Library / Tipiṭaka / තිපිටක • Tipiṭaka / පටිසම්භිදාමග්ගපාළි • Paṭisambhidāmaggapāḷi |
2. ධම්මුද්ධච්චවාරනිද්දෙසො
2. Dhammuddhaccavāraniddeso
6. කථං ධම්මුද්ධච්චවිග්ගහිතං මානසං හොති? අනිච්චතො මනසිකරොතො ඔභාසො උප්පජ්ජති, ඔභාසො ධම්මොති ඔභාසං ආවජ්ජති, තතො වික්ඛෙපො උද්ධච්චං. තෙන උද්ධච්චෙන විග්ගහිතමානසො අනිච්චතො උපට්ඨානං යථාභූතං නප්පජානාති, දුක්ඛතො උපට්ඨානං යථාභූතං නප්පජානාති, අනත්තතො උපට්ඨානං යථාභූතං නප්පජානාති. තෙන වුච්චති – ‘‘ධම්මුද්ධච්චවිග්ගහිතමානසො හොති සො සමයො, යං තං චිත්තං අජ්ඣත්තමෙව සන්තිට්ඨති සන්නිසීදති එකොදි හොති සමාධියති . තස්ස මග්ගො සඤ්ජායතී’’ති කථං මග්ගො සඤ්ජායති…පෙ.… එවං මග්ගො සඤ්ජායති, එවං සඤ්ඤොජනානි පහීයන්ති, අනුසයා බ්යන්තීහොන්ති.
6. Kathaṃ dhammuddhaccaviggahitaṃ mānasaṃ hoti? Aniccato manasikaroto obhāso uppajjati, obhāso dhammoti obhāsaṃ āvajjati, tato vikkhepo uddhaccaṃ. Tena uddhaccena viggahitamānaso aniccato upaṭṭhānaṃ yathābhūtaṃ nappajānāti, dukkhato upaṭṭhānaṃ yathābhūtaṃ nappajānāti, anattato upaṭṭhānaṃ yathābhūtaṃ nappajānāti. Tena vuccati – ‘‘dhammuddhaccaviggahitamānaso hoti so samayo, yaṃ taṃ cittaṃ ajjhattameva santiṭṭhati sannisīdati ekodi hoti samādhiyati . Tassa maggo sañjāyatī’’ti kathaṃ maggo sañjāyati…pe… evaṃ maggo sañjāyati, evaṃ saññojanāni pahīyanti, anusayā byantīhonti.
අනිච්චතො මනසිකරොතො ඤාණං උප්පජ්ජති, පීති උප්පජ්ජති, පස්සද්ධි උප්පජ්ජති, සුඛං උප්පජ්ජති, අධිමොක්ඛො උප්පජ්ජති, පග්ගහො උප්පජ්ජති, උපට්ඨානං උප්පජ්ජති, උපෙක්ඛා උප්පජ්ජති, නිකන්ති උප්පජ්ජති, ‘නිකන්ති ධම්මො’ති නිකන්තිං ආවජ්ජති. තතො වික්ඛෙපො උද්ධච්චං. තෙන උද්ධච්චෙන විග්ගහිතමානසො අනිච්චතො උපට්ඨානං යථාභූතං නප්පජානාති, දුක්ඛතො උපට්ඨානං යථාභූතං නප්පජානාති, අනත්තතො උපට්ඨානං යථාභූතං නප්පජානාති. තෙන වුච්චති – ‘‘ධම්මුද්ධච්චවිග්ගහිතමානසො හොති සො සමයො, යං තං චිත්තං අජ්ඣත්තමෙව සන්තිට්ඨති සන්නිසීදති එකොදි හොති සමාධියති. තස්ස මග්ගො සඤ්ජායතී’’ති. කථං මග්ගො සඤ්ජායති…පෙ.… එවං මග්ගො සඤ්ජායති, එවං සඤ්ඤොජනානි පහීයන්ති, අනුසයා බ්යන්තීහොන්ති.
Aniccato manasikaroto ñāṇaṃ uppajjati, pīti uppajjati, passaddhi uppajjati, sukhaṃ uppajjati, adhimokkho uppajjati, paggaho uppajjati, upaṭṭhānaṃ uppajjati, upekkhā uppajjati, nikanti uppajjati, ‘nikanti dhammo’ti nikantiṃ āvajjati. Tato vikkhepo uddhaccaṃ. Tena uddhaccena viggahitamānaso aniccato upaṭṭhānaṃ yathābhūtaṃ nappajānāti, dukkhato upaṭṭhānaṃ yathābhūtaṃ nappajānāti, anattato upaṭṭhānaṃ yathābhūtaṃ nappajānāti. Tena vuccati – ‘‘dhammuddhaccaviggahitamānaso hoti so samayo, yaṃ taṃ cittaṃ ajjhattameva santiṭṭhati sannisīdati ekodi hoti samādhiyati. Tassa maggo sañjāyatī’’ti. Kathaṃ maggo sañjāyati…pe… evaṃ maggo sañjāyati, evaṃ saññojanāni pahīyanti, anusayā byantīhonti.
දුක්ඛතො මනසිකරොතො…පෙ.… අනත්තතො මනසිකරොතො ඔභාසො උප්පජ්ජති…පෙ.… ඤාණං උප්පජ්ජති, පීති උප්පජ්ජති, පස්සද්ධි උප්පජ්ජති, සුඛං උප්පජ්ජති, අධිමොක්ඛො උප්පජ්ජති, පග්ගහො උප්පජ්ජති, උපට්ඨානං උප්පජ්ජති, උපෙක්ඛා උප්පජ්ජති, නිකන්ති උප්පජ්ජති, ‘නිකන්ති ධම්මො’ති නිකන්තිං ආවජ්ජති. තතො වික්ඛෙපො උද්ධච්චං. තෙන උද්ධච්චෙන විග්ගහිතමානසො අනත්තතො උපට්ඨානං, අනිච්චතො උපට්ඨානං, දුක්ඛතො උපට්ඨානං යථාභූතං නප්පජානාති . තෙන වුච්චති – ‘‘ධම්මුද්ධච්චවිග්ගහිතමානසො…පෙ.… එවං සඤ්ඤොජනානි පහීයන්ති, අනුසයා බ්යන්තීහොන්ති’’.
Dukkhato manasikaroto…pe… anattato manasikaroto obhāso uppajjati…pe… ñāṇaṃ uppajjati, pīti uppajjati, passaddhi uppajjati, sukhaṃ uppajjati, adhimokkho uppajjati, paggaho uppajjati, upaṭṭhānaṃ uppajjati, upekkhā uppajjati, nikanti uppajjati, ‘nikanti dhammo’ti nikantiṃ āvajjati. Tato vikkhepo uddhaccaṃ. Tena uddhaccena viggahitamānaso anattato upaṭṭhānaṃ, aniccato upaṭṭhānaṃ, dukkhato upaṭṭhānaṃ yathābhūtaṃ nappajānāti . Tena vuccati – ‘‘dhammuddhaccaviggahitamānaso…pe… evaṃ saññojanāni pahīyanti, anusayā byantīhonti’’.
රූපං අනිච්චතො මනසිකරොතො…පෙ.… රූපං දුක්ඛතො මනසිකරොතො… රූපං අනත්තතො මනසිකරොතො… වෙදනං…පෙ.… සඤ්ඤං… සඞ්ඛාරෙ… විඤ්ඤාණං… චක්ඛුං…පෙ.… ජරාමරණං අනිච්චතො මනසිකරොතො…පෙ.… ජරාමරණං දුක්ඛතො මනසිකරොතො, ජරාමරණං අනත්තතො මනසිකරොතො ඔභාසො උප්පජ්ජති…පෙ.… ඤාණං උප්පජ්ජති, පීති උප්පජ්ජති, පස්සද්ධි උප්පජ්ජති, සුඛං උප්පජ්ජති, අධිමොක්ඛො උප්පජ්ජති, පග්ගහො උප්පජ්ජති, උපට්ඨානං උප්පජ්ජති, උපෙක්ඛා උප්පජ්ජති, නිකන්ති උප්පජ්ජති, ‘නිකන්ති ධම්මො’ති නිකන්තිං ආවජ්ජති. තතො වික්ඛෙපො උද්ධච්චං. තෙන උද්ධච්චෙන විග්ගහිතමානසො. ජරාමරණං අනත්තතො උපට්ඨානං යථාභූතං නප්පජානාති. ජරාමරණං අනිච්චතො උපට්ඨානං යථාභූතං නප්පජානාති, ජරාමරණං දුක්ඛතො උපට්ඨානං යථාභූතං නප්පජානාති. තෙන වුච්චති – ‘‘ධම්මුද්ධච්චවිග්ගහිතමානසො හොති. සො සමයො, යං තං චිත්තං අජ්ඣත්තමෙව සන්තිට්ඨති සන්නිසීදති එකොදි හොති සමාධියති. තස්ස මග්ගො සඤ්ජායතී’’ති. කථං මග්ගො සඤ්ජායති…පෙ.… එවං මග්ගො සඤ්ජායති. එවං සඤ්ඤොජනානි පහීයන්ති, අනුසයා බ්යන්තීහොන්ති. එවං ධම්මුද්ධච්චවිග්ගහිතං මානසං හොති.
Rūpaṃ aniccato manasikaroto…pe… rūpaṃ dukkhato manasikaroto… rūpaṃ anattato manasikaroto… vedanaṃ…pe… saññaṃ… saṅkhāre… viññāṇaṃ… cakkhuṃ…pe… jarāmaraṇaṃ aniccato manasikaroto…pe… jarāmaraṇaṃ dukkhato manasikaroto, jarāmaraṇaṃ anattato manasikaroto obhāso uppajjati…pe… ñāṇaṃ uppajjati, pīti uppajjati, passaddhi uppajjati, sukhaṃ uppajjati, adhimokkho uppajjati, paggaho uppajjati, upaṭṭhānaṃ uppajjati, upekkhā uppajjati, nikanti uppajjati, ‘nikanti dhammo’ti nikantiṃ āvajjati. Tato vikkhepo uddhaccaṃ. Tena uddhaccena viggahitamānaso. Jarāmaraṇaṃ anattato upaṭṭhānaṃ yathābhūtaṃ nappajānāti. Jarāmaraṇaṃ aniccato upaṭṭhānaṃ yathābhūtaṃ nappajānāti, jarāmaraṇaṃ dukkhato upaṭṭhānaṃ yathābhūtaṃ nappajānāti. Tena vuccati – ‘‘dhammuddhaccaviggahitamānaso hoti. So samayo, yaṃ taṃ cittaṃ ajjhattameva santiṭṭhati sannisīdati ekodi hoti samādhiyati. Tassa maggo sañjāyatī’’ti. Kathaṃ maggo sañjāyati…pe… evaṃ maggo sañjāyati. Evaṃ saññojanāni pahīyanti, anusayā byantīhonti. Evaṃ dhammuddhaccaviggahitaṃ mānasaṃ hoti.
7.
7.
ඔභාසෙ චෙව ඤාණෙ ච, පීතියා ච විකම්පති;
Obhāse ceva ñāṇe ca, pītiyā ca vikampati;
පස්සද්ධියා සුඛෙ චෙව, යෙහි චිත්තං පවෙධති.
Passaddhiyā sukhe ceva, yehi cittaṃ pavedhati.
අධිමොක්ඛෙ ච පග්ගාහෙ, උපට්ඨානෙ ච කම්පති;
Adhimokkhe ca paggāhe, upaṭṭhāne ca kampati;
උපෙක්ඛාවජ්ජනාය චෙව, උපෙක්ඛාය ච නිකන්තියා.
Upekkhāvajjanāya ceva, upekkhāya ca nikantiyā.
ඉමානි දස ඨානානි, පඤ්ඤා යස්ස පරිච්චිතා;
Imāni dasa ṭhānāni, paññā yassa pariccitā;
ධම්මුද්ධච්චකුසලො හොති, න ච සම්මොහ ගච්ඡති.
Dhammuddhaccakusalo hoti, na ca sammoha gacchati.
වික්ඛිපති චෙව කිලිස්සති ච, චවති චිත්තභාවනා;
Vikkhipati ceva kilissati ca, cavati cittabhāvanā;
වික්ඛිපති න කිලිස්සති, භාවනා පරිහායති.
Vikkhipati na kilissati, bhāvanā parihāyati.
වික්ඛිපති න කිලිස්සති, භාවනා න පරිහායති;
Vikkhipati na kilissati, bhāvanā na parihāyati;
න ච වික්ඛිපතෙ චිත්තං න කිලිස්සති, න චවති චිත්තභාවනා.
Na ca vikkhipate cittaṃ na kilissati, na cavati cittabhāvanā.
ඉමෙහි චතූහි ඨානෙහි චිත්තස්ස සඞ්ඛෙපවික්ඛෙපවිග්ගහිතං 1 දස ඨානෙ සම්පජානාතීති.
Imehi catūhi ṭhānehi cittassa saṅkhepavikkhepaviggahitaṃ 2 dasa ṭhāne sampajānātīti.
යුගනද්ධකථා නිට්ඨිතා.
Yuganaddhakathā niṭṭhitā.
Footnotes:
Related texts:
අට්ඨකථා • Aṭṭhakathā / සුත්තපිටක (අට්ඨකථා) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / ඛුද්දකනිකාය (අට්ඨකථා) • Khuddakanikāya (aṭṭhakathā) / පටිසම්භිදාමග්ග-අට්ඨකථා • Paṭisambhidāmagga-aṭṭhakathā / 2. ධම්මුද්ධච්චවාරනිද්දෙසවණ්ණනා • 2. Dhammuddhaccavāraniddesavaṇṇanā