| Library / Tipiṭaka / ติปิฎก • Tipiṭaka / ปฎิสมฺภิทามคฺคปาฬิ • Paṭisambhidāmaggapāḷi |
๒. ธมฺมุทฺธจฺจวารนิเทฺทโส
2. Dhammuddhaccavāraniddeso
๖. กถํ ธมฺมุทฺธจฺจวิคฺคหิตํ มานสํ โหติ? อนิจฺจโต มนสิกโรโต โอภาโส อุปฺปชฺชติ, โอภาโส ธโมฺมติ โอภาสํ อาวชฺชติ, ตโต วิเกฺขโป อุทฺธจฺจํฯ เตน อุทฺธเจฺจน วิคฺคหิตมานโส อนิจฺจโต อุปฎฺฐานํ ยถาภูตํ นปฺปชานาติ, ทุกฺขโต อุปฎฺฐานํ ยถาภูตํ นปฺปชานาติ, อนตฺตโต อุปฎฺฐานํ ยถาภูตํ นปฺปชานาติฯ เตน วุจฺจติ – ‘‘ธมฺมุทฺธจฺจวิคฺคหิตมานโส โหติ โส สมโย, ยํ ตํ จิตฺตํ อชฺฌตฺตเมว สนฺติฎฺฐติ สนฺนิสีทติ เอโกทิ โหติ สมาธิยติ ฯ ตสฺส มโคฺค สญฺชายตี’’ติ กถํ มโคฺค สญฺชายติ…เป.… เอวํ มโคฺค สญฺชายติ, เอวํ สโญฺญชนานิ ปหียนฺติ, อนุสยา พฺยนฺตีโหนฺติฯ
6. Kathaṃ dhammuddhaccaviggahitaṃ mānasaṃ hoti? Aniccato manasikaroto obhāso uppajjati, obhāso dhammoti obhāsaṃ āvajjati, tato vikkhepo uddhaccaṃ. Tena uddhaccena viggahitamānaso aniccato upaṭṭhānaṃ yathābhūtaṃ nappajānāti, dukkhato upaṭṭhānaṃ yathābhūtaṃ nappajānāti, anattato upaṭṭhānaṃ yathābhūtaṃ nappajānāti. Tena vuccati – ‘‘dhammuddhaccaviggahitamānaso hoti so samayo, yaṃ taṃ cittaṃ ajjhattameva santiṭṭhati sannisīdati ekodi hoti samādhiyati . Tassa maggo sañjāyatī’’ti kathaṃ maggo sañjāyati…pe… evaṃ maggo sañjāyati, evaṃ saññojanāni pahīyanti, anusayā byantīhonti.
อนิจฺจโต มนสิกโรโต ญาณํ อุปฺปชฺชติ, ปีติ อุปฺปชฺชติ, ปสฺสทฺธิ อุปฺปชฺชติ, สุขํ อุปฺปชฺชติ, อธิโมโกฺข อุปฺปชฺชติ, ปคฺคโห อุปฺปชฺชติ, อุปฎฺฐานํ อุปฺปชฺชติ, อุเปกฺขา อุปฺปชฺชติ, นิกนฺติ อุปฺปชฺชติ, ‘นิกนฺติ ธโมฺม’ติ นิกนฺติํ อาวชฺชติฯ ตโต วิเกฺขโป อุทฺธจฺจํฯ เตน อุทฺธเจฺจน วิคฺคหิตมานโส อนิจฺจโต อุปฎฺฐานํ ยถาภูตํ นปฺปชานาติ, ทุกฺขโต อุปฎฺฐานํ ยถาภูตํ นปฺปชานาติ, อนตฺตโต อุปฎฺฐานํ ยถาภูตํ นปฺปชานาติฯ เตน วุจฺจติ – ‘‘ธมฺมุทฺธจฺจวิคฺคหิตมานโส โหติ โส สมโย, ยํ ตํ จิตฺตํ อชฺฌตฺตเมว สนฺติฎฺฐติ สนฺนิสีทติ เอโกทิ โหติ สมาธิยติฯ ตสฺส มโคฺค สญฺชายตี’’ติฯ กถํ มโคฺค สญฺชายติ…เป.… เอวํ มโคฺค สญฺชายติ, เอวํ สโญฺญชนานิ ปหียนฺติ, อนุสยา พฺยนฺตีโหนฺติฯ
Aniccato manasikaroto ñāṇaṃ uppajjati, pīti uppajjati, passaddhi uppajjati, sukhaṃ uppajjati, adhimokkho uppajjati, paggaho uppajjati, upaṭṭhānaṃ uppajjati, upekkhā uppajjati, nikanti uppajjati, ‘nikanti dhammo’ti nikantiṃ āvajjati. Tato vikkhepo uddhaccaṃ. Tena uddhaccena viggahitamānaso aniccato upaṭṭhānaṃ yathābhūtaṃ nappajānāti, dukkhato upaṭṭhānaṃ yathābhūtaṃ nappajānāti, anattato upaṭṭhānaṃ yathābhūtaṃ nappajānāti. Tena vuccati – ‘‘dhammuddhaccaviggahitamānaso hoti so samayo, yaṃ taṃ cittaṃ ajjhattameva santiṭṭhati sannisīdati ekodi hoti samādhiyati. Tassa maggo sañjāyatī’’ti. Kathaṃ maggo sañjāyati…pe… evaṃ maggo sañjāyati, evaṃ saññojanāni pahīyanti, anusayā byantīhonti.
ทุกฺขโต มนสิกโรโต…เป.… อนตฺตโต มนสิกโรโต โอภาโส อุปฺปชฺชติ…เป.… ญาณํ อุปฺปชฺชติ, ปีติ อุปฺปชฺชติ, ปสฺสทฺธิ อุปฺปชฺชติ, สุขํ อุปฺปชฺชติ, อธิโมโกฺข อุปฺปชฺชติ, ปคฺคโห อุปฺปชฺชติ, อุปฎฺฐานํ อุปฺปชฺชติ, อุเปกฺขา อุปฺปชฺชติ, นิกนฺติ อุปฺปชฺชติ, ‘นิกนฺติ ธโมฺม’ติ นิกนฺติํ อาวชฺชติฯ ตโต วิเกฺขโป อุทฺธจฺจํฯ เตน อุทฺธเจฺจน วิคฺคหิตมานโส อนตฺตโต อุปฎฺฐานํ, อนิจฺจโต อุปฎฺฐานํ, ทุกฺขโต อุปฎฺฐานํ ยถาภูตํ นปฺปชานาติ ฯ เตน วุจฺจติ – ‘‘ธมฺมุทฺธจฺจวิคฺคหิตมานโส…เป.… เอวํ สโญฺญชนานิ ปหียนฺติ, อนุสยา พฺยนฺตีโหนฺติ’’ฯ
Dukkhato manasikaroto…pe… anattato manasikaroto obhāso uppajjati…pe… ñāṇaṃ uppajjati, pīti uppajjati, passaddhi uppajjati, sukhaṃ uppajjati, adhimokkho uppajjati, paggaho uppajjati, upaṭṭhānaṃ uppajjati, upekkhā uppajjati, nikanti uppajjati, ‘nikanti dhammo’ti nikantiṃ āvajjati. Tato vikkhepo uddhaccaṃ. Tena uddhaccena viggahitamānaso anattato upaṭṭhānaṃ, aniccato upaṭṭhānaṃ, dukkhato upaṭṭhānaṃ yathābhūtaṃ nappajānāti . Tena vuccati – ‘‘dhammuddhaccaviggahitamānaso…pe… evaṃ saññojanāni pahīyanti, anusayā byantīhonti’’.
รูปํ อนิจฺจโต มนสิกโรโต…เป.… รูปํ ทุกฺขโต มนสิกโรโต… รูปํ อนตฺตโต มนสิกโรโต… เวทนํ…เป.… สญฺญํ… สงฺขาเร… วิญฺญาณํ… จกฺขุํ…เป.… ชรามรณํ อนิจฺจโต มนสิกโรโต…เป.… ชรามรณํ ทุกฺขโต มนสิกโรโต, ชรามรณํ อนตฺตโต มนสิกโรโต โอภาโส อุปฺปชฺชติ…เป.… ญาณํ อุปฺปชฺชติ, ปีติ อุปฺปชฺชติ, ปสฺสทฺธิ อุปฺปชฺชติ, สุขํ อุปฺปชฺชติ, อธิโมโกฺข อุปฺปชฺชติ, ปคฺคโห อุปฺปชฺชติ, อุปฎฺฐานํ อุปฺปชฺชติ, อุเปกฺขา อุปฺปชฺชติ, นิกนฺติ อุปฺปชฺชติ, ‘นิกนฺติ ธโมฺม’ติ นิกนฺติํ อาวชฺชติฯ ตโต วิเกฺขโป อุทฺธจฺจํฯ เตน อุทฺธเจฺจน วิคฺคหิตมานโสฯ ชรามรณํ อนตฺตโต อุปฎฺฐานํ ยถาภูตํ นปฺปชานาติฯ ชรามรณํ อนิจฺจโต อุปฎฺฐานํ ยถาภูตํ นปฺปชานาติ, ชรามรณํ ทุกฺขโต อุปฎฺฐานํ ยถาภูตํ นปฺปชานาติฯ เตน วุจฺจติ – ‘‘ธมฺมุทฺธจฺจวิคฺคหิตมานโส โหติฯ โส สมโย, ยํ ตํ จิตฺตํ อชฺฌตฺตเมว สนฺติฎฺฐติ สนฺนิสีทติ เอโกทิ โหติ สมาธิยติฯ ตสฺส มโคฺค สญฺชายตี’’ติฯ กถํ มโคฺค สญฺชายติ…เป.… เอวํ มโคฺค สญฺชายติฯ เอวํ สโญฺญชนานิ ปหียนฺติ, อนุสยา พฺยนฺตีโหนฺติฯ เอวํ ธมฺมุทฺธจฺจวิคฺคหิตํ มานสํ โหติฯ
Rūpaṃ aniccato manasikaroto…pe… rūpaṃ dukkhato manasikaroto… rūpaṃ anattato manasikaroto… vedanaṃ…pe… saññaṃ… saṅkhāre… viññāṇaṃ… cakkhuṃ…pe… jarāmaraṇaṃ aniccato manasikaroto…pe… jarāmaraṇaṃ dukkhato manasikaroto, jarāmaraṇaṃ anattato manasikaroto obhāso uppajjati…pe… ñāṇaṃ uppajjati, pīti uppajjati, passaddhi uppajjati, sukhaṃ uppajjati, adhimokkho uppajjati, paggaho uppajjati, upaṭṭhānaṃ uppajjati, upekkhā uppajjati, nikanti uppajjati, ‘nikanti dhammo’ti nikantiṃ āvajjati. Tato vikkhepo uddhaccaṃ. Tena uddhaccena viggahitamānaso. Jarāmaraṇaṃ anattato upaṭṭhānaṃ yathābhūtaṃ nappajānāti. Jarāmaraṇaṃ aniccato upaṭṭhānaṃ yathābhūtaṃ nappajānāti, jarāmaraṇaṃ dukkhato upaṭṭhānaṃ yathābhūtaṃ nappajānāti. Tena vuccati – ‘‘dhammuddhaccaviggahitamānaso hoti. So samayo, yaṃ taṃ cittaṃ ajjhattameva santiṭṭhati sannisīdati ekodi hoti samādhiyati. Tassa maggo sañjāyatī’’ti. Kathaṃ maggo sañjāyati…pe… evaṃ maggo sañjāyati. Evaṃ saññojanāni pahīyanti, anusayā byantīhonti. Evaṃ dhammuddhaccaviggahitaṃ mānasaṃ hoti.
๗.
7.
โอภาเส เจว ญาเณ จ, ปีติยา จ วิกมฺปติ;
Obhāse ceva ñāṇe ca, pītiyā ca vikampati;
ปสฺสทฺธิยา สุเข เจว, เยหิ จิตฺตํ ปเวธติฯ
Passaddhiyā sukhe ceva, yehi cittaṃ pavedhati.
อธิโมเกฺข จ ปคฺคาเห, อุปฎฺฐาเน จ กมฺปติ;
Adhimokkhe ca paggāhe, upaṭṭhāne ca kampati;
อุเปกฺขาวชฺชนาย เจว, อุเปกฺขาย จ นิกนฺติยาฯ
Upekkhāvajjanāya ceva, upekkhāya ca nikantiyā.
อิมานิ ทส ฐานานิ, ปญฺญา ยสฺส ปริจฺจิตา;
Imāni dasa ṭhānāni, paññā yassa pariccitā;
ธมฺมุทฺธจฺจกุสโล โหติ, น จ สโมฺมห คจฺฉติฯ
Dhammuddhaccakusalo hoti, na ca sammoha gacchati.
วิกฺขิปติ เจว กิลิสฺสติ จ, จวติ จิตฺตภาวนา;
Vikkhipati ceva kilissati ca, cavati cittabhāvanā;
วิกฺขิปติ น กิลิสฺสติ, ภาวนา ปริหายติฯ
Vikkhipati na kilissati, bhāvanā parihāyati.
วิกฺขิปติ น กิลิสฺสติ, ภาวนา น ปริหายติ;
Vikkhipati na kilissati, bhāvanā na parihāyati;
น จ วิกฺขิปเต จิตฺตํ น กิลิสฺสติ, น จวติ จิตฺตภาวนาฯ
Na ca vikkhipate cittaṃ na kilissati, na cavati cittabhāvanā.
อิเมหิ จตูหิ ฐาเนหิ จิตฺตสฺส สเงฺขปวิเกฺขปวิคฺคหิตํ 1 ทส ฐาเน สมฺปชานาตีติฯ
Imehi catūhi ṭhānehi cittassa saṅkhepavikkhepaviggahitaṃ 2 dasa ṭhāne sampajānātīti.
ยุคนทฺธกถา นิฎฺฐิตาฯ
Yuganaddhakathā niṭṭhitā.
Footnotes:
Related texts:
อฎฺฐกถา • Aṭṭhakathā / สุตฺตปิฎก (อฎฺฐกถา) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / ขุทฺทกนิกาย (อฎฺฐกถา) • Khuddakanikāya (aṭṭhakathā) / ปฎิสมฺภิทามคฺค-อฎฺฐกถา • Paṭisambhidāmagga-aṭṭhakathā / ๒. ธมฺมุทฺธจฺจวารนิเทฺทสวณฺณนา • 2. Dhammuddhaccavāraniddesavaṇṇanā
