| Library / Tipiṭaka / ติปิฎก • Tipiṭaka / องฺคุตฺตรนิกาย (ฎีกา) • Aṅguttaranikāya (ṭīkā) |
(๙) ๔. ธมฺมวคฺควณฺณนา
(9) 4. Dhammavaggavaṇṇanā
๘๘. จตุตฺถสฺส ปฐเม ผลสมาธีติ จตูสุปิ อริยผเลสุ สมาธิฯ ตถา ผลปญฺญา เวทิตพฺพาฯ
88. Catutthassa paṭhame phalasamādhīti catūsupi ariyaphalesu samādhi. Tathā phalapaññā veditabbā.
๘๙. ทุติเย สมฺปยุตฺตธเมฺม ปริคฺคณฺหาตีติ ปคฺคาโหฯ น วิกฺขิปตีติ อวิเกฺขโปฯ
89. Dutiye sampayuttadhamme pariggaṇhātīti paggāho. Na vikkhipatīti avikkhepo.
๙๐. ตติเย นมนเฎฺฐน นามํฯ รุปฺปนเฎฺฐน รูปํฯ สมฺมสนจารสฺส อธิเปฺปตตฺตา ‘‘จตฺตาโร อรูปกฺขนฺธา’’เตฺวว วุตฺตํฯ เตนาห ‘‘ธมฺม-โกฎฺฐาสปริเจฺฉทญาณํ นาม กถิต’’นฺติฯ
90. Tatiye namanaṭṭhena nāmaṃ. Ruppanaṭṭhena rūpaṃ. Sammasanacārassa adhippetattā ‘‘cattāro arūpakkhandhā’’tveva vuttaṃ. Tenāha ‘‘dhamma-koṭṭhāsaparicchedañāṇaṃ nāma kathita’’nti.
๙๑. จตุเตฺถ วิชานนเฎฺฐน วิชฺชาฯ วิมุจฺจนเฎฺฐน วิมุตฺติฯ
91. Catutthe vijānanaṭṭhena vijjā. Vimuccanaṭṭhena vimutti.
๙๒. ปญฺจเม ภโว นาม สสฺสตํ สทา ภาวโต, สสฺสตวเสน อุปฺปชฺชนทิฎฺฐิ ภวทิฎฺฐิฯ วิภโว นาม อุเจฺฉโท วินาสนเฎฺฐน, วิภววเสน อุปฺปชฺชนทิฎฺฐิ วิภวทิฎฺฐิฯ อุตฺตานตฺถาเนว เหฎฺฐา วุตฺตนยตฺตาฯ
92. Pañcame bhavo nāma sassataṃ sadā bhāvato, sassatavasena uppajjanadiṭṭhi bhavadiṭṭhi. Vibhavo nāma ucchedo vināsanaṭṭhena, vibhavavasena uppajjanadiṭṭhi vibhavadiṭṭhi. Uttānatthāneva heṭṭhā vuttanayattā.
๙๕. อฎฺฐเม ทุกฺขํ วโจ เอตสฺมิํ วิปฺปฎิกูลคาหิมฺหิ วิปจฺจนีกสาเต อนาทเร ปุคฺคเลติ ทุพฺพโจ, ตสฺส กมฺมํ โทวจสฺสํ, ตสฺส ทุพฺพจสฺส ปุคฺคลสฺส อนาทริยวเสน ปวตฺตา เจตนาฯ ตสฺส ภาโว โทวจสฺสตาฯ ตสฺส ภาโวติ จ ตสฺส ยถาวุตฺตสฺส โทวจสฺสสฺส อตฺถิภาโว, อตฺถโต โทวจสฺสเมวฯ วิตฺถารโต ปเนสา ‘‘ตตฺถ กตมา โทวจสฺสตา? สหธมฺมิเก วุจฺจมาเน โทวจสฺสาย’’นฺติ อภิธเมฺม อาคตาฯ สา อตฺถโต สงฺขารกฺขโนฺธ โหติฯ จตุนฺนํ วา ขนฺธานํ เอเตนากาเรน ปวตฺตานํ เอตํ อธิวจนนฺติ วทนฺติฯ
95. Aṭṭhame dukkhaṃ vaco etasmiṃ vippaṭikūlagāhimhi vipaccanīkasāte anādare puggaleti dubbaco, tassa kammaṃ dovacassaṃ, tassa dubbacassa puggalassa anādariyavasena pavattā cetanā. Tassa bhāvo dovacassatā. Tassa bhāvoti ca tassa yathāvuttassa dovacassassa atthibhāvo, atthato dovacassameva. Vitthārato panesā ‘‘tattha katamā dovacassatā? Sahadhammike vuccamāne dovacassāya’’nti abhidhamme āgatā. Sā atthato saṅkhārakkhandho hoti. Catunnaṃ vā khandhānaṃ etenākārena pavattānaṃ etaṃ adhivacananti vadanti.
ปาปโยคโต ปาปา อสฺสทฺธาทโย ปุคฺคลา เอตสฺส มิตฺตาติ ปาปมิโตฺต, ตสฺส ภาโว ปาปมิตฺตตาฯ วิตฺถารโต ปเนสา ‘‘ตตฺถ กตมา ปาปมิตฺตตา? เย เต ปุคฺคลา อสฺสทฺธา ทุสฺสีลา อปฺปสฺสุตา มจฺฉริโน ทุปฺปญฺญาฯ ยา เตสํ เสวนา นิเสวนา สํเสวนา ภชนา สมฺภชนา ภตฺติ สมฺภตฺติ ตํสมฺปวงฺกตา’’ติ (ธ. ส. ๑๓๓๓) เอวํ อาคตาฯ สาปิ อตฺถโต โทวจสฺสตา วิย ทฎฺฐพฺพาฯ ยาย หิ เจตนาย ปุคฺคโล ปาปสมฺปวโงฺก นาม โหติ, สา เจตนา จตฺตาโรปิ วา อรูปิโน ขนฺธา ตทาการปฺปวตฺตา ปาปมิตฺตตาฯ
Pāpayogato pāpā assaddhādayo puggalā etassa mittāti pāpamitto, tassa bhāvo pāpamittatā. Vitthārato panesā ‘‘tattha katamā pāpamittatā? Ye te puggalā assaddhā dussīlā appassutā maccharino duppaññā. Yā tesaṃ sevanā nisevanā saṃsevanā bhajanā sambhajanā bhatti sambhatti taṃsampavaṅkatā’’ti (dha. sa. 1333) evaṃ āgatā. Sāpi atthato dovacassatā viya daṭṭhabbā. Yāya hi cetanāya puggalo pāpasampavaṅko nāma hoti, sā cetanā cattāropi vā arūpino khandhā tadākārappavattā pāpamittatā.
๙๖. นวเม สุขํ วโจ เอตสฺมิํ ปทกฺขิณคาหิมฺหิ อนุโลมสาเต สาทเร ปุคฺคเลติ สุพฺพโจติอาทินา, กลฺยาณา สทฺธาทโย ปุคฺคลา เอตสฺส มิตฺตาติ กลฺยาณมิโตฺตติอาทินา วุตฺตวิปริยาเยน อโตฺถ เวทิตโพฺพฯ
96. Navame sukhaṃ vaco etasmiṃ padakkhiṇagāhimhi anulomasāte sādare puggaleti subbacotiādinā, kalyāṇā saddhādayo puggalā etassa mittāti kalyāṇamittotiādinā vuttavipariyāyena attho veditabbo.
๙๗. ทสเม ปถวีธาตุอาทโย สุขธาตุกามธาตุอาทโย จ เอตาเสฺวว อโนฺตคธาติ เอตาสุ โกสเลฺล ทสฺสิเต ตาสุปิ โกสลฺลํ ทสฺสิตเมว โหตีติ ‘‘อฎฺฐารส ธาตุโย’’ติ วุตฺตํฯ ธาตูติ ชานนนฺติ อิมินา อฎฺฐารสนฺนํ ธาตูนํ สภาวปริเจฺฉทิกา สวนธารณสมฺมสนปฺปฎิเวธปญฺญา วุตฺตาฯ ตตฺถ ธาตูนํ สวนธารณปญฺญา สุตมยา, อิตรา ภาวนามยาฯ ตตฺถาปิ สมฺมสนปญฺญา โลกิยา ฯ วิปสฺสนา หิ สา, อิตรา โลกุตฺตราฯ ลกฺขณาทิวเสน อนิจฺจาทิวเสน จ มนสิกรณํ มนสิกาโร, ตตฺถ โกสลฺลํ มนสิการกุสลตาฯ อฎฺฐารสนฺนํเยว ธาตูนํ สมฺมสนปฺปฎิเวธปจฺจเวกฺขณปญฺญา มนสิการกุสลตา, สา อาทิมชฺฌปริโยสานวเสน ติธา ภินฺนาฯ ตถา หิ สมฺมสนปญฺญา ตสฺสา อาทิ, ปฎิเวธปญฺญา มเชฺฌ, ปจฺจเวกฺขณปญฺญา ปริโยสานํฯ
97. Dasame pathavīdhātuādayo sukhadhātukāmadhātuādayo ca etāsveva antogadhāti etāsu kosalle dassite tāsupi kosallaṃ dassitameva hotīti ‘‘aṭṭhārasa dhātuyo’’ti vuttaṃ. Dhātūti jānananti iminā aṭṭhārasannaṃ dhātūnaṃ sabhāvaparicchedikā savanadhāraṇasammasanappaṭivedhapaññā vuttā. Tattha dhātūnaṃ savanadhāraṇapaññā sutamayā, itarā bhāvanāmayā. Tatthāpi sammasanapaññā lokiyā . Vipassanā hi sā, itarā lokuttarā. Lakkhaṇādivasena aniccādivasena ca manasikaraṇaṃ manasikāro, tattha kosallaṃ manasikārakusalatā. Aṭṭhārasannaṃyeva dhātūnaṃ sammasanappaṭivedhapaccavekkhaṇapaññā manasikārakusalatā, sā ādimajjhapariyosānavasena tidhā bhinnā. Tathā hi sammasanapaññā tassā ādi, paṭivedhapaññā majjhe, paccavekkhaṇapaññā pariyosānaṃ.
๙๘. เอกาทสเม อาปตฺติโยว อาปตฺติกฺขนฺธาฯ ตา ปน อนฺตราปตฺตีนํ อคฺคหเณน ปญฺจ, ตาสํ คหเณน สตฺต โหนฺตีติ อาห ‘‘ปญฺจนฺนญฺจ สตฺตนฺนญฺจ อาปตฺติกฺขนฺธาน’’นฺติฯ ชานนนฺติ ‘‘อิมา อาปตฺติโย, เอตฺตกา อาปตฺติโย, เอวญฺจ ตาสํ อาปชฺชนํ โหตี’’ติ ชานนํฯ เอวํ ติปฺปกาเรน ชานนปญฺญา หิ อาปตฺติกุสลตา นามฯ อาปตฺติโต วุฎฺฐาปนปฺปโยคตาย กมฺมภูตา วาจา กมฺมวาจา, ตถาภูตา อนุสฺสาวนวาจาฯ ‘‘อิมาย กมฺมวาจาย อิโต อาปตฺติโต วุฎฺฐานํ โหติ, โหนฺตญฺจ ปฐเม, ตติเย วา อนุสฺสาวเน ยฺย-การํ ปเตฺต, ‘สํวริสฺสามี’ติ วา ปเท ปริโยสิเต โหตี’’ติ เอวํ ตํ ตํ อาปตฺตีหิ วุฎฺฐานปริเจฺฉทชานนปญฺญา อาปตฺติวุฎฺฐานกุสลตาฯ วุฎฺฐานนฺติ จ ยถาปนฺนาย อาปตฺติยา ยถา ตถา อนนฺตรายตาปาทนํฯ เอวํ วุฎฺฐานคฺคหเณเนว เทสนายปิ สงฺคโห สิโทฺธ โหติฯ
98. Ekādasame āpattiyova āpattikkhandhā. Tā pana antarāpattīnaṃ aggahaṇena pañca, tāsaṃ gahaṇena satta hontīti āha ‘‘pañcannañca sattannañca āpattikkhandhāna’’nti. Jānananti ‘‘imā āpattiyo, ettakā āpattiyo, evañca tāsaṃ āpajjanaṃ hotī’’ti jānanaṃ. Evaṃ tippakārena jānanapaññā hi āpattikusalatā nāma. Āpattito vuṭṭhāpanappayogatāya kammabhūtā vācā kammavācā, tathābhūtā anussāvanavācā. ‘‘Imāya kammavācāya ito āpattito vuṭṭhānaṃ hoti, hontañca paṭhame, tatiye vā anussāvane yya-kāraṃ patte, ‘saṃvarissāmī’ti vā pade pariyosite hotī’’ti evaṃ taṃ taṃ āpattīhi vuṭṭhānaparicchedajānanapaññā āpattivuṭṭhānakusalatā. Vuṭṭhānanti ca yathāpannāya āpattiyā yathā tathā anantarāyatāpādanaṃ. Evaṃ vuṭṭhānaggahaṇeneva desanāyapi saṅgaho siddho hoti.
ธมฺมวคฺควณฺณนา นิฎฺฐิตาฯ
Dhammavaggavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
ติปิฎก (มูล) • Tipiṭaka (Mūla) / สุตฺตปิฎก • Suttapiṭaka / องฺคุตฺตรนิกาย • Aṅguttaranikāya / (๙) ๔. ธมฺมวโคฺค • (9) 4. Dhammavaggo
อฎฺฐกถา • Aṭṭhakathā / สุตฺตปิฎก (อฎฺฐกถา) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / องฺคุตฺตรนิกาย (อฎฺฐกถา) • Aṅguttaranikāya (aṭṭhakathā) / (๙) ๔. ธมฺมวคฺควณฺณนา • (9) 4. Dhammavaggavaṇṇanā
