Library / Tipiṭaka / ਤਿਪਿਟਕ • Tipiṭaka / ਪਞ੍ਚਪਕਰਣ-ਅਨੁਟੀਕਾ • Pañcapakaraṇa-anuṭīkā |
੯. ਧਮ੍ਮਯਮਕਂ
9. Dhammayamakaṃ
੧. ਪਣ੍ਣਤ੍ਤਿવਾਰੋ
1. Paṇṇattivāro
ਉਦ੍ਦੇਸવਾਰવਣ੍ਣਨਾ
Uddesavāravaṇṇanā
੧-੧੬. ਯਥਾ ਮੂਲਯਮਕੇ ਕੁਸਲਾਦਿਧਮ੍ਮਾ ਦੇਸਿਤਾਤਿ ਕੁਸਲਾਕੁਸਲਾਬ੍ਯਾਕਤਾ ਧਮ੍ਮਾ ਕੁਸਲਕੁਸਲਮੂਲਾਦਿવਿਭਾਗਤੋ ਮੂਲਯਮਕੇ ਯਮਕવਸੇਨ ਯਥਾ ਦੇਸਿਤਾ। ਅਞ੍ਞਥਾਤਿ ਕੁਸਲਕੁਸਲਮੂਲਾਦਿવਿਭਾਗਤੋ ਅਞ੍ਞਥਾ, ਖਨ੍ਧਾਦਿવਸੇਨਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ।
1-16. Yathāmūlayamake kusalādidhammā desitāti kusalākusalābyākatā dhammā kusalakusalamūlādivibhāgato mūlayamake yamakavasena yathā desitā. Aññathāti kusalakusalamūlādivibhāgato aññathā, khandhādivasenāti attho.
ਉਦ੍ਦੇਸવਾਰવਣ੍ਣਨਾ ਨਿਟ੍ਠਿਤਾ।
Uddesavāravaṇṇanā niṭṭhitā.
੨. ਪવਤ੍ਤਿવਾਰવਣ੍ਣਨਾ
2. Pavattivāravaṇṇanā
੩੩-੩੪. ਤਂ ਪਨ ਕਮ੍ਮਸਮੁਟ੍ਠਾਨਾਦਿਰੂਪਂ ਅਗ੍ਗਹੇਤ੍વਾ। ਕੇਚੀਤਿ ਧਮ੍ਮਸਿਰਿਤ੍ਥੇਰਂ ਸਨ੍ਧਾਯਾਹ। ਸੋ ਹਿ ‘‘ਚਿਤ੍ਤਸਮੁਟ੍ਠਾਨਰੂਪવਸੇਨ વੁਤ੍ਤ’’ਨ੍ਤਿ ਅਟ੍ਠਕਥਂ ਆਹਰਿਤ੍વਾ ‘‘ਇਮਸ੍ਮਿਂ ਪਞ੍ਹੇ ਕਮ੍ਮਸਮੁਟ੍ਠਾਨਾਦਿਰੂਪਞ੍ਚ ਲਬ੍ਭਤੀ’’ਤਿ ਅવੋਚ। ਤਥਾ ਚ વਤ੍વਾ ਪਟਿਲੋਮਪਾਲ਼ਿਂ ਦਸ੍ਸੇਤ੍વਾ ‘‘ਚਿਤ੍ਤਸਮੁਟ੍ਠਾਨਰੂਪਮੇવ ਇਧਾਧਿਪ੍ਪੇਤਂ। ਕਮ੍ਮਸਮੁਟ੍ਠਾਨਾਦਿਰੂਪੇ ਨ વਿਧਾਨਂ, ਨਾਪਿ ਪਟਿਸੇਧੋ’’ਤਿ ਆਹ। ਤਥਾਤਿ ਯਥਾ વੁਤ੍ਤਪ੍ਪਕਾਰੇ ਪਾਠੇ ਚਿਤ੍ਤਸਮੁਟ੍ਠਾਨਰੂਪਮੇવ ਅਧਿਪ੍ਪੇਤਂ, ਤਥਾ ਏਤ੍ਥਾਪੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਨੋਤਿ વੁਤ੍ਤਨ੍ਤਿ વਦਨ੍ਤੀਤਿ ਸਮ੍ਬਨ੍ਧੋ। ਤਂ ਪਨੇਤਨ੍ਤਿ ਯਥਾ ਉਦ੍ਧਟਸ੍ਸ ਪਾਠਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥવਚਨਂ, ਏવਂ ਨ ਸਕ੍ਕਾ વਤ੍ਤੁਂ। ਕਸ੍ਮਾਤਿ ਆਹ ‘‘ਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਭਙ੍ਗਕ੍ਖਣੇ…ਪੇ॰… ਪਟਿਸੇਧਸਿਦ੍ਧਿਤੋ’’ਤਿ। ਸ੍વਾਯਂ ਪਟਿਸੇਧੋ ਹੇਟ੍ਠਾ ਦਸ੍ਸਿਤੋਯੇવਾਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੋ।
33-34. Taṃ pana kammasamuṭṭhānādirūpaṃ aggahetvā. Kecīti dhammasirittheraṃ sandhāyāha. So hi ‘‘cittasamuṭṭhānarūpavasena vutta’’nti aṭṭhakathaṃ āharitvā ‘‘imasmiṃ pañhe kammasamuṭṭhānādirūpañca labbhatī’’ti avoca. Tathā ca vatvā paṭilomapāḷiṃ dassetvā ‘‘cittasamuṭṭhānarūpameva idhādhippetaṃ. Kammasamuṭṭhānādirūpe na vidhānaṃ, nāpi paṭisedho’’ti āha. Tathāti yathā vuttappakāre pāṭhe cittasamuṭṭhānarūpameva adhippetaṃ, tathā etthāpīti attho. Noti vuttanti vadantīti sambandho. Taṃ panetanti yathā uddhaṭassa pāṭhassa atthavacanaṃ, evaṃ na sakkā vattuṃ. Kasmāti āha ‘‘cittassa bhaṅgakkhaṇe…pe… paṭisedhasiddhito’’ti. Svāyaṃ paṭisedho heṭṭhā dassitoyevāti adhippāyo.
ਯੇ ਚ વਦਨ੍ਤੀਤਿ ਏਤ੍ਥ ਯੇ ਚਾਤਿ વਜਿਰਬੁਦ੍ਧਿਤ੍ਥੇਰਂ ਸਨ੍ਧਾਯਾਹ। ਸੋ ਹਿ ‘‘ਸੋਤਾਪਤ੍ਤਿਮਗ੍ਗਕ੍ਖਣੇ’’ਤਿਆਦਿਨਾ ਪਟਿਸਮ੍ਭਿਦਾਮਗ੍ਗਪਾਲ਼ਿਂ ਆਹਰਿਤ੍વਾ ‘‘ਯਥਾ ਤਤ੍ਥ ਸਤਿਪਿ ਕਮ੍ਮਜਾਦਿਰੂਪੇ ਠਪੇਤ੍વਾ ਚਿਤ੍ਤਸਮੁਟ੍ਠਾਨਰੂਪਨ੍ਤਿ ਚਿਤ੍ਤਪਟਿਬਦ੍ਧਤ੍ਤਾ ਚਿਤ੍ਤਜਰੂਪਮੇવ ਠਪੇਤਬ੍ਬਭਾવੇਨ ਉਦ੍ਧਟਂ, ਏવਮਿਧਾਪਿ ਚਿਤ੍ਤਜਰੂਪਮੇવ ਕਥਿਤ’’ਨ੍ਤਿ વਦਤਿ। ਤਞ੍ਚ ਨੇਸਂ વਚਨਂ ਤਥਾ ਨ ਹੋਤਿ, ਯਥਾ ਤੇਹਿ ਉਦਾਹਟਂ, વਿਸਮੋਯਂ ਉਪਞ੍ਞਾਸੋਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਯਥਾ ਚ ਤਂ ਤਥਾ ਨ ਹੋਤਿ, ਤਂ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਯੇਸਞ੍ਹੀ’’ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਤੇਸਨ੍ਤਿ ਕਮ੍ਮਜਾਦੀਨਂ। ਤਸ੍ਸਾਤਿ ਮਗ੍ਗਸ੍ਸ। ਤੇਤਿ ਅਬ੍ਯਾਕਤਾ, ਯੇ ਉਪ੍ਪਾਦਨਿਰੋਧવਨ੍ਤੋ। ਅવਿਜ੍ਜਮਾਨੇਸੁ ਚ ਉਪ੍ਪਾਦਨਿਰੋਧੇਸੁ ਨਿਬ੍ਬਾਨਸ੍ਸ વਿਯ।
Ye ca vadantīti ettha ye cāti vajirabuddhittheraṃ sandhāyāha. So hi ‘‘sotāpattimaggakkhaṇe’’tiādinā paṭisambhidāmaggapāḷiṃ āharitvā ‘‘yathā tattha satipi kammajādirūpe ṭhapetvā cittasamuṭṭhānarūpanti cittapaṭibaddhattā cittajarūpameva ṭhapetabbabhāvena uddhaṭaṃ, evamidhāpi cittajarūpameva kathita’’nti vadati. Tañca nesaṃ vacanaṃ tathā na hoti, yathā tehi udāhaṭaṃ, visamoyaṃ upaññāsoti attho. Yathā ca taṃ tathā na hoti, taṃ dassetuṃ ‘‘yesañhī’’tiādi vuttaṃ. Tesanti kammajādīnaṃ. Tassāti maggassa. Teti abyākatā, ye uppādanirodhavanto. Avijjamānesu ca uppādanirodhesu nibbānassa viya.
ਸਨ੍ਨਿਟ੍ਠਾਨੇਨ ਗਹਿਤੇਸੁ ਪੁਗ੍ਗਲੇਸੁ। ਤੇਸੁ ਹਿ ਕੇਚਿ ਅਕੁਸਲਾਬ੍ਯਾਕਤਚਿਤ੍ਤਾਨਂ ਉਪ੍ਪਾਦਕ੍ਖਣਸਮਙ੍ਗਿਨੋ, ਕੇਚਿ ਅਬ੍ਯਾਕਤਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸ, ਕੇਚਿ ਕੁਸਲਾਬ੍ਯਾਕਤਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸ, ਤੇਸੁ ਪੁਰਿਮਾ ਦ੍વੇ ਪਠਮਕੋਟ੍ਠਾਸੇਨ ਸਙ੍ਗਹਿਤਾ ਤਸ੍ਸ ਕੁਸਲੁਪ੍ਪਤ੍ਤਿਪਟਿਸੇਧਪਰਤ੍ਤਾ, ਤੇ ਪਨ ਭવવਸੇਨ વਿਭਜਿਤ੍વਾ વਤ੍ਤਬ੍ਬਾਤਿ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ‘‘ਪਞ੍ਚવੋਕਾਰੇ’’ਤਿਆਦਿਮਾਹ। ਏવਨ੍ਤਿ ਯਥਾવੁਤ੍ਤਨਯੇਨ। ਸਬ੍ਬਤ੍ਥਾਤਿ ਸਬ੍ਬਪਞ੍ਹੇਸੁ।
Sanniṭṭhānenagahitesu puggalesu. Tesu hi keci akusalābyākatacittānaṃ uppādakkhaṇasamaṅgino, keci abyākatacittassa, keci kusalābyākatacittassa, tesu purimā dve paṭhamakoṭṭhāsena saṅgahitā tassa kusaluppattipaṭisedhaparattā, te pana bhavavasena vibhajitvā vattabbāti dassento ‘‘pañcavokāre’’tiādimāha. Evanti yathāvuttanayena. Sabbatthāti sabbapañhesu.
੭੯. ਤਤੋਤਿ ਏਕਾવਜ੍ਜਨવੀਥਿਤੋ। ਪੁਰਿਮਤਰਜવਨવੀਥਿ ਯਾਯ વੁਟ੍ਠਾਨਗਾਮਿਨੀ ਸਙ੍ਗਹਿਤਾ, ਤਤ੍ਥ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਸ੍ਸਪਿ ਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸ। ਕੁਸਲਾਨਾਗਤਭਾવਪਰਿਯੋਸਾਨੇਨਾਤਿ ਕੁਸਲਧਮ੍ਮਾਨਂ ਅਨਾਗਤਭਾવਸ੍ਸ ਪਰਿਯੋਸਾਨਭੂਤੇਨ ਅਗ੍ਗਮਗ੍ਗਾਨਨ੍ਤਰਪਚ੍ਚਯਤ੍ਤੇਨ ਦੀਪਿਤਂ ਹੋਤਿ ਸਮਾਨਲਕ੍ਖਣਂ ਸਬ੍ਬਂ। ਕੇਨ? ਤਾਯ ਏવ ਸਮਾਨਲਕ੍ਖਣਤਾਯ। ਏਸ ਨਯੋਤਿ ਯਥਾ ਕੁਸਲਾਨੁਪ੍ਪਾਦੋ ਕੁਸਲਾਨਾਗਤਭਾવਸ੍ਸ ਪਰਿਯੋਸਾਨਭੂਤਤੋ વੁਤ੍ਤਪਰਿਚ੍ਛੇਦਤੋ ਓਰਮ੍ਪਿ ਲਬ੍ਭਤੀਤਿ ਸੋ ਯਥਾવੁਤ੍ਤਪਰਿਚ੍ਛੇਦੋ ਲਕ੍ਖਣਮਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਸ੍વਾਯਂ ਨਯੋ ਦਸ੍ਸਿਤੋ। ਏਸ ਨਯੋ ਅਕੁਸਲਾਤੀਤਭਾવਸ੍ਸ ਆਦਿਮ੍ਹਿ ‘‘ਦੁਤਿਯੇ ਅਕੁਸਲੇ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਟ੍ਠਾਨੇ, ਅਬ੍ਯਾਕਤਾਤੀਤਭਾવਸ੍ਸ ਆਦਿਮ੍ਹਿ ‘‘ਦੁਤਿਯੇ ਚਿਤ੍ਤੇ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਟ੍ਠਾਨੇਪੀਤਿ ਯੋਜਨਾ। ਇਦਾਨਿ ‘‘ਏਸ ਨਯੋ’’ਤਿ ਯਥਾવੁਤ੍ਤਮਤਿਦੇਸਂ ‘‘ਯਥਾ ਹੀ’’ਤਿਆਦਿਨਾ ਪਾਕਟਤਰਂ ਕਰੋਤਿ। ਭਾવਨਾਪਹਾਨਾਨਿ ਦਸ੍ਸਿਤਾਨਿ ਹੋਨ੍ਤਿ ‘‘ਅਗ੍ਗਮਗ੍ਗਸਮਙ੍ਗੀ ਕੁਸਲਞ੍ਚ ਧਮ੍ਮਂ ਭਾવੇਤਿ, ਅਕੁਸਲਞ੍ਚ ਪਜਹਤੀ’’ਤਿ। ਇਧਾਤਿ ਇਮਸ੍ਮਿਂ ਪવਤ੍ਤਿવਾਰੇ। ਤਂ ਤਨ੍ਤਿ ਅਕੁਸਲਾਤੀਤਤਾਦਿ ਕੁਸਲਾਨਾਗਤਤਾਦਿ ਚ। ਤੇਨ ਤੇਨਾਤਿ ‘‘ਦੁਤਿਯੇ ਅਕੁਸਲੇ ਅਗ੍ਗਮਗ੍ਗਸਮਙ੍ਗੀ’’ਤਿ ਏવਮਾਦਿਨਾ ਅਨ੍ਤੇਨ ਚ।
79. Tatoti ekāvajjanavīthito. Purimatarajavanavīthi yāya vuṭṭhānagāminī saṅgahitā, tattha uppannassapi cittassa. Kusalānāgatabhāvapariyosānenāti kusaladhammānaṃ anāgatabhāvassa pariyosānabhūtena aggamaggānantarapaccayattena dīpitaṃ hoti samānalakkhaṇaṃ sabbaṃ. Kena? Tāya eva samānalakkhaṇatāya. Esa nayoti yathā kusalānuppādo kusalānāgatabhāvassa pariyosānabhūtato vuttaparicchedato orampi labbhatīti so yathāvuttaparicchedo lakkhaṇamattanti svāyaṃ nayo dassito. Esa nayo akusalātītabhāvassa ādimhi ‘‘dutiye akusale’’ti vuttaṭṭhāne, abyākatātītabhāvassa ādimhi ‘‘dutiye citte’’ti vuttaṭṭhānepīti yojanā. Idāni ‘‘esa nayo’’ti yathāvuttamatidesaṃ ‘‘yathā hī’’tiādinā pākaṭataraṃ karoti. Bhāvanāpahānāni dassitāni honti ‘‘aggamaggasamaṅgī kusalañca dhammaṃ bhāveti, akusalañca pajahatī’’ti. Idhāti imasmiṃ pavattivāre. Taṃ tanti akusalātītatādi kusalānāgatatādi ca. Tena tenāti ‘‘dutiye akusale aggamaggasamaṅgī’’ti evamādinā antena ca.
੧੦੦. ਪਟਿਸਨ੍ਧਿਚਿਤ੍ਤਤੋਤਿ ਇਦਂ ਮਰਿਯਾਦਗ੍ਗਹਣਂ, ਨ ਅਭਿવਿਧਿਗ੍ਗਹਣਂ, ਯਤੋ ‘‘ਸੋਲ਼ਸਮ’’ਨ੍ਤਿ ਆਹ। ਅਭਿવਿਧਿਗ੍ਗਹਣਮੇવ વਾ ਸੋਲ਼ਸਚਿਤ੍ਤਕ੍ਖਣਾਯੁਕਮੇવ ਰੂਪਨ੍ਤਿ ਇਮਸ੍ਮਿਂ ਪਕ੍ਖੇ ਅਧਿਪ੍ਪੇਤੇ ਪਟਿਕ੍ਖਿਤ੍ਤੋવਾਯਂ વਾਦੋਤਿ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ‘‘ਤਤੋ ਪਰਮ੍ਪਿ વਾ’’ਤਿ ਆਹ। ਅਯਞ੍ਚ વਿਚਾਰੋ ਹੇਟ੍ਠਾ ਦਸ੍ਸਿਤੋ ਏવ। ਨ ਤਤੋ ਓਰਨ੍ਤਿ વਿਞ੍ਞਾਯਤਿ ਤਤੋ ਓਰਂ ਅਕੁਸਲਨਿਰੋਧਸਮਕਾਲਂ ਅਬ੍ਯਾਕਤਨਿਰੋਧਸ੍ਸ ਅਸਮ੍ਭવਤੋ।
100. Paṭisandhicittatoti idaṃ mariyādaggahaṇaṃ, na abhividhiggahaṇaṃ, yato ‘‘soḷasama’’nti āha. Abhividhiggahaṇameva vā soḷasacittakkhaṇāyukameva rūpanti imasmiṃ pakkhe adhippete paṭikkhittovāyaṃ vādoti dassento ‘‘tato parampi vā’’ti āha. Ayañca vicāro heṭṭhā dassito eva. Na tato oranti viññāyati tato oraṃ akusalanirodhasamakālaṃ abyākatanirodhassa asambhavato.
ਪવਤ੍ਤਿવਾਰવਣ੍ਣਨਾ ਨਿਟ੍ਠਿਤਾ।
Pavattivāravaṇṇanā niṭṭhitā.
ਧਮ੍ਮਯਮਕવਣ੍ਣਨਾ ਨਿਟ੍ਠਿਤਾ।
Dhammayamakavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
ਤਿਪਿਟਕ (ਮੂਲ) • Tipiṭaka (Mūla) / ਅਭਿਧਮ੍ਮਪਿਟਕ • Abhidhammapiṭaka / ਯਮਕਪਾਲ਼ਿ • Yamakapāḷi / ੭. ਅਨੁਸਯਯਮਕਂ • 7. Anusayayamakaṃ
ਟੀਕਾ • Tīkā / ਅਭਿਧਮ੍ਮਪਿਟਕ (ਟੀਕਾ) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / ਪਞ੍ਚਪਕਰਣ-ਮੂਲਟੀਕਾ • Pañcapakaraṇa-mūlaṭīkā / ੯. ਧਮ੍ਮਯਮਕਂ • 9. Dhammayamakaṃ