| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / अङ्गुत्तरनिकाय (टीका) • Aṅguttaranikāya (ṭīkā) |
१२. धम्मिकसुत्तवण्णना
12. Dhammikasuttavaṇṇanā
५४. द्वादसमे जातिभूमियन्ति एत्थ जननं जाति, जातिया भूमि जातिभूमि, जातट्ठानं। तं खो पनेतं नेव कोसलमहाराजादीनं, न चङ्किब्राह्मणादीनं, न सक्कसुयामसन्तुसितादीनं , न असीतिमहासावकानं, न अञ्ञेसं सत्तानं ‘‘जातिभूमी’’ति वुच्चति। यस्स पन जातदिवसे दससहस्सी लोकधातु एकद्धजमालाविप्पकिण्णकुसुमवासचुण्णगणसुगन्धा सब्बपालिफुल्लमिव नन्दनवनं विरोचमाना पदुमिनिपण्णे उदकबिन्दु विय अकम्पित्थ, जच्चन्धादीनञ्च रूपदस्सनादीनि अनेकानि पाटिहारियानि पवत्तिंसु। तस्स सब्बञ्ञुबोधिसत्तस्स जातट्ठानं, सातिसयस्स पन जनककपिलवत्थुसन्निस्सयो ‘‘जातिभूमी’’ति वुच्चति। जातिभूमका उपासकाति जातिभूमिवासिनो उपासका। सन्तनेत्वा सब्बसो तनेत्वा पत्थरित्वा ठितमूलानि मूलसन्तानकानि। तानि पन अत्थतो मूलानियेवाति आह ‘‘मूलसन्तानकानन्ति मूलान’’न्ति।
54. Dvādasame jātibhūmiyanti ettha jananaṃ jāti, jātiyā bhūmi jātibhūmi, jātaṭṭhānaṃ. Taṃ kho panetaṃ neva kosalamahārājādīnaṃ, na caṅkibrāhmaṇādīnaṃ, na sakkasuyāmasantusitādīnaṃ , na asītimahāsāvakānaṃ, na aññesaṃ sattānaṃ ‘‘jātibhūmī’’ti vuccati. Yassa pana jātadivase dasasahassī lokadhātu ekaddhajamālāvippakiṇṇakusumavāsacuṇṇagaṇasugandhā sabbapāliphullamiva nandanavanaṃ virocamānā paduminipaṇṇe udakabindu viya akampittha, jaccandhādīnañca rūpadassanādīni anekāni pāṭihāriyāni pavattiṃsu. Tassa sabbaññubodhisattassa jātaṭṭhānaṃ, sātisayassa pana janakakapilavatthusannissayo ‘‘jātibhūmī’’ti vuccati. Jātibhūmakā upāsakāti jātibhūmivāsino upāsakā. Santanetvā sabbaso tanetvā pattharitvā ṭhitamūlāni mūlasantānakāni. Tāni pana atthato mūlāniyevāti āha ‘‘mūlasantānakānanti mūlāna’’nti.
जातदिवसे आवुधानं जोतितत्ता, रञ्ञो अपरिमितस्स च सत्तकायस्स अनत्थतो परिपालनसमत्थताय च ‘‘जोतिपालो’’ति लद्धनामत्ता वुत्तं ‘‘नामेन जोतिपालो’’ति। गोविन्दोति गोविन्दियाभिसेकेन अभिसित्तो, गोविन्दस्स ठाने ठपनाभिसेकेन अभिसित्तोति अत्थो। तं किर तस्स ब्राह्मणस्स कुलपरम्परागतं ठानन्तरं। तेनाह ‘‘ठानेन महागोविन्दो’’ति। गवं पञ्ञञ्च विन्दति पटिलभतीति गोविन्दो, महन्तो गोविन्दोति महागोविन्दो। गोति हि पञ्ञायेतं अधिवचनं ‘‘गच्छति अत्थे बुज्झती’’ति कत्वा। महागोविन्दो च अम्हाकं बोधिसत्तोयेव। सो किर दिसम्पतिस्स नाम रञ्ञो पुरोहितस्स गोविन्दब्राह्मणस्स पुत्तो हुत्वा अत्तनो पितुस्स च रञ्ञो च अच्चयेन तस्स पुत्तो रेणु, सहाया चस्स सत्तभू, ब्रह्मदत्तो, वेस्सभू, भरतो, द्वे धतरट्ठाति इमे सत्त राजानो यथा अञ्ञमञ्ञं न विवदन्ति। एवं रज्जे पतिट्ठापेत्वा तेसं अत्थधम्मे अनुसासन्ते जम्बुदीपतले सब्बेसं राजाव रञ्ञं, ब्रह्माव ब्राह्मणानं, देवोव गहपतिकानं सक्कतो गरुकतो मानितो पूजितो अपचितो उत्तमगारवट्ठानं अहोसि। तेन वुत्तं ‘‘रेणुआदीनं सत्तन्नं राजूनं पुरोहितो’’ति। इमेव सत्त भारधारा महाराजानो। वुत्तञ्हेतं –
Jātadivase āvudhānaṃ jotitattā, rañño aparimitassa ca sattakāyassa anatthato paripālanasamatthatāya ca ‘‘jotipālo’’ti laddhanāmattā vuttaṃ ‘‘nāmena jotipālo’’ti. Govindoti govindiyābhisekena abhisitto, govindassa ṭhāne ṭhapanābhisekena abhisittoti attho. Taṃ kira tassa brāhmaṇassa kulaparamparāgataṃ ṭhānantaraṃ. Tenāha ‘‘ṭhānena mahāgovindo’’ti. Gavaṃ paññañca vindati paṭilabhatīti govindo, mahanto govindoti mahāgovindo. Goti hi paññāyetaṃ adhivacanaṃ ‘‘gacchati atthe bujjhatī’’ti katvā. Mahāgovindo ca amhākaṃ bodhisattoyeva. So kira disampatissa nāma rañño purohitassa govindabrāhmaṇassa putto hutvā attano pitussa ca rañño ca accayena tassa putto reṇu, sahāyā cassa sattabhū, brahmadatto, vessabhū, bharato, dve dhataraṭṭhāti ime satta rājāno yathā aññamaññaṃ na vivadanti. Evaṃ rajje patiṭṭhāpetvā tesaṃ atthadhamme anusāsante jambudīpatale sabbesaṃ rājāva raññaṃ, brahmāva brāhmaṇānaṃ, devova gahapatikānaṃ sakkato garukato mānito pūjito apacito uttamagāravaṭṭhānaṃ ahosi. Tena vuttaṃ ‘‘reṇuādīnaṃ sattannaṃ rājūnaṃ purohito’’ti. Imeva satta bhāradhārā mahārājāno. Vuttañhetaṃ –
‘‘सत्तभू ब्रह्मदत्तो च, वेस्सभू भरतो सह।
‘‘Sattabhū brahmadatto ca, vessabhū bharato saha;
रेणु द्वे च धतरट्ठा, तदासुं सत्त भारधा’’ति॥ (दी॰ नि॰ अट्ठ॰ २.३०८)।
Reṇu dve ca dhataraṭṭhā, tadāsuṃ satta bhāradhā’’ti. (dī. ni. aṭṭha. 2.308);
रञ्ञो दिट्ठधम्मिकसम्परायिकत्थानं पुरो विधानतो पुरे संविधानतो पुरोहितो। कोधामगन्धेनाति कोधसङ्खातेन पूतिगन्धेन। करुणा अस्स अत्थीति करुणन्ति सपुब्बभागकरुणज्झानं वुत्तन्ति आह ‘‘करुणाय च करुणापुब्बभागे च ठिता’’ति। यकारो सन्धिवसेन आगतोति आह ‘‘येतेति एते’’ति। अरहत्ततो पट्ठाय सत्तमोति सकदागामी। सकदागामिं उपादायाति सकदागामिभावं पटिच्च। सकदागामिस्स हि पञ्चिन्द्रियानि सकदागामिभावं पटिच्च मुदूनि नाम होन्ति। सेसमेत्थ सुविञ्ञेय्यमेव।
Rañño diṭṭhadhammikasamparāyikatthānaṃ puro vidhānato pure saṃvidhānato purohito. Kodhāmagandhenāti kodhasaṅkhātena pūtigandhena. Karuṇā assa atthīti karuṇanti sapubbabhāgakaruṇajjhānaṃ vuttanti āha ‘‘karuṇāya ca karuṇāpubbabhāge ca ṭhitā’’ti. Yakāro sandhivasena āgatoti āha ‘‘yeteti ete’’ti. Arahattato paṭṭhāya sattamoti sakadāgāmī. Sakadāgāmiṃupādāyāti sakadāgāmibhāvaṃ paṭicca. Sakadāgāmissa hi pañcindriyāni sakadāgāmibhāvaṃ paṭicca mudūni nāma honti. Sesamettha suviññeyyameva.
धम्मिकसुत्तवण्णना निट्ठिता।
Dhammikasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
धम्मिकवग्गवण्णना निट्ठिता।
Dhammikavaggavaṇṇanā niṭṭhitā.
पठमपण्णासकं निट्ठितं।
Paṭhamapaṇṇāsakaṃ niṭṭhitaṃ.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / अङ्गुत्तरनिकाय • Aṅguttaranikāya / १२. धम्मिकसुत्तं • 12. Dhammikasuttaṃ
अट्ठकथा • Aṭṭhakathā / सुत्तपिटक (अट्ठकथा) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / अङ्गुत्तरनिकाय (अट्ठकथा) • Aṅguttaranikāya (aṭṭhakathā) / १२. धम्मिकसुत्तवण्णना • 12. Dhammikasuttavaṇṇanā
