി അത്ഥോ. തേന സോ മുനീതി കസ്മാ പന സോ മുനീതി ചേ? യം ഹേട്ഠാ വുത്തകാരണം, തേന സോ മുനീതി അത്ഥോ. സോ മുനാതി ഉഭോ ലോകേതി യോ പുഗ്ഗലോ ഇമസ്മിം ഖന്ധാദിലോകേ തുലം ആരോപേത്വാ മിനന്തോ വിയ ‘‘ഇമേ അജ്ഝത്തികാ ഖന്ധാ, ഇമേ ബാഹിരാ’’തിആദിനാ നയേന ഇമേ ഉഭോ അത്ഥേ മുനാതി. മുനി തേന പവുച്ചതീതി തേന കാരണേന മുനീതി വുച്ചതിയേവാതി അത്ഥോ.

    Tattha na monenāti kāmañhi moneyyapaṭipadāsaṅkhātena maggañāṇamonena muni nāma hoti, idha pana tuṇhībhāvaṃ sandhāya ‘‘monenā’’ti vuttaṃ. Mūḷharūpoti tuccharūpo. Aviddasūti aviññū. Evarūpo hi tuṇhībhūtopi muni nāma na hoti. Atha vā monena muni nāma na hoti, tucchasabhāvo pana aviññū ca hotīti attho. Yo ca tulaṃva pagayhāti yathā hi tulaṃ gahetvā ṭhito atirekaṃ ce hoti, harati. Ūnaṃ ce hoti , pakkhipati. Evameva yo atirekaṃ haranto viya pāpaṃ harati parivajjeti, ūnake pakkhipanto viya kusalaṃ paripūreti. Evañca pana karonto sīlasamādhipaññāvimuttivimuttiñāṇadassanasaṅkhātaṃ varaṃ uttamameva ādāya pāpāni akusalakammāni parivajjeti. Sa munīti so muni nāmāti attho. Tena so munīti kasmā pana so munīti ce? Yaṃ heṭṭhā vuttakāraṇaṃ, tena so munīti attho. So munāti ubho loketi yo puggalo imasmiṃ khandhādiloke tulaṃ āropetvā minanto viya ‘‘ime ajjhattikā khandhā, ime bāhirā’’tiādinā nayena ime ubho atthe munāti. Muni tena pavuccatīti tena kāraṇena munīti vuccatiyevāti attho.

    ദേസനാവസാനേ ബഹൂ സോതാപത്തിഫലാദീനി പാപുണിംസൂതി.

    Desanāvasāne bahū sotāpattiphalādīni pāpuṇiṃsūti.

    തിത്ഥിയവത്ഥു അട്ഠമം.

    Titthiyavatthu aṭṭhamaṃ.

    ൯. ബാലിസികവത്ഥു

    9. Bālisikavatthu

    ന തേന അരിയോ ഹോതീതി ഇമം ധമ്മദേസനം സത്ഥാ ജേതവനേ വിഹരന്തോ ഏകം അരിയം നാമ ബാലിസികം ആരബ്ഭ കഥേസി.

    Na tena ariyo hotīti imaṃ dhammadesanaṃ satthā jetavane viharanto ekaṃ ariyaṃ nāma bālisikaṃ ārabbha kathesi.

    ഏകദിവസഞ്ഹി സത്ഥാ തസ്സ സോതാപത്തിമഗ്ഗസ്സൂപനിസ്സയം ദിസ്വാ സാവത്ഥിയാ ഉത്തരദ്വാരഗാമേ പിണ്ഡായ ചരിത്വാ ഭിക്ഖുസങ്ഘപരിവുതോ തതോ ആഗച്ഛതി. തസ്മിം ഖണേ സോ ബാലിസികോ ബലിസേന മച്ഛേ ഗണ്ഹന്തോ ബുദ്ധപ്പമുഖം ഭിക്ഖുസങ്ഘം ദിസ്വാ ബലിസയട്ഠിം ഛഡ്ഡേത്വാ അട്ഠാസി. സത്ഥാ തസ്സ അവിദൂരേ ഠാനേ നിവത്തിത്വാ ഠിതോ ‘‘ത്വം കിം നാമോസീ’’തി സാരിപുത്തത്ഥേരാദീനം നാമാനി പുച്ഛി. തേപി ‘‘അഹം സാരിപുത്തോ അഹം മോഗ്ഗല്ലാനോ’’തി അത്തനോ അത്തനോ നാമാനി കഥയിംസു. ബാലിസികോ ചിന്തേസി – ‘‘സത്ഥാ സബ്ബേസം നാമാനി പുച്ഛതി, മമമ്പി നാമം പുച്ഛിസ്സതി മഞ്ഞേ’’തി. സത്ഥാ തസ്സ ഇച്ഛം ഞത്വാ, ‘‘ഉപാസക, ത്വം കോ നാമോസീ’’തി പുച്ഛിത്വാ ‘‘അഹം, ഭന്തേ, അരിയോ നാമാ’’തി വുത്തേ ‘‘ന, ഉപാസക, താദിസാ പാണാതിപാതിനോ അരിയാ നാമ ഹോന്തി, അരിയാ പന മഹാജനസ്സ അഹിംസനഭാവേ ഠിതാ’’തി വത്വാ ഇമം ഗാഥമാഹ –

    Ekadivasañhi satthā tassa sotāpattimaggassūpanissayaṃ disvā sāvatthiyā uttaradvāragāme piṇḍāya caritvā bhikkhusaṅghaparivuto tato āgacchati. Tasmiṃ khaṇe so bālisiko balisena macche gaṇhanto buddhappamukhaṃ bhikkhusaṅghaṃ disvā balisayaṭṭhiṃ chaḍḍetvā aṭṭhāsi. Satthā tassa avidūre ṭhāne nivattitvā ṭhito ‘‘tvaṃ kiṃ nāmosī’’ti sāriputtattherādīnaṃ nāmāni pucchi. Tepi ‘‘ahaṃ sāriputto ahaṃ moggallāno’’ti attano attano nāmāni kathayiṃsu. Bālisiko cintesi – ‘‘satthā sabbesaṃ nāmāni pucchati, mamampi nāmaṃ pucchissati maññe’’ti. Satthā tassa icchaṃ ñatvā, ‘‘upāsaka, tvaṃ ko nāmosī’’ti pucchitvā ‘‘ahaṃ, bhante, ariyo nāmā’’ti vutte ‘‘na, upāsaka, tādisā pāṇātipātino ariyā nāma honti, ariyā pana mahājanassa ahiṃsanabhāve ṭhitā’’ti vatvā imaṃ gāthamāha –

    ൨൭൦.

    270.

    ‘‘ന തേന അരിയോ ഹോതി, യേന പാണാനി ഹിംസതി;

    ‘‘Na tena ariyo hoti, yena pāṇāni hiṃsati;

    അഹിംസാ സബ്ബപാണാനം, അരിയോതി പവുച്ചതീ’’തി.

    Ahiṃsā sabbapāṇānaṃ, ariyoti pavuccatī’’ti.

    തത്ഥ അഹിംസാതി അഹിംസനേന. ഇദം വുത്തം ഹോതി – യേന ഹി പാണാനി ഹിംസതി, ന തേന കാരണേന അരിയോ ഹോതി. യോ പന സബ്ബപാണാനം പാണിആദീഹി അഹിംസനേന മേത്താദിഭാവനായ പതിട്ഠിതത്താ ഹിംസതോ ആരാവ ഠിതോ, അയം അരിയോതി വുച്ചതീതി അത്ഥോ.

    Tattha ahiṃsāti ahiṃsanena. Idaṃ vuttaṃ hoti – yena hi pāṇāni hiṃsati, na tena kāraṇena ariyo hoti. Yo pana sabbapāṇānaṃ pāṇiādīhi ahiṃsanena mettādibhāvanāya patiṭṭhitattā hiṃsato ārāva ṭhito, ayaṃ ariyoti vuccatīti attho.

    ദേസനാവസാനേ ബാലിസികോ സോതാപത്തിഫലേ പതിട്ഠഹി, സമ്പത്താനമ്പി സാത്ഥികാ ധമ്മദേസനാ അഹോസീതി.

    Desanāvasāne bālisiko sotāpattiphale patiṭṭhahi, sampattānampi sātthikā dhammadesanā ahosīti.

    ബാലിസികവത്ഥു നവമം.

    Bālisikavatthu navamaṃ.

    ൧൦. സമ്ബഹുലസീലാദിസമ്പന്നഭിക്ഖുവത്ഥു

    10. Sambahulasīlādisampannabhikkhuvatthu

    ന സീലബ്ബതമത്തേനാതി ഇമം ധമ്മദേസനം സത്ഥാ ജേതവനേ വിഹരന്തോ സമ്ബഹുലേ സീലാദിസമ്പന്നേ ഭിക്ഖൂ ആരബ്ഭ കഥേസി.

    Na sīlabbatamattenāti imaṃ dhammadesanaṃ satthā jetavane viharanto sambahule sīlādisampanne bhikkhū ārabbha kathesi.

    തേസു കിര ഏകച്ചാനം ഏവം അഹോസി – ‘‘മയം സമ്പന്നസീലാ, മയം ധുതങ്ഗധരാ, മയം ബഹുസ്സുതാ, മയം പന്തസേനാസനവാസിനോ, മയം ഝാനലാഭിനോ, ന അമ്ഹാകം അരഹത്തം ദുല്ലഭം, ഇച്ഛിതദിവസേയേവ അരഹത്തം പാപുണിസ്സാമാ’’തി. യേപി തത്ഥ അനാഗാമിനോ, തേസമ്പി ഏതദഹോസി – ‘‘ന അമ്ഹാകം ഇദാനി അരഹത്തം ദുല്ലഭ’’ന്തി. തേ സബ്ബേപി ഏകദിവസം സത്ഥാരം ഉപസങ്കമിത്വാ വന്ദിത്വാ നിസിന്നാ ‘‘അപി നു ഖോ വോ, ഭിക്ഖവേ, പബ്ബജിതകിച്ചം മത്ഥകം പത്ത’’ന്തി സത്ഥാരാ പുട്ഠാ ഏവമാഹംസു – ‘‘ഭന്തേ, മയം ഏവരൂപാ ഏവരൂപാ ച, തസ്മാ ‘ഇച്ഛിതിച്ഛിതക്ഖണേയേവ അരഹത്തം പത്തും സമത്ഥമ്ഹാ’തി ചിന്തേത്വാ വിഹരാമാ’’തി.

    Tesu kira ekaccānaṃ evaṃ ahosi – ‘‘mayaṃ sampannasīlā, mayaṃ dhutaṅgadharā, mayaṃ bahussutā, mayaṃ pantasenāsanavāsino, mayaṃ jhānalābhino, na amhākaṃ arahattaṃ dullabhaṃ, icchitadivaseyeva arahattaṃ pāpuṇissāmā’’ti. Yepi tattha anāgāmino, tesampi etadahosi – ‘‘na amhākaṃ idāni arahattaṃ dullabha’’nti. Te sabbepi ekadivasaṃ satthāraṃ upasaṅkamitvā vanditvā nisinnā ‘‘api nu kho vo, bhikkhave, pabbajitakiccaṃ matthakaṃ patta’’nti satthārā puṭṭhā evamāhaṃsu – ‘‘bhante, mayaṃ evarūpā evarūpā ca, tasmā ‘icchiticchitakkhaṇeyeva arahattaṃ pattuṃ samatthamhā’ti cintetvā viharāmā’’ti.

    സത്ഥാ തേസം വചനം സുത്വാ, ‘‘ഭിക്ഖവേ, ഭിക്ഖുനാ നാമ പരിസുദ്ധസീലാദിമത്തകേന വാ അനാഗാമിസുഖപ്പത്തമത്തകേന വാ ‘അപ്പകം നോ ഭവദുക്ഖ’ന്തി വത്തും ന വട്ടതി, ആസവക്ഖയം പന അപ്പത്വാ ‘സുഖിതോമ്ഹീ’തി ചിത്തം ന ഉപ്പാദേതബ്ബ’’ന്തി വത്വാ ഇമാ ഗാഥാ അഭാസി –

    Satthā tesaṃ vacanaṃ sutvā, ‘‘bhikkhave, bhikkhunā nāma parisuddhasīlādimattakena vā anāgāmisukhappattamattakena vā ‘appakaṃ no bhavadukkha’nti vattuṃ na vaṭṭati, āsavakkhayaṃ pana appatvā ‘sukhitomhī’ti cittaṃ na uppādetabba’’nti vatvā imā gāthā abhāsi –

    ൨൭൧.

    271.

    ‘‘ന സീലബ്ബതമത്തേന, ബാഹുസച്ചേന വാ പന;

    ‘‘Na sīlabbatamattena, bāhusaccena vā pana;

    അഥ വാ സമാധിലാഭേന, വിവിത്തസയനേന വാ.

    Atha vā samādhilābhena, vivittasayanena vā.

    ൨൭൨.

    272.

    ‘‘ഫുസാമി നേക്ഖമ്മസുഖം, അപുഥുജ്ജനസേവിതം;

    ‘‘Phusāmi nekkhammasukhaṃ, aputhujjanasevitaṃ;

    ഭിക്ഖു വിസ്സാസമാപാദി, അപ്പത്തോ ആസവക്ഖയ’’ന്തി.

    Bhikkhu vissāsamāpādi, appatto āsavakkhaya’’nti.

    തത്ഥ സീലബ്ബതമത്തേനാതി ചതുപാരിസുദ്ധിസീലമത്തേന വാ തേരസധുതങ്ഗമത്തേന വാ. ബാഹുസച്ചേന വാതി തിണ്ണം പിടകാനം ഉഗ്ഗഹിതമത്തേന വാ. സമാധിലാഭേനാതി അട്ഠസമാപത്തിയാ ലാഭേന. നേക്ഖമ്മസുഖന്തി അനാഗാമിസുഖം. തം അനാഗാമിസുഖം ഫുസാമീതി ഏത്തകമത്തേന വാ. അപുഥുജ്ജനസേവിതന്തി പുഥുജ്ജനേഹി അസേവിതം അരിയസേവിതമേവ. ഭിക്ഖൂതി തേസം അഞ്ഞതരം ആലപന്തോ ആഹ. വിസ്സാസമാപാദീതി വിസ്സാസം ന ആപജ്ജേയ്യ. ഇദം വുത്തം ഹോതി – ഭിക്ഖു ഇമിനാ സമ്പന്നസീലാദിഭാവമത്തകേനേവ ‘‘മയ്ഹം ഭവോ അപ്പകോ പരിത്തകോ’’തി ആസവക്ഖയസങ്ഖാതം അരഹത്തം അപ്പത്തോ ഹുത്വാ ഭിക്ഖു നാമ വിസ്സാസം നാപജ്ജേയ്യ. യഥാ ഹി അപ്പമത്തകോപി ഗൂഥോ ദുഗ്ഗന്ധോ ഹോതി, ഏവം അപ്പമത്തകോപി ഭവോ ദുക്ഖോതി.

    Tattha sīlabbatamattenāti catupārisuddhisīlamattena vā terasadhutaṅgamattena vā. Bāhusaccena vāti tiṇṇaṃ piṭakānaṃ uggahitamattena vā. Samādhilābhenāti aṭṭhasamāpattiyā lābhena. Nekkhammasukhanti anāgāmisukhaṃ. Taṃ anāgāmisukhaṃ phusāmīti ettakamattena vā. Aputhujjanasevitanti puthujjanehi asevitaṃ ariyasevitameva. Bhikkhūti tesaṃ aññataraṃ ālapanto āha. Vissāsamāpādīti vissāsaṃ na āpajjeyya. Idaṃ vuttaṃ hoti – bhikkhu iminā sampannasīlādibhāvamattakeneva ‘‘mayhaṃ bhavo appako parittako’’ti āsavakkhayasaṅkhātaṃ arahattaṃ appatto hutvā bhikkhu nāma vissāsaṃ nāpajjeyya. Yathā hi appamattakopi gūtho duggandho hoti, evaṃ appamattakopi bhavo dukkhoti.

    ദേസനാവസാനേ തേ ഭിക്ഖൂ അരഹത്തേ പതിട്ഠഹംസു, സമ്പത്താനമ്പി സാത്ഥികാ ധമ്മദേസനാ അഹോസീതി.

    Desanāvasāne te bhikkhū arahatte patiṭṭhahaṃsu, sampattānampi sātthikā dhammadesanā ahosīti.

    സമ്ബഹുലസീലാദിസമ്പന്നഭിക്ഖുവത്ഥു ദസമം.

    Sambahulasīlādisampannabhikkhuvatthu dasamaṃ.

    ധമ്മട്ഠവഗ്ഗവണ്ണനാ നിട്ഠിതാ.

    Dhammaṭṭhavaggavaṇṇanā niṭṭhitā.

    ഏകൂനവീസതിമോ വഗ്ഗോ.

    Ekūnavīsatimo vaggo.







    Related texts:



    തിപിടക (മൂല) • Tipiṭaka (Mūla) / സുത്തപിടക • Suttapiṭaka / ഖുദ്ദകനികായ • Khuddakanikāya / ധമ്മപദപാളി • Dhammapadapāḷi / ൧൯. ധമ്മട്ഠവഗ്ഗോ • 19. Dhammaṭṭhavaggo


    © 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
    Contact