| Library / Tipiṭaka / ತಿಪಿಟಕ • Tipiṭaka / ಪಞ್ಚಪಕರಣ-ಅಟ್ಠಕಥಾ • Pañcapakaraṇa-aṭṭhakathā |
೯. ಧಮ್ಮಯಮಕಂ
9. Dhammayamakaṃ
೧. ಪಣ್ಣತ್ತಿಉದ್ದೇಸವಾರವಣ್ಣನಾ
1. Paṇṇattiuddesavāravaṇṇanā
೧-೧೬. ಇದಾನಿ ತೇಸಞ್ಞೇವ ಮೂಲಯಮಕೇ ದೇಸಿತಾನಂ ಕುಸಲಾದಿಧಮ್ಮಾನಂ ಮಾತಿಕಂ ಠಪೇತ್ವಾ ಚಿತ್ತಯಮಕಾನನ್ತರಂ ದೇಸಿತಸ್ಸ ಧಮ್ಮಯಮಕಸ್ಸ ವಣ್ಣನಾ ಹೋತಿ। ತತ್ಥ ಖನ್ಧಯಮಕೇ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ಪಾಳಿವವತ್ಥಾನಂ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ಯಥಾ ಹಿ ತತ್ಥ ಪಣ್ಣತ್ತಿವಾರಾದಯೋ ತಯೋ ಮಹಾವಾರಾ, ಅವಸೇಸಾ ಅನ್ತರವಾರಾ ಚ ಹೋನ್ತಿ, ತಥಾ ಇಧಾಪಿ। ‘‘ಯೋ ಕುಸಲಂ ಧಮ್ಮಂ ಭಾವೇತಿ, ಸೋ ಅಕುಸಲಂ ಧಮ್ಮಂ ಪಜಹತೀ’’ತಿ ಆಗತತ್ತಾ ಪನೇತ್ಥ ಪರಿಞ್ಞಾವಾರೋ, ಭಾವನಾವಾರೋ ನಾಮಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ತತ್ಥ ಯಸ್ಮಾ ಅಬ್ಯಾಕತೋ ಧಮ್ಮೋ ನೇವ ಭಾವೇತಬ್ಬೋ, ನ ಪಹಾತಬ್ಬೋ, ತಸ್ಮಾ ತಂ ಪದಮೇವ ನ ಉದ್ಧಟಂ। ಪಣ್ಣತ್ತಿವಾರೇ ಪನೇತ್ಥ ತಿಣ್ಣಂ ಕುಸಲಾದಿಧಮ್ಮಾನಂ ವಸೇನ ಪದಸೋಧನವಾರೋ, ಪದಸೋಧನಮೂಲಚಕ್ಕವಾರೋ, ಸುದ್ಧಧಮ್ಮವಾರೋ, ಸುದ್ಧಧಮ್ಮಮೂಲಚಕ್ಕವಾರೋತಿ ಇಮೇಸು ಚತೂಸು ವಾರೇಸು ಯಮಕಗಣನಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ।
1-16. Idāni tesaññeva mūlayamake desitānaṃ kusalādidhammānaṃ mātikaṃ ṭhapetvā cittayamakānantaraṃ desitassa dhammayamakassa vaṇṇanā hoti. Tattha khandhayamake vuttanayeneva pāḷivavatthānaṃ veditabbaṃ. Yathā hi tattha paṇṇattivārādayo tayo mahāvārā, avasesā antaravārā ca honti, tathā idhāpi. ‘‘Yo kusalaṃ dhammaṃ bhāveti, so akusalaṃ dhammaṃ pajahatī’’ti āgatattā panettha pariññāvāro, bhāvanāvāro nāmāti veditabbo. Tattha yasmā abyākato dhammo neva bhāvetabbo, na pahātabbo, tasmā taṃ padameva na uddhaṭaṃ. Paṇṇattivāre panettha tiṇṇaṃ kusalādidhammānaṃ vasena padasodhanavāro, padasodhanamūlacakkavāro, suddhadhammavāro, suddhadhammamūlacakkavāroti imesu catūsu vāresu yamakagaṇanā veditabbā.
೧. ಪಣ್ಣತ್ತಿನಿದ್ದೇಸವಾರವಣ್ಣನಾ
1. Paṇṇattiniddesavāravaṇṇanā
೧೭-೩೨. ಪಣ್ಣತ್ತಿವಾರನಿದ್ದೇಸೇ ಪನ ಕುಸಲಾ ಕುಸಲಧಮ್ಮಾತಿ ಕುಸಲಾನಂ ಏಕನ್ತೇನ ಕುಸಲಧಮ್ಮತ್ತಾ ‘‘ಆಮನ್ತಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ಸೇಸವಿಸ್ಸಜ್ಜನೇಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ। ಅವಸೇಸಾ ಧಮ್ಮಾ ನ ಅಕುಸಲಾ ಧಮ್ಮಾತಿ ಅವಸೇಸಾ ಧಮ್ಮಾ ಅಕುಸಲಾ ನ ಹೋನ್ತಿ, ಧಮ್ಮಾ ಪನ ಹೋನ್ತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಇಮಿನಾ ನಯೇನ ಸಬ್ಬವಿಸ್ಸಜ್ಜನಾನಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾನಿ।
17-32. Paṇṇattivāraniddese pana kusalā kusaladhammāti kusalānaṃ ekantena kusaladhammattā ‘‘āmantā’’ti vuttaṃ. Sesavissajjanesupi eseva nayo. Avasesā dhammā na akusalā dhammāti avasesā dhammā akusalā na honti, dhammā pana hontīti attho. Iminā nayena sabbavissajjanāni veditabbāni.
ಪಣ್ಣತ್ತಿವಾರವಣ್ಣನಾ।
Paṇṇattivāravaṇṇanā.
೨. ಪವತ್ತಿವಾರವಣ್ಣನಾ
2. Pavattivāravaṇṇanā
೩೩-೩೪. ಪವತ್ತಿವಾರೇ ಪನೇತ್ಥ ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಕಾಲೇ ಪುಗ್ಗಲವಾರಸ್ಸ ಅನುಲೋಮನಯೇ ‘‘ಯಸ್ಸ ಕುಸಲಾ ಧಮ್ಮಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತಿ, ತಸ್ಸ ಅಕುಸಲಾ ಧಮ್ಮಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತಿ; ಯಸ್ಸ ವಾ ಪನ ಅಕುಸಲಾ ಧಮ್ಮಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತಿ, ತಸ್ಸ ಕುಸಲಾ ಧಮ್ಮಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತೀ’’ತಿ ಕುಸಲಧಮ್ಮಮೂಲಕಾನಿ ದ್ವೇ ಯಮಕಾನಿ, ಅಕುಸಲಧಮ್ಮಮೂಲಕಂ ಏಕನ್ತಿ ತೀಣಿ ಯಮಕಾನಿ ಹೋನ್ತಿ। ತಸ್ಸ ಪಟಿಲೋಮನಯೇಪಿ ಓಕಾಸವಾರಾದೀಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ। ಏವಮೇತ್ಥ ಸಬ್ಬವಾರೇಸು ತಿಣ್ಣಂ ತಿಣ್ಣಂ ಯಮಕಾನಂ ವಸೇನ ಯಮಕಗಣನಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ಅತ್ಥವಿನಿಚ್ಛಯೇ ಪನೇತ್ಥ ಇದಂ ಲಕ್ಖಣಂ – ಇಮಸ್ಸ ಹಿ ಧಮ್ಮಯಮಕಸ್ಸ ಪವತ್ತಿಮಹಾವಾರೇ ‘‘ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತಿ ನಿರುಜ್ಝನ್ತೀ’’ತಿ ಇಮೇಸು ಉಪ್ಪಾದನಿರೋಧೇಸು ಕುಸಲಾಕುಸಲಧಮ್ಮಾ ತಾವ ಏಕನ್ತೇನ ಪವತ್ತಿಯಂಯೇವ ಲಬ್ಭನ್ತಿ, ನ ಚುತಿಪಟಿಸನ್ಧೀಸು। ಅಬ್ಯಾಕತಧಮ್ಮಾ ಪನ ಪವತ್ತೇ ಚ ಚುತಿಪಟಿಸನ್ಧೀಸು ಚಾತಿ ತೀಸುಪಿ ಕಾಲೇಸು ಲಬ್ಭನ್ತಿ। ಏವಮೇತ್ಥ ಯಂ ಯತ್ಥ ಯತ್ಥ ಲಬ್ಭತಿ, ತಸ್ಸ ವಸೇನ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ವಿನಿಚ್ಛಯೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ।
33-34. Pavattivāre panettha paccuppannakāle puggalavārassa anulomanaye ‘‘yassa kusalā dhammā uppajjanti, tassa akusalā dhammā uppajjanti; yassa vā pana akusalā dhammā uppajjanti, tassa kusalā dhammā uppajjantī’’ti kusaladhammamūlakāni dve yamakāni, akusaladhammamūlakaṃ ekanti tīṇi yamakāni honti. Tassa paṭilomanayepi okāsavārādīsupi eseva nayo. Evamettha sabbavāresu tiṇṇaṃ tiṇṇaṃ yamakānaṃ vasena yamakagaṇanā veditabbā. Atthavinicchaye panettha idaṃ lakkhaṇaṃ – imassa hi dhammayamakassa pavattimahāvāre ‘‘uppajjanti nirujjhantī’’ti imesu uppādanirodhesu kusalākusaladhammā tāva ekantena pavattiyaṃyeva labbhanti, na cutipaṭisandhīsu. Abyākatadhammā pana pavatte ca cutipaṭisandhīsu cāti tīsupi kālesu labbhanti. Evamettha yaṃ yattha yattha labbhati, tassa vasena tattha tattha vinicchayo veditabbo.
ತತ್ರಿದಂ ನಯಮುಖಂ – ಕುಸಲಾಕುಸಲಾನಂ ತಾವ ಏಕಕ್ಖಣೇ ಅನುಪ್ಪಜ್ಜನತೋ ‘‘ನೋ’’ತಿ ಪಟಿಸೇಧೋ ಕತೋ। ಅಬ್ಯಾಕತಾ ಚಾತಿ ಚಿತ್ತಸಮುಟ್ಠಾನರೂಪವಸೇನ ವುತ್ತಂ।
Tatridaṃ nayamukhaṃ – kusalākusalānaṃ tāva ekakkhaṇe anuppajjanato ‘‘no’’ti paṭisedho kato. Abyākatā cāti cittasamuṭṭhānarūpavasena vuttaṃ.
೩೫-೩೬. ಯತ್ಥ ಕುಸಲಾ ಧಮ್ಮಾ ನುಪ್ಪಜ್ಜನ್ತೀತಿ ಅಸಞ್ಞಭವಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ। ತೇನೇವೇತ್ಥ ‘‘ಆಮನ್ತಾ’’ತಿ ವಿಸ್ಸಜ್ಜನಂ ಕತಂ। ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತೀತಿ ಇದಮ್ಪಿ ಅಸಞ್ಞಭವಂಯೇವ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ। ಅಬ್ಯಾಕತಾನಂ ಪನ ಅನುಪ್ಪತ್ತಿಟ್ಠಾನಸ್ಸ ಅಭಾವಾ ‘‘ನತ್ಥೀ’’ತಿ ಪಟಿಕ್ಖೇಪೋ ಕತೋ।
35-36. Yattha kusalā dhammā nuppajjantīti asaññabhavaṃ sandhāya vuttaṃ. Tenevettha ‘‘āmantā’’ti vissajjanaṃ kataṃ. Uppajjantīti idampi asaññabhavaṃyeva sandhāya vuttaṃ. Abyākatānaṃ pana anuppattiṭṭhānassa abhāvā ‘‘natthī’’ti paṭikkhepo kato.
೪೯. ದುತಿಯೇ ಅಕುಸಲೇತಿ ಭವಂ ಅಸ್ಸಾದೇತ್ವಾ ಉಪ್ಪನ್ನೇಸು ನಿಕನ್ತಿಜವನೇಸು ದುತಿಯೇ ಜವನಚಿತ್ತೇ। ದುತಿಯೇ ಚಿತ್ತೇ ವತ್ತಮಾನೇತಿ ಪಟಿಸನ್ಧಿತೋ ದುತಿಯೇ ಭವಙ್ಗಚಿತ್ತೇ ವತ್ತಮಾನೇ ಸಹ ವಾ ಪಟಿಸನ್ಧಿಯಾ ಭವಙ್ಗಂ ವಿಪಾಕವಸೇನ ಏಕಮೇವ ಕತ್ವಾ ಭವನಿಕನ್ತಿಯಾ ಆವಜ್ಜನಚಿತ್ತೇ। ತಞ್ಹಿ ಕಿರಿಯಚಿತ್ತತ್ತಾ ಅಬ್ಯಾಕತಜಾತಿಯಂ ವಿಪಾಕತೋ ದುತಿಯಂ ನಾಮ ಹೋತಿ।
49. Dutiye akusaleti bhavaṃ assādetvā uppannesu nikantijavanesu dutiye javanacitte. Dutiye citte vattamāneti paṭisandhito dutiye bhavaṅgacitte vattamāne saha vā paṭisandhiyā bhavaṅgaṃ vipākavasena ekameva katvā bhavanikantiyā āvajjanacitte. Tañhi kiriyacittattā abyākatajātiyaṃ vipākato dutiyaṃ nāma hoti.
೫೭. ಯಸ್ಸ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಅನನ್ತರಾ ಅಗ್ಗಮಗ್ಗನ್ತಿ ಗೋತ್ರಭುಚಿತ್ತಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ। ಕುಸಲಾ ಧಮ್ಮಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿಸ್ಸನ್ತೀತಿ ತೇ ಅಗ್ಗಮಗ್ಗಧಮ್ಮೇಯೇವ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ।
57. Yassa cittassa anantarāaggamagganti gotrabhucittaṃ sandhāya vuttaṃ. Kusalā dhammā uppajjissantīti te aggamaggadhammeyeva sandhāya vuttaṃ.
೭೯. ಯಸ್ಸ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಅನನ್ತರಾ ಅಗ್ಗಮಗ್ಗಂ ಪಟಿಲಭಿಸ್ಸನ್ತಿ, ತಸ್ಸ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಉಪ್ಪಾದಕ್ಖಣೇತಿ ಇದಂ ಚಿತ್ತಜಾತಿವಸೇನ ವುತ್ತಂ। ತಜ್ಜಾತಿಕಸ್ಸ ಹಿ ಏಕಾವಜ್ಜನೇನ ಉಪ್ಪನ್ನಸ್ಸ ತತೋ ಓರಿಮಚಿತ್ತಸ್ಸ ಉಪ್ಪಾದಕ್ಖಣೇಪಿ ಏತಂ ಲಕ್ಖಣಂ ಲಬ್ಭತೇವ।
79. Yassacittassa anantarā aggamaggaṃ paṭilabhissanti, tassa cittassa uppādakkhaṇeti idaṃ cittajātivasena vuttaṃ. Tajjātikassa hi ekāvajjanena uppannassa tato orimacittassa uppādakkhaṇepi etaṃ lakkhaṇaṃ labbhateva.
೯೯. ನಿರೋಧವಾರೇಪಿ ಕುಸಲಾಕುಸಲಾನಂ ಏಕತೋ ಅನಿರುಜ್ಝನತೋ ‘‘ನೋ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ಇಮಿನಾ ನಯಮುಖೇನ ಸಬ್ಬತ್ಥ ವಿನಿಚ್ಛಯೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋತಿ।
99. Nirodhavārepi kusalākusalānaṃ ekato anirujjhanato ‘‘no’’ti vuttaṃ. Iminā nayamukhena sabbattha vinicchayo veditabboti.
ಧಮ್ಮಯಮಕವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
Dhammayamakavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
ತಿಪಿಟಕ (ಮೂಲ) • Tipiṭaka (Mūla) / ಅಭಿಧಮ್ಮಪಿಟಕ • Abhidhammapiṭaka / ಯಮಕಪಾಳಿ • Yamakapāḷi / ೯. ಧಮ್ಮಯಮಕಂ • 9. Dhammayamakaṃ
