Library / Tipiṭaka / തിപിടക • Tipiṭaka / പടിസമ്ഭിദാമഗ്ഗപാളി • Paṭisambhidāmaggapāḷi |
൨. ധമ്മുദ്ധച്ചവാരനിദ്ദേസോ
2. Dhammuddhaccavāraniddeso
൬. കഥം ധമ്മുദ്ധച്ചവിഗ്ഗഹിതം മാനസം ഹോതി? അനിച്ചതോ മനസികരോതോ ഓഭാസോ ഉപ്പജ്ജതി, ഓഭാസോ ധമ്മോതി ഓഭാസം ആവജ്ജതി, തതോ വിക്ഖേപോ ഉദ്ധച്ചം. തേന ഉദ്ധച്ചേന വിഗ്ഗഹിതമാനസോ അനിച്ചതോ ഉപട്ഠാനം യഥാഭൂതം നപ്പജാനാതി, ദുക്ഖതോ ഉപട്ഠാനം യഥാഭൂതം നപ്പജാനാതി, അനത്തതോ ഉപട്ഠാനം യഥാഭൂതം നപ്പജാനാതി. തേന വുച്ചതി – ‘‘ധമ്മുദ്ധച്ചവിഗ്ഗഹിതമാനസോ ഹോതി സോ സമയോ, യം തം ചിത്തം അജ്ഝത്തമേവ സന്തിട്ഠതി സന്നിസീദതി ഏകോദി ഹോതി സമാധിയതി . തസ്സ മഗ്ഗോ സഞ്ജായതീ’’തി കഥം മഗ്ഗോ സഞ്ജായതി…പേ॰… ഏവം മഗ്ഗോ സഞ്ജായതി, ഏവം സഞ്ഞോജനാനി പഹീയന്തി, അനുസയാ ബ്യന്തീഹോന്തി.
6. Kathaṃ dhammuddhaccaviggahitaṃ mānasaṃ hoti? Aniccato manasikaroto obhāso uppajjati, obhāso dhammoti obhāsaṃ āvajjati, tato vikkhepo uddhaccaṃ. Tena uddhaccena viggahitamānaso aniccato upaṭṭhānaṃ yathābhūtaṃ nappajānāti, dukkhato upaṭṭhānaṃ yathābhūtaṃ nappajānāti, anattato upaṭṭhānaṃ yathābhūtaṃ nappajānāti. Tena vuccati – ‘‘dhammuddhaccaviggahitamānaso hoti so samayo, yaṃ taṃ cittaṃ ajjhattameva santiṭṭhati sannisīdati ekodi hoti samādhiyati . Tassa maggo sañjāyatī’’ti kathaṃ maggo sañjāyati…pe… evaṃ maggo sañjāyati, evaṃ saññojanāni pahīyanti, anusayā byantīhonti.
അനിച്ചതോ മനസികരോതോ ഞാണം ഉപ്പജ്ജതി, പീതി ഉപ്പജ്ജതി, പസ്സദ്ധി ഉപ്പജ്ജതി, സുഖം ഉപ്പജ്ജതി, അധിമോക്ഖോ ഉപ്പജ്ജതി, പഗ്ഗഹോ ഉപ്പജ്ജതി, ഉപട്ഠാനം ഉപ്പജ്ജതി, ഉപേക്ഖാ ഉപ്പജ്ജതി, നികന്തി ഉപ്പജ്ജതി, ‘നികന്തി ധമ്മോ’തി നികന്തിം ആവജ്ജതി. തതോ വിക്ഖേപോ ഉദ്ധച്ചം. തേന ഉദ്ധച്ചേന വിഗ്ഗഹിതമാനസോ അനിച്ചതോ ഉപട്ഠാനം യഥാഭൂതം നപ്പജാനാതി, ദുക്ഖതോ ഉപട്ഠാനം യഥാഭൂതം നപ്പജാനാതി, അനത്തതോ ഉപട്ഠാനം യഥാഭൂതം നപ്പജാനാതി. തേന വുച്ചതി – ‘‘ധമ്മുദ്ധച്ചവിഗ്ഗഹിതമാനസോ ഹോതി സോ സമയോ, യം തം ചിത്തം അജ്ഝത്തമേവ സന്തിട്ഠതി സന്നിസീദതി ഏകോദി ഹോതി സമാധിയതി. തസ്സ മഗ്ഗോ സഞ്ജായതീ’’തി. കഥം മഗ്ഗോ സഞ്ജായതി…പേ॰… ഏവം മഗ്ഗോ സഞ്ജായതി, ഏവം സഞ്ഞോജനാനി പഹീയന്തി, അനുസയാ ബ്യന്തീഹോന്തി.
Aniccato manasikaroto ñāṇaṃ uppajjati, pīti uppajjati, passaddhi uppajjati, sukhaṃ uppajjati, adhimokkho uppajjati, paggaho uppajjati, upaṭṭhānaṃ uppajjati, upekkhā uppajjati, nikanti uppajjati, ‘nikanti dhammo’ti nikantiṃ āvajjati. Tato vikkhepo uddhaccaṃ. Tena uddhaccena viggahitamānaso aniccato upaṭṭhānaṃ yathābhūtaṃ nappajānāti, dukkhato upaṭṭhānaṃ yathābhūtaṃ nappajānāti, anattato upaṭṭhānaṃ yathābhūtaṃ nappajānāti. Tena vuccati – ‘‘dhammuddhaccaviggahitamānaso hoti so samayo, yaṃ taṃ cittaṃ ajjhattameva santiṭṭhati sannisīdati ekodi hoti samādhiyati. Tassa maggo sañjāyatī’’ti. Kathaṃ maggo sañjāyati…pe… evaṃ maggo sañjāyati, evaṃ saññojanāni pahīyanti, anusayā byantīhonti.
ദുക്ഖതോ മനസികരോതോ…പേ॰… അനത്തതോ മനസികരോതോ ഓഭാസോ ഉപ്പജ്ജതി…പേ॰… ഞാണം ഉപ്പജ്ജതി, പീതി ഉപ്പജ്ജതി, പസ്സദ്ധി ഉപ്പജ്ജതി, സുഖം ഉപ്പജ്ജതി, അധിമോക്ഖോ ഉപ്പജ്ജതി, പഗ്ഗഹോ ഉപ്പജ്ജതി, ഉപട്ഠാനം ഉപ്പജ്ജതി, ഉപേക്ഖാ ഉപ്പജ്ജതി, നികന്തി ഉപ്പജ്ജതി, ‘നികന്തി ധമ്മോ’തി നികന്തിം ആവജ്ജതി. തതോ വിക്ഖേപോ ഉദ്ധച്ചം. തേന ഉദ്ധച്ചേന വിഗ്ഗഹിതമാനസോ അനത്തതോ ഉപട്ഠാനം, അനിച്ചതോ ഉപട്ഠാനം, ദുക്ഖതോ ഉപട്ഠാനം യഥാഭൂതം നപ്പജാനാതി . തേന വുച്ചതി – ‘‘ധമ്മുദ്ധച്ചവിഗ്ഗഹിതമാനസോ…പേ॰… ഏവം സഞ്ഞോജനാനി പഹീയന്തി, അനുസയാ ബ്യന്തീഹോന്തി’’.
Dukkhato manasikaroto…pe… anattato manasikaroto obhāso uppajjati…pe… ñāṇaṃ uppajjati, pīti uppajjati, passaddhi uppajjati, sukhaṃ uppajjati, adhimokkho uppajjati, paggaho uppajjati, upaṭṭhānaṃ uppajjati, upekkhā uppajjati, nikanti uppajjati, ‘nikanti dhammo’ti nikantiṃ āvajjati. Tato vikkhepo uddhaccaṃ. Tena uddhaccena viggahitamānaso anattato upaṭṭhānaṃ, aniccato upaṭṭhānaṃ, dukkhato upaṭṭhānaṃ yathābhūtaṃ nappajānāti . Tena vuccati – ‘‘dhammuddhaccaviggahitamānaso…pe… evaṃ saññojanāni pahīyanti, anusayā byantīhonti’’.
രൂപം അനിച്ചതോ മനസികരോതോ…പേ॰… രൂപം ദുക്ഖതോ മനസികരോതോ… രൂപം അനത്തതോ മനസികരോതോ… വേദനം…പേ॰… സഞ്ഞം… സങ്ഖാരേ… വിഞ്ഞാണം… ചക്ഖും…പേ॰… ജരാമരണം അനിച്ചതോ മനസികരോതോ…പേ॰… ജരാമരണം ദുക്ഖതോ മനസികരോതോ, ജരാമരണം അനത്തതോ മനസികരോതോ ഓഭാസോ ഉപ്പജ്ജതി…പേ॰… ഞാണം ഉപ്പജ്ജതി, പീതി ഉപ്പജ്ജതി, പസ്സദ്ധി ഉപ്പജ്ജതി, സുഖം ഉപ്പജ്ജതി, അധിമോക്ഖോ ഉപ്പജ്ജതി, പഗ്ഗഹോ ഉപ്പജ്ജതി, ഉപട്ഠാനം ഉപ്പജ്ജതി, ഉപേക്ഖാ ഉപ്പജ്ജതി, നികന്തി ഉപ്പജ്ജതി, ‘നികന്തി ധമ്മോ’തി നികന്തിം ആവജ്ജതി. തതോ വിക്ഖേപോ ഉദ്ധച്ചം. തേന ഉദ്ധച്ചേന വിഗ്ഗഹിതമാനസോ. ജരാമരണം അനത്തതോ ഉപട്ഠാനം യഥാഭൂതം നപ്പജാനാതി. ജരാമരണം അനിച്ചതോ ഉപട്ഠാനം യഥാഭൂതം നപ്പജാനാതി, ജരാമരണം ദുക്ഖതോ ഉപട്ഠാനം യഥാഭൂതം നപ്പജാനാതി. തേന വുച്ചതി – ‘‘ധമ്മുദ്ധച്ചവിഗ്ഗഹിതമാനസോ ഹോതി. സോ സമയോ, യം തം ചിത്തം അജ്ഝത്തമേവ സന്തിട്ഠതി സന്നിസീദതി ഏകോദി ഹോതി സമാധിയതി. തസ്സ മഗ്ഗോ സഞ്ജായതീ’’തി. കഥം മഗ്ഗോ സഞ്ജായതി…പേ॰… ഏവം മഗ്ഗോ സഞ്ജായതി. ഏവം സഞ്ഞോജനാനി പഹീയന്തി, അനുസയാ ബ്യന്തീഹോന്തി. ഏവം ധമ്മുദ്ധച്ചവിഗ്ഗഹിതം മാനസം ഹോതി.
Rūpaṃ aniccato manasikaroto…pe… rūpaṃ dukkhato manasikaroto… rūpaṃ anattato manasikaroto… vedanaṃ…pe… saññaṃ… saṅkhāre… viññāṇaṃ… cakkhuṃ…pe… jarāmaraṇaṃ aniccato manasikaroto…pe… jarāmaraṇaṃ dukkhato manasikaroto, jarāmaraṇaṃ anattato manasikaroto obhāso uppajjati…pe… ñāṇaṃ uppajjati, pīti uppajjati, passaddhi uppajjati, sukhaṃ uppajjati, adhimokkho uppajjati, paggaho uppajjati, upaṭṭhānaṃ uppajjati, upekkhā uppajjati, nikanti uppajjati, ‘nikanti dhammo’ti nikantiṃ āvajjati. Tato vikkhepo uddhaccaṃ. Tena uddhaccena viggahitamānaso. Jarāmaraṇaṃ anattato upaṭṭhānaṃ yathābhūtaṃ nappajānāti. Jarāmaraṇaṃ aniccato upaṭṭhānaṃ yathābhūtaṃ nappajānāti, jarāmaraṇaṃ dukkhato upaṭṭhānaṃ yathābhūtaṃ nappajānāti. Tena vuccati – ‘‘dhammuddhaccaviggahitamānaso hoti. So samayo, yaṃ taṃ cittaṃ ajjhattameva santiṭṭhati sannisīdati ekodi hoti samādhiyati. Tassa maggo sañjāyatī’’ti. Kathaṃ maggo sañjāyati…pe… evaṃ maggo sañjāyati. Evaṃ saññojanāni pahīyanti, anusayā byantīhonti. Evaṃ dhammuddhaccaviggahitaṃ mānasaṃ hoti.
൭.
7.
ഓഭാസേ ചേവ ഞാണേ ച, പീതിയാ ച വികമ്പതി;
Obhāse ceva ñāṇe ca, pītiyā ca vikampati;
പസ്സദ്ധിയാ സുഖേ ചേവ, യേഹി ചിത്തം പവേധതി.
Passaddhiyā sukhe ceva, yehi cittaṃ pavedhati.
അധിമോക്ഖേ ച പഗ്ഗാഹേ, ഉപട്ഠാനേ ച കമ്പതി;
Adhimokkhe ca paggāhe, upaṭṭhāne ca kampati;
ഉപേക്ഖാവജ്ജനായ ചേവ, ഉപേക്ഖായ ച നികന്തിയാ.
Upekkhāvajjanāya ceva, upekkhāya ca nikantiyā.
ഇമാനി ദസ ഠാനാനി, പഞ്ഞാ യസ്സ പരിച്ചിതാ;
Imāni dasa ṭhānāni, paññā yassa pariccitā;
ധമ്മുദ്ധച്ചകുസലോ ഹോതി, ന ച സമ്മോഹ ഗച്ഛതി.
Dhammuddhaccakusalo hoti, na ca sammoha gacchati.
വിക്ഖിപതി ചേവ കിലിസ്സതി ച, ചവതി ചിത്തഭാവനാ;
Vikkhipati ceva kilissati ca, cavati cittabhāvanā;
വിക്ഖിപതി ന കിലിസ്സതി, ഭാവനാ പരിഹായതി.
Vikkhipati na kilissati, bhāvanā parihāyati.
വിക്ഖിപതി ന കിലിസ്സതി, ഭാവനാ ന പരിഹായതി;
Vikkhipati na kilissati, bhāvanā na parihāyati;
ന ച വിക്ഖിപതേ ചിത്തം ന കിലിസ്സതി, ന ചവതി ചിത്തഭാവനാ.
Na ca vikkhipate cittaṃ na kilissati, na cavati cittabhāvanā.
ഇമേഹി ചതൂഹി ഠാനേഹി ചിത്തസ്സ സങ്ഖേപവിക്ഖേപവിഗ്ഗഹിതം 1 ദസ ഠാനേ സമ്പജാനാതീതി.
Imehi catūhi ṭhānehi cittassa saṅkhepavikkhepaviggahitaṃ 2 dasa ṭhāne sampajānātīti.
യുഗനദ്ധകഥാ നിട്ഠിതാ.
Yuganaddhakathā niṭṭhitā.
Footnotes:
Related texts:
അട്ഠകഥാ • Aṭṭhakathā / സുത്തപിടക (അട്ഠകഥാ) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / ഖുദ്ദകനികായ (അട്ഠകഥാ) • Khuddakanikāya (aṭṭhakathā) / പടിസമ്ഭിദാമഗ്ഗ-അട്ഠകഥാ • Paṭisambhidāmagga-aṭṭhakathā / ൨. ധമ്മുദ്ധച്ചവാരനിദ്ദേസവണ്ണനാ • 2. Dhammuddhaccavāraniddesavaṇṇanā