| Library / Tipiṭaka / ਤਿਪਿਟਕ • Tipiṭaka / ਪਟਿਸਮ੍ਭਿਦਾਮਗ੍ਗ-ਅਟ੍ਠਕਥਾ • Paṭisambhidāmagga-aṭṭhakathā |
੪. ਧਮ੍ਮਟ੍ਠਿਤਿਞਾਣਨਿਦ੍ਦੇਸવਣ੍ਣਨਾ
4. Dhammaṭṭhitiñāṇaniddesavaṇṇanā
੪੫. ਧਮ੍ਮਟ੍ਠਿਤਿਞਾਣਨਿਦ੍ਦੇਸੇ ਅવਿਜ੍ਜਾਸਙ੍ਖਾਰਾਨਂ ਉਪ੍ਪਾਦਟ੍ਠਿਤੀਤਿਆਦੀਸੁ ਤਿਟ੍ਠਨ੍ਤਿ ਏਤਾਯ ਸਙ੍ਖਾਰਾਤਿ ਠਿਤਿ। ਕਾ ਸਾ? ਅવਿਜ੍ਜਾ। ਸਾ ਹਿ ਸਙ੍ਖਾਰਾਨਂ ਉਪ੍ਪਾਦਾਯ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਿਯਾ ਠਿਤਿ ਕਾਰਣਨ੍ਤਿ ਉਪ੍ਪਾਦਟ੍ਠਿਤਿ। ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਾਨਂ ਪવਤ੍ਤਿਯਾਪਿ ਕਾਰਣਨ੍ਤਿ ਪવਤ੍ਤਟ੍ਠਿਤਿ। ਕਿਞ੍ਚਾਪਿ ਹਿ ਜਨਕਪਚ੍ਚਯਸ੍ਸ ਜਨਨਕ੍ਖਣੇਯੇવ ਕਿਚ੍ਚਾਨੁਭਾવੋ ਹੋਤਿ, ਤੇਨ ਪਨ ਜਨਿਤਾਨਂਯੇવ ਪવਤ੍ਤਤ੍ਤਾ ਸਕਕ੍ਖਣੇ ਪવਤ੍ਤਿਯਾਪਿ ਕਾਰਣਂ ਨਾਮ ਹੋਤਿ, ਸਨ੍ਤਤਿવਸੇਨ વਾ ਪવਤ੍ਤਿਯਾ ਕਾਰਣਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਥੋ । ਪવਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਚ ਨਪੁਂਸਕੇ ਭਾવવਚਨਮੇਤਂ, ਤਸ੍ਮਾ ਪવਤ੍ਤਂ ਪવਤ੍ਤੀਤਿ ਅਤ੍ਥਤੋ ਏਕਂ। ਪવਤ੍ਤਿਸਦ੍ਦਸ੍ਸ ਪਨ ਪਾਕਟਤ੍ਤਾ ਤੇਨ ਯੋਜੇਤ੍વਾ ਅਤ੍ਥੋ વੁਤ੍ਤੋ। ਭਾવੇਪਿ ਠਿਤਿਸਦ੍ਦਸ੍ਸ ਸਿਜ੍ਝਨਤੋ ਨ ਇਧ ਭਾવੇ ਠਿਤਿਸਦ੍ਦੋ, ਕਾਰਣੇ ਠਿਤਿਸਦ੍ਦੋਤਿ ਦਸ੍ਸਨਤ੍ਤਂ ਨਿਮਿਤ੍ਤਟ੍ਠਿਤੀਤਿ વੁਤ੍ਤਂ, ਨਿਮਿਤ੍ਤਭੂਤਾ ਠਿਤੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ, ਕਾਰਣਭੂਤਾਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ। ਨ ਕੇવਲਂ ਨਿਮਿਤ੍ਤਮਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ, ਅਥ ਖੋ ਸਙ੍ਖਾਰਜਨਨੇ ਸਬ੍ਯਾਪਾਰਾ વਿਯ ਹੁਤ੍વਾ ਆਯੂਹਤਿ વਾਯਮਤੀਤਿ ਪਚ੍ਚਯਸਮਤ੍ਥਤਂ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ਆਯੂਹਨਟ੍ਠਿਤੀਤਿ ਆਹ, ਆਯੂਹਨਭੂਤਾ ਠਿਤੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਯਸ੍ਮਾ ਅવਿਜ੍ਜਾ ਸਙ੍ਖਾਰੇ ਉਪ੍ਪਾਦਯਮਾਨਾ ਉਪ੍ਪਾਦੇ ਸਂਯੋਜੇਤਿ ਨਾਮ, ਘਟੇਤੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਸਙ੍ਖਾਰੇ ਪવਤ੍ਤਯਮਾਨਾ ਪવਤ੍ਤਿਯਂ ਪਲਿਬੁਨ੍ਧਤਿ ਨਾਮ, ਬਨ੍ਧਤੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਤਸ੍ਮਾ ਸਞ੍ਞੋਗਟ੍ਠਿਤਿ ਪਲਿਬੋਧਟ੍ਠਿਤੀਤਿ વੁਤ੍ਤਾ। ਸਞ੍ਞੋਗਭੂਤਾ ਠਿਤਿ, ਪਲਿਬੋਧਭੂਤਾ ਠਿਤੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਯਸ੍ਮਾ ਅવਿਜ੍ਜਾવ ਸਙ੍ਖਾਰੇ ਉਪ੍ਪਾਦਯਮਾਨਾ ਉਪ੍ਪਾਦਾਯ ਪવਤ੍ਤਿਯਾ ਚ ਮੂਲਕਾਰਣਟ੍ਠੇਨ ਸਮੁਦਯੋ ਨਾਮ, ਸਮੁਦਯਭੂਤਾ ਠਿਤੀਤਿ ਸਮੁਦਯਟ੍ਠਿਤਿ, ਮੂਲਕਾਰਣਭੂਤਾ ਠਿਤੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਅવਿਜ੍ਜਾવ ਸਙ੍ਖਾਰਾਨਂ ਉਪ੍ਪਾਦੇ ਜਨਕਪਚ੍ਚਯਤ੍ਤਾ, ਪવਤ੍ਤਿਯਂ ਉਪਤ੍ਥਮ੍ਭਕਪਚ੍ਚਯਤ੍ਤਾ ਹੇਤੁਟ੍ਠਿਤਿ ਪਚ੍ਚਯਟ੍ਠਿਤੀਤਿ વੁਤ੍ਤਾ, ਹੇਤੁਭੂਤਾ ਠਿਤਿ, ਪਚ੍ਚਯਭੂਤਾ ਠਿਤੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਜਨਕਪਚ੍ਚਯੋ ਹਿ ਹੇਤੂਤਿ, ਉਪਤ੍ਥਮ੍ਭਕੋ ਪਚ੍ਚਯੋਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ। ਏવਂ ਸੇਸੇਸੁਪਿ ਯੋਜੇਤਬ੍ਬਂ।
45. Dhammaṭṭhitiñāṇaniddese avijjāsaṅkhārānaṃ uppādaṭṭhitītiādīsu tiṭṭhanti etāya saṅkhārāti ṭhiti. Kā sā? Avijjā. Sā hi saṅkhārānaṃ uppādāya nibbattiyā ṭhiti kāraṇanti uppādaṭṭhiti. Uppannānaṃ pavattiyāpi kāraṇanti pavattaṭṭhiti. Kiñcāpi hi janakapaccayassa jananakkhaṇeyeva kiccānubhāvo hoti, tena pana janitānaṃyeva pavattattā sakakkhaṇe pavattiyāpi kāraṇaṃ nāma hoti, santativasena vā pavattiyā kāraṇanti attho . Pavattanti ca napuṃsake bhāvavacanametaṃ, tasmā pavattaṃ pavattīti atthato ekaṃ. Pavattisaddassa pana pākaṭattā tena yojetvā attho vutto. Bhāvepi ṭhitisaddassa sijjhanato na idha bhāve ṭhitisaddo, kāraṇe ṭhitisaddoti dassanattaṃ nimittaṭṭhitīti vuttaṃ, nimittabhūtā ṭhitīti attho, kāraṇabhūtāti vuttaṃ hoti. Na kevalaṃ nimittamattaṃ hoti, atha kho saṅkhārajanane sabyāpārā viya hutvā āyūhati vāyamatīti paccayasamatthataṃ dassento āyūhanaṭṭhitīti āha, āyūhanabhūtā ṭhitīti attho. Yasmā avijjā saṅkhāre uppādayamānā uppāde saṃyojeti nāma, ghaṭetīti attho. Saṅkhāre pavattayamānā pavattiyaṃ palibundhati nāma, bandhatīti attho. Tasmā saññogaṭṭhiti palibodhaṭṭhitīti vuttā. Saññogabhūtā ṭhiti, palibodhabhūtā ṭhitīti attho. Yasmā avijjāva saṅkhāre uppādayamānā uppādāya pavattiyā ca mūlakāraṇaṭṭhena samudayo nāma, samudayabhūtā ṭhitīti samudayaṭṭhiti, mūlakāraṇabhūtā ṭhitīti attho. Avijjāva saṅkhārānaṃ uppāde janakapaccayattā, pavattiyaṃ upatthambhakapaccayattā hetuṭṭhiti paccayaṭṭhitīti vuttā, hetubhūtā ṭhiti, paccayabhūtā ṭhitīti attho. Janakapaccayo hi hetūti, upatthambhako paccayoti vuccati. Evaṃ sesesupi yojetabbaṃ.
ਭવੋ ਜਾਤਿਯਾ, ਜਾਤਿ ਜਰਾਮਰਣਸ੍ਸਾਤਿ ਏਤ੍ਥ ਪਨ ਉਪ੍ਪਾਦਟ੍ਠਿਤਿ ਸਞ੍ਞੋਗਟ੍ਠਿਤਿ ਹੇਤੁਟ੍ਠਿਤੀਤਿ ਉਪ੍ਪਾਦવਸੇਨ ਯੋਜਿਤਾਨਿ ਪਦਾਨਿ ਜਾਤਿਜਰਾਮਰਣવਨ੍ਤਾਨਂ ਖਨ੍ਧਾਨਂ વਸੇਨ ਪਰਿਯਾਯੇਨ વੁਤ੍ਤਾਨੀਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾਨਿ। ਕੇਚਿ ਪਨ ‘‘ਉਪ੍ਪਾਦਾਯ ਠਿਤਿ ਉਪ੍ਪਾਦਟ੍ਠਿਤੀ’’ਤਿ ਏવਮਾਦਿਨਾ ਨਯੇਨੇਤ੍ਥ ਅਤ੍ਥਂ વਣ੍ਣਯਨ੍ਤਿ। ਅવਿਜ੍ਜਾ ਪਚ੍ਚਯੋਤਿ ਅવਿਜ੍ਜਾਯ ਸਙ੍ਖਾਰਾਨਂ ਪਚ੍ਚਯਭਾવਂ ਅਪੇਕ੍ਖਿਤ੍વਾ વੁਤ੍ਤਂ। ਅવਿਜ੍ਜਾਯਪਿ ਪਚ੍ਚਯਸਮ੍ਭੂਤਤ੍ਤਾ ਤਸ੍ਸਾ ਅਪਿ ਪਚ੍ਚਯਪਰਿਗ੍ਗਹਣਦਸ੍ਸਨਤ੍ਥਂ ਉਭੋਪੇਤੇ ਧਮ੍ਮਾ ਪਚ੍ਚਯਸਮੁਪ੍ਪਨ੍ਨਾਤਿ ਪਚ੍ਚਯਪਰਿਗ੍ਗਹੇ ਪਞ੍ਞਾਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਏવਂ ਸੇਸੇਸੁਪਿ ਯੋਜੇਤਬ੍ਬਂ। ਜਾਤਿ ਪਚ੍ਚਯੋ, ਜਰਾਮਰਣਂ ਪਚ੍ਚਯਸਮੁਪ੍ਪਨ੍ਨਨ੍ਤਿ ਪਨ ਪਰਿਯਾਯੇਨ વੁਤ੍ਤਂ। ਅਤੀਤਮ੍ਪਿ ਅਦ੍ਧਾਨਨ੍ਤਿ ਅਤਿਕ੍ਕਨ੍ਤਮ੍ਪਿ ਕਾਲਂ। ਅਨਾਗਤਮ੍ਪਿ ਅਦ੍ਧਾਨਨ੍ਤਿ ਅਪ੍ਪਤ੍ਤਮ੍ਪਿ ਕਾਲਂ। ਉਭਯਤ੍ਥਾਪਿ ਅਚ੍ਚਨ੍ਤਸਂਯੋਗਤ੍ਥੇ ਉਪਯੋਗવਚਨਂ।
Bhavojātiyā, jāti jarāmaraṇassāti ettha pana uppādaṭṭhiti saññogaṭṭhiti hetuṭṭhitīti uppādavasena yojitāni padāni jātijarāmaraṇavantānaṃ khandhānaṃ vasena pariyāyena vuttānīti veditabbāni. Keci pana ‘‘uppādāya ṭhiti uppādaṭṭhitī’’ti evamādinā nayenettha atthaṃ vaṇṇayanti. Avijjā paccayoti avijjāya saṅkhārānaṃ paccayabhāvaṃ apekkhitvā vuttaṃ. Avijjāyapi paccayasambhūtattā tassā api paccayapariggahaṇadassanatthaṃ ubhopete dhammā paccayasamuppannāti paccayapariggahe paññāti vuttaṃ. Evaṃ sesesupi yojetabbaṃ. Jāti paccayo, jarāmaraṇaṃ paccayasamuppannanti pana pariyāyena vuttaṃ. Atītampi addhānanti atikkantampi kālaṃ. Anāgatampi addhānanti appattampi kālaṃ. Ubhayatthāpi accantasaṃyogatthe upayogavacanaṃ.
੪੬. ਇਦਾਨਿ ਨવਾਕਾਰવਾਰਾਨਨ੍ਤਰਂ ਤੇ ਨવਾਕਾਰੇ વਿਹਾਯ ਹੇਤੁਪਟਿਚ੍ਚਪਚ੍ਚਯਪਦੇਹੇવ ਯੋਜੇਤ੍વਾ ਅવਿਜ੍ਜਾ ਹੇਤੁ, ਸਙ੍ਖਾਰਾ ਹੇਤੁਸਮੁਪ੍ਪਨ੍ਨਾਤਿਆਦਯੋ ਤਯੋ વਾਰਾ ਨਿਦ੍ਦਿਟ੍ਠਾ। ਨવਾਕਾਰવਾਰੇ ਜਨਕਉਪਤ੍ਥਮ੍ਭਕવਸੇਨ ਪਚ੍ਚਯੋ વੁਤ੍ਤੋ। ਇਧ ਪਨ ਹੇਤੁવਾਰਸ੍ਸ ਪਚ੍ਚਯવਾਰਸ੍ਸ ਚ વਿਸੁਂ ਆਗਤਤ੍ਤਾ ਹੇਤੂਤਿ ਜਨਕਪਚ੍ਚਯਤ੍ਤਂ, ਪਚ੍ਚਯੋਤਿ ਉਪਤ੍ਥਮ੍ਭਕਪਚ੍ਚਯਤ੍ਤਂ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ ਏਕੇਕਸ੍ਸਾਪਿ ਅવਿਜ੍ਜਾਦਿਕਸ੍ਸ ਪਚ੍ਚਯਸ੍ਸ ਉਭਯਥਾ ਸਮ੍ਭવਤੋ। ਪਟਿਚ੍ਚવਾਰੇ ਅવਿਜ੍ਜਾ ਪਟਿਚ੍ਚਾਤਿ ਅਤ੍ਤਨੋ ਉਪ੍ਪਾਦੇ ਸਙ੍ਖਾਰਾਨਂ ਅવਿਜ੍ਜਾਪੇਕ੍ਖਤ੍ਤਾ ਸਙ੍ਖਾਰੇਹਿ ਅવਿਜ੍ਜਾ ਪਟਿਮੁਖਂ ਏਤਬ੍ਬਾ ਗਨ੍ਤਬ੍ਬਾਤਿ ਪਟਿਚ੍ਚਾ। ਏਤੇਨ ਅવਿਜ੍ਜਾਯ ਸਙ੍ਖਾਰੁਪ੍ਪਾਦਨਸਮਤ੍ਥਤਾ વੁਤ੍ਤਾ ਹੋਤਿ। ਸਙ੍ਖਾਰਾ ਪਟਿਚ੍ਚਸਮੁਪ੍ਪਨ੍ਨਾਤਿ ਸਙ੍ਖਾਰਾ ਅવਿਜ੍ਜਂ ਪਟਿਚ੍ਚ ਤਦਭਿਮੁਖਂ ਪવਤ੍ਤਨਤੋ ਪਟਿਮੁਖਂ ਕਤ੍વਾ ਨ વਿਹਾਯ ਸਮਂ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਾ। ਏવਂ ਸੇਸੇਸੁਪਿ ਲਿਙ੍ਗਾਨੁਰੂਪੇਨ ਯੋਜੇਤਬ੍ਬਂ। ਅવਿਜ੍ਜਾ ਪਟਿਚ੍ਚਾਤਿ ਉਸ੍ਸੁਕ੍ਕવਸੇਨ વਾ ਪਾਠੋ, ਅਤ੍ਥੋ ਪਨੇਤ੍ਥ ਅવਿਜ੍ਜਾ ਅਤ੍ਤਨੋ ਪਚ੍ਚਯੇ ਪਟਿਚ੍ਚ ਪવਤ੍ਤਾਤਿ ਪਾਠਸੇਸવਸੇਨ ਯੋਜੇਤਬ੍ਬੋ। ਏવਂ ਸੇਸੇਸੁਪਿ। ਚਤੂਸੁਪਿ ਚ ਏਤੇਸੁ વਾਰੇਸੁ ਦ੍વਾਦਸਨ੍ਨਂ ਪਟਿਚ੍ਚਸਮੁਪ੍ਪਾਦਙ੍ਗਾਨਂ ਪਚ੍ਚਯਸ੍ਸੇવ વਸੇਨ ਧਮ੍ਮਟ੍ਠਿਤਿਞਾਣਸ੍ਸ ਨਿਦ੍ਦਿਸਿਤਬ੍ਬਤ੍ਤਾ ਅવਿਜ੍ਜਾਦੀਨਂ ਏਕਾਦਸਨ੍ਨਂਯੇવ ਅਙ੍ਗਾਨਂ વਸੇਨ ਧਮ੍ਮਟ੍ਠਿਤਿਞਾਣਂ ਨਿਦ੍ਦਿਟ੍ਠਂ, ਜਰਾਮਰਣਸ੍ਸ ਪਨ ਅਨ੍ਤੇ ਠਿਤਤ੍ਤਾ ਤਸ੍ਸ વਸੇਨ ਨ ਨਿਦ੍ਦਿਟ੍ਠਂ। ਜਰਾਮਰਣਸ੍ਸਾਪਿ ਸੋਕਪਰਿਦੇવਦੁਕ੍ਖਦੋਮਨਸ੍ਸੁਪਾਯਾਸਾਨਂ ਪਚ੍ਚਯਤ੍ਤਾ ਜਰਾਮਰਣਂ ਤੇਸਂ ਪਚ੍ਚਯਂ ਕਤ੍વਾ ਉਪਪਰਿਕ੍ਖਮਾਨਸ੍ਸ ਤਸ੍ਸਾਪਿ ਜਰਾਮਰਣਸ੍ਸ વਸੇਨ ਧਮ੍ਮਟ੍ਠਿਤਿਞਾਣਂ ਯੁਜ੍ਜਤੇવ।
46. Idāni navākāravārānantaraṃ te navākāre vihāya hetupaṭiccapaccayapadeheva yojetvā avijjā hetu, saṅkhārā hetusamuppannātiādayo tayo vārā niddiṭṭhā. Navākāravāre janakaupatthambhakavasena paccayo vutto. Idha pana hetuvārassa paccayavārassa ca visuṃ āgatattā hetūti janakapaccayattaṃ, paccayoti upatthambhakapaccayattaṃ veditabbaṃ ekekassāpi avijjādikassa paccayassa ubhayathā sambhavato. Paṭiccavāre avijjā paṭiccāti attano uppāde saṅkhārānaṃ avijjāpekkhattā saṅkhārehi avijjā paṭimukhaṃ etabbā gantabbāti paṭiccā. Etena avijjāya saṅkhāruppādanasamatthatā vuttā hoti. Saṅkhārā paṭiccasamuppannāti saṅkhārā avijjaṃ paṭicca tadabhimukhaṃ pavattanato paṭimukhaṃ katvā na vihāya samaṃ uppannā. Evaṃ sesesupi liṅgānurūpena yojetabbaṃ. Avijjā paṭiccāti ussukkavasena vā pāṭho, attho panettha avijjā attano paccaye paṭicca pavattāti pāṭhasesavasena yojetabbo. Evaṃ sesesupi. Catūsupi ca etesu vāresu dvādasannaṃ paṭiccasamuppādaṅgānaṃ paccayasseva vasena dhammaṭṭhitiñāṇassa niddisitabbattā avijjādīnaṃ ekādasannaṃyeva aṅgānaṃ vasena dhammaṭṭhitiñāṇaṃ niddiṭṭhaṃ, jarāmaraṇassa pana ante ṭhitattā tassa vasena na niddiṭṭhaṃ. Jarāmaraṇassāpi sokaparidevadukkhadomanassupāyāsānaṃ paccayattā jarāmaraṇaṃ tesaṃ paccayaṃ katvā upaparikkhamānassa tassāpi jarāmaraṇassa vasena dhammaṭṭhitiñāṇaṃ yujjateva.
੪੭. ਇਦਾਨਿ ਤਾਨੇવ ਦ੍વਾਦਸ ਪਟਿਚ੍ਚਸਮੁਪ੍ਪਾਦਙ੍ਗਾਨਿ વੀਸਤਿਆਕਾਰવਸੇਨ વਿਭਜਿਤ੍વਾ ਚਤੁਸਙ੍ਖੇਪਤਿਯਦ੍ਧਤਿਸਨ੍ਧਿਯੋ ਦਸ੍ਸੇਤ੍વਾ ਧਮ੍ਮਟ੍ਠਿਤਿਞਾਣਂ ਨਿਦ੍ਦਿਸਿਤੁਕਾਮੋ ਪੁਰਿਮਕਮ੍ਮਭવਸ੍ਮਿਨ੍ਤਿਆਦਿਮਾਹ। ਤਤ੍ਥ ਪੁਰਿਮਕਮ੍ਮਭવਸ੍ਮਿਨ੍ਤਿ ਪੁਰਿਮੇ ਕਮ੍ਮਭવੇ, ਅਤੀਤਜਾਤਿਯਂ ਕਮ੍ਮਭવੇ ਕਰਿਯਮਾਨੇਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਮੋਹੋ ਅવਿਜ੍ਜਾਤਿ ਯੋ ਤਦਾ ਦੁਕ੍ਖਾਦੀਸੁ ਮੋਹੋ, ਯੇਨ ਮੂਲ਼੍ਹੋ ਕਮ੍ਮਂ ਕਰੋਤਿ, ਸਾ ਅવਿਜ੍ਜਾ। ਆਯੂਹਨਾ ਸਙ੍ਖਾਰਾਤਿ ਤਂ ਕਮ੍ਮਂ ਕਰੋਨ੍ਤਸ੍ਸ ਪੁਰਿਮਚੇਤਨਾਯੋ, ਯਥਾ ‘‘ਦਾਨਂ ਦਸ੍ਸਾਮੀ’’ਤਿ ਚਿਤ੍ਤਂ ਉਪ੍ਪਾਦੇਤ੍વਾ ਮਾਸਮ੍ਪਿ ਸਂવਚ੍ਛਰਮ੍ਪਿ ਦਾਨੂਪਕਰਣਾਨਿ ਸਜ੍ਜੇਨ੍ਤਸ੍ਸ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਾ ਪੁਰਿਮਚੇਤਨਾਯੋ। ਪਟਿਗ੍ਗਾਹਕਾਨਂ ਪਨ ਹਤ੍ਥੇ ਦਕ੍ਖਿਣਂ ਪਤਿਟ੍ਠਾਪਯਤੋ ਚੇਤਨਾ ਭવੋਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ। ਏਕਾવਜ੍ਜਨੇਸੁ વਾ ਛਸੁ ਜવਨੇਸੁ ਚੇਤਨਾ ਆਯੂਹਨਾ ਸਙ੍ਖਾਰਾ ਨਾਮ, ਸਤ੍ਤਮਜવਨੇ ਚੇਤਨਾ ਭવੋ। ਯਾ ਕਾਚਿ વਾ ਪਨ ਚੇਤਨਾ ਭવੋ, ਤਂਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਾ ਆਯੂਹਨਾ ਸਙ੍ਖਾਰਾ ਨਾਮ।
47. Idāni tāneva dvādasa paṭiccasamuppādaṅgāni vīsatiākāravasena vibhajitvā catusaṅkhepatiyaddhatisandhiyo dassetvā dhammaṭṭhitiñāṇaṃ niddisitukāmo purimakammabhavasmintiādimāha. Tattha purimakammabhavasminti purime kammabhave, atītajātiyaṃ kammabhave kariyamāneti attho. Moho avijjāti yo tadā dukkhādīsu moho, yena mūḷho kammaṃ karoti, sā avijjā. Āyūhanā saṅkhārāti taṃ kammaṃ karontassa purimacetanāyo, yathā ‘‘dānaṃ dassāmī’’ti cittaṃ uppādetvā māsampi saṃvaccharampi dānūpakaraṇāni sajjentassa uppannā purimacetanāyo. Paṭiggāhakānaṃ pana hatthe dakkhiṇaṃ patiṭṭhāpayato cetanā bhavoti vuccati. Ekāvajjanesu vā chasu javanesu cetanā āyūhanā saṅkhārā nāma, sattamajavane cetanā bhavo. Yā kāci vā pana cetanā bhavo, taṃsampayuttā āyūhanā saṅkhārā nāma.
ਨਿਕਨ੍ਤਿ ਤਣ੍ਹਾਤਿ ਯਾ ਕਮ੍ਮਂ ਕਰੋਨ੍ਤਸ੍ਸ ਤਸ੍ਸ ਫਲੇ ਉਪਪਤ੍ਤਿਭવੇ ਨਿਕਾਮਨਾ ਪਤ੍ਥਨਾ, ਸਾ ਤਣ੍ਹਾ ਨਾਮ। ਉਪਗਮਨਂ ਉਪਾਦਾਨਨ੍ਤਿ ਯਂ ਕਮ੍ਮਭવਸ੍ਸ ਪਚ੍ਚਯਭੂਤਂ ‘‘ਇਮਸ੍ਮਿਂ ਨਾਮ ਕਮ੍ਮੇ ਕਤੇ ਕਾਮਾ ਸਮ੍ਪਜ੍ਜਨ੍ਤੀ’’ਤਿ વਾ ‘‘ਇਦਂ ਕਤ੍વਾ ਅਸੁਕਸ੍ਮਿਂ ਨਾਮ ਠਾਨੇ ਕਾਮੇ ਸੇવਿਸ੍ਸਾਮੀ’’ਤਿ વਾ ‘‘ਅਤ੍ਤਾ ਉਚ੍ਛਿਨ੍ਨੋ ਸੁਉਚ੍ਛਿਨ੍ਨੋ ਹੋਤੀ’’ਤਿ વਾ ‘‘ਸੁਖੀ ਹੋਤਿਂ વਿਗਤਪਰਿਲ਼ਾਹੋ’’ਤਿ વਾ ‘‘ਸੀਲਬ੍ਬਤਂ ਸੁਖੇਨ ਪਰਿਪੂਰਤੀ’’ਤਿ વਾ ਪવਤ੍ਤਂ ਉਪਗਮਨਂ ਦਲ਼੍ਹਗਹਣਂ, ਇਦਂ ਉਪਾਦਾਨਂ ਨਾਮ। ਚੇਤਨਾ ਭવੋਤਿ ਆਯੂਹਨਾવਸਾਨੇ વੁਤ੍ਤਾ ਚੇਤਨਾ ਭવੋ ਨਾਮ। ਪੁਰਿਮਕਮ੍ਮਭવਸ੍ਮਿਨ੍ਤਿ ਅਤੀਤਜਾਤਿਯਾ ਕਮ੍ਮਭવੇ ਕਰਿਯਮਾਨੇ ਪવਤ੍ਤਾ। ਇਧ ਪਟਿਸਨ੍ਧਿਯਾ ਪਚ੍ਚਯਾਤਿ ਪਚ੍ਚੁਪ੍ਪਨ੍ਨਪਟਿਸਨ੍ਧਿਯਾ ਪਚ੍ਚਯਭੂਤਾ।
Nikanti taṇhāti yā kammaṃ karontassa tassa phale upapattibhave nikāmanā patthanā, sā taṇhā nāma. Upagamanaṃ upādānanti yaṃ kammabhavassa paccayabhūtaṃ ‘‘imasmiṃ nāma kamme kate kāmā sampajjantī’’ti vā ‘‘idaṃ katvā asukasmiṃ nāma ṭhāne kāme sevissāmī’’ti vā ‘‘attā ucchinno suucchinno hotī’’ti vā ‘‘sukhī hotiṃ vigatapariḷāho’’ti vā ‘‘sīlabbataṃ sukhena paripūratī’’ti vā pavattaṃ upagamanaṃ daḷhagahaṇaṃ, idaṃ upādānaṃ nāma. Cetanā bhavoti āyūhanāvasāne vuttā cetanā bhavo nāma. Purimakammabhavasminti atītajātiyā kammabhave kariyamāne pavattā. Idha paṭisandhiyā paccayāti paccuppannapaṭisandhiyā paccayabhūtā.
ਇਧ ਪਟਿਸਨ੍ਧਿ વਿਞ੍ਞਾਣਨ੍ਤਿ ਯਂ ਪਚ੍ਚੁਪ੍ਪਨ੍ਨਭવਸ੍ਸ ਭવਨ੍ਤਰਪਟਿਸਨ੍ਧਾਨવਸੇਨ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਤ੍ਤਾ ਪਟਿਸਨ੍ਧੀਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ, ਤਂ વਿਞ੍ਞਾਣਂ। ਓਕ੍ਕਨ੍ਤਿ ਨਾਮਰੂਪਨ੍ਤਿ ਯਾ ਗਬ੍ਭੇ ਰੂਪਾਰੂਪਧਮ੍ਮਾਨਂ ਓਕ੍ਕਨ੍ਤਿ ਆਗਨ੍ਤ੍વਾ ਪવਿਸਨਂ વਿਯ, ਇਦਂ ਨਾਮਰੂਪਂ। ਪਸਾਦੋ ਆਯਤਨਨ੍ਤਿ ਯੋ ਪਸਨ੍ਨਭਾવੋ, ਇਦਂ ਆਯਤਨਂ। ਜਾਤਿਗ੍ਗਹਣੇਨ ਏਕવਚਨਂ ਕਤਂ। ਏਤੇਨ ਚਕ੍ਖਾਦੀਨਿ ਪਞ੍ਚਾਯਤਨਾਨਿ વੁਤ੍ਤਾਨਿ। ‘‘ਪਭਸ੍ਸਰਮਿਦਂ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਚਿਤ੍ਤਂ, ਤਞ੍ਚ ਖੋ ਆਗਨ੍ਤੁਕੇਹਿ ਉਪਕ੍ਕਿਲੇਸੇਹਿ ਉਪਕ੍ਕਿਲਿਟ੍ਠ’’ਨ੍ਤਿ (ਅ॰ ਨਿ॰ ੧.੪੯) ਏਤ੍ਥ ਭવਙ੍ਗਚਿਤ੍ਤਂ ਅਧਿਪ੍ਪੇਤਨ੍ਤਿ વਚਨਤੋ ਇਧਾਪਿ ਮਨਾਯਤਨਸ੍ਸ વਿਪਾਕਭੂਤਤ੍ਤਾ, ਤਸ੍ਸ ਚ ਕਿਲੇਸਕਾਲੁਸ੍ਸਿਯਾਭਾવੇਨ ਪਸਨ੍ਨਤ੍ਤਾ ਪਸਾਦવਚਨੇਨ ਮਨਾਯਤਨਮ੍ਪਿ વੁਤ੍ਤਨ੍ਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ। ਫੁਟ੍ਠੋ ਫਸ੍ਸੋਤਿ ਯੋ ਆਰਮ੍ਮਣਂ ਫੁਟ੍ਠੋ ਫੁਸਨ੍ਤੋ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨੋ, ਅਯਂ ਫਸ੍ਸੋ। વੇਦਯਿਤਂ વੇਦਨਾਤਿ ਯਂ ਪਟਿਸਨ੍ਧਿવਿਞ੍ਞਾਣੇਨ વਾ ਸਲ਼ਾਯਤਨਪਚ੍ਚਯੇਨ વਾ ਫਸ੍ਸੇਨ ਸਹ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਂ વਿਪਾਕવੇਦਯਿਤਂ, ਅਯਂ વੇਦਨਾ। ਇਧੁਪਪਤ੍ਤਿਭવਸ੍ਮਿਂ ਪੁਰੇਕਤਸ੍ਸ ਕਮ੍ਮਸ੍ਸ ਪਚ੍ਚਯਾਤਿ ਪਚ੍ਚੁਪ੍ਪਨ੍ਨੇ વਿਪਾਕਭવੇ ਅਤੀਤਜਾਤਿਯਂ ਕਤਸ੍ਸ ਕਮ੍ਮਸ੍ਸ ਪਚ੍ਚਯੇਨ ਪવਤ੍ਤਨ੍ਤੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ।
Idha paṭisandhi viññāṇanti yaṃ paccuppannabhavassa bhavantarapaṭisandhānavasena uppannattā paṭisandhīti vuccati, taṃ viññāṇaṃ. Okkanti nāmarūpanti yā gabbhe rūpārūpadhammānaṃ okkanti āgantvā pavisanaṃ viya, idaṃ nāmarūpaṃ. Pasādo āyatananti yo pasannabhāvo, idaṃ āyatanaṃ. Jātiggahaṇena ekavacanaṃ kataṃ. Etena cakkhādīni pañcāyatanāni vuttāni. ‘‘Pabhassaramidaṃ, bhikkhave, cittaṃ, tañca kho āgantukehi upakkilesehi upakkiliṭṭha’’nti (a. ni. 1.49) ettha bhavaṅgacittaṃ adhippetanti vacanato idhāpi manāyatanassa vipākabhūtattā, tassa ca kilesakālussiyābhāvena pasannattā pasādavacanena manāyatanampi vuttanti veditabbaṃ. Phuṭṭho phassoti yo ārammaṇaṃ phuṭṭho phusanto uppanno, ayaṃ phasso. Vedayitaṃ vedanāti yaṃ paṭisandhiviññāṇena vā saḷāyatanapaccayena vā phassena saha uppannaṃ vipākavedayitaṃ, ayaṃ vedanā. Idhupapattibhavasmiṃ purekatassa kammassa paccayāti paccuppanne vipākabhave atītajātiyaṃ katassa kammassa paccayena pavattantīti attho.
ਇਧ ਪਰਿਪਕ੍ਕਤ੍ਤਾ ਆਯਤਨਾਨਨ੍ਤਿ ਪਰਿਪਕ੍ਕਾਯਤਨਸ੍ਸ ਕਮ੍ਮਕਰਣਕਾਲੇ ਮੋਹਾਦਯੋ ਦਸ੍ਸਿਤਾ। ਆਯਤਿਂ ਪਟਿਸਨ੍ਧਿਯਾਤਿ ਅਨਾਗਤੇ ਪਟਿਸਨ੍ਧਿਯਾ। ਆਯਤਿਂ ਪਟਿਸਨ੍ਧਿ વਿਞ੍ਞਾਣਨ੍ਤਿਆਦੀਨਿ વੁਤ੍ਤਤ੍ਥਾਨਿ।
Idha paripakkattā āyatanānanti paripakkāyatanassa kammakaraṇakāle mohādayo dassitā. Āyatiṃ paṭisandhiyāti anāgate paṭisandhiyā. Āyatiṃ paṭisandhi viññāṇantiādīni vuttatthāni.
ਕਥਂ ਪਨ ਦ੍વਾਦਸਹਿ ਪਟਿਚ੍ਚਸਮੁਪ੍ਪਾਦਙ੍ਗੇਹਿ ਇਮੇ વੀਸਤਿ ਆਕਾਰਾ ਗਹਿਤਾ ਹੋਨ੍ਤੀਤਿ? ਅવਿਜ੍ਜਾ ਸਙ੍ਖਾਰਾਤਿ ਇਮੇ ਦ੍વੇ ਅਤੀਤਹੇਤੁਯੋ ਸਰੂਪਤੋ વੁਤ੍ਤਾ। ਯਸ੍ਮਾ ਪਨ ਅવਿਦ੍વਾ ਪਰਿਤਸ੍ਸਤਿ, ਪਰਿਤਸ੍ਸਿਤੋ ਉਪਾਦਿਯਤਿ, ਤਸ੍ਸੁਪਾਦਾਨਪਚ੍ਚਯਾ ਭવੋ, ਤਸ੍ਮਾ ਤੇਹਿ ਦ੍વੀਹਿ ਗਹਿਤੇਹਿ ਤਣ੍ਹੁਪਾਦਾਨਭવਾਪਿ ਗਹਿਤਾવ ਹੋਨ੍ਤਿ। ਪਚ੍ਚੁਪ੍ਪਨ੍ਨੇ વਿਞ੍ਞਾਣਨਾਮਰੂਪਸਲ਼ਾਯਤਨਫਸ੍ਸવੇਦਨਾ ਸਰੂਪਤੋ વੁਤ੍ਤਾਯੇવ। ਤਣ੍ਹੁਪਾਦਾਨਭવਾ ਪਚ੍ਚੁਪ੍ਪਨ੍ਨਹੇਤੁਯੋ ਸਰੂਪਤੋ વੁਤ੍ਤਾ । ਭવੇ ਪਨ ਗਹਿਤੇ ਤਸ੍ਸ ਪੁਬ੍ਬਭਾਗਾ ਤਂਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਾ વਾ ਸਙ੍ਖਾਰਾ ਗਹਿਤਾવ ਹੋਨ੍ਤਿ, ਤਣ੍ਹੁਪਾਦਾਨਗ੍ਗਹਣੇਨ ਚ ਤਂਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਾ। ਯਾਯ વਾ ਮੂਲ਼੍ਹੋ ਕਮ੍ਮਂ ਕਰੋਤਿ, ਸਾ ਅવਿਜ੍ਜਾ ਗਹਿਤਾવ ਹੋਤਿ। ਅਨਾਗਤੇ ਜਾਤਿ ਜਰਾਮਰਣਨ੍ਤਿ ਦ੍વੇ ਸਰੂਪੇਨ વੁਤ੍ਤਾਨਿ, ਜਾਤਿਜਰਾਮਰਣਗ੍ਗਹਣੇਨੇવ ਪਨ વਿਞ੍ਞਾਣਾਦੀਨਿ ਪਞ੍ਚ ਅਨਾਗਤਫਲਾਨਿ ਗਹਿਤਾਨੇવ ਹੋਨ੍ਤਿ। ਤੇਸਂਯੇવ ਹਿ ਜਾਤਿਜਰਾਮਰਣਾਨੀਤਿ ਏવਂ ਦ੍વਾਦਸਹਿ ਅਙ੍ਗੇਹਿ વੀਸਤਿ ਆਕਾਰਾ ਗਹਿਤਾ ਹੋਨ੍ਤਿ।
Kathaṃ pana dvādasahi paṭiccasamuppādaṅgehi ime vīsati ākārā gahitā hontīti? Avijjā saṅkhārāti ime dve atītahetuyo sarūpato vuttā. Yasmā pana avidvā paritassati, paritassito upādiyati, tassupādānapaccayā bhavo, tasmā tehi dvīhi gahitehi taṇhupādānabhavāpi gahitāva honti. Paccuppanne viññāṇanāmarūpasaḷāyatanaphassavedanā sarūpato vuttāyeva. Taṇhupādānabhavā paccuppannahetuyo sarūpato vuttā . Bhave pana gahite tassa pubbabhāgā taṃsampayuttā vā saṅkhārā gahitāva honti, taṇhupādānaggahaṇena ca taṃsampayuttā. Yāya vā mūḷho kammaṃ karoti, sā avijjā gahitāva hoti. Anāgate jāti jarāmaraṇanti dve sarūpena vuttāni, jātijarāmaraṇaggahaṇeneva pana viññāṇādīni pañca anāgataphalāni gahitāneva honti. Tesaṃyeva hi jātijarāmaraṇānīti evaṃ dvādasahi aṅgehi vīsati ākārā gahitā honti.
‘‘ਅਤੀਤੇ ਹੇਤવੋ ਪਞ੍ਚ, ਇਦਾਨਿ ਫਲਪਞ੍ਚਕਂ।
‘‘Atīte hetavo pañca, idāni phalapañcakaṃ;
ਇਦਾਨਿ ਹੇਤવੋ ਪਞ੍ਚ, ਆਯਤਿਂ ਫਲਪਞ੍ਚਕ’’ਨ੍ਤਿ॥ –
Idāni hetavo pañca, āyatiṃ phalapañcaka’’nti. –
ਗਾਥਾਯ ਅਯਮੇવਤ੍ਥੋ વੁਤ੍ਤੋ। ਇਤਿਮੇਤਿ ਇਤਿ ਇਮੇ। ਇਤਿ ਇਮੇਤਿ વਾ ਪਾਠੋ।
Gāthāya ayamevattho vutto. Itimeti iti ime. Iti imeti vā pāṭho.
ਚਤੁਸਙ੍ਖੇਪੇਤਿ ਚਤੁਰੋ ਰਾਸੀ। ਅਤੀਤੇ ਪਞ੍ਚ ਹੇਤੁਧਮ੍ਮਾ ਏਕੋ ਹੇਤੁਸਙ੍ਖੇਪੋ, ਪਚ੍ਚੁਪ੍ਪਨ੍ਨੇ ਪਞ੍ਚ ਫਲਧਮ੍ਮਾ ਏਕੋ ਫਲਸਙ੍ਖੇਪੋ, ਪਚ੍ਚੁਪ੍ਪਨ੍ਨੇ ਪਞ੍ਚ ਹੇਤੁਧਮ੍ਮਾ ਏਕੋ ਹੇਤੁਸਙ੍ਖੇਪੋ, ਅਨਾਗਤੇ ਪਞ੍ਚ ਫਲਧਮ੍ਮਾ ਏਕੋ ਫਲਸਙ੍ਖੇਪੋ।
Catusaṅkhepeti caturo rāsī. Atīte pañca hetudhammā eko hetusaṅkhepo, paccuppanne pañca phaladhammā eko phalasaṅkhepo, paccuppanne pañca hetudhammā eko hetusaṅkhepo, anāgate pañca phaladhammā eko phalasaṅkhepo.
ਤਯੋ ਅਦ੍ਧੇਤਿ ਤਯੋ ਕਾਲੇ। ਪਠਮਪਞ੍ਚਕવਸੇਨ ਅਤੀਤਕਾਲੋ, ਦੁਤਿਯਤਤਿਯਪਞ੍ਚਕવਸੇਨ ਪਚ੍ਚੁਪ੍ਪਨ੍ਨਕਾਲੋ, ਚਤੁਤ੍ਥਪਞ੍ਚਕવਸੇਨ ਅਨਾਗਤਕਾਲੋ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ।
Tayo addheti tayo kāle. Paṭhamapañcakavasena atītakālo, dutiyatatiyapañcakavasena paccuppannakālo, catutthapañcakavasena anāgatakālo veditabbo.
ਤਿਸਨ੍ਧਿਨ੍ਤਿ ਤਯੋ ਸਨ੍ਧਯੋ ਅਸ੍ਸਾਤਿ ਤਿਸਨ੍ਧਿ, ਤਂ ਤਿਸਨ੍ਧਿਂ। ਅਤੀਤਹੇਤੁਪਚ੍ਚੁਪ੍ਪਨ੍ਨਫਲਾਨਮਨ੍ਤਰਾ ਏਕੋ ਹੇਤੁਫਲਸਨ੍ਧਿ, ਪਚ੍ਚੁਪ੍ਪਨ੍ਨਫਲਅਨਾਗਤਹੇਤੂਨਮਨ੍ਤਰਾ ਏਕੋ ਫਲਹੇਤੁਸਨ੍ਧਿ, ਪਚ੍ਚੁਪ੍ਪਨ੍ਨਹੇਤੁਅਨਾਗਤਫਲਾਨਮਨ੍ਤਰਾ ਏਕੋ ਹੇਤੁਫਲਸਨ੍ਧਿ।
Tisandhinti tayo sandhayo assāti tisandhi, taṃ tisandhiṃ. Atītahetupaccuppannaphalānamantarā eko hetuphalasandhi, paccuppannaphalaanāgatahetūnamantarā eko phalahetusandhi, paccuppannahetuanāgataphalānamantarā eko hetuphalasandhi.
ਪਟਿਚ੍ਚਸਮੁਪ੍ਪਾਦਪਾਲ਼ਿਯਂ ਸਰੂਪਤੋ ਆਗਤવਸੇਨ ਪਨ ਅવਿਜ੍ਜਾਸਙ੍ਖਾਰਾ ਏਕੋ ਸਙ੍ਖੇਪੋ, વਿਞ੍ਞਾਣਨਾਮਰੂਪਸਲ਼ਾਯਤਨਫਸ੍ਸવੇਦਨਾ ਦੁਤਿਯੋ, ਤਣ੍ਹੁਪਾਦਾਨਭવਾ ਤਤਿਯੋ, ਜਾਤਿਜਰਾਮਰਣਂ ਚਤੁਤ੍ਥੋ। ਅવਿਜ੍ਜਾਸਙ੍ਖਾਰਾਤਿ ਦ੍વੇ ਅਙ੍ਗਾਨਿ ਅਤੀਤਕਾਲਾਨਿ, વਿਞ੍ਞਾਣਾਦੀਨਿ ਭવਾવਸਾਨਾਨਿ ਅਟ੍ਠ ਪਚ੍ਚੁਪ੍ਪਨ੍ਨਕਾਲਾਨਿ , ਜਾਤਿਜਰਾਮਰਣਨ੍ਤਿ ਦ੍વੇ ਅਨਾਗਤਕਾਲਾਨਿ। ਸਙ੍ਖਾਰવਿਞ੍ਞਾਣਾਨਂ ਅਨ੍ਤਰਾ ਏਕੋ ਹੇਤੁਫਲਸਨ੍ਧਿ, વੇਦਨਾਤਣ੍ਹਾਨਮਨ੍ਤਰਾ ਏਕੋ ਫਲਹੇਤੁਸਨ੍ਧਿ, ਭવਜਾਤੀਨਮਨ੍ਤਰਾ ਏਕੋ ਹੇਤੁਫਲਸਨ੍ਧਿ।
Paṭiccasamuppādapāḷiyaṃ sarūpato āgatavasena pana avijjāsaṅkhārā eko saṅkhepo, viññāṇanāmarūpasaḷāyatanaphassavedanā dutiyo, taṇhupādānabhavā tatiyo, jātijarāmaraṇaṃ catuttho. Avijjāsaṅkhārāti dve aṅgāni atītakālāni, viññāṇādīni bhavāvasānāni aṭṭha paccuppannakālāni , jātijarāmaraṇanti dve anāgatakālāni. Saṅkhāraviññāṇānaṃ antarā eko hetuphalasandhi, vedanātaṇhānamantarā eko phalahetusandhi, bhavajātīnamantarā eko hetuphalasandhi.
વੀਸਤਿਯਾ ਆਕਾਰੇਹੀਤਿ વੀਸਤਿਯਾ ਕੋਟ੍ਠਾਸੇਹਿ। ਚਤੁਸਙ੍ਖੇਪੇ ਚ ਤਯੋ ਅਦ੍ਧੇ ਚ ਤਿਸਨ੍ਧਿਂ ਪਟਿਚ੍ਚਸਮੁਪ੍ਪਾਦਞ੍ਚ વੀਸਤਿਯਾ ਆਕਾਰੇਹਿ ਜਾਨਾਤੀਤਿ ਸਮ੍ਬਨ੍ਧੋ।
Vīsatiyāākārehīti vīsatiyā koṭṭhāsehi. Catusaṅkhepe ca tayo addhe ca tisandhiṃ paṭiccasamuppādañca vīsatiyā ākārehi jānātīti sambandho.
ਜਾਨਾਤੀਤਿ ਸੁਤਾਨੁਸਾਰੇਨ ਭਾવਨਾਰਮ੍ਭਞਾਣੇਨ ਜਾਨਾਤਿ। ਪਸ੍ਸਤੀਤਿ ਞਾਤਮੇવ ਚਕ੍ਖੁਨਾ ਦਿਟ੍ਠਂ વਿਯ ਹਤ੍ਥਤਲੇ ਆਮਲਕਂ વਿਯ ਚ ਫੁਟਂ ਕਤ੍વਾ ਞਾਣੇਨੇવ ਪਸ੍ਸਤਿ। ਅਞ੍ਞਾਤੀਤਿ ਦਿਟ੍ਠਮਰਿਯਾਦੇਨੇવ ਆਸੇવਨਂ ਕਰੋਨ੍ਤੋ ਞਾਣੇਨੇવ ਜਾਨਾਤਿ। ਮਰਿਯਾਦਤ੍ਥੋ ਹਿ ਏਤ੍ਥ ਆਕਾਰੋ। ਪਟਿવਿਜ੍ਝਤੀਤਿ ਭਾવਨਾਪਾਰਿਪੂਰਿਯਾ ਨਿਟ੍ਠਂ ਪਾਪੇਨ੍ਤੋ ਞਾਣੇਨੇવ ਪਟਿવੇਧਂ ਕਰੋਤਿ। ਸਲਕ੍ਖਣવਸੇਨ વਾ ਜਾਨਾਤਿ, ਸਰਸવਸੇਨ ਪਸ੍ਸਤਿ, ਪਚ੍ਚੁਪਟ੍ਠਾਨવਸੇਨ ਅਞ੍ਞਾਤਿ, ਪਦਟ੍ਠਾਨવਸੇਨ ਪਟਿવਿਜ੍ਝਤਿ।
Jānātīti sutānusārena bhāvanārambhañāṇena jānāti. Passatīti ñātameva cakkhunā diṭṭhaṃ viya hatthatale āmalakaṃ viya ca phuṭaṃ katvā ñāṇeneva passati. Aññātīti diṭṭhamariyādeneva āsevanaṃ karonto ñāṇeneva jānāti. Mariyādattho hi ettha ākāro. Paṭivijjhatīti bhāvanāpāripūriyā niṭṭhaṃ pāpento ñāṇeneva paṭivedhaṃ karoti. Salakkhaṇavasena vā jānāti, sarasavasena passati, paccupaṭṭhānavasena aññāti, padaṭṭhānavasena paṭivijjhati.
ਤਤ੍ਥ ਪਟਿਚ੍ਚਸਮੁਪ੍ਪਾਦੋਤਿ ਪਚ੍ਚਯਧਮ੍ਮਾ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ। ਪਟਿਚ੍ਚਸਮੁਪ੍ਪਨ੍ਨਾ ਧਮ੍ਮਾਤਿ ਤੇਹਿ ਤੇਹਿ ਪਚ੍ਚਯੇਹਿ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਧਮ੍ਮਾ। ਕਥਮਿਦਂ ਜਾਨਿਤਬ੍ਬਨ੍ਤਿ ਚੇ? ਭਗવਤੋ વਚਨੇਨ। ਭਗવਤਾ ਹਿ ਪਟਿਚ੍ਚਸਮੁਪ੍ਪਾਦਪਟਿਚ੍ਚਸਮੁਪ੍ਪਨ੍ਨਧਮ੍ਮਦੇਸਨਾਸੁਤ੍ਤੇ –
Tattha paṭiccasamuppādoti paccayadhammā veditabbā. Paṭiccasamuppannā dhammāti tehi tehi paccayehi nibbattadhammā. Kathamidaṃ jānitabbanti ce? Bhagavato vacanena. Bhagavatā hi paṭiccasamuppādapaṭiccasamuppannadhammadesanāsutte –
‘‘ਕਤਮੋ ਚ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਪਟਿਚ੍ਚਸਮੁਪ੍ਪਾਦੋ, ਜਾਤਿਪਚ੍ਚਯਾ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਜਰਾਮਰਣਂ, ਉਪ੍ਪਾਦਾ વਾ ਤਥਾਗਤਾਨਂ ਅਨੁਪ੍ਪਾਦਾ વਾ ਤਥਾਗਤਾਨਂ ਠਿਤਾવ ਸਾ ਧਾਤੁ ਧਮ੍ਮਟ੍ਠਿਤਤਾ ਧਮ੍ਮਨਿਯਾਮਤਾ ਇਦਪ੍ਪਚ੍ਚਯਤਾ, ਤਂ ਤਥਾਗਤੋ ਅਭਿਸਮ੍ਬੁਜ੍ਝਤਿ ਅਭਿਸਮੇਤਿ, ਅਭਿਸਮ੍ਬੁਜ੍ਝਿਤ੍વਾ ਅਭਿਸਮੇਤ੍વਾ ਆਚਿਕ੍ਖਤਿ ਦੇਸੇਤਿ ਪਞ੍ਞਾਪੇਤਿ ਪਟ੍ਠਪੇਤਿ વਿવਰਤਿ વਿਭਜਤਿ ਉਤ੍ਤਾਨੀਕਰੋਤਿ ‘ਪਸ੍ਸਥਾ’ਤਿ ਚਾਹ। ਜਾਤਿਪਚ੍ਚਯਾ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਜਰਾਮਰਣਂ, ਭવਪਚ੍ਚਯਾ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਜਾਤਿ…ਪੇ॰… ਅવਿਜ੍ਜਾਪਚ੍ਚਯਾ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਸਙ੍ਖਾਰਾ। ਉਪ੍ਪਾਦਾ વਾ ਤਥਾਗਤਾਨਂ…ਪੇ॰… ਉਤ੍ਤਾਨੀਕਰੋਤਿ ‘ਪਸ੍ਸਥਾ’ਤਿ ਚਾਹ। ਅવਿਜ੍ਜਾਪਚ੍ਚਯਾ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਸਙ੍ਖਾਰਾ। ਇਤਿ ਖੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਯਾ ਤਤ੍ਰਤ ਥਤਾ ਅવਿਤਥਤਾ ਅਨਞ੍ਞਥਤਾ ਇਦਪ੍ਪਚ੍ਚਯਤਾ। ਅਯਂ વੁਚ੍ਚਤਿ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਪਟਿਚ੍ਚਸਮੁਪ੍ਪਾਦੋ’’ਤਿ (ਸਂ॰ ਨਿ॰ ੨.੨੦) –
‘‘Katamo ca, bhikkhave, paṭiccasamuppādo, jātipaccayā, bhikkhave, jarāmaraṇaṃ, uppādā vā tathāgatānaṃ anuppādā vā tathāgatānaṃ ṭhitāva sā dhātu dhammaṭṭhitatā dhammaniyāmatā idappaccayatā, taṃ tathāgato abhisambujjhati abhisameti, abhisambujjhitvā abhisametvā ācikkhati deseti paññāpeti paṭṭhapeti vivarati vibhajati uttānīkaroti ‘passathā’ti cāha. Jātipaccayā, bhikkhave, jarāmaraṇaṃ, bhavapaccayā, bhikkhave, jāti…pe… avijjāpaccayā, bhikkhave, saṅkhārā. Uppādā vā tathāgatānaṃ…pe… uttānīkaroti ‘passathā’ti cāha. Avijjāpaccayā, bhikkhave, saṅkhārā. Iti kho, bhikkhave, yā tatrata thatā avitathatā anaññathatā idappaccayatā. Ayaṃ vuccati, bhikkhave, paṭiccasamuppādo’’ti (saṃ. ni. 2.20) –
ਏવਂ ਪਟਿਚ੍ਚਸਮੁਪ੍ਪਾਦਂ ਦੇਸੇਨ੍ਤੇਨ ਤਥਤਾਦੀਹਿ વੇવਚਨੇਹਿ ਪਚ੍ਚਯਧਮ੍ਮਾવ ਪਟਿਚ੍ਚਸਮੁਪ੍ਪਾਦੋਤਿ વੁਤ੍ਤਾ। ਤਸ੍ਮਾ ਜਰਾਮਰਣਾਦੀਨਂ ਪਚ੍ਚਯਲਕ੍ਖਣੋ ਪਟਿਚ੍ਚਸਮੁਪ੍ਪਾਦੋ, ਦੁਕ੍ਖਾਨੁਬਨ੍ਧਨਰਸੋ ਕੁਮ੍ਮਗ੍ਗਪਚ੍ਚੁਪਟ੍ਠਾਨੋ, ਅਯਮ੍ਪਿ ਸਪਚ੍ਚਯਤ੍ਤਾ ਅਤ੍ਤਨੋ વਿਸੇਸਪਚ੍ਚਯਪਦਟ੍ਠਾਨੋ।
Evaṃ paṭiccasamuppādaṃ desentena tathatādīhi vevacanehi paccayadhammāva paṭiccasamuppādoti vuttā. Tasmā jarāmaraṇādīnaṃ paccayalakkhaṇo paṭiccasamuppādo, dukkhānubandhanaraso kummaggapaccupaṭṭhāno, ayampi sapaccayattā attano visesapaccayapadaṭṭhāno.
ਉਪ੍ਪਾਦਾ વਾ ਅਨੁਪ੍ਪਾਦਾ વਾਤਿ ਉਪ੍ਪਾਦੇ વਾ ਅਨੁਪ੍ਪਾਦੇ વਾ, ਤਥਾਗਤੇਸੁ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨੇਸੁਪਿ ਅਨੁਪ੍ਪਨ੍ਨੇਸੁਪੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਠਿਤਾવ ਸਾ ਧਾਤੂਤਿ ਠਿਤੋવ ਸੋ ਪਚ੍ਚਯਸਭਾવੋ, ਨ ਕਦਾਚਿ ਜਾਤਿਜਰਾਮਰਣਸ੍ਸ ਪਚ੍ਚਯੋ ਨ ਹੋਤੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਧਮ੍ਮਟ੍ਠਿਤਤਾ ਧਮ੍ਮਨਿਯਾਮਤਾ ਇਦਪ੍ਪਚ੍ਚਯਤਾਤਿ ਜਾਤਿਪਚ੍ਚਯੋਯੇવ। ਜਾਤਿਪਚ੍ਚਯੇਨ ਹਿ ਜਰਾਮਰਣਸਙ੍ਖਾਤੋ ਪਚ੍ਚਯਸਮੁਪ੍ਪਨ੍ਨਧਮ੍ਮੋ ਤਦਾਯਤ੍ਤਤਾਯ ਤਿਟ੍ਠਤਿ, ਜਾਤਿਪਚ੍ਚਯੋવ ਜਰਾਮਰਣਧਮ੍ਮਂ ਨਿਯਮੇਤਿ, ਤਸ੍ਮਾ ਜਾਤਿ ‘‘ਧਮ੍ਮਟ੍ਠਿਤਤਾ ਧਮ੍ਮਨਿਯਾਮਤਾ’’ਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ। ਜਾਤਿਯੇવ ਇਮਸ੍ਸ ਜਰਾਮਰਣਸ੍ਸ ਪਚ੍ਚਯੋਤਿ ਇਦਪ੍ਪਚ੍ਚਯੋ, ਇਦਪ੍ਪਚ੍ਚਯੋવ ਇਦਪ੍ਪਚ੍ਚਯਤਾ। ਤਨ੍ਤਿ ਤਂ ਪਚ੍ਚਯਂ। ਅਭਿਸਮ੍ਬੁਜ੍ਝਤੀਤਿ ਞਾਣੇਨ ਅਭਿਸਮ੍ਬੁਜ੍ਝਤਿ। ਅਭਿਸਮੇਤੀਤਿ ਞਾਣੇਨ ਅਭਿਸਮਾਗਚ੍ਛਤਿ। ਆਚਿਕ੍ਖਤੀਤਿ ਕਥੇਤਿ। ਦੇਸੇਤੀਤਿ ਦਸ੍ਸੇਤਿ। ਪਞ੍ਞਾਪੇਤੀਤਿ ਜਾਨਾਪੇਤਿ। ਪਟ੍ਠਪੇਤੀਤਿ ਞਾਣਮੁਖੇ ਠਪੇਤਿ। વਿવਰਤੀਤਿ વਿવਰਿਤ੍વਾ ਦਸ੍ਸੇਤਿ। વਿਭਜਤੀਤਿ વਿਭਾਗਤੋ ਦਸ੍ਸੇਤਿ। ਉਤ੍ਤਾਨੀਕਰੋਤੀਤਿ ਪਾਕਟਂ ਕਰੋਤਿ। ਇਤਿ ਖੋਤਿ ਏવਂ ਖੋ। ਯਾ ਤਤ੍ਰਾਤਿ ਯਾ ਤੇਸੁ ‘‘ਜਾਤਿਪਚ੍ਚਯਾ ਜਰਾਮਰਣ’’ਨ੍ਤਿਆਦੀਸੁ । ਸੋ ਪਨਾਯਂ ਪਟਿਚ੍ਚਸਮੁਪ੍ਪਾਦੋ ਤੇਹਿ ਤੇਹਿ ਪਚ੍ਚਯੇਹਿ ਅਨੂਨਾਧਿਕੇਹੇવ ਤਸ੍ਸ ਤਸ੍ਸ ਧਮ੍ਮਸ੍ਸ ਸਮ੍ਭવਤੋ ਤਥਤਾਤਿ, ਸਾਮਗ੍ਗਿਂ ਉਪਗਤੇਸੁ ਪਚ੍ਚਯੇਸੁ ਮੁਹੁਤ੍ਤਮ੍ਪਿ ਤਤੋ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਨਧਮ੍ਮਾਨਂ ਅਸਮ੍ਭવਾਭਾવਤੋ ਅવਿਤਥਤਾਤਿ, ਅਞ੍ਞਧਮ੍ਮਪਚ੍ਚਯੇਹਿ ਅਞ੍ਞਧਮ੍ਮਾਨੁਪ੍ਪਤ੍ਤਿਤੋ ਅਨਞ੍ਞਥਤਾਤਿ, ਯਥਾવੁਤ੍ਤਾਨਂ ਏਤੇਸਂ ਜਰਾਮਰਣਾਦੀਨਂ ਪਚ੍ਚਯਤੋ વਾ ਪਚ੍ਚਯਸਮੂਹਤੋ વਾ ਇਦਪ੍ਪਚ੍ਚਯਤਾਤਿ વੁਤ੍ਤੋ। ਤਤ੍ਰਾਯਂ વਚਨਤ੍ਥੋ – ਇਮੇਸਂ ਪਚ੍ਚਯਾ ਇਦਪ੍ਪਚ੍ਚਯਾ, ਇਦਪ੍ਪਚ੍ਚਯਾ ਏવ ਇਦਪ੍ਪਚ੍ਚਯਤਾ, ਇਦਪ੍ਪਚ੍ਚਯਾਨਂ વਾ ਸਮੂਹੋ ਇਦਪ੍ਪਚ੍ਚਯਤਾ। ਲਕ੍ਖਣਂ ਪਨੇਤ੍ਥ ਸਦ੍ਦਸਤ੍ਥਤੋ વੇਦਿਤਬ੍ਬਨ੍ਤਿ।
Uppādāvā anuppādā vāti uppāde vā anuppāde vā, tathāgatesu uppannesupi anuppannesupīti attho. Ṭhitāva sā dhātūti ṭhitova so paccayasabhāvo, na kadāci jātijarāmaraṇassa paccayo na hotīti attho. Dhammaṭṭhitatā dhammaniyāmatā idappaccayatāti jātipaccayoyeva. Jātipaccayena hi jarāmaraṇasaṅkhāto paccayasamuppannadhammo tadāyattatāya tiṭṭhati, jātipaccayova jarāmaraṇadhammaṃ niyameti, tasmā jāti ‘‘dhammaṭṭhitatā dhammaniyāmatā’’ti vuccati. Jātiyeva imassa jarāmaraṇassa paccayoti idappaccayo, idappaccayova idappaccayatā. Tanti taṃ paccayaṃ. Abhisambujjhatīti ñāṇena abhisambujjhati. Abhisametīti ñāṇena abhisamāgacchati. Ācikkhatīti katheti. Desetīti dasseti. Paññāpetīti jānāpeti. Paṭṭhapetīti ñāṇamukhe ṭhapeti. Vivaratīti vivaritvā dasseti. Vibhajatīti vibhāgato dasseti. Uttānīkarotīti pākaṭaṃ karoti. Iti khoti evaṃ kho. Yā tatrāti yā tesu ‘‘jātipaccayā jarāmaraṇa’’ntiādīsu . So panāyaṃ paṭiccasamuppādo tehi tehi paccayehi anūnādhikeheva tassa tassa dhammassa sambhavato tathatāti, sāmaggiṃ upagatesu paccayesu muhuttampi tato nibbattanadhammānaṃ asambhavābhāvato avitathatāti, aññadhammapaccayehi aññadhammānuppattito anaññathatāti, yathāvuttānaṃ etesaṃ jarāmaraṇādīnaṃ paccayato vā paccayasamūhato vā idappaccayatāti vutto. Tatrāyaṃ vacanattho – imesaṃ paccayā idappaccayā, idappaccayā eva idappaccayatā, idappaccayānaṃ vā samūho idappaccayatā. Lakkhaṇaṃ panettha saddasatthato veditabbanti.
ਧਮ੍ਮਟ੍ਠਿਤਿਞਾਣਨਿਦ੍ਦੇਸવਣ੍ਣਨਾ ਨਿਟ੍ਠਿਤਾ।
Dhammaṭṭhitiñāṇaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
ਤਿਪਿਟਕ (ਮੂਲ) • Tipiṭaka (Mūla) / ਸੁਤ੍ਤਪਿਟਕ • Suttapiṭaka / ਖੁਦ੍ਦਕਨਿਕਾਯ • Khuddakanikāya / ਪਟਿਸਮ੍ਭਿਦਾਮਗ੍ਗਪਾਲ਼ਿ • Paṭisambhidāmaggapāḷi / ੪. ਧਮ੍ਮਟ੍ਠਿਤਿਞਾਣਨਿਦ੍ਦੇਸੋ • 4. Dhammaṭṭhitiñāṇaniddeso
