| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / सुत्तनिपातपाळि • Suttanipātapāḷi |
१४. धम्मिकसुत्तं
14. Dhammikasuttaṃ
एवं मे सुतं – एकं समयं भगवा सावत्थियं विहरति जेतवने अनाथपिण्डिकस्स आरामे। अथ खो धम्मिको उपासको पञ्चहि उपासकसतेहि सद्धिं येन भगवा तेनुपसङ्कमि; उपसङ्कमित्वा भगवन्तं अभिवादेत्वा एकमन्तं निसीदि। एकमन्तं निसिन्नो खो धम्मिको उपासको भगवन्तं गाथाहि अज्झभासि –
Evaṃ me sutaṃ – ekaṃ samayaṃ bhagavā sāvatthiyaṃ viharati jetavane anāthapiṇḍikassa ārāme. Atha kho dhammiko upāsako pañcahi upāsakasatehi saddhiṃ yena bhagavā tenupasaṅkami; upasaṅkamitvā bhagavantaṃ abhivādetvā ekamantaṃ nisīdi. Ekamantaṃ nisinno kho dhammiko upāsako bhagavantaṃ gāthāhi ajjhabhāsi –
३७८.
378.
‘‘पुच्छामि तं गोतम भूरिपञ्ञ, कथंकरो सावको साधु होति।
‘‘Pucchāmi taṃ gotama bhūripañña, kathaṃkaro sāvako sādhu hoti;
यो वा अगारा अनगारमेति, अगारिनो वा पनुपासकासे॥
Yo vā agārā anagārameti, agārino vā panupāsakāse.
३७९.
379.
‘‘तुवञ्हि लोकस्स सदेवकस्स, गतिं पजानासि परायणञ्च।
‘‘Tuvañhi lokassa sadevakassa, gatiṃ pajānāsi parāyaṇañca;
न चत्थि तुल्यो निपुणत्थदस्सी, तुवञ्हि बुद्धं पवरं वदन्ति॥
Na catthi tulyo nipuṇatthadassī, tuvañhi buddhaṃ pavaraṃ vadanti.
३८०.
380.
‘‘सब्बं तुवं ञाणमवेच्च धम्मं, पकासेसि सत्ते अनुकम्पमानो।
‘‘Sabbaṃ tuvaṃ ñāṇamavecca dhammaṃ, pakāsesi satte anukampamāno;
विवट्टच्छदोसि समन्तचक्खु, विरोचसि विमलो सब्बलोके॥
Vivaṭṭacchadosi samantacakkhu, virocasi vimalo sabbaloke.
३८१.
381.
‘‘आगञ्छि ते सन्तिके नागराजा, एरावणो नाम जिनोति सुत्वा।
‘‘Āgañchi te santike nāgarājā, erāvaṇo nāma jinoti sutvā;
सोपि तया मन्तयित्वाज्झगमा, साधूति सुत्वान पतीतरूपो॥
Sopi tayā mantayitvājjhagamā, sādhūti sutvāna patītarūpo.
३८२.
382.
‘‘राजापि तं वेस्सवणो कुवेरो, उपेति धम्मं परिपुच्छमानो।
‘‘Rājāpi taṃ vessavaṇo kuvero, upeti dhammaṃ paripucchamāno;
तस्सापि त्वं पुच्छितो ब्रूसि धीर, सो चापि सुत्वान पतीतरूपो॥
Tassāpi tvaṃ pucchito brūsi dhīra, so cāpi sutvāna patītarūpo.
३८३.
383.
‘‘ये केचिमे तित्थिया वादसीला, आजीवका वा यदि वा निगण्ठा।
‘‘Ye kecime titthiyā vādasīlā, ājīvakā vā yadi vā nigaṇṭhā;
पञ्ञाय तं नातितरन्ति सब्बे, ठितो वजन्तं विय सीघगामिं॥
Paññāya taṃ nātitaranti sabbe, ṭhito vajantaṃ viya sīghagāmiṃ.
३८४.
384.
‘‘ये केचिमे ब्राह्मणा वादसीला, वुद्धा चापि ब्राह्मणा सन्ति केचि।
‘‘Ye kecime brāhmaṇā vādasīlā, vuddhā cāpi brāhmaṇā santi keci;
सब्बे तयि अत्थबद्धा भवन्ति, ये चापि अञ्ञे वादिनो मञ्ञमाना॥
Sabbe tayi atthabaddhā bhavanti, ye cāpi aññe vādino maññamānā.
३८५.
385.
‘‘अयञ्हि धम्मो निपुणो सुखो च, योयं तया भगवा सुप्पवुत्तो।
‘‘Ayañhi dhammo nipuṇo sukho ca, yoyaṃ tayā bhagavā suppavutto;
तमेव सब्बेपि 1 सुस्सूसमाना, तं नो वद पुच्छितो बुद्धसेट्ठ॥
Tameva sabbepi 2 sussūsamānā, taṃ no vada pucchito buddhaseṭṭha.
३८६.
386.
‘‘सब्बेपि मे भिक्खवो सन्निसिन्ना, उपासका चापि तथेव सोतुं।
‘‘Sabbepi me bhikkhavo sannisinnā, upāsakā cāpi tatheva sotuṃ;
सुणन्तु धम्मं विमलेनानुबुद्धं, सुभासितं वासवस्सेव देवा’’॥
Suṇantu dhammaṃ vimalenānubuddhaṃ, subhāsitaṃ vāsavasseva devā’’.
३८७.
387.
‘‘सुणाथ मे भिक्खवो सावयामि वो, धम्मं धुतं तञ्च चराथ सब्बे।
‘‘Suṇātha me bhikkhavo sāvayāmi vo, dhammaṃ dhutaṃ tañca carātha sabbe;
इरियापथं पब्बजितानुलोमिकं, सेवेथ नं अत्थदसो मुतीमा॥
Iriyāpathaṃ pabbajitānulomikaṃ, sevetha naṃ atthadaso mutīmā.
३८८.
388.
‘‘नो वे विकाले विचरेय्य भिक्खु, गामे च पिण्डाय चरेय्य काले।
‘‘No ve vikāle vicareyya bhikkhu, gāme ca piṇḍāya careyya kāle;
अकालचारिञ्हि सजन्ति सङ्गा, तस्मा विकाले न चरन्ति बुद्धा॥
Akālacāriñhi sajanti saṅgā, tasmā vikāle na caranti buddhā.
३८९.
389.
‘‘रूपा च सद्दा च रसा च गन्धा, फस्सा च ये सम्मदयन्ति सत्ते।
‘‘Rūpā ca saddā ca rasā ca gandhā, phassā ca ye sammadayanti satte;
एतेसु धम्मेसु विनेय्य छन्दं, कालेन सो पविसे पातरासं॥
Etesu dhammesu vineyya chandaṃ, kālena so pavise pātarāsaṃ.
३९०.
390.
‘‘पिण्डञ्च भिक्खु समयेन लद्धा, एको पटिक्कम्म रहो निसीदे।
‘‘Piṇḍañca bhikkhu samayena laddhā, eko paṭikkamma raho nisīde;
अज्झत्तचिन्ती न मनो बहिद्धा, निच्छारये सङ्गहितत्तभावो॥
Ajjhattacintī na mano bahiddhā, nicchāraye saṅgahitattabhāvo.
३९१.
391.
‘‘सचेपि सो सल्लपे सावकेन, अञ्ञेन वा केनचि भिक्खुना वा।
‘‘Sacepi so sallape sāvakena, aññena vā kenaci bhikkhunā vā;
धम्मं पणीतं तमुदाहरेय्य, न पेसुणं नोपि परूपवादं॥
Dhammaṃ paṇītaṃ tamudāhareyya, na pesuṇaṃ nopi parūpavādaṃ.
३९२.
392.
‘‘वादञ्हि एके पटिसेनियन्ति, न ते पसंसाम परित्तपञ्ञे।
‘‘Vādañhi eke paṭiseniyanti, na te pasaṃsāma parittapaññe;
ततो ततो ने पसजन्ति सङ्गा, चित्तञ्हि ते तत्थ गमेन्ति दूरे॥
Tato tato ne pasajanti saṅgā, cittañhi te tattha gamenti dūre.
३९३.
393.
‘‘पिण्डं विहारं सयनासनञ्च, आपञ्च सङ्घाटिरजूपवाहनं।
‘‘Piṇḍaṃ vihāraṃ sayanāsanañca, āpañca saṅghāṭirajūpavāhanaṃ;
सुत्वान धम्मं सुगतेन देसितं, सङ्खाय सेवे वरपञ्ञसावको॥
Sutvāna dhammaṃ sugatena desitaṃ, saṅkhāya seve varapaññasāvako.
३९४.
394.
‘‘तस्मा हि पिण्डे सयनासने च, आपे च सङ्घाटिरजूपवाहने।
‘‘Tasmā hi piṇḍe sayanāsane ca, āpe ca saṅghāṭirajūpavāhane;
एतेसु धम्मेसु अनूपलित्तो, भिक्खु यथा पोक्खरे वारिबिन्दु॥
Etesu dhammesu anūpalitto, bhikkhu yathā pokkhare vāribindu.
३९५.
395.
‘‘गहट्ठवत्तं पन वो वदामि, यथाकरो सावको साधु होति।
‘‘Gahaṭṭhavattaṃ pana vo vadāmi, yathākaro sāvako sādhu hoti;
न हेस 3 लब्भा सपरिग्गहेन, फस्सेतुं यो केवलो भिक्खुधम्मो॥
Na hesa 4 labbhā sapariggahena, phassetuṃ yo kevalo bhikkhudhammo.
३९६.
396.
‘‘पाणं न हने 5 न च घातयेय्य, न चानुजञ्ञा हनतं परेसं।
‘‘Pāṇaṃ na hane 6 na ca ghātayeyya, na cānujaññā hanataṃ paresaṃ;
सब्बेसु भूतेसु निधाय दण्डं, ये थावरा ये च तसा सन्ति 7 लोके॥
Sabbesu bhūtesu nidhāya daṇḍaṃ, ye thāvarā ye ca tasā santi 8 loke.
३९७.
397.
‘‘ततो अदिन्नं परिवज्जयेय्य, किञ्चि क्वचि सावको बुज्झमानो।
‘‘Tato adinnaṃ parivajjayeyya, kiñci kvaci sāvako bujjhamāno;
न हारये हरतं नानुजञ्ञा, सब्बं अदिन्नं परिवज्जयेय्य॥
Na hāraye harataṃ nānujaññā, sabbaṃ adinnaṃ parivajjayeyya.
३९८.
398.
‘‘अब्रह्मचरियं परिवज्जयेय्य, अङ्गारकासुं जलितंव विञ्ञू।
‘‘Abrahmacariyaṃ parivajjayeyya, aṅgārakāsuṃ jalitaṃva viññū;
असम्भुणन्तो पन ब्रह्मचरियं, परस्स दारं न अतिक्कमेय्य॥
Asambhuṇanto pana brahmacariyaṃ, parassa dāraṃ na atikkameyya.
३९९.
399.
‘‘सभग्गतो वा परिसग्गतो वा, एकस्स वेको 9 न मुसा भणेय्य।
‘‘Sabhaggato vā parisaggato vā, ekassa veko 10 na musā bhaṇeyya;
न भाणये भणतं नानुजञ्ञा, सब्बं अभूतं परिवज्जयेय्य॥
Na bhāṇaye bhaṇataṃ nānujaññā, sabbaṃ abhūtaṃ parivajjayeyya.
४००.
400.
‘‘मज्जञ्च पानं न समाचरेय्य, धम्मं इमं रोचये यो गहट्ठो।
‘‘Majjañca pānaṃ na samācareyya, dhammaṃ imaṃ rocaye yo gahaṭṭho;
न पायये पिवतं नानुजञ्ञा, उम्मादनन्तं इति नं विदित्वा॥
Na pāyaye pivataṃ nānujaññā, ummādanantaṃ iti naṃ viditvā.
४०१.
401.
‘‘मदा हि पापानि करोन्ति बाला, कारेन्ति चञ्ञेपि जने पमत्ते।
‘‘Madā hi pāpāni karonti bālā, kārenti caññepi jane pamatte;
एतं अपुञ्ञायतनं विवज्जये, उम्मादनं मोहनं बालकन्तं॥
Etaṃ apuññāyatanaṃ vivajjaye, ummādanaṃ mohanaṃ bālakantaṃ.
४०२.
402.
‘‘पाणं न हने न चादिन्नमादिये, मुसा न भासे न च मज्जपो सिया।
‘‘Pāṇaṃ na hane na cādinnamādiye, musā na bhāse na ca majjapo siyā;
अब्रह्मचरिया विरमेय्य मेथुना, रत्तिं न भुञ्जेय्य विकालभोजनं॥
Abrahmacariyā virameyya methunā, rattiṃ na bhuñjeyya vikālabhojanaṃ.
४०३.
403.
‘‘मालं न धारे न च गन्धमाचरे, मञ्चे छमायं व सयेथ सन्थते।
‘‘Mālaṃ na dhāre na ca gandhamācare, mañce chamāyaṃ va sayetha santhate;
एतञ्हि अट्ठङ्गिकमाहुपोसथं, बुद्धेन दुक्खन्तगुना पकासितं॥
Etañhi aṭṭhaṅgikamāhuposathaṃ, buddhena dukkhantagunā pakāsitaṃ.
४०४.
404.
‘‘ततो च पक्खस्सुपवस्सुपोसथं, चातुद्दसिं पञ्चदसिञ्च अट्ठमिं।
‘‘Tato ca pakkhassupavassuposathaṃ, cātuddasiṃ pañcadasiñca aṭṭhamiṃ;
पाटिहारियपक्खञ्च पसन्नमानसो, अट्ठङ्गुपेतं सुसमत्तरूपं॥
Pāṭihāriyapakkhañca pasannamānaso, aṭṭhaṅgupetaṃ susamattarūpaṃ.
४०५.
405.
‘‘ततो च पातो उपवुत्थुपोसथो, अन्नेन पानेन च भिक्खुसङ्घं।
‘‘Tato ca pāto upavutthuposatho, annena pānena ca bhikkhusaṅghaṃ;
पसन्नचित्तो अनुमोदमानो, यथारहं संविभजेथ विञ्ञू॥
Pasannacitto anumodamāno, yathārahaṃ saṃvibhajetha viññū.
४०६.
406.
‘‘धम्मेन मातापितरो भरेय्य, पयोजये धम्मिकं सो वणिज्जं।
‘‘Dhammena mātāpitaro bhareyya, payojaye dhammikaṃ so vaṇijjaṃ;
एतं गिही वत्तयमप्पमत्तो, सयम्पभे नाम उपेति देवे’’ति॥
Etaṃ gihī vattayamappamatto, sayampabhe nāma upeti deve’’ti.
धम्मिकसुत्तं चुद्दसमं निट्ठितं।
Dhammikasuttaṃ cuddasamaṃ niṭṭhitaṃ.
चूळवग्गो दुतियो निट्ठितो।
Cūḷavaggo dutiyo niṭṭhito.
तस्सुद्दानं –
Tassuddānaṃ –
रतनामगन्धो हिरि च, मङ्गलं सूचिलोमेन।
Ratanāmagandho hiri ca, maṅgalaṃ sūcilomena;
राहुलो पुन कप्पो च, परिब्बाजनियं तथा।
Rāhulo puna kappo ca, paribbājaniyaṃ tathā;
धम्मिकञ्च विदुनो आहु, चूळवग्गन्ति चुद्दसाति॥
Dhammikañca viduno āhu, cūḷavagganti cuddasāti.
Footnotes:
Related texts:
अट्ठकथा • Aṭṭhakathā / सुत्तपिटक (अट्ठकथा) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / खुद्दकनिकाय (अट्ठकथा) • Khuddakanikāya (aṭṭhakathā) / सुत्तनिपात-अट्ठकथा • Suttanipāta-aṭṭhakathā / १४. धम्मिकसुत्तवण्णना • 14. Dhammikasuttavaṇṇanā
