| Library / Tipiṭaka / ਤਿਪਿਟਕ • Tipiṭaka / ਪਟਿਸਮ੍ਭਿਦਾਮਗ੍ਗਪਾਲ਼ਿ • Paṭisambhidāmaggapāḷi |
੨. ਧਮ੍ਮੁਦ੍ਧਚ੍ਚવਾਰਨਿਦ੍ਦੇਸੋ
2. Dhammuddhaccavāraniddeso
੬. ਕਥਂ ਧਮ੍ਮੁਦ੍ਧਚ੍ਚવਿਗ੍ਗਹਿਤਂ ਮਾਨਸਂ ਹੋਤਿ? ਅਨਿਚ੍ਚਤੋ ਮਨਸਿਕਰੋਤੋ ਓਭਾਸੋ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ, ਓਭਾਸੋ ਧਮ੍ਮੋਤਿ ਓਭਾਸਂ ਆવਜ੍ਜਤਿ, ਤਤੋ વਿਕ੍ਖੇਪੋ ਉਦ੍ਧਚ੍ਚਂ। ਤੇਨ ਉਦ੍ਧਚ੍ਚੇਨ વਿਗ੍ਗਹਿਤਮਾਨਸੋ ਅਨਿਚ੍ਚਤੋ ਉਪਟ੍ਠਾਨਂ ਯਥਾਭੂਤਂ ਨਪ੍ਪਜਾਨਾਤਿ, ਦੁਕ੍ਖਤੋ ਉਪਟ੍ਠਾਨਂ ਯਥਾਭੂਤਂ ਨਪ੍ਪਜਾਨਾਤਿ, ਅਨਤ੍ਤਤੋ ਉਪਟ੍ਠਾਨਂ ਯਥਾਭੂਤਂ ਨਪ੍ਪਜਾਨਾਤਿ। ਤੇਨ વੁਚ੍ਚਤਿ – ‘‘ਧਮ੍ਮੁਦ੍ਧਚ੍ਚવਿਗ੍ਗਹਿਤਮਾਨਸੋ ਹੋਤਿ ਸੋ ਸਮਯੋ, ਯਂ ਤਂ ਚਿਤ੍ਤਂ ਅਜ੍ਝਤ੍ਤਮੇવ ਸਨ੍ਤਿਟ੍ਠਤਿ ਸਨ੍ਨਿਸੀਦਤਿ ਏਕੋਦਿ ਹੋਤਿ ਸਮਾਧਿਯਤਿ । ਤਸ੍ਸ ਮਗ੍ਗੋ ਸਞ੍ਜਾਯਤੀ’’ਤਿ ਕਥਂ ਮਗ੍ਗੋ ਸਞ੍ਜਾਯਤਿ…ਪੇ॰… ਏવਂ ਮਗ੍ਗੋ ਸਞ੍ਜਾਯਤਿ, ਏવਂ ਸਞ੍ਞੋਜਨਾਨਿ ਪਹੀਯਨ੍ਤਿ, ਅਨੁਸਯਾ ਬ੍ਯਨ੍ਤੀਹੋਨ੍ਤਿ।
6. Kathaṃ dhammuddhaccaviggahitaṃ mānasaṃ hoti? Aniccato manasikaroto obhāso uppajjati, obhāso dhammoti obhāsaṃ āvajjati, tato vikkhepo uddhaccaṃ. Tena uddhaccena viggahitamānaso aniccato upaṭṭhānaṃ yathābhūtaṃ nappajānāti, dukkhato upaṭṭhānaṃ yathābhūtaṃ nappajānāti, anattato upaṭṭhānaṃ yathābhūtaṃ nappajānāti. Tena vuccati – ‘‘dhammuddhaccaviggahitamānaso hoti so samayo, yaṃ taṃ cittaṃ ajjhattameva santiṭṭhati sannisīdati ekodi hoti samādhiyati . Tassa maggo sañjāyatī’’ti kathaṃ maggo sañjāyati…pe… evaṃ maggo sañjāyati, evaṃ saññojanāni pahīyanti, anusayā byantīhonti.
ਅਨਿਚ੍ਚਤੋ ਮਨਸਿਕਰੋਤੋ ਞਾਣਂ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ, ਪੀਤਿ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ, ਪਸ੍ਸਦ੍ਧਿ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ, ਸੁਖਂ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ, ਅਧਿਮੋਕ੍ਖੋ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ, ਪਗ੍ਗਹੋ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ, ਉਪਟ੍ਠਾਨਂ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ, ਉਪੇਕ੍ਖਾ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ, ਨਿਕਨ੍ਤਿ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ, ‘ਨਿਕਨ੍ਤਿ ਧਮ੍ਮੋ’ਤਿ ਨਿਕਨ੍ਤਿਂ ਆવਜ੍ਜਤਿ। ਤਤੋ વਿਕ੍ਖੇਪੋ ਉਦ੍ਧਚ੍ਚਂ। ਤੇਨ ਉਦ੍ਧਚ੍ਚੇਨ વਿਗ੍ਗਹਿਤਮਾਨਸੋ ਅਨਿਚ੍ਚਤੋ ਉਪਟ੍ਠਾਨਂ ਯਥਾਭੂਤਂ ਨਪ੍ਪਜਾਨਾਤਿ, ਦੁਕ੍ਖਤੋ ਉਪਟ੍ਠਾਨਂ ਯਥਾਭੂਤਂ ਨਪ੍ਪਜਾਨਾਤਿ, ਅਨਤ੍ਤਤੋ ਉਪਟ੍ਠਾਨਂ ਯਥਾਭੂਤਂ ਨਪ੍ਪਜਾਨਾਤਿ। ਤੇਨ વੁਚ੍ਚਤਿ – ‘‘ਧਮ੍ਮੁਦ੍ਧਚ੍ਚવਿਗ੍ਗਹਿਤਮਾਨਸੋ ਹੋਤਿ ਸੋ ਸਮਯੋ, ਯਂ ਤਂ ਚਿਤ੍ਤਂ ਅਜ੍ਝਤ੍ਤਮੇવ ਸਨ੍ਤਿਟ੍ਠਤਿ ਸਨ੍ਨਿਸੀਦਤਿ ਏਕੋਦਿ ਹੋਤਿ ਸਮਾਧਿਯਤਿ। ਤਸ੍ਸ ਮਗ੍ਗੋ ਸਞ੍ਜਾਯਤੀ’’ਤਿ। ਕਥਂ ਮਗ੍ਗੋ ਸਞ੍ਜਾਯਤਿ…ਪੇ॰… ਏવਂ ਮਗ੍ਗੋ ਸਞ੍ਜਾਯਤਿ, ਏવਂ ਸਞ੍ਞੋਜਨਾਨਿ ਪਹੀਯਨ੍ਤਿ, ਅਨੁਸਯਾ ਬ੍ਯਨ੍ਤੀਹੋਨ੍ਤਿ।
Aniccato manasikaroto ñāṇaṃ uppajjati, pīti uppajjati, passaddhi uppajjati, sukhaṃ uppajjati, adhimokkho uppajjati, paggaho uppajjati, upaṭṭhānaṃ uppajjati, upekkhā uppajjati, nikanti uppajjati, ‘nikanti dhammo’ti nikantiṃ āvajjati. Tato vikkhepo uddhaccaṃ. Tena uddhaccena viggahitamānaso aniccato upaṭṭhānaṃ yathābhūtaṃ nappajānāti, dukkhato upaṭṭhānaṃ yathābhūtaṃ nappajānāti, anattato upaṭṭhānaṃ yathābhūtaṃ nappajānāti. Tena vuccati – ‘‘dhammuddhaccaviggahitamānaso hoti so samayo, yaṃ taṃ cittaṃ ajjhattameva santiṭṭhati sannisīdati ekodi hoti samādhiyati. Tassa maggo sañjāyatī’’ti. Kathaṃ maggo sañjāyati…pe… evaṃ maggo sañjāyati, evaṃ saññojanāni pahīyanti, anusayā byantīhonti.
ਦੁਕ੍ਖਤੋ ਮਨਸਿਕਰੋਤੋ…ਪੇ॰… ਅਨਤ੍ਤਤੋ ਮਨਸਿਕਰੋਤੋ ਓਭਾਸੋ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ…ਪੇ॰… ਞਾਣਂ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ, ਪੀਤਿ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ, ਪਸ੍ਸਦ੍ਧਿ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ, ਸੁਖਂ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ, ਅਧਿਮੋਕ੍ਖੋ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ, ਪਗ੍ਗਹੋ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ, ਉਪਟ੍ਠਾਨਂ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ, ਉਪੇਕ੍ਖਾ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ, ਨਿਕਨ੍ਤਿ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ, ‘ਨਿਕਨ੍ਤਿ ਧਮ੍ਮੋ’ਤਿ ਨਿਕਨ੍ਤਿਂ ਆવਜ੍ਜਤਿ। ਤਤੋ વਿਕ੍ਖੇਪੋ ਉਦ੍ਧਚ੍ਚਂ। ਤੇਨ ਉਦ੍ਧਚ੍ਚੇਨ વਿਗ੍ਗਹਿਤਮਾਨਸੋ ਅਨਤ੍ਤਤੋ ਉਪਟ੍ਠਾਨਂ, ਅਨਿਚ੍ਚਤੋ ਉਪਟ੍ਠਾਨਂ, ਦੁਕ੍ਖਤੋ ਉਪਟ੍ਠਾਨਂ ਯਥਾਭੂਤਂ ਨਪ੍ਪਜਾਨਾਤਿ । ਤੇਨ વੁਚ੍ਚਤਿ – ‘‘ਧਮ੍ਮੁਦ੍ਧਚ੍ਚવਿਗ੍ਗਹਿਤਮਾਨਸੋ…ਪੇ॰… ਏવਂ ਸਞ੍ਞੋਜਨਾਨਿ ਪਹੀਯਨ੍ਤਿ, ਅਨੁਸਯਾ ਬ੍ਯਨ੍ਤੀਹੋਨ੍ਤਿ’’।
Dukkhato manasikaroto…pe… anattato manasikaroto obhāso uppajjati…pe… ñāṇaṃ uppajjati, pīti uppajjati, passaddhi uppajjati, sukhaṃ uppajjati, adhimokkho uppajjati, paggaho uppajjati, upaṭṭhānaṃ uppajjati, upekkhā uppajjati, nikanti uppajjati, ‘nikanti dhammo’ti nikantiṃ āvajjati. Tato vikkhepo uddhaccaṃ. Tena uddhaccena viggahitamānaso anattato upaṭṭhānaṃ, aniccato upaṭṭhānaṃ, dukkhato upaṭṭhānaṃ yathābhūtaṃ nappajānāti . Tena vuccati – ‘‘dhammuddhaccaviggahitamānaso…pe… evaṃ saññojanāni pahīyanti, anusayā byantīhonti’’.
ਰੂਪਂ ਅਨਿਚ੍ਚਤੋ ਮਨਸਿਕਰੋਤੋ…ਪੇ॰… ਰੂਪਂ ਦੁਕ੍ਖਤੋ ਮਨਸਿਕਰੋਤੋ… ਰੂਪਂ ਅਨਤ੍ਤਤੋ ਮਨਸਿਕਰੋਤੋ… વੇਦਨਂ…ਪੇ॰… ਸਞ੍ਞਂ… ਸਙ੍ਖਾਰੇ… વਿਞ੍ਞਾਣਂ… ਚਕ੍ਖੁਂ…ਪੇ॰… ਜਰਾਮਰਣਂ ਅਨਿਚ੍ਚਤੋ ਮਨਸਿਕਰੋਤੋ…ਪੇ॰… ਜਰਾਮਰਣਂ ਦੁਕ੍ਖਤੋ ਮਨਸਿਕਰੋਤੋ, ਜਰਾਮਰਣਂ ਅਨਤ੍ਤਤੋ ਮਨਸਿਕਰੋਤੋ ਓਭਾਸੋ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ…ਪੇ॰… ਞਾਣਂ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ, ਪੀਤਿ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ, ਪਸ੍ਸਦ੍ਧਿ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ, ਸੁਖਂ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ, ਅਧਿਮੋਕ੍ਖੋ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ, ਪਗ੍ਗਹੋ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ, ਉਪਟ੍ਠਾਨਂ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ, ਉਪੇਕ੍ਖਾ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ, ਨਿਕਨ੍ਤਿ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ, ‘ਨਿਕਨ੍ਤਿ ਧਮ੍ਮੋ’ਤਿ ਨਿਕਨ੍ਤਿਂ ਆવਜ੍ਜਤਿ। ਤਤੋ વਿਕ੍ਖੇਪੋ ਉਦ੍ਧਚ੍ਚਂ। ਤੇਨ ਉਦ੍ਧਚ੍ਚੇਨ વਿਗ੍ਗਹਿਤਮਾਨਸੋ। ਜਰਾਮਰਣਂ ਅਨਤ੍ਤਤੋ ਉਪਟ੍ਠਾਨਂ ਯਥਾਭੂਤਂ ਨਪ੍ਪਜਾਨਾਤਿ। ਜਰਾਮਰਣਂ ਅਨਿਚ੍ਚਤੋ ਉਪਟ੍ਠਾਨਂ ਯਥਾਭੂਤਂ ਨਪ੍ਪਜਾਨਾਤਿ, ਜਰਾਮਰਣਂ ਦੁਕ੍ਖਤੋ ਉਪਟ੍ਠਾਨਂ ਯਥਾਭੂਤਂ ਨਪ੍ਪਜਾਨਾਤਿ। ਤੇਨ વੁਚ੍ਚਤਿ – ‘‘ਧਮ੍ਮੁਦ੍ਧਚ੍ਚવਿਗ੍ਗਹਿਤਮਾਨਸੋ ਹੋਤਿ। ਸੋ ਸਮਯੋ, ਯਂ ਤਂ ਚਿਤ੍ਤਂ ਅਜ੍ਝਤ੍ਤਮੇવ ਸਨ੍ਤਿਟ੍ਠਤਿ ਸਨ੍ਨਿਸੀਦਤਿ ਏਕੋਦਿ ਹੋਤਿ ਸਮਾਧਿਯਤਿ। ਤਸ੍ਸ ਮਗ੍ਗੋ ਸਞ੍ਜਾਯਤੀ’’ਤਿ। ਕਥਂ ਮਗ੍ਗੋ ਸਞ੍ਜਾਯਤਿ…ਪੇ॰… ਏવਂ ਮਗ੍ਗੋ ਸਞ੍ਜਾਯਤਿ। ਏવਂ ਸਞ੍ਞੋਜਨਾਨਿ ਪਹੀਯਨ੍ਤਿ, ਅਨੁਸਯਾ ਬ੍ਯਨ੍ਤੀਹੋਨ੍ਤਿ। ਏવਂ ਧਮ੍ਮੁਦ੍ਧਚ੍ਚવਿਗ੍ਗਹਿਤਂ ਮਾਨਸਂ ਹੋਤਿ।
Rūpaṃ aniccato manasikaroto…pe… rūpaṃ dukkhato manasikaroto… rūpaṃ anattato manasikaroto… vedanaṃ…pe… saññaṃ… saṅkhāre… viññāṇaṃ… cakkhuṃ…pe… jarāmaraṇaṃ aniccato manasikaroto…pe… jarāmaraṇaṃ dukkhato manasikaroto, jarāmaraṇaṃ anattato manasikaroto obhāso uppajjati…pe… ñāṇaṃ uppajjati, pīti uppajjati, passaddhi uppajjati, sukhaṃ uppajjati, adhimokkho uppajjati, paggaho uppajjati, upaṭṭhānaṃ uppajjati, upekkhā uppajjati, nikanti uppajjati, ‘nikanti dhammo’ti nikantiṃ āvajjati. Tato vikkhepo uddhaccaṃ. Tena uddhaccena viggahitamānaso. Jarāmaraṇaṃ anattato upaṭṭhānaṃ yathābhūtaṃ nappajānāti. Jarāmaraṇaṃ aniccato upaṭṭhānaṃ yathābhūtaṃ nappajānāti, jarāmaraṇaṃ dukkhato upaṭṭhānaṃ yathābhūtaṃ nappajānāti. Tena vuccati – ‘‘dhammuddhaccaviggahitamānaso hoti. So samayo, yaṃ taṃ cittaṃ ajjhattameva santiṭṭhati sannisīdati ekodi hoti samādhiyati. Tassa maggo sañjāyatī’’ti. Kathaṃ maggo sañjāyati…pe… evaṃ maggo sañjāyati. Evaṃ saññojanāni pahīyanti, anusayā byantīhonti. Evaṃ dhammuddhaccaviggahitaṃ mānasaṃ hoti.
੭.
7.
ਓਭਾਸੇ ਚੇવ ਞਾਣੇ ਚ, ਪੀਤਿਯਾ ਚ વਿਕਮ੍ਪਤਿ।
Obhāse ceva ñāṇe ca, pītiyā ca vikampati;
ਪਸ੍ਸਦ੍ਧਿਯਾ ਸੁਖੇ ਚੇવ, ਯੇਹਿ ਚਿਤ੍ਤਂ ਪવੇਧਤਿ॥
Passaddhiyā sukhe ceva, yehi cittaṃ pavedhati.
ਅਧਿਮੋਕ੍ਖੇ ਚ ਪਗ੍ਗਾਹੇ, ਉਪਟ੍ਠਾਨੇ ਚ ਕਮ੍ਪਤਿ।
Adhimokkhe ca paggāhe, upaṭṭhāne ca kampati;
ਉਪੇਕ੍ਖਾવਜ੍ਜਨਾਯ ਚੇવ, ਉਪੇਕ੍ਖਾਯ ਚ ਨਿਕਨ੍ਤਿਯਾ॥
Upekkhāvajjanāya ceva, upekkhāya ca nikantiyā.
ਇਮਾਨਿ ਦਸ ਠਾਨਾਨਿ, ਪਞ੍ਞਾ ਯਸ੍ਸ ਪਰਿਚ੍ਚਿਤਾ।
Imāni dasa ṭhānāni, paññā yassa pariccitā;
ਧਮ੍ਮੁਦ੍ਧਚ੍ਚਕੁਸਲੋ ਹੋਤਿ, ਨ ਚ ਸਮ੍ਮੋਹ ਗਚ੍ਛਤਿ॥
Dhammuddhaccakusalo hoti, na ca sammoha gacchati.
વਿਕ੍ਖਿਪਤਿ ਚੇવ ਕਿਲਿਸ੍ਸਤਿ ਚ, ਚવਤਿ ਚਿਤ੍ਤਭਾવਨਾ।
Vikkhipati ceva kilissati ca, cavati cittabhāvanā;
વਿਕ੍ਖਿਪਤਿ ਨ ਕਿਲਿਸ੍ਸਤਿ, ਭਾવਨਾ ਪਰਿਹਾਯਤਿ॥
Vikkhipati na kilissati, bhāvanā parihāyati.
વਿਕ੍ਖਿਪਤਿ ਨ ਕਿਲਿਸ੍ਸਤਿ, ਭਾવਨਾ ਨ ਪਰਿਹਾਯਤਿ।
Vikkhipati na kilissati, bhāvanā na parihāyati;
ਨ ਚ વਿਕ੍ਖਿਪਤੇ ਚਿਤ੍ਤਂ ਨ ਕਿਲਿਸ੍ਸਤਿ, ਨ ਚવਤਿ ਚਿਤ੍ਤਭਾવਨਾ॥
Na ca vikkhipate cittaṃ na kilissati, na cavati cittabhāvanā.
ਇਮੇਹਿ ਚਤੂਹਿ ਠਾਨੇਹਿ ਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਸਙ੍ਖੇਪવਿਕ੍ਖੇਪવਿਗ੍ਗਹਿਤਂ 1 ਦਸ ਠਾਨੇ ਸਮ੍ਪਜਾਨਾਤੀਤਿ।
Imehi catūhi ṭhānehi cittassa saṅkhepavikkhepaviggahitaṃ 2 dasa ṭhāne sampajānātīti.
ਯੁਗਨਦ੍ਧਕਥਾ ਨਿਟ੍ਠਿਤਾ।
Yuganaddhakathā niṭṭhitā.
Footnotes:
Related texts:
ਅਟ੍ਠਕਥਾ • Aṭṭhakathā / ਸੁਤ੍ਤਪਿਟਕ (ਅਟ੍ਠਕਥਾ) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / ਖੁਦ੍ਦਕਨਿਕਾਯ (ਅਟ੍ਠਕਥਾ) • Khuddakanikāya (aṭṭhakathā) / ਪਟਿਸਮ੍ਭਿਦਾਮਗ੍ਗ-ਅਟ੍ਠਕਥਾ • Paṭisambhidāmagga-aṭṭhakathā / ੨. ਧਮ੍ਮੁਦ੍ਧਚ੍ਚવਾਰਨਿਦ੍ਦੇਸવਣ੍ਣਨਾ • 2. Dhammuddhaccavāraniddesavaṇṇanā
