| Library / Tipiṭaka / ਤਿਪਿਟਕ • Tipiṭaka / ਪਞ੍ਚਪਕਰਣ-ਅਟ੍ਠਕਥਾ • Pañcapakaraṇa-aṭṭhakathā |
੯. ਧਮ੍ਮਯਮਕਂ
9. Dhammayamakaṃ
੧. ਪਣ੍ਣਤ੍ਤਿਉਦ੍ਦੇਸવਾਰવਣ੍ਣਨਾ
1. Paṇṇattiuddesavāravaṇṇanā
੧-੧੬. ਇਦਾਨਿ ਤੇਸਞ੍ਞੇવ ਮੂਲਯਮਕੇ ਦੇਸਿਤਾਨਂ ਕੁਸਲਾਦਿਧਮ੍ਮਾਨਂ ਮਾਤਿਕਂ ਠਪੇਤ੍વਾ ਚਿਤ੍ਤਯਮਕਾਨਨ੍ਤਰਂ ਦੇਸਿਤਸ੍ਸ ਧਮ੍ਮਯਮਕਸ੍ਸ વਣ੍ਣਨਾ ਹੋਤਿ। ਤਤ੍ਥ ਖਨ੍ਧਯਮਕੇ વੁਤ੍ਤਨਯੇਨੇવ ਪਾਲ਼ਿવવਤ੍ਥਾਨਂ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ। ਯਥਾ ਹਿ ਤਤ੍ਥ ਪਣ੍ਣਤ੍ਤਿવਾਰਾਦਯੋ ਤਯੋ ਮਹਾવਾਰਾ, ਅવਸੇਸਾ ਅਨ੍ਤਰવਾਰਾ ਚ ਹੋਨ੍ਤਿ, ਤਥਾ ਇਧਾਪਿ। ‘‘ਯੋ ਕੁਸਲਂ ਧਮ੍ਮਂ ਭਾવੇਤਿ, ਸੋ ਅਕੁਸਲਂ ਧਮ੍ਮਂ ਪਜਹਤੀ’’ਤਿ ਆਗਤਤ੍ਤਾ ਪਨੇਤ੍ਥ ਪਰਿਞ੍ਞਾવਾਰੋ, ਭਾવਨਾવਾਰੋ ਨਾਮਾਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ। ਤਤ੍ਥ ਯਸ੍ਮਾ ਅਬ੍ਯਾਕਤੋ ਧਮ੍ਮੋ ਨੇવ ਭਾવੇਤਬ੍ਬੋ, ਨ ਪਹਾਤਬ੍ਬੋ, ਤਸ੍ਮਾ ਤਂ ਪਦਮੇવ ਨ ਉਦ੍ਧਟਂ। ਪਣ੍ਣਤ੍ਤਿવਾਰੇ ਪਨੇਤ੍ਥ ਤਿਣ੍ਣਂ ਕੁਸਲਾਦਿਧਮ੍ਮਾਨਂ વਸੇਨ ਪਦਸੋਧਨવਾਰੋ, ਪਦਸੋਧਨਮੂਲਚਕ੍ਕવਾਰੋ, ਸੁਦ੍ਧਧਮ੍ਮવਾਰੋ, ਸੁਦ੍ਧਧਮ੍ਮਮੂਲਚਕ੍ਕવਾਰੋਤਿ ਇਮੇਸੁ ਚਤੂਸੁ વਾਰੇਸੁ ਯਮਕਗਣਨਾ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ।
1-16. Idāni tesaññeva mūlayamake desitānaṃ kusalādidhammānaṃ mātikaṃ ṭhapetvā cittayamakānantaraṃ desitassa dhammayamakassa vaṇṇanā hoti. Tattha khandhayamake vuttanayeneva pāḷivavatthānaṃ veditabbaṃ. Yathā hi tattha paṇṇattivārādayo tayo mahāvārā, avasesā antaravārā ca honti, tathā idhāpi. ‘‘Yo kusalaṃ dhammaṃ bhāveti, so akusalaṃ dhammaṃ pajahatī’’ti āgatattā panettha pariññāvāro, bhāvanāvāro nāmāti veditabbo. Tattha yasmā abyākato dhammo neva bhāvetabbo, na pahātabbo, tasmā taṃ padameva na uddhaṭaṃ. Paṇṇattivāre panettha tiṇṇaṃ kusalādidhammānaṃ vasena padasodhanavāro, padasodhanamūlacakkavāro, suddhadhammavāro, suddhadhammamūlacakkavāroti imesu catūsu vāresu yamakagaṇanā veditabbā.
੧. ਪਣ੍ਣਤ੍ਤਿਨਿਦ੍ਦੇਸવਾਰવਣ੍ਣਨਾ
1. Paṇṇattiniddesavāravaṇṇanā
੧੭-੩੨. ਪਣ੍ਣਤ੍ਤਿવਾਰਨਿਦ੍ਦੇਸੇ ਪਨ ਕੁਸਲਾ ਕੁਸਲਧਮ੍ਮਾਤਿ ਕੁਸਲਾਨਂ ਏਕਨ੍ਤੇਨ ਕੁਸਲਧਮ੍ਮਤ੍ਤਾ ‘‘ਆਮਨ੍ਤਾ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਸੇਸવਿਸ੍ਸਜ੍ਜਨੇਸੁਪਿ ਏਸੇવ ਨਯੋ। ਅવਸੇਸਾ ਧਮ੍ਮਾ ਨ ਅਕੁਸਲਾ ਧਮ੍ਮਾਤਿ ਅવਸੇਸਾ ਧਮ੍ਮਾ ਅਕੁਸਲਾ ਨ ਹੋਨ੍ਤਿ, ਧਮ੍ਮਾ ਪਨ ਹੋਨ੍ਤੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਇਮਿਨਾ ਨਯੇਨ ਸਬ੍ਬવਿਸ੍ਸਜ੍ਜਨਾਨਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾਨਿ।
17-32. Paṇṇattivāraniddese pana kusalā kusaladhammāti kusalānaṃ ekantena kusaladhammattā ‘‘āmantā’’ti vuttaṃ. Sesavissajjanesupi eseva nayo. Avasesā dhammā na akusalā dhammāti avasesā dhammā akusalā na honti, dhammā pana hontīti attho. Iminā nayena sabbavissajjanāni veditabbāni.
ਪਣ੍ਣਤ੍ਤਿવਾਰવਣ੍ਣਨਾ।
Paṇṇattivāravaṇṇanā.
੨. ਪવਤ੍ਤਿવਾਰવਣ੍ਣਨਾ
2. Pavattivāravaṇṇanā
੩੩-੩੪. ਪવਤ੍ਤਿવਾਰੇ ਪਨੇਤ੍ਥ ਪਚ੍ਚੁਪ੍ਪਨ੍ਨਕਾਲੇ ਪੁਗ੍ਗਲવਾਰਸ੍ਸ ਅਨੁਲੋਮਨਯੇ ‘‘ਯਸ੍ਸ ਕੁਸਲਾ ਧਮ੍ਮਾ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਨ੍ਤਿ, ਤਸ੍ਸ ਅਕੁਸਲਾ ਧਮ੍ਮਾ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਨ੍ਤਿ; ਯਸ੍ਸ વਾ ਪਨ ਅਕੁਸਲਾ ਧਮ੍ਮਾ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਨ੍ਤਿ, ਤਸ੍ਸ ਕੁਸਲਾ ਧਮ੍ਮਾ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਨ੍ਤੀ’’ਤਿ ਕੁਸਲਧਮ੍ਮਮੂਲਕਾਨਿ ਦ੍વੇ ਯਮਕਾਨਿ, ਅਕੁਸਲਧਮ੍ਮਮੂਲਕਂ ਏਕਨ੍ਤਿ ਤੀਣਿ ਯਮਕਾਨਿ ਹੋਨ੍ਤਿ। ਤਸ੍ਸ ਪਟਿਲੋਮਨਯੇਪਿ ਓਕਾਸવਾਰਾਦੀਸੁਪਿ ਏਸੇવ ਨਯੋ। ਏવਮੇਤ੍ਥ ਸਬ੍ਬવਾਰੇਸੁ ਤਿਣ੍ਣਂ ਤਿਣ੍ਣਂ ਯਮਕਾਨਂ વਸੇਨ ਯਮਕਗਣਨਾ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ। ਅਤ੍ਥવਿਨਿਚ੍ਛਯੇ ਪਨੇਤ੍ਥ ਇਦਂ ਲਕ੍ਖਣਂ – ਇਮਸ੍ਸ ਹਿ ਧਮ੍ਮਯਮਕਸ੍ਸ ਪવਤ੍ਤਿਮਹਾવਾਰੇ ‘‘ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਨ੍ਤਿ ਨਿਰੁਜ੍ਝਨ੍ਤੀ’’ਤਿ ਇਮੇਸੁ ਉਪ੍ਪਾਦਨਿਰੋਧੇਸੁ ਕੁਸਲਾਕੁਸਲਧਮ੍ਮਾ ਤਾવ ਏਕਨ੍ਤੇਨ ਪવਤ੍ਤਿਯਂਯੇવ ਲਬ੍ਭਨ੍ਤਿ, ਨ ਚੁਤਿਪਟਿਸਨ੍ਧੀਸੁ। ਅਬ੍ਯਾਕਤਧਮ੍ਮਾ ਪਨ ਪવਤ੍ਤੇ ਚ ਚੁਤਿਪਟਿਸਨ੍ਧੀਸੁ ਚਾਤਿ ਤੀਸੁਪਿ ਕਾਲੇਸੁ ਲਬ੍ਭਨ੍ਤਿ। ਏવਮੇਤ੍ਥ ਯਂ ਯਤ੍ਥ ਯਤ੍ਥ ਲਬ੍ਭਤਿ, ਤਸ੍ਸ વਸੇਨ ਤਤ੍ਥ ਤਤ੍ਥ વਿਨਿਚ੍ਛਯੋ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ।
33-34. Pavattivāre panettha paccuppannakāle puggalavārassa anulomanaye ‘‘yassa kusalā dhammā uppajjanti, tassa akusalā dhammā uppajjanti; yassa vā pana akusalā dhammā uppajjanti, tassa kusalā dhammā uppajjantī’’ti kusaladhammamūlakāni dve yamakāni, akusaladhammamūlakaṃ ekanti tīṇi yamakāni honti. Tassa paṭilomanayepi okāsavārādīsupi eseva nayo. Evamettha sabbavāresu tiṇṇaṃ tiṇṇaṃ yamakānaṃ vasena yamakagaṇanā veditabbā. Atthavinicchaye panettha idaṃ lakkhaṇaṃ – imassa hi dhammayamakassa pavattimahāvāre ‘‘uppajjanti nirujjhantī’’ti imesu uppādanirodhesu kusalākusaladhammā tāva ekantena pavattiyaṃyeva labbhanti, na cutipaṭisandhīsu. Abyākatadhammā pana pavatte ca cutipaṭisandhīsu cāti tīsupi kālesu labbhanti. Evamettha yaṃ yattha yattha labbhati, tassa vasena tattha tattha vinicchayo veditabbo.
ਤਤ੍ਰਿਦਂ ਨਯਮੁਖਂ – ਕੁਸਲਾਕੁਸਲਾਨਂ ਤਾવ ਏਕਕ੍ਖਣੇ ਅਨੁਪ੍ਪਜ੍ਜਨਤੋ ‘‘ਨੋ’’ਤਿ ਪਟਿਸੇਧੋ ਕਤੋ। ਅਬ੍ਯਾਕਤਾ ਚਾਤਿ ਚਿਤ੍ਤਸਮੁਟ੍ਠਾਨਰੂਪવਸੇਨ વੁਤ੍ਤਂ।
Tatridaṃ nayamukhaṃ – kusalākusalānaṃ tāva ekakkhaṇe anuppajjanato ‘‘no’’ti paṭisedho kato. Abyākatā cāti cittasamuṭṭhānarūpavasena vuttaṃ.
੩੫-੩੬. ਯਤ੍ਥ ਕੁਸਲਾ ਧਮ੍ਮਾ ਨੁਪ੍ਪਜ੍ਜਨ੍ਤੀਤਿ ਅਸਞ੍ਞਭવਂ ਸਨ੍ਧਾਯ વੁਤ੍ਤਂ। ਤੇਨੇવੇਤ੍ਥ ‘‘ਆਮਨ੍ਤਾ’’ਤਿ વਿਸ੍ਸਜ੍ਜਨਂ ਕਤਂ। ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਨ੍ਤੀਤਿ ਇਦਮ੍ਪਿ ਅਸਞ੍ਞਭવਂਯੇવ ਸਨ੍ਧਾਯ વੁਤ੍ਤਂ। ਅਬ੍ਯਾਕਤਾਨਂ ਪਨ ਅਨੁਪ੍ਪਤ੍ਤਿਟ੍ਠਾਨਸ੍ਸ ਅਭਾવਾ ‘‘ਨਤ੍ਥੀ’’ਤਿ ਪਟਿਕ੍ਖੇਪੋ ਕਤੋ।
35-36. Yattha kusalā dhammā nuppajjantīti asaññabhavaṃ sandhāya vuttaṃ. Tenevettha ‘‘āmantā’’ti vissajjanaṃ kataṃ. Uppajjantīti idampi asaññabhavaṃyeva sandhāya vuttaṃ. Abyākatānaṃ pana anuppattiṭṭhānassa abhāvā ‘‘natthī’’ti paṭikkhepo kato.
੪੯. ਦੁਤਿਯੇ ਅਕੁਸਲੇਤਿ ਭવਂ ਅਸ੍ਸਾਦੇਤ੍વਾ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨੇਸੁ ਨਿਕਨ੍ਤਿਜવਨੇਸੁ ਦੁਤਿਯੇ ਜવਨਚਿਤ੍ਤੇ। ਦੁਤਿਯੇ ਚਿਤ੍ਤੇ વਤ੍ਤਮਾਨੇਤਿ ਪਟਿਸਨ੍ਧਿਤੋ ਦੁਤਿਯੇ ਭવਙ੍ਗਚਿਤ੍ਤੇ વਤ੍ਤਮਾਨੇ ਸਹ વਾ ਪਟਿਸਨ੍ਧਿਯਾ ਭવਙ੍ਗਂ વਿਪਾਕવਸੇਨ ਏਕਮੇવ ਕਤ੍વਾ ਭવਨਿਕਨ੍ਤਿਯਾ ਆવਜ੍ਜਨਚਿਤ੍ਤੇ। ਤਞ੍ਹਿ ਕਿਰਿਯਚਿਤ੍ਤਤ੍ਤਾ ਅਬ੍ਯਾਕਤਜਾਤਿਯਂ વਿਪਾਕਤੋ ਦੁਤਿਯਂ ਨਾਮ ਹੋਤਿ।
49. Dutiye akusaleti bhavaṃ assādetvā uppannesu nikantijavanesu dutiye javanacitte. Dutiye citte vattamāneti paṭisandhito dutiye bhavaṅgacitte vattamāne saha vā paṭisandhiyā bhavaṅgaṃ vipākavasena ekameva katvā bhavanikantiyā āvajjanacitte. Tañhi kiriyacittattā abyākatajātiyaṃ vipākato dutiyaṃ nāma hoti.
੫੭. ਯਸ੍ਸ ਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਅਨਨ੍ਤਰਾ ਅਗ੍ਗਮਗ੍ਗਨ੍ਤਿ ਗੋਤ੍ਰਭੁਚਿਤ੍ਤਂ ਸਨ੍ਧਾਯ વੁਤ੍ਤਂ। ਕੁਸਲਾ ਧਮ੍ਮਾ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਿਸ੍ਸਨ੍ਤੀਤਿ ਤੇ ਅਗ੍ਗਮਗ੍ਗਧਮ੍ਮੇਯੇવ ਸਨ੍ਧਾਯ વੁਤ੍ਤਂ।
57. Yassa cittassa anantarāaggamagganti gotrabhucittaṃ sandhāya vuttaṃ. Kusalā dhammā uppajjissantīti te aggamaggadhammeyeva sandhāya vuttaṃ.
੭੯. ਯਸ੍ਸ ਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਅਨਨ੍ਤਰਾ ਅਗ੍ਗਮਗ੍ਗਂ ਪਟਿਲਭਿਸ੍ਸਨ੍ਤਿ, ਤਸ੍ਸ ਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਉਪ੍ਪਾਦਕ੍ਖਣੇਤਿ ਇਦਂ ਚਿਤ੍ਤਜਾਤਿવਸੇਨ વੁਤ੍ਤਂ। ਤਜ੍ਜਾਤਿਕਸ੍ਸ ਹਿ ਏਕਾવਜ੍ਜਨੇਨ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਸ੍ਸ ਤਤੋ ਓਰਿਮਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਉਪ੍ਪਾਦਕ੍ਖਣੇਪਿ ਏਤਂ ਲਕ੍ਖਣਂ ਲਬ੍ਭਤੇવ।
79. Yassacittassa anantarā aggamaggaṃ paṭilabhissanti, tassa cittassa uppādakkhaṇeti idaṃ cittajātivasena vuttaṃ. Tajjātikassa hi ekāvajjanena uppannassa tato orimacittassa uppādakkhaṇepi etaṃ lakkhaṇaṃ labbhateva.
੯੯. ਨਿਰੋਧવਾਰੇਪਿ ਕੁਸਲਾਕੁਸਲਾਨਂ ਏਕਤੋ ਅਨਿਰੁਜ੍ਝਨਤੋ ‘‘ਨੋ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਇਮਿਨਾ ਨਯਮੁਖੇਨ ਸਬ੍ਬਤ੍ਥ વਿਨਿਚ੍ਛਯੋ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋਤਿ।
99. Nirodhavārepi kusalākusalānaṃ ekato anirujjhanato ‘‘no’’ti vuttaṃ. Iminā nayamukhena sabbattha vinicchayo veditabboti.
ਧਮ੍ਮਯਮਕવਣ੍ਣਨਾ ਨਿਟ੍ਠਿਤਾ।
Dhammayamakavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
ਤਿਪਿਟਕ (ਮੂਲ) • Tipiṭaka (Mūla) / ਅਭਿਧਮ੍ਮਪਿਟਕ • Abhidhammapiṭaka / ਯਮਕਪਾਲ਼ਿ • Yamakapāḷi / ੯. ਧਮ੍ਮਯਮਕਂ • 9. Dhammayamakaṃ
