| Library / Tipiṭaka / තිපිටක • Tipiṭaka / පඤ්‌චපකරණ-අට්‌ඨකථා • Pañcapakaraṇa-aṭṭhakathā |
9. ධම්‌මයමකං
9. Dhammayamakaṃ
1. පණ්‌ණත්‌තිඋද්‌දෙසවාරවණ්‌ණනා
1. Paṇṇattiuddesavāravaṇṇanā
1-16. ඉදානි තෙසඤ්‌ඤෙව මූලයමකෙ දෙසිතානං කුසලාදිධම්‌මානං මාතිකං ඨපෙත්‌වා චිත්‌තයමකානන්‌තරං දෙසිතස්‌ස ධම්‌මයමකස්‌ස වණ්‌ණනා හොති. තත්‌ථ ඛන්‌ධයමකෙ වුත්‌තනයෙනෙව පාළිවවත්‌ථානං වෙදිතබ්‌බං. යථා හි තත්‌ථ පණ්‌ණත්‌තිවාරාදයො තයො මහාවාරා, අවසෙසා අන්‌තරවාරා ච හොන්‌ති, තථා ඉධාපි. ‘‘යො කුසලං ධම්‌මං භාවෙති, සො අකුසලං ධම්‌මං පජහතී’’ති ආගතත්‌තා පනෙත්‌ථ පරිඤ්‌ඤාවාරො, භාවනාවාරො නාමාති වෙදිතබ්‌බො. තත්‌ථ යස්‌මා අබ්‍යාකතො ධම්‌මො නෙව භාවෙතබ්‌බො, න පහාතබ්‌බො, තස්‌මා තං පදමෙව න උද්‌ධටං. පණ්‌ණත්‌තිවාරෙ පනෙත්‌ථ තිණ්‌ණං කුසලාදිධම්‌මානං වසෙන පදසොධනවාරො, පදසොධනමූලචක්‌කවාරො, සුද්‌ධධම්‌මවාරො, සුද්‌ධධම්‌මමූලචක්‌කවාරොති ඉමෙසු චතූසු වාරෙසු යමකගණනා වෙදිතබ්‌බා.
1-16. Idāni tesaññeva mūlayamake desitānaṃ kusalādidhammānaṃ mātikaṃ ṭhapetvā cittayamakānantaraṃ desitassa dhammayamakassa vaṇṇanā hoti. Tattha khandhayamake vuttanayeneva pāḷivavatthānaṃ veditabbaṃ. Yathā hi tattha paṇṇattivārādayo tayo mahāvārā, avasesā antaravārā ca honti, tathā idhāpi. ‘‘Yo kusalaṃ dhammaṃ bhāveti, so akusalaṃ dhammaṃ pajahatī’’ti āgatattā panettha pariññāvāro, bhāvanāvāro nāmāti veditabbo. Tattha yasmā abyākato dhammo neva bhāvetabbo, na pahātabbo, tasmā taṃ padameva na uddhaṭaṃ. Paṇṇattivāre panettha tiṇṇaṃ kusalādidhammānaṃ vasena padasodhanavāro, padasodhanamūlacakkavāro, suddhadhammavāro, suddhadhammamūlacakkavāroti imesu catūsu vāresu yamakagaṇanā veditabbā.
1. පණ්‌ණත්‌තිනිද්‌දෙසවාරවණ්‌ණනා
1. Paṇṇattiniddesavāravaṇṇanā
17-32. පණ්‌ණත්‌තිවාරනිද්‌දෙසෙ පන කුසලා කුසලධම්‌මාති කුසලානං එකන්‌තෙන කුසලධම්‌මත්‌තා ‘‘ආමන්‌තා’’ති වුත්‌තං. සෙසවිස්‌සජ්‌ජනෙසුපි එසෙව නයො. අවසෙසා ධම්‌මා න අකුසලා ධම්‌මාති අවසෙසා ධම්‌මා අකුසලා න හොන්‌ති, ධම්‌මා පන හොන්‌තීති අත්‌ථො. ඉමිනා නයෙන සබ්‌බවිස්‌සජ්‌ජනානි වෙදිතබ්‌බානි.
17-32. Paṇṇattivāraniddese pana kusalā kusaladhammāti kusalānaṃ ekantena kusaladhammattā ‘‘āmantā’’ti vuttaṃ. Sesavissajjanesupi eseva nayo. Avasesā dhammā na akusalā dhammāti avasesā dhammā akusalā na honti, dhammā pana hontīti attho. Iminā nayena sabbavissajjanāni veditabbāni.
පණ්‌ණත්‌තිවාරවණ්‌ණනා.
Paṇṇattivāravaṇṇanā.
2. පවත්‌තිවාරවණ්‌ණනා
2. Pavattivāravaṇṇanā
33-34. පවත්‌තිවාරෙ පනෙත්‌ථ පච්‌චුප්‌පන්‌නකාලෙ පුග්‌ගලවාරස්‌ස අනුලොමනයෙ ‘‘යස්‌ස කුසලා ධම්‌මා උප්‌පජ්‌ජන්‌ති, තස්‌ස අකුසලා ධම්‌මා උප්‌පජ්‌ජන්‌ති; යස්‌ස වා පන අකුසලා ධම්‌මා උප්‌පජ්‌ජන්‌ති, තස්‌ස කුසලා ධම්‌මා උප්‌පජ්‌ජන්‌තී’’ති කුසලධම්‌මමූලකානි ද්‌වෙ යමකානි, අකුසලධම්‌මමූලකං එකන්‌ති තීණි යමකානි හොන්‌ති. තස්‌ස පටිලොමනයෙපි ඔකාසවාරාදීසුපි එසෙව නයො. එවමෙත්‌ථ සබ්‌බවාරෙසු තිණ්‌ණං තිණ්‌ණං යමකානං වසෙන යමකගණනා වෙදිතබ්‌බා. අත්‌ථවිනිච්‌ඡයෙ පනෙත්‌ථ ඉදං ලක්‌ඛණං – ඉමස්‌ස හි ධම්‌මයමකස්‌ස පවත්‌තිමහාවාරෙ ‘‘උප්‌පජ්‌ජන්‌ති නිරුජ්‌ඣන්‌තී’’ති ඉමෙසු උප්‌පාදනිරොධෙසු කුසලාකුසලධම්‌මා තාව එකන්‌තෙන පවත්‌තියංයෙව ලබ්‌භන්‌ති, න චුතිපටිසන්‌ධීසු. අබ්‍යාකතධම්‌මා පන පවත්‌තෙ ච චුතිපටිසන්‌ධීසු චාති තීසුපි කාලෙසු ලබ්‌භන්‌ති. එවමෙත්‌ථ යං යත්‌ථ යත්‌ථ ලබ්‌භති, තස්‌ස වසෙන තත්‌ථ තත්‌ථ විනිච්‌ඡයො වෙදිතබ්‌බො.
33-34. Pavattivāre panettha paccuppannakāle puggalavārassa anulomanaye ‘‘yassa kusalā dhammā uppajjanti, tassa akusalā dhammā uppajjanti; yassa vā pana akusalā dhammā uppajjanti, tassa kusalā dhammā uppajjantī’’ti kusaladhammamūlakāni dve yamakāni, akusaladhammamūlakaṃ ekanti tīṇi yamakāni honti. Tassa paṭilomanayepi okāsavārādīsupi eseva nayo. Evamettha sabbavāresu tiṇṇaṃ tiṇṇaṃ yamakānaṃ vasena yamakagaṇanā veditabbā. Atthavinicchaye panettha idaṃ lakkhaṇaṃ – imassa hi dhammayamakassa pavattimahāvāre ‘‘uppajjanti nirujjhantī’’ti imesu uppādanirodhesu kusalākusaladhammā tāva ekantena pavattiyaṃyeva labbhanti, na cutipaṭisandhīsu. Abyākatadhammā pana pavatte ca cutipaṭisandhīsu cāti tīsupi kālesu labbhanti. Evamettha yaṃ yattha yattha labbhati, tassa vasena tattha tattha vinicchayo veditabbo.
තත්‍රිදං නයමුඛං – කුසලාකුසලානං තාව එකක්‌ඛණෙ අනුප්‌පජ්‌ජනතො ‘‘නො’’ති පටිසෙධො කතො. අබ්‍යාකතා චාති චිත්‌තසමුට්‌ඨානරූපවසෙන වුත්‌තං.
Tatridaṃ nayamukhaṃ – kusalākusalānaṃ tāva ekakkhaṇe anuppajjanato ‘‘no’’ti paṭisedho kato. Abyākatā cāti cittasamuṭṭhānarūpavasena vuttaṃ.
35-36. යත්‌ථ කුසලා ධම්‌මා නුප්‌පජ්‌ජන්‌තීති අසඤ්‌ඤභවං සන්‌ධාය වුත්‌තං. තෙනෙවෙත්‌ථ ‘‘ආමන්‌තා’’ති විස්‌සජ්‌ජනං කතං. උප්‌පජ්‌ජන්‌තීති ඉදම්‌පි අසඤ්‌ඤභවංයෙව සන්‌ධාය වුත්‌තං. අබ්‍යාකතානං පන අනුප්‌පත්‌තිට්‌ඨානස්‌ස අභාවා ‘‘නත්‌ථී’’ති පටික්‌ඛෙපො කතො.
35-36. Yattha kusalā dhammā nuppajjantīti asaññabhavaṃ sandhāya vuttaṃ. Tenevettha ‘‘āmantā’’ti vissajjanaṃ kataṃ. Uppajjantīti idampi asaññabhavaṃyeva sandhāya vuttaṃ. Abyākatānaṃ pana anuppattiṭṭhānassa abhāvā ‘‘natthī’’ti paṭikkhepo kato.
49. දුතියෙ අකුසලෙති භවං අස්‌සාදෙත්‌වා උප්‌පන්‌නෙසු නිකන්‌තිජවනෙසු දුතියෙ ජවනචිත්‌තෙ. දුතියෙ චිත්‌තෙ වත්‌තමානෙති පටිසන්‌ධිතො දුතියෙ භවඞ්‌ගචිත්‌තෙ වත්‌තමානෙ සහ වා පටිසන්‌ධියා භවඞ්‌ගං විපාකවසෙන එකමෙව කත්‌වා භවනිකන්‌තියා ආවජ්‌ජනචිත්‌තෙ. තඤ්‌හි කිරියචිත්‌තත්‌තා අබ්‍යාකතජාතියං විපාකතො දුතියං නාම හොති.
49. Dutiye akusaleti bhavaṃ assādetvā uppannesu nikantijavanesu dutiye javanacitte. Dutiye citte vattamāneti paṭisandhito dutiye bhavaṅgacitte vattamāne saha vā paṭisandhiyā bhavaṅgaṃ vipākavasena ekameva katvā bhavanikantiyā āvajjanacitte. Tañhi kiriyacittattā abyākatajātiyaṃ vipākato dutiyaṃ nāma hoti.
57. යස්‌ස චිත්‌තස්‌ස අනන්‌තරා අග්‌ගමග්‌ගන්‌ති ගොත්‍රභුචිත්‌තං සන්‌ධාය වුත්‌තං. කුසලා ධම්‌මා උප්‌පජ්‌ජිස්‌සන්‌තීති තෙ අග්‌ගමග්‌ගධම්‌මෙයෙව සන්‌ධාය වුත්‌තං.
57. Yassa cittassa anantarāaggamagganti gotrabhucittaṃ sandhāya vuttaṃ. Kusalā dhammā uppajjissantīti te aggamaggadhammeyeva sandhāya vuttaṃ.
79. යස්‌ස චිත්‌තස්‌ස අනන්‌තරා අග්‌ගමග්‌ගං පටිලභිස්‌සන්‌ති, තස්‌ස චිත්‌තස්‌ස උප්‌පාදක්‌ඛණෙති ඉදං චිත්‌තජාතිවසෙන වුත්‌තං. තජ්‌ජාතිකස්‌ස හි එකාවජ්‌ජනෙන උප්‌පන්‌නස්‌ස තතො ඔරිමචිත්‌තස්‌ස උප්‌පාදක්‌ඛණෙපි එතං ලක්‌ඛණං ලබ්‌භතෙව.
79. Yassacittassa anantarā aggamaggaṃ paṭilabhissanti, tassa cittassa uppādakkhaṇeti idaṃ cittajātivasena vuttaṃ. Tajjātikassa hi ekāvajjanena uppannassa tato orimacittassa uppādakkhaṇepi etaṃ lakkhaṇaṃ labbhateva.
99. නිරොධවාරෙපි කුසලාකුසලානං එකතො අනිරුජ්‌ඣනතො ‘‘නො’’ති වුත්‌තං. ඉමිනා නයමුඛෙන සබ්‌බත්‌ථ විනිච්‌ඡයො වෙදිතබ්‌බොති.
99. Nirodhavārepi kusalākusalānaṃ ekato anirujjhanato ‘‘no’’ti vuttaṃ. Iminā nayamukhena sabbattha vinicchayo veditabboti.
ධම්‌මයමකවණ්‌ණනා නිට්‌ඨිතා.
Dhammayamakavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
තිපිටක (මූල) • Tipiṭaka (Mūla) / අභිධම්‌මපිටක • Abhidhammapiṭaka / යමකපාළි • Yamakapāḷi / 9. ධම්‌මයමකං • 9. Dhammayamakaṃ
