| Library / Tipiṭaka / តិបិដក • Tipiṭaka / អង្គុត្តរនិកាយ (ដីកា) • Aṅguttaranikāya (ṭīkā) |
១២. ធម្មិកសុត្តវណ្ណនា
12. Dhammikasuttavaṇṇanā
៥៤. ទ្វាទសមេ ជាតិភូមិយន្តិ ឯត្ថ ជននំ ជាតិ, ជាតិយា ភូមិ ជាតិភូមិ, ជាតដ្ឋានំ។ តំ ខោ បនេតំ នេវ កោសលមហារាជាទីនំ, ន ចង្កិព្រាហ្មណាទីនំ, ន សក្កសុយាមសន្តុសិតាទីនំ , ន អសីតិមហាសាវកានំ, ន អញ្ញេសំ សត្តានំ ‘‘ជាតិភូមី’’តិ វុច្ចតិ។ យស្ស បន ជាតទិវសេ ទសសហស្សី លោកធាតុ ឯកទ្ធជមាលាវិប្បកិណ្ណកុសុមវាសចុណ្ណគណសុគន្ធា សព្ពបាលិផុល្លមិវ នន្ទនវនំ វិរោចមានា បទុមិនិបណ្ណេ ឧទកពិន្ទុ វិយ អកម្បិត្ថ, ជច្ចន្ធាទីនញ្ច រូបទស្សនាទីនិ អនេកានិ បាដិហារិយានិ បវត្តិំសុ។ តស្ស សព្ពញ្ញុពោធិសត្តស្ស ជាតដ្ឋានំ, សាតិសយស្ស បន ជនកកបិលវត្ថុសន្និស្សយោ ‘‘ជាតិភូមី’’តិ វុច្ចតិ។ ជាតិភូមកា ឧបាសកាតិ ជាតិភូមិវាសិនោ ឧបាសកា។ សន្តនេត្វា សព្ពសោ តនេត្វា បត្ថរិត្វា ឋិតមូលានិ មូលសន្តានកានិ។ តានិ បន អត្ថតោ មូលានិយេវាតិ អាហ ‘‘មូលសន្តានកានន្តិ មូលាន’’ន្តិ។
54. Dvādasame jātibhūmiyanti ettha jananaṃ jāti, jātiyā bhūmi jātibhūmi, jātaṭṭhānaṃ. Taṃ kho panetaṃ neva kosalamahārājādīnaṃ, na caṅkibrāhmaṇādīnaṃ, na sakkasuyāmasantusitādīnaṃ , na asītimahāsāvakānaṃ, na aññesaṃ sattānaṃ ‘‘jātibhūmī’’ti vuccati. Yassa pana jātadivase dasasahassī lokadhātu ekaddhajamālāvippakiṇṇakusumavāsacuṇṇagaṇasugandhā sabbapāliphullamiva nandanavanaṃ virocamānā paduminipaṇṇe udakabindu viya akampittha, jaccandhādīnañca rūpadassanādīni anekāni pāṭihāriyāni pavattiṃsu. Tassa sabbaññubodhisattassa jātaṭṭhānaṃ, sātisayassa pana janakakapilavatthusannissayo ‘‘jātibhūmī’’ti vuccati. Jātibhūmakā upāsakāti jātibhūmivāsino upāsakā. Santanetvā sabbaso tanetvā pattharitvā ṭhitamūlāni mūlasantānakāni. Tāni pana atthato mūlāniyevāti āha ‘‘mūlasantānakānanti mūlāna’’nti.
ជាតទិវសេ អាវុធានំ ជោតិតត្តា, រញ្ញោ អបរិមិតស្ស ច សត្តកាយស្ស អនត្ថតោ បរិបាលនសមត្ថតាយ ច ‘‘ជោតិបាលោ’’តិ លទ្ធនាមត្តា វុត្តំ ‘‘នាមេន ជោតិបាលោ’’តិ។ គោវិន្ទោតិ គោវិន្ទិយាភិសេកេន អភិសិត្តោ, គោវិន្ទស្ស ឋានេ ឋបនាភិសេកេន អភិសិត្តោតិ អត្ថោ។ តំ កិរ តស្ស ព្រាហ្មណស្ស កុលបរម្បរាគតំ ឋានន្តរំ។ តេនាហ ‘‘ឋានេន មហាគោវិន្ទោ’’តិ។ គវំ បញ្ញញ្ច វិន្ទតិ បដិលភតីតិ គោវិន្ទោ, មហន្តោ គោវិន្ទោតិ មហាគោវិន្ទោ។ គោតិ ហិ បញ្ញាយេតំ អធិវចនំ ‘‘គច្ឆតិ អត្ថេ ពុជ្ឈតី’’តិ កត្វា។ មហាគោវិន្ទោ ច អម្ហាកំ ពោធិសត្តោយេវ។ សោ កិរ ទិសម្បតិស្ស នាម រញ្ញោ បុរោហិតស្ស គោវិន្ទព្រាហ្មណស្ស បុត្តោ ហុត្វា អត្តនោ បិតុស្ស ច រញ្ញោ ច អច្ចយេន តស្ស បុត្តោ រេណុ, សហាយា ចស្ស សត្តភូ, ព្រហ្មទត្តោ, វេស្សភូ, ភរតោ, ទ្វេ ធតរដ្ឋាតិ ឥមេ សត្ត រាជានោ យថា អញ្ញមញ្ញំ ន វិវទន្តិ។ ឯវំ រជ្ជេ បតិដ្ឋាបេត្វា តេសំ អត្ថធម្មេ អនុសាសន្តេ ជម្ពុទីបតលេ សព្ពេសំ រាជាវ រញ្ញំ, ព្រហ្មាវ ព្រាហ្មណានំ, ទេវោវ គហបតិកានំ សក្កតោ គរុកតោ មានិតោ បូជិតោ អបចិតោ ឧត្តមគារវដ្ឋានំ អហោសិ។ តេន វុត្តំ ‘‘រេណុអាទីនំ សត្តន្នំ រាជូនំ បុរោហិតោ’’តិ។ ឥមេវ សត្ត ភារធារា មហារាជានោ។ វុត្តញ្ហេតំ –
Jātadivase āvudhānaṃ jotitattā, rañño aparimitassa ca sattakāyassa anatthato paripālanasamatthatāya ca ‘‘jotipālo’’ti laddhanāmattā vuttaṃ ‘‘nāmena jotipālo’’ti. Govindoti govindiyābhisekena abhisitto, govindassa ṭhāne ṭhapanābhisekena abhisittoti attho. Taṃ kira tassa brāhmaṇassa kulaparamparāgataṃ ṭhānantaraṃ. Tenāha ‘‘ṭhānena mahāgovindo’’ti. Gavaṃ paññañca vindati paṭilabhatīti govindo, mahanto govindoti mahāgovindo. Goti hi paññāyetaṃ adhivacanaṃ ‘‘gacchati atthe bujjhatī’’ti katvā. Mahāgovindo ca amhākaṃ bodhisattoyeva. So kira disampatissa nāma rañño purohitassa govindabrāhmaṇassa putto hutvā attano pitussa ca rañño ca accayena tassa putto reṇu, sahāyā cassa sattabhū, brahmadatto, vessabhū, bharato, dve dhataraṭṭhāti ime satta rājāno yathā aññamaññaṃ na vivadanti. Evaṃ rajje patiṭṭhāpetvā tesaṃ atthadhamme anusāsante jambudīpatale sabbesaṃ rājāva raññaṃ, brahmāva brāhmaṇānaṃ, devova gahapatikānaṃ sakkato garukato mānito pūjito apacito uttamagāravaṭṭhānaṃ ahosi. Tena vuttaṃ ‘‘reṇuādīnaṃ sattannaṃ rājūnaṃ purohito’’ti. Imeva satta bhāradhārā mahārājāno. Vuttañhetaṃ –
‘‘សត្តភូ ព្រហ្មទត្តោ ច, វេស្សភូ ភរតោ សហ;
‘‘Sattabhū brahmadatto ca, vessabhū bharato saha;
រេណុ ទ្វេ ច ធតរដ្ឋា, តទាសុំ សត្ត ភារធា’’តិ។ (ទី. និ. អដ្ឋ. ២.៣០៨);
Reṇu dve ca dhataraṭṭhā, tadāsuṃ satta bhāradhā’’ti. (dī. ni. aṭṭha. 2.308);
រញ្ញោ ទិដ្ឋធម្មិកសម្បរាយិកត្ថានំ បុរោ វិធានតោ បុរេ សំវិធានតោ បុរោហិតោ។ កោធាមគន្ធេនាតិ កោធសង្ខាតេន បូតិគន្ធេន។ ករុណា អស្ស អត្ថីតិ ករុណន្តិ សបុព្ពភាគករុណជ្ឈានំ វុត្តន្តិ អាហ ‘‘ករុណាយ ច ករុណាបុព្ពភាគេ ច ឋិតា’’តិ។ យការោ សន្ធិវសេន អាគតោតិ អាហ ‘‘យេតេតិ ឯតេ’’តិ។ អរហត្តតោ បដ្ឋាយ សត្តមោតិ សកទាគាមី។ សកទាគាមិំ ឧបាទាយាតិ សកទាគាមិភាវំ បដិច្ច។ សកទាគាមិស្ស ហិ បញ្ចិន្ទ្រិយានិ សកទាគាមិភាវំ បដិច្ច មុទូនិ នាម ហោន្តិ។ សេសមេត្ថ សុវិញ្ញេយ្យមេវ។
Rañño diṭṭhadhammikasamparāyikatthānaṃ puro vidhānato pure saṃvidhānato purohito. Kodhāmagandhenāti kodhasaṅkhātena pūtigandhena. Karuṇā assa atthīti karuṇanti sapubbabhāgakaruṇajjhānaṃ vuttanti āha ‘‘karuṇāya ca karuṇāpubbabhāge ca ṭhitā’’ti. Yakāro sandhivasena āgatoti āha ‘‘yeteti ete’’ti. Arahattato paṭṭhāya sattamoti sakadāgāmī. Sakadāgāmiṃupādāyāti sakadāgāmibhāvaṃ paṭicca. Sakadāgāmissa hi pañcindriyāni sakadāgāmibhāvaṃ paṭicca mudūni nāma honti. Sesamettha suviññeyyameva.
ធម្មិកសុត្តវណ្ណនា និដ្ឋិតា។
Dhammikasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
ធម្មិកវគ្គវណ្ណនា និដ្ឋិតា។
Dhammikavaggavaṇṇanā niṭṭhitā.
បឋមបណ្ណាសកំ និដ្ឋិតំ។
Paṭhamapaṇṇāsakaṃ niṭṭhitaṃ.
Related texts:
តិបិដក (មូល) • Tipiṭaka (Mūla) / សុត្តបិដក • Suttapiṭaka / អង្គុត្តរនិកាយ • Aṅguttaranikāya / ១២. ធម្មិកសុត្តំ • 12. Dhammikasuttaṃ
អដ្ឋកថា • Aṭṭhakathā / សុត្តបិដក (អដ្ឋកថា) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / អង្គុត្តរនិកាយ (អដ្ឋកថា) • Aṅguttaranikāya (aṭṭhakathā) / ១២. ធម្មិកសុត្តវណ្ណនា • 12. Dhammikasuttavaṇṇanā
