Library / Tipiṭaka / ਤਿਪਿਟਕ • Tipiṭaka / ਸੁਤ੍ਤਨਿਪਾਤ-ਅਟ੍ਠਕਥਾ • Suttanipāta-aṭṭhakathā |
੨. ਧਨਿਯਸੁਤ੍ਤવਣ੍ਣਨਾ
2. Dhaniyasuttavaṇṇanā
੧੮. ਪਕ੍ਕੋਦਨੋਤਿ ਧਨਿਯਸੁਤ੍ਤਂ। ਕਾ ਉਪ੍ਪਤ੍ਤਿ? ਭਗવਾ ਸਾવਤ੍ਥਿਯਂ વਿਹਰਤਿ। ਤੇਨ ਸਮਯੇਨ ਧਨਿਯੋ ਗੋਪੋ ਮਹੀਤੀਰੇ ਪਟਿવਸਤਿ। ਤਸ੍ਸਾਯਂ ਪੁਬ੍ਬਯੋਗੋ – ਕਸ੍ਸਪਸ੍ਸ ਭਗવਤੋ ਪਾવਚਨੇ ਦਿਬ੍ਬਮਾਨੇ વੀਸਤਿ વਸ੍ਸਸਹਸ੍ਸਾਨਿ ਦਿવਸੇ ਦਿવਸੇ ਸਙ੍ਘਸ੍ਸ વੀਸਤਿ ਸਲਾਕਭਤ੍ਤਾਨਿ ਅਦਾਸਿ। ਸੋ ਤਤੋ ਚੁਤੋ ਦੇવੇਸੁ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨੋ। ਏવਂ ਦੇવਲੋਕੇ ਏਕਂ ਬੁਦ੍ਧਨ੍ਤਰਂ ਖੇਪੇਤ੍વਾ ਅਮ੍ਹਾਕਂ ਭਗવਤੋ ਕਾਲੇ વਿਦੇਹਰਟ੍ਠਮਜ੍ਝੇ ਪਬ੍ਬਤਰਟ੍ਠਂ ਨਾਮ ਅਤ੍ਥਿ ਤਤ੍ਥ ਧਮ੍ਮਕੋਰਣ੍ਡਂ ਨਾਮ ਨਗਰਂ, ਤਸ੍ਮਿਂ ਨਗਰੇ ਸੇਟ੍ਠਿਪੁਤ੍ਤੋ ਹੁਤ੍વਾ ਅਭਿਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤੋ, ਗੋਯੂਥਂ ਨਿਸ੍ਸਾਯ ਜੀવਤਿ। ਤਸ੍ਸ ਹਿ ਤਿਂਸਮਤ੍ਤਾਨਿ ਗੋਸਹਸ੍ਸਾਨਿ ਹੋਨ੍ਤਿ, ਸਤ੍ਤવੀਸਸਹਸ੍ਸਾ ਗਾવੋ ਖੀਰਂ ਦੁਯ੍ਹਨ੍ਤਿ। ਗੋਪਾ ਨਾਮ ਨਿਬਦ੍ਧવਾਸਿਨੋ ਨ ਹੋਨ੍ਤਿ। વਸ੍ਸਿਕੇ ਚਤ੍ਤਾਰੋਮਾਸੇ ਥਲੇ વਸਨ੍ਤਿ, ਅવਸੇਸੇ ਅਟ੍ਠਮਾਸੇ ਯਤ੍ਥ ਤਿਣੋਦਕਂ ਸੁਖਂ ਲਬ੍ਭਤਿ, ਤਤ੍ਥ વਸਨ੍ਤਿ। ਤਞ੍ਚ ਨਦੀਤੀਰਂ વਾ ਜਾਤਸ੍ਸਰਤੀਰਂ વਾ ਹੋਤਿ। ਅਥਾਯਮ੍ਪਿ વਸ੍ਸਕਾਲੇ ਅਤ੍ਤਨੋ વਸਿਤਗਾਮਤੋ ਨਿਕ੍ਖਮਿਤ੍વਾ ਗੁਨ੍ਨਂ ਫਾਸੁવਿਹਾਰਤ੍ਥਾਯ ਓਕਾਸਂ ਗવੇਸਨ੍ਤੋ ਮਹਾਮਹੀ ਭਿਜ੍ਜਿਤ੍વਾ ਏਕਤੋ ਕਾਲਮਹੀ ਏਕਤੋ ਮਹਾਮਹਿਚ੍ਚੇવ ਸਙ੍ਖਂ ਗਨ੍ਤ੍વਾ ਸਨ੍ਦਮਾਨਾ ਪੁਨ ਸਮੁਦ੍ਦਸਮੀਪੇ ਸਮਾਗਨ੍ਤ੍વਾ ਪવਤ੍ਤਾ। ਯਂ ਓਕਾਸਂ ਅਨ੍ਤਰਦੀਪਂ ਅਕਾਸਿ, ਤਂ ਪવਿਸਿਤ੍વਾ વਚ੍ਛਾਨਂ ਸਾਲਂ ਅਤ੍ਤਨੋ ਚ ਨਿવੇਸਨਂ ਮਾਪੇਤ੍વਾ વਾਸਂ ਕਪ੍ਪੇਸਿ। ਤਸ੍ਸ ਸਤ੍ਤ ਪੁਤ੍ਤਾ, ਸਤ੍ਤ ਧੀਤਰੋ, ਸਤ੍ਤ ਸੁਣਿਸਾ, ਅਨੇਕੇ ਚ ਕਮ੍ਮਕਾਰਾ ਹੋਨ੍ਤਿ। ਗੋਪਾ ਨਾਮ વਸ੍ਸਨਿਮਿਤ੍ਤਂ ਜਾਨਨ੍ਤਿ। ਯਦਾ ਸਕੁਣਿਕਾ ਕੁਲਾવਕਾਨਿ ਰੁਕ੍ਖਗ੍ਗੇ ਕਰੋਨ੍ਤਿ, ਕਕ੍ਕਟਕਾ ਉਦਕਸਮੀਪੇ ਦ੍વਾਰਂ ਪਿਦਹਿਤ੍વਾ ਥਲਸਮੀਪਦ੍વਾਰੇਨ વਲ਼ਞ੍ਜੇਨ੍ਤਿ, ਤਦਾ ਸੁવੁਟ੍ਠਿਕਾ ਭવਿਸ੍ਸਤੀਤਿ ਗਣ੍ਹਨ੍ਤਿ। ਯਦਾ ਪਨ ਸਕੁਣਿਕਾ ਕੁਲਾવਕਾਨਿ ਨੀਚਟ੍ਠਾਨੇ ਉਦਕਪਿਟ੍ਠੇ ਕਰੋਨ੍ਤਿ, ਕਕ੍ਕਟਕਾ ਥਲਸਮੀਪੇ ਦ੍વਾਰਂ ਪਿਦਹਿਤ੍વਾ ਉਦਕਸਮੀਪਦ੍વਾਰੇਨ વਲ਼ਞ੍ਜੇਨ੍ਤਿ, ਤਦਾ ਦੁਬ੍ਬੁਟ੍ਠਿਕਾ ਭવਿਸ੍ਸਤੀਤਿ ਗਣ੍ਹਨ੍ਤਿ।
18.Pakkodanoti dhaniyasuttaṃ. Kā uppatti? Bhagavā sāvatthiyaṃ viharati. Tena samayena dhaniyo gopo mahītīre paṭivasati. Tassāyaṃ pubbayogo – kassapassa bhagavato pāvacane dibbamāne vīsati vassasahassāni divase divase saṅghassa vīsati salākabhattāni adāsi. So tato cuto devesu uppanno. Evaṃ devaloke ekaṃ buddhantaraṃ khepetvā amhākaṃ bhagavato kāle videharaṭṭhamajjhe pabbataraṭṭhaṃ nāma atthi tattha dhammakoraṇḍaṃ nāma nagaraṃ, tasmiṃ nagare seṭṭhiputto hutvā abhinibbatto, goyūthaṃ nissāya jīvati. Tassa hi tiṃsamattāni gosahassāni honti, sattavīsasahassā gāvo khīraṃ duyhanti. Gopā nāma nibaddhavāsino na honti. Vassike cattāromāse thale vasanti, avasese aṭṭhamāse yattha tiṇodakaṃ sukhaṃ labbhati, tattha vasanti. Tañca nadītīraṃ vā jātassaratīraṃ vā hoti. Athāyampi vassakāle attano vasitagāmato nikkhamitvā gunnaṃ phāsuvihāratthāya okāsaṃ gavesanto mahāmahī bhijjitvā ekato kālamahī ekato mahāmahicceva saṅkhaṃ gantvā sandamānā puna samuddasamīpe samāgantvā pavattā. Yaṃ okāsaṃ antaradīpaṃ akāsi, taṃ pavisitvā vacchānaṃ sālaṃ attano ca nivesanaṃ māpetvā vāsaṃ kappesi. Tassa satta puttā, satta dhītaro, satta suṇisā, aneke ca kammakārā honti. Gopā nāma vassanimittaṃ jānanti. Yadā sakuṇikā kulāvakāni rukkhagge karonti, kakkaṭakā udakasamīpe dvāraṃ pidahitvā thalasamīpadvārena vaḷañjenti, tadā suvuṭṭhikā bhavissatīti gaṇhanti. Yadā pana sakuṇikā kulāvakāni nīcaṭṭhāne udakapiṭṭhe karonti, kakkaṭakā thalasamīpe dvāraṃ pidahitvā udakasamīpadvārena vaḷañjenti, tadā dubbuṭṭhikā bhavissatīti gaṇhanti.
ਅਥ ਸੋ ਧਨਿਯੋ ਸੁવੁਟ੍ਠਿਕਨਿਮਿਤ੍ਤਾਨਿ ਉਪਸਲ੍ਲਕ੍ਖੇਤ੍વਾ ਉਪਕਟ੍ਠੇ વਸ੍ਸਕਾਲੇ ਅਨ੍ਤਰਦੀਪਾ ਨਿਕ੍ਖਮਿਤ੍વਾ ਮਹਾਮਹਿਯਾ ਪਰਤੀਰੇ ਸਤ੍ਤਸਤ੍ਤਾਹਮ੍ਪਿ ਦੇવੇ વਸ੍ਸਨ੍ਤੇ ਉਦਕੇਨ ਅਨਜ੍ਝੋਤ੍ਥਰਣੋਕਾਸੇ ਅਤ੍ਤਨੋ વਸਨੋਕਾਸਂ ਕਤ੍વਾ ਸਮਨ੍ਤਾ ਪਰਿਕ੍ਖਿਪਿਤ੍વਾ, વਚ੍ਛਸਾਲਾਯੋ ਮਾਪੇਤ੍વਾ, ਤਤ੍ਥ ਨਿવਾਸਂ ਕਪ੍ਪੇਸਿ। ਅਥਸ੍ਸ ਦਾਰੁਤਿਣਾਦਿਸਙ੍ਗਹੇ ਕਤੇ ਸਬ੍ਬੇਸੁ ਪੁਤ੍ਤਦਾਰਕਮ੍ਮਕਰਪੋਰਿਸੇਸੁ ਸਮਾਨਿਯੇਸੁ ਜਾਤੇਸੁ ਨਾਨਪ੍ਪਕਾਰੇ ਖਜ੍ਜਭੋਜ੍ਜੇ ਪਟਿਯਤ੍ਤੇ ਸਮਨ੍ਤਾ ਚਤੁਦ੍ਦਿਸਾ ਮੇਘਮਣ੍ਡਲਾਨਿ ਉਟ੍ਠਹਿਂਸੁ। ਸੋ ਧੇਨੁਯੋ ਦੁਹਾਪੇਤ੍વਾ , વਚ੍ਛਸਾਲਾਸੁ વਚ੍ਛੇ ਸਣ੍ਠਾਪੇਤ੍વਾ, ਗੁਨ੍ਨਂ ਚਤੁਦ੍ਦਿਸਾ ਧੂਮਂ ਕਾਰਾਪੇਤ੍વਾ, ਸਬ੍ਬਪਰਿਜਨਂ ਭੋਜਾਪੇਤ੍વਾ, ਸਬ੍ਬਕਿਚ੍ਚਾਨਿ ਕਾਰਾਪੇਤ੍વਾ ਤਤ੍ਥ ਤਤ੍ਥ ਦੀਪੇ ਉਜ੍ਜਾਲਾਪੇਤ੍વਾ, ਸਯਂ ਖੀਰੇਨ ਭਤ੍ਤਂ ਭੁਞ੍ਜਿਤ੍વਾ, ਮਹਾਸਯਨੇ ਸਯਨ੍ਤੋ ਅਤ੍ਤਨੋ ਸਿਰਿਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਂ ਦਿਸ੍વਾ, ਤੁਟ੍ਠਚਿਤ੍ਤੋ ਹੁਤ੍વਾ, ਅਪਰਦਿਸਾਯ ਮੇਘਤ੍ਥਨਿਤਸਦ੍ਦਂ ਸੁਤ੍વਾ ਨਿਪਨ੍ਨੋ ਇਮਂ ਉਦਾਨਂ ਉਦਾਨੇਸਿ ‘‘ਪਕ੍ਕੋਦਨੋ ਦੁਦ੍ਧਖੀਰੋਹਮਸ੍ਮੀ’’ਤਿ।
Atha so dhaniyo suvuṭṭhikanimittāni upasallakkhetvā upakaṭṭhe vassakāle antaradīpā nikkhamitvā mahāmahiyā paratīre sattasattāhampi deve vassante udakena anajjhottharaṇokāse attano vasanokāsaṃ katvā samantā parikkhipitvā, vacchasālāyo māpetvā, tattha nivāsaṃ kappesi. Athassa dārutiṇādisaṅgahe kate sabbesu puttadārakammakaraporisesu samāniyesu jātesu nānappakāre khajjabhojje paṭiyatte samantā catuddisā meghamaṇḍalāni uṭṭhahiṃsu. So dhenuyo duhāpetvā , vacchasālāsu vacche saṇṭhāpetvā, gunnaṃ catuddisā dhūmaṃ kārāpetvā, sabbaparijanaṃ bhojāpetvā, sabbakiccāni kārāpetvā tattha tattha dīpe ujjālāpetvā, sayaṃ khīrena bhattaṃ bhuñjitvā, mahāsayane sayanto attano sirisampattiṃ disvā, tuṭṭhacitto hutvā, aparadisāya meghatthanitasaddaṃ sutvā nipanno imaṃ udānaṃ udānesi ‘‘pakkodano duddhakhīrohamasmī’’ti.
ਤਤ੍ਰਾਯਂ ਅਤ੍ਥવਣ੍ਣਨਾ – ਪਕ੍ਕੋਦਨੋਤਿ ਸਿਦ੍ਧਭਤ੍ਤੋ। ਦੁਦ੍ਧਖੀਰੋਤਿ ਗਾવੋ ਦੁਹਿਤ੍વਾ ਗਹਿਤਖੀਰੋ। ਅਹਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਤਾਨਂ ਨਿਦਸ੍ਸੇਤਿ , ਅਸ੍ਮੀਤਿ ਅਤ੍ਤਨੋ ਤਥਾਭਾવਂ। ਪਕ੍ਕੋਦਨੋ ਦੁਦ੍ਧਖੀਰੋ ਚ ਅਹਮਸ੍ਮਿ ਭવਾਮੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਇਤੀਤਿ ਏવਮਾਹਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਨਿਦ੍ਦੇਸੇ ਪਨ ‘‘ਇਤੀਤਿ ਪਦਸਨ੍ਧਿ, ਪਦਸਂਸਗ੍ਗੋ, ਪਦਪਾਰਿਪੂਰਿ, ਅਕ੍ਖਰਸਮવਾਯੋ ਬ੍ਯਞ੍ਜਨਸਿਲਿਟ੍ਠਤਾ ਪਦਾਨੁਪੁਬ੍ਬਤਾਮੇਤ’’ਨ੍ਤਿ (ਚੂਲ਼ਨਿ॰ ਅਜਿਤਮਾਣવਪੁਚ੍ਛਾਨਿਦ੍ਦੇਸ ੧) ਏવਮਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥੋ વਣ੍ਣਿਤੋ। ਸੋਪਿ ਇਦਮੇવ ਸਨ੍ਧਾਯਾਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ। ਯਂ ਯਂ ਹਿ ਪਦਂ ਪੁਬ੍ਬਪਦੇਨ વੁਤ੍ਤਂ, ਤਸ੍ਸ ਤਸ੍ਸ ਏવਮਾਹਾਤਿ ਏਤਮਤ੍ਥਂ ਪਕਾਸੇਨ੍ਤੋਯੇવ ਇਤਿਸਦ੍ਦੋ ਪਚ੍ਛਿਮੇਨ ਪਦੇਨ ਮੇਤ੍ਤੇਯ੍ਯੋ ਇਤਿ વਾ ਭਗવਾ ਇਤਿ વਾ ਏવਮਾਦਿਨਾ ਪਦਸਨ੍ਧਿ ਹੋਤਿ, ਨਾਞ੍ਞਥਾ।
Tatrāyaṃ atthavaṇṇanā – pakkodanoti siddhabhatto. Duddhakhīroti gāvo duhitvā gahitakhīro. Ahanti attānaṃ nidasseti , asmīti attano tathābhāvaṃ. Pakkodano duddhakhīro ca ahamasmi bhavāmīti attho. Itīti evamāhāti attho. Niddese pana ‘‘itīti padasandhi, padasaṃsaggo, padapāripūri, akkharasamavāyo byañjanasiliṭṭhatā padānupubbatāmeta’’nti (cūḷani. ajitamāṇavapucchāniddesa 1) evamassa attho vaṇṇito. Sopi idameva sandhāyāti veditabbo. Yaṃ yaṃ hi padaṃ pubbapadena vuttaṃ, tassa tassa evamāhāti etamatthaṃ pakāsentoyeva itisaddo pacchimena padena metteyyo iti vā bhagavā iti vā evamādinā padasandhi hoti, nāññathā.
ਧਨਿਯੋ ਗੋਪੋਤਿ ਤਸ੍ਸ ਸੇਟ੍ਠਿਪੁਤ੍ਤਸ੍ਸ ਨਾਮਸਮੋਧਾਨਂ। ਸੋ ਹਿ ਯਾਨਿਮਾਨਿ ਥਾવਰਾਦੀਨਿ ਪਞ੍ਚ ਧਨਾਨਿ, ਤੇਸੁ ਠਪੇਤ੍વਾ ਦਾਨਸੀਲਾਦਿਅਨੁਗਾਮਿਕਧਨਂ, ਖੇਤ੍ਤવਤ੍ਥੁ-ਆਰਾਮਾਦਿਤੋ ਥਾવਰਧਨਤੋਪਿ, ਗવਸ੍ਸਾਦਿਤੋ ਜਙ੍ਗਮਧਨਤੋਪਿ ਹਿਰਞ੍ਞਸੁવਣ੍ਣਾਦਿਤੋ ਸਂਹਾਰਿਮਧਨਤੋਪਿ, ਸਿਪ੍ਪਾਯਤਨਾਦਿਤੋ ਅਙ੍ਗਸਮਧਨਤੋਪਿ ਯਂ ਤਂ ਲੋਕਸ੍ਸ ਪਞ੍ਚਗੋਰਸਾਨੁਪ੍ਪਦਾਨੇਨ ਬਹੂਪਕਾਰਂ ਤਂ ਸਨ੍ਧਾਯ ‘‘ਨਤ੍ਥਿ ਗੋਸਮਿਤਂ ਧਨ’’ਨ੍ਤਿ (ਸਂ॰ ਨਿ॰ ੧.੧੩; ਨੇਤ੍ਤਿ॰ ੧੨੩) ਏવਂ વਿਸੇਸਿਤਂ ਗੋਧਨਂ, ਤੇਨ ਸਮਨ੍ਨਾਗਤਤ੍ਤਾ ਧਨਿਯੋ, ਗੁਨ੍ਨਂ ਪਾਲਨਤੋ ਗੋਪੋ। ਯੋ ਹਿ ਅਤ੍ਤਨੋ ਗਾવੋ ਪਾਲੇਤਿ, ਸੋ ‘‘ਗੋਪੋ’’ਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ। ਯੋ ਪਰੇਸਂ વੇਤਨੇਨ ਭਟੋ ਹੁਤ੍વਾ, ਸੋ ਗੋਪਾਲਕੋ। ਅਯਂ ਪਨ ਅਤ੍ਤਨੋਯੇવ, ਤੇਨ ਗੋਪੋਤਿ વੁਤ੍ਤੋ।
Dhaniyo gopoti tassa seṭṭhiputtassa nāmasamodhānaṃ. So hi yānimāni thāvarādīni pañca dhanāni, tesu ṭhapetvā dānasīlādianugāmikadhanaṃ, khettavatthu-ārāmādito thāvaradhanatopi, gavassādito jaṅgamadhanatopi hiraññasuvaṇṇādito saṃhārimadhanatopi, sippāyatanādito aṅgasamadhanatopi yaṃ taṃ lokassa pañcagorasānuppadānena bahūpakāraṃ taṃ sandhāya ‘‘natthi gosamitaṃ dhana’’nti (saṃ. ni. 1.13; netti. 123) evaṃ visesitaṃ godhanaṃ, tena samannāgatattā dhaniyo, gunnaṃ pālanato gopo. Yo hi attano gāvo pāleti, so ‘‘gopo’’ti vuccati. Yo paresaṃ vetanena bhaṭo hutvā, so gopālako. Ayaṃ pana attanoyeva, tena gopoti vutto.
ਅਨੁਤੀਰੇਤਿ ਤੀਰਸ੍ਸ ਸਮੀਪੇ। ਮਹਿਯਾਤਿ ਮਹਾਮਹੀਨਾਮਿਕਾਯ ਨਦਿਯਾ। ਸਮਾਨੇਨ ਅਨੁਕੂਲવਤ੍ਤਿਨਾ ਪਰਿਜਨੇਨ ਸਦ੍ਧਿਂ વਾਸੋ ਯਸ੍ਸ ਸੋ ਸਮਾਨવਾਸੋ, ਅਯਞ੍ਚ ਤਥਾવਿਧੋ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਸਮਾਨવਾਸੋ’’ਤਿ। ਛਨ੍ਨਾਤਿ ਤਿਣਪਣ੍ਣਚ੍ਛਦਨੇਹਿ ਅਨੋવਸ੍ਸਕਾ ਕਤਾ। ਕੁਟੀਤਿ વਸਨਘਰਸ੍ਸੇਤਂ ਅਧਿવਚਨਂ। ਆਹਿਤੋਤਿ ਆਭਤੋ, ਜਾਲਿਤੋ વਾ। ਗਿਨੀਤਿ ਅਗ੍ਗਿ। ਤੇਸੁ ਤੇਸੁ ਠਾਨੇਸੁ ਅਗ੍ਗਿ ‘‘ਗਿਨੀ’’ਤਿ વੋਹਰੀਯਤਿ। ਅਥ ਚੇ ਪਤ੍ਥਯਸੀਤਿ ਇਦਾਨਿ ਯਦਿ ਇਚ੍ਛਸੀਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ। ਪવਸ੍ਸਾਤਿ ਸਿਞ੍ਚ, ਪਗ੍ਘਰ, ਉਦਕਂ ਮੁਞ੍ਚਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਦੇવਾਤਿ ਮੇਘਂ ਆਲਪਤਿ। ਅਯਂ ਤਾવੇਤ੍ਥ ਪਦવਣ੍ਣਨਾ।
Anutīreti tīrassa samīpe. Mahiyāti mahāmahīnāmikāya nadiyā. Samānena anukūlavattinā parijanena saddhiṃ vāso yassa so samānavāso, ayañca tathāvidho. Tenāha ‘‘samānavāso’’ti. Channāti tiṇapaṇṇacchadanehi anovassakā katā. Kuṭīti vasanagharassetaṃ adhivacanaṃ. Āhitoti ābhato, jālito vā. Ginīti aggi. Tesu tesu ṭhānesu aggi ‘‘ginī’’ti voharīyati. Atha ce patthayasīti idāni yadi icchasīti vuttaṃ hoti. Pavassāti siñca, pagghara, udakaṃ muñcāti attho. Devāti meghaṃ ālapati. Ayaṃ tāvettha padavaṇṇanā.
ਅਯਂ ਪਨ ਅਤ੍ਥવਣ੍ਣਨਾ – ਏવਮਯਂ ਧਨਿਯੋ ਗੋਪੋ ਅਤ੍ਤਨੋ ਸਯਨਘਰੇ ਮਹਾਸਯਨੇ ਨਿਪਨ੍ਨੋ ਮੇਘਤ੍ਥਨਿਤਂ ਸੁਤ੍વਾ ‘‘ਪਕ੍ਕੋਦਨੋਹਮਸ੍ਮੀ’’ਤਿ ਭਣਨ੍ਤੋ ਕਾਯਦੁਕ੍ਖવੂਪਸਮੂਪਾਯਂ ਕਾਯਸੁਖਹੇਤੁਞ੍ਚ ਅਤ੍ਤਨੋ ਸਨ੍ਨਿਹਿਤਂ ਦੀਪੇਤਿ। ‘‘ਦੁਦ੍ਧਖੀਰੋਹਮਸ੍ਮੀ’’ਤਿ ਭਣਨ੍ਤੋ ਚਿਤ੍ਤਦੁਕ੍ਖવੂਪਸਮੂਪਾਯਂ ਚਿਤ੍ਤਸੁਖਹੇਤੁਞ੍ਚ। ‘‘ਅਨੁਤੀਰੇ ਮਹਿਯਾ’’ਤਿ ਨਿવਾਸਟ੍ਠਾਨਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਂ, ‘‘ਸਮਾਨવਾਸੋ’’ਤਿ ਤਾਦਿਸੇ ਕਾਲੇ ਪਿਯવਿਪ੍ਪਯੋਗਪਦਟ੍ਠਾਨਸ੍ਸ ਸੋਕਸ੍ਸਾਭਾવਂ। ‘‘ਛਨ੍ਨਾ ਕੁਟੀ’’ਤਿ ਕਾਯਦੁਕ੍ਖਾਪਗਮਪਟਿਘਾਤਂ। ‘‘ਆਹਿਤੋ ਗਿਨੀ’’ਤਿ ਯਸ੍ਮਾ ਗੋਪਾਲਕਾ ਪਰਿਕ੍ਖੇਪਧੂਮਦਾਰੁਅਗ੍ਗਿવਸੇਨ ਤਯੋ ਅਗ੍ਗੀ ਕਰੋਨ੍ਤਿ। ਤੇ ਚ ਤਸ੍ਸ ਗੇਹੇ ਸਬ੍ਬੇ ਕਤਾ, ਤਸ੍ਮਾ ਸਬ੍ਬਦਿਸਾਸੁ ਪਰਿਕ੍ਖੇਪਗ੍ਗਿਂ ਸਨ੍ਧਾਯ ‘‘ਆਹਿਤੋ ਗਿਨੀ’’ਤਿ ਭਣਨ੍ਤੋ વਾਲ਼ਮਿਗਾਗਮਨਨਿવਾਰਣਂ ਦੀਪੇਤਿ, ਗੁਨ੍ਨਂ ਮਜ੍ਝੇ ਗੋਮਯਾਦੀਹਿ ਧੂਮਗ੍ਗਿਂ ਸਨ੍ਧਾਯ ਡਂਸਮਕਸਾਦੀਹਿ ਗੁਨ੍ਨਂ ਅਨਾਬਾਧਂ, ਗੋਪਾਲਕਾਨਂ ਸਯਨਟ੍ਠਾਨੇ ਦਾਰੁਅਗ੍ਗਿਂ ਸਨ੍ਧਾਯ ਗੋਪਾਲਕਾਨਂ ਸੀਤਾਬਾਧਪਟਿਘਾਤਂ। ਸੋ ਏવਂ ਦੀਪੇਨ੍ਤੋ ਅਤ੍ਤਨੋ વਾ ਗੁਨ੍ਨਂ વਾ ਪਰਿਜਨਸ੍ਸ વਾ વੁਟ੍ਠਿਪਚ੍ਚਯਸ੍ਸ ਕਸ੍ਸਚਿ ਆਬਾਧਸ੍ਸ ਅਭਾવਤੋ ਪੀਤਿਸੋਮਨਸ੍ਸਜਾਤੋ ਆਹ – ‘‘ਅਥ ਚੇ ਪਤ੍ਥਯਸੀ ਪવਸ੍ਸ ਦੇવਾ’’ਤਿ।
Ayaṃ pana atthavaṇṇanā – evamayaṃ dhaniyo gopo attano sayanaghare mahāsayane nipanno meghatthanitaṃ sutvā ‘‘pakkodanohamasmī’’ti bhaṇanto kāyadukkhavūpasamūpāyaṃ kāyasukhahetuñca attano sannihitaṃ dīpeti. ‘‘Duddhakhīrohamasmī’’ti bhaṇanto cittadukkhavūpasamūpāyaṃ cittasukhahetuñca. ‘‘Anutīre mahiyā’’ti nivāsaṭṭhānasampattiṃ, ‘‘samānavāso’’ti tādise kāle piyavippayogapadaṭṭhānassa sokassābhāvaṃ. ‘‘Channā kuṭī’’ti kāyadukkhāpagamapaṭighātaṃ. ‘‘Āhito ginī’’ti yasmā gopālakā parikkhepadhūmadāruaggivasena tayo aggī karonti. Te ca tassa gehe sabbe katā, tasmā sabbadisāsu parikkhepaggiṃ sandhāya ‘‘āhito ginī’’ti bhaṇanto vāḷamigāgamananivāraṇaṃ dīpeti, gunnaṃ majjhe gomayādīhi dhūmaggiṃ sandhāya ḍaṃsamakasādīhi gunnaṃ anābādhaṃ, gopālakānaṃ sayanaṭṭhāne dāruaggiṃ sandhāya gopālakānaṃ sītābādhapaṭighātaṃ. So evaṃ dīpento attano vā gunnaṃ vā parijanassa vā vuṭṭhipaccayassa kassaci ābādhassa abhāvato pītisomanassajāto āha – ‘‘atha ce patthayasī pavassa devā’’ti.
੧੯. ਏવਂ ਧਨਿਯਸ੍ਸ ਇਮਂ ਗਾਥਂ ਭਾਸਮਾਨਸ੍ਸ ਅਸ੍ਸੋਸਿ ਭਗવਾ ਦਿਬ੍ਬਾਯ ਸੋਤਧਾਤੁਯਾ વਿਸੁਦ੍ਧਾਯ ਅਤਿਕ੍ਕਨ੍ਤਮਾਨੁਸਿਕਾਯ ਜੇਤવਨਮਹਾવਿਹਾਰੇ ਗਨ੍ਧਕੁਟਿਯਂ વਿਹਰਨ੍ਤੋ। ਸੁਤ੍વਾ ਚ ਪਨ ਬੁਦ੍ਧਚਕ੍ਖੁਨਾ ਲੋਕਂ વੋਲੋਕੇਨ੍ਤੋ ਅਦ੍ਦਸ ਧਨਿਯਞ੍ਚ ਪਜਾਪਤਿਞ੍ਚਸ੍ਸ ‘‘ਇਮੇ ਉਭੋਪਿ ਹੇਤੁਸਮ੍ਪਨ੍ਨਾ। ਸਚੇ ਅਹਂ ਗਨ੍ਤ੍વਾ ਧਮ੍ਮਂ ਦੇਸੇਸ੍ਸਾਮਿ, ਉਭੋਪਿ ਪਬ੍ਬਜਿਤ੍વਾ ਅਰਹਤ੍ਤਂ ਪਾਪੁਣਿਸ੍ਸਨ੍ਤਿ। ਨੋ ਚੇ ਗਮਿਸ੍ਸਾਮਿ, ਸ੍વੇ ਉਦਕੋਘੇਨ વਿਨਸ੍ਸਿਸ੍ਸਨ੍ਤੀ’’ਤਿ ਤਂ ਖਣੇਯੇવ ਸਾવਤ੍ਥਿਤੋ ਸਤ੍ਤ ਯੋਜਨਸਤਾਨਿ ਧਨਿਯਸ੍ਸ ਨਿવਾਸਟ੍ਠਾਨਂ ਆਕਾਸੇਨ ਗਨ੍ਤ੍વਾ ਤਸ੍ਸ ਕੁਟਿਯਾ ਉਪਰਿ ਅਟ੍ਠਾਸਿ। ਧਨਿਯੋ ਤਂ ਗਾਥਂ ਪੁਨਪ੍ਪੁਨਂ ਭਾਸਤਿਯੇવ , ਨ ਨਿਟ੍ਠਾਪੇਤਿ, ਭਗવਤਿ ਗਤੇਪਿ ਭਾਸਤਿ। ਭਗવਾ ਚ ਤਂ ਸੁਤ੍વਾ ‘‘ਨ ਏਤ੍ਤਕੇਨ ਸਨ੍ਤੁਟ੍ਠਾ વਾ વਿਸ੍ਸਤ੍ਥਾ વਾ ਹੋਨ੍ਤਿ, ਏવਂ ਪਨ ਹੋਨ੍ਤੀ’’ਤਿ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ –
19. Evaṃ dhaniyassa imaṃ gāthaṃ bhāsamānassa assosi bhagavā dibbāya sotadhātuyā visuddhāya atikkantamānusikāya jetavanamahāvihāre gandhakuṭiyaṃ viharanto. Sutvā ca pana buddhacakkhunā lokaṃ volokento addasa dhaniyañca pajāpatiñcassa ‘‘ime ubhopi hetusampannā. Sace ahaṃ gantvā dhammaṃ desessāmi, ubhopi pabbajitvā arahattaṃ pāpuṇissanti. No ce gamissāmi, sve udakoghena vinassissantī’’ti taṃ khaṇeyeva sāvatthito satta yojanasatāni dhaniyassa nivāsaṭṭhānaṃ ākāsena gantvā tassa kuṭiyā upari aṭṭhāsi. Dhaniyo taṃ gāthaṃ punappunaṃ bhāsatiyeva , na niṭṭhāpeti, bhagavati gatepi bhāsati. Bhagavā ca taṃ sutvā ‘‘na ettakena santuṭṭhā vā vissatthā vā honti, evaṃ pana hontī’’ti dassetuṃ –
‘‘ਅਕ੍ਕੋਧਨੋ વਿਗਤਖਿਲੋਹਮਸ੍ਮਿ, ਅਨੁਤੀਰੇ ਮਹਿਯੇਕਰਤ੍ਤਿવਾਸੋ।
‘‘Akkodhano vigatakhilohamasmi,anutīre mahiyekarattivāso;
વਿવਟਾ ਕੁਟਿ ਨਿਬ੍ਬੁਤੋ ਗਿਨਿ, ਅਥ ਚੇ ਪਤ੍ਥਯਸੀ ਪવਸ੍ਸ ਦੇવਾ’’ਤਿ॥ –
Vivaṭā kuṭi nibbuto gini,atha ce patthayasī pavassa devā’’ti. –
ਇਮਂ ਪਟਿਗਾਥਂ ਅਭਾਸਿ ਬ੍ਯਞ੍ਜਨਸਭਾਗਂ ਨੋ ਅਤ੍ਥਸਭਾਗਂ। ਨ ਹਿ ‘‘ਪਕ੍ਕੋਦਨੋ’’ਤਿ, ‘‘ਅਕ੍ਕੋਧਨੋ’’ਤਿ ਚ ਆਦੀਨਿ ਪਦਾਨਿ ਅਤ੍ਥਤੋ ਸਮੇਨ੍ਤਿ ਮਹਾਸਮੁਦ੍ਦਸ੍ਸ ਓਰਿਮਪਾਰਿਮਤੀਰਾਨਿ વਿਯ, ਬ੍ਯਞ੍ਜਨਂ ਪਨੇਤ੍ਥ ਕਿਞ੍ਚਿ ਕਿਞ੍ਚਿ ਸਮੇਤੀਤਿ ਬ੍ਯਞ੍ਜਨਸਭਾਗਾਨਿ ਹੋਨ੍ਤਿ। ਤਤ੍ਥ ਪੁਰਿਮਗਾਥਾਯ ਸਦਿਸਪਦਾਨਂ વੁਤ੍ਤਨਯੇਨੇવ ਅਤ੍ਥੋ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ।
Imaṃ paṭigāthaṃ abhāsi byañjanasabhāgaṃ no atthasabhāgaṃ. Na hi ‘‘pakkodano’’ti, ‘‘akkodhano’’ti ca ādīni padāni atthato samenti mahāsamuddassa orimapārimatīrāni viya, byañjanaṃ panettha kiñci kiñci sametīti byañjanasabhāgāni honti. Tattha purimagāthāya sadisapadānaṃ vuttanayeneva attho veditabbo.
વਿਸੇਸਪਦਾਨਂ ਪਨਾਯਂ ਪਦਤੋ ਅਤ੍ਥਤੋ ਚ વਣ੍ਣਨਾ – ਅਕ੍ਕੋਧਨੋਤਿ ਅਕੁਜ੍ਝਨਸਭਾવੋ। ਯੋ ਹਿ ਸੋ ਪੁਬ੍ਬੇ વੁਤ੍ਤਪ੍ਪਕਾਰਆਘਾਤવਤ੍ਥੁਸਮ੍ਭવੋ ਕੋਧੋ ਏਕਚ੍ਚਸ੍ਸ ਸੁਪਰਿਤ੍ਤੋਪਿ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਮਾਨੋ ਹਦਯਂ ਸਨ੍ਤਾਪੇਤ੍વਾ વੂਪਸਮ੍ਮਤਿ, ਯੇਨ ਚ ਤਤੋ ਬਲવਤਰੁਪ੍ਪਨ੍ਨੇਨ ਏਕਚ੍ਚੋ ਮੁਖવਿਕੁਣਨਮਤ੍ਤਂ ਕਰੋਤਿ, ਤਤੋ ਬਲવਤਰੇਨ ਏਕਚ੍ਚੋ ਫਰੁਸਂ વਤ੍ਤੁਕਾਮੋ ਹਨੁਸਞ੍ਚਲਨਮਤ੍ਤਂ ਕਰੋਤਿ, ਅਪਰੋ ਤਤੋ ਬਲવਤਰੇਨ ਫਰੁਸਂ ਭਣਤਿ, ਅਪਰੋ ਤਤੋ ਬਲવਤਰੇਨ ਦਣ੍ਡਂ વਾ ਸਤ੍ਥਂ વਾ ਗવੇਸਨ੍ਤੋ ਦਿਸਾ વਿਲੋਕੇਤਿ, ਅਪਰੋ ਤਤੋ ਬਲવਤਰੇਨ ਦਣ੍ਡਂ વਾ ਸਤ੍ਥਂ વਾ ਆਮਸਤਿ, ਅਪਰੋ ਤਤੋ ਬਲવਤਰੇਨ ਦਣ੍ਡਾਦੀਨਿ ਗਹੇਤ੍વਾ ਉਪਧਾવਤਿ, ਅਪਰੋ ਤਤੋ ਬਲવਤਰੇਨ ਏਕਂ વਾ ਦ੍વੇ વਾ ਪਹਾਰੇ ਦੇਤਿ, ਅਪਰੋ ਤਤੋ ਬਲવਤਰੇਨ ਅਪਿ ਞਾਤਿਸਾਲੋਹਿਤਂ ਜੀવਿਤਾ વੋਰੋਪੇਤਿ, ਏਕਚ੍ਚੋ ਤਤੋ ਬਲવਤਰੇਨ ਪਚ੍ਛਾ વਿਪ੍ਪਟਿਸਾਰੀ ਅਤ੍ਤਾਨਮ੍ਪਿ ਜੀવਿਤਾ વੋਰੋਪੇਤਿ ਸੀਹਲ਼ਦੀਪੇ ਕਾਲਗਾਮવਾਸੀ ਅਮਚ੍ਚੋ વਿਯ। ਏਤ੍ਤਾવਤਾ ਚ ਕੋਧੋ ਪਰਮવੇਪੁਲ੍ਲਪ੍ਪਤ੍ਤੋ ਹੋਤਿ। ਸੋ ਭਗવਤਾ ਬੋਧਿਮਣ੍ਡੇਯੇવ ਸਬ੍ਬਸੋ ਪਹੀਨੋ ਉਚ੍ਛਿਨ੍ਨਮੂਲੋ ਤਾਲਾવਤ੍ਥੁਕਤੋ, ਤਸ੍ਮਾ ਭਗવਾ ‘‘ਅਕ੍ਕੋਧਨੋਹਮਸ੍ਮੀ’’ਤਿ ਆਹ।
Visesapadānaṃ panāyaṃ padato atthato ca vaṇṇanā – akkodhanoti akujjhanasabhāvo. Yo hi so pubbe vuttappakāraāghātavatthusambhavo kodho ekaccassa suparittopi uppajjamāno hadayaṃ santāpetvā vūpasammati, yena ca tato balavataruppannena ekacco mukhavikuṇanamattaṃ karoti, tato balavatarena ekacco pharusaṃ vattukāmo hanusañcalanamattaṃ karoti, aparo tato balavatarena pharusaṃ bhaṇati, aparo tato balavatarena daṇḍaṃ vā satthaṃ vā gavesanto disā viloketi, aparo tato balavatarena daṇḍaṃ vā satthaṃ vā āmasati, aparo tato balavatarena daṇḍādīni gahetvā upadhāvati, aparo tato balavatarena ekaṃ vā dve vā pahāre deti, aparo tato balavatarena api ñātisālohitaṃ jīvitā voropeti, ekacco tato balavatarena pacchā vippaṭisārī attānampi jīvitā voropeti sīhaḷadīpe kālagāmavāsī amacco viya. Ettāvatā ca kodho paramavepullappatto hoti. So bhagavatā bodhimaṇḍeyeva sabbaso pahīno ucchinnamūlo tālāvatthukato, tasmā bhagavā ‘‘akkodhanohamasmī’’ti āha.
વਿਗਤਖਿਲੋਤਿ ਅਪਗਤਖਿਲੋ। ਯੇ ਹਿ ਤੇ ਚਿਤ੍ਤਬਨ੍ਧਭਾવੇਨ ਪਞ੍ਚ ਚੇਤੋਖਿਲਾ વੁਤ੍ਤਾ, ਯੇ ਹਿ ਚ ਖਿਲਭੂਤੇ ਚਿਤ੍ਤੇ ਸੇਯ੍ਯਥਾਪਿ ਨਾਮ ਖਿਲੇ ਭੂਮਿਭਾਗੇ ਚਤ੍ਤਾਰੋ ਮਾਸੇ વਸ੍ਸਨ੍ਤੇਪਿ ਦੇવੇ ਸਸ੍ਸਾਨਿ ਨ ਰੁਹਨ੍ਤਿ, ਏવਮੇવਂ ਸਦ੍ਧਮ੍ਮਸ੍ਸવਨਾਦਿਕੁਸਲਹੇਤੁવਸ੍ਸੇ વਸ੍ਸਨ੍ਤੇਪਿ ਕੁਸਲਂ ਨ ਰੁਹਤਿ ਤੇ ਚ ਭਗવਤਾ ਬੋਧਿਮਣ੍ਡੇਯੇવ ਸਬ੍ਬਸੋ ਪਹੀਨਾ, ਤਸ੍ਮਾ ਭਗવਾ ‘‘વਿਗਤਖਿਲੋਹਮਸ੍ਮੀ’’ਤਿ ਆਹ।
Vigatakhiloti apagatakhilo. Ye hi te cittabandhabhāvena pañca cetokhilā vuttā, ye hi ca khilabhūte citte seyyathāpi nāma khile bhūmibhāge cattāro māse vassantepi deve sassāni na ruhanti, evamevaṃ saddhammassavanādikusalahetuvasse vassantepi kusalaṃ na ruhati te ca bhagavatā bodhimaṇḍeyeva sabbaso pahīnā, tasmā bhagavā ‘‘vigatakhilohamasmī’’ti āha.
ਏਕਰਤ੍ਤਿਂ વਾਸੋ ਅਸ੍ਸਾਤਿ ਏਕਰਤ੍ਤਿવਾਸੋ । ਯਥਾ ਹਿ ਧਨਿਯੋ ਤਤ੍ਥ ਚਤ੍ਤਾਰੋ વਸ੍ਸਿਕੇ ਮਾਸੇ ਨਿਬਦ੍ਧવਾਸਂ ਉਪਗਤੋ, ਨ ਤਥਾ ਭਗવਾ। ਭਗવਾ ਹਿ ਤਂਯੇવ ਰਤ੍ਤਿਂ ਤਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥਕਾਮਤਾਯ ਤਤ੍ਥ વਾਸਂ ਉਪਗਤੋ। ਤਸ੍ਮਾ ‘‘ਏਕਰਤ੍ਤਿવਾਸੋ’’ਤਿ ਆਹ। વਿવਟਾਤਿ ਅਪਨੀਤਚ੍ਛਦਨਾ। ਕੁਟੀਤਿ ਅਤ੍ਤਭਾવੋ। ਅਤ੍ਤਭਾવੋ ਹਿ ਤਂ ਤਂ ਅਤ੍ਥવਸਂ ਪਟਿਚ੍ਚ ਕਾਯੋਤਿਪਿ ਗੁਹਾਤਿਪਿ ਦੇਹੋਤਿਪਿ ਸਨ੍ਦੇਹੋਤਿਪਿ ਨਾવਾਤਿਪਿ ਰਥੋਤਿਪਿ વਣੋਤਿਪਿ ਧਜੋਤਿਪਿ વਮ੍ਮਿਕੋਤਿਪਿ ਕੁਟੀਤਿਪਿ ਕੁਟਿਕਾਤਿਪਿ વੁਚ੍ਚਤਿ। ਇਧ ਪਨ ਕਟ੍ਠਾਦੀਨਿ ਪਟਿਚ੍ਚ ਗੇਹਨਾਮਿਕਾ ਕੁਟਿ વਿਯ ਅਟ੍ਠਿਆਦੀਨਿ ਪਟਿਚ੍ਚ ਸਙ੍ਖ੍ਯਂ ਗਤਤ੍ਤਾ ‘‘ਕੁਟੀ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤੋ। ਯਥਾਹ –
Ekarattiṃ vāso assāti ekarattivāso . Yathā hi dhaniyo tattha cattāro vassike māse nibaddhavāsaṃ upagato, na tathā bhagavā. Bhagavā hi taṃyeva rattiṃ tassa atthakāmatāya tattha vāsaṃ upagato. Tasmā ‘‘ekarattivāso’’ti āha. Vivaṭāti apanītacchadanā. Kuṭīti attabhāvo. Attabhāvo hi taṃ taṃ atthavasaṃ paṭicca kāyotipi guhātipi dehotipi sandehotipi nāvātipi rathotipi vaṇotipi dhajotipi vammikotipi kuṭītipi kuṭikātipi vuccati. Idha pana kaṭṭhādīni paṭicca gehanāmikā kuṭi viya aṭṭhiādīni paṭicca saṅkhyaṃ gatattā ‘‘kuṭī’’ti vutto. Yathāha –
‘‘ਸੇਯ੍ਯਥਾਪਿ, ਆવੁਸੋ, ਕਟ੍ਠਞ੍ਚ ਪਟਿਚ੍ਚ, વਲ੍ਲਿਞ੍ਚ ਪਟਿਚ੍ਚ, ਮਤ੍ਤਿਕਞ੍ਚ ਪਟਿਚ੍ਚ, ਤਿਣਞ੍ਚ ਪਟਿਚ੍ਚ, ਆਕਾਸੋ ਪਰਿવਾਰਿਤੋ ਅਗਾਰਂਤ੍વੇવ ਸਙ੍ਖਂ ਗਚ੍ਛਤਿ; ਏવਮੇવ ਖੋ, ਆવੁਸੋ, ਅਟ੍ਠਿਞ੍ਚ ਪਟਿਚ੍ਚ, ਨ੍ਹਾਰੁਞ੍ਚ ਪਟਿਚ੍ਚ, ਮਂਸਞ੍ਚ ਪਟਿਚ੍ਚ, ਚਮ੍ਮਞ੍ਚ ਪਟਿਚ੍ਚ, ਆਕਾਸੋ ਪਰਿવਾਰਿਤੋ ਰੂਪਨ੍ਤ੍વੇવ ਸਙ੍ਖਂ ਗਚ੍ਛਤੀ’’ਤਿ (ਮ॰ ਨਿ॰ ੧.੩੦੬)।
‘‘Seyyathāpi, āvuso, kaṭṭhañca paṭicca, valliñca paṭicca, mattikañca paṭicca, tiṇañca paṭicca, ākāso parivārito agāraṃtveva saṅkhaṃ gacchati; evameva kho, āvuso, aṭṭhiñca paṭicca, nhāruñca paṭicca, maṃsañca paṭicca, cammañca paṭicca, ākāso parivārito rūpantveva saṅkhaṃ gacchatī’’ti (ma. ni. 1.306).
ਚਿਤ੍ਤਮਕ੍ਕਟਸ੍ਸ ਨਿવਾਸਤੋ વਾ ਕੁਟਿ। ਯਥਾਹ –
Cittamakkaṭassa nivāsato vā kuṭi. Yathāha –
‘‘ਅਟ੍ਠਿਕਙ੍ਕਲਕੁਟਿ ਚੇ ਸਾ, ਮਕ੍ਕਟਾવਸਥੋ ਇਤਿ।
‘‘Aṭṭhikaṅkalakuṭi ce sā, makkaṭāvasatho iti;
ਮਕ੍ਕਟੋ ਪਞ੍ਚਦ੍વਾਰਾਯ, ਕੁਟਿਕਾਯ ਪਸਕ੍ਕਿਯ।
Makkaṭo pañcadvārāya, kuṭikāya pasakkiya;
ਦ੍વਾਰੇਨ ਅਨੁਪਰਿਯਾਤਿ, ਘਟ੍ਟਯਨ੍ਤੋ ਪੁਨਪ੍ਪੁਨ’’ਨ੍ਤਿ॥ (ਥੇਰਗਾ॰ ੧੨੫)।
Dvārena anupariyāti, ghaṭṭayanto punappuna’’nti. (theragā. 125);
ਸਾ ਕੁਟਿ ਯੇਨ ਤਣ੍ਹਾਮਾਨਦਿਟ੍ਠਿਛਦਨੇਨ ਸਤ੍ਤਾਨਂ ਛਨ੍ਨਤ੍ਤਾ ਪੁਨਪ੍ਪੁਨਂ ਰਾਗਾਦਿਕਿਲੇਸવਸ੍ਸਂ ਅਤਿવਸ੍ਸਤਿ। ਯਥਾਹ –
Sā kuṭi yena taṇhāmānadiṭṭhichadanena sattānaṃ channattā punappunaṃ rāgādikilesavassaṃ ativassati. Yathāha –
‘‘ਛਨ੍ਨਮਤਿવਸ੍ਸਤਿ, વਿવਟਂ ਨਾਤਿવਸ੍ਸਤਿ।
‘‘Channamativassati, vivaṭaṃ nātivassati;
ਤਸ੍ਮਾ ਛਨ੍ਨਂ વਿવਰੇਥ, ਏવਂ ਤਂ ਨਾਤਿવਸ੍ਸਤੀ’’ਤਿ॥ (ਉਦਾ॰ ੪੫; ਥੇਰਗਾ॰ ੪੪੭; ਪਰਿ॰ ੩੩੯)।
Tasmā channaṃ vivaretha, evaṃ taṃ nātivassatī’’ti. (udā. 45; theragā. 447; pari. 339);
ਅਯਂ ਗਾਥਾ ਦ੍વੀਸੁ ਠਾਨੇਸੁ વੁਤ੍ਤਾ ਖਨ੍ਧਕੇ ਥੇਰਗਾਥਾਯਞ੍ਚ। ਖਨ੍ਧਕੇ ਹਿ ‘‘ਯੋ ਆਪਤ੍ਤਿਂ ਪਟਿਚ੍ਛਾਦੇਤਿ, ਤਸ੍ਸ ਕਿਲੇਸਾ ਚ ਪੁਨਪ੍ਪੁਨਂ ਆਪਤ੍ਤਿਯੋ ਚ ਅਤਿવਸ੍ਸਨ੍ਤਿ, ਯੋ ਪਨ ਨ ਪਟਿਚ੍ਛਾਦੇਤਿ, ਤਸ੍ਸ ਨਾਤਿવਸ੍ਸਨ੍ਤੀ’’ਤਿ ਇਮਂ ਅਤ੍ਥਂ ਪਟਿਚ੍ਚ વੁਤ੍ਤਾ। ਥੇਰਗਾਥਾਯਂ ‘‘ਯਸ੍ਸ ਰਾਗਾਦਿਚ੍ਛਦਨਂ ਅਤ੍ਥਿ, ਤਸ੍ਸ ਪੁਨ ਇਟ੍ਠਾਰਮ੍ਮਣਾਦੀਸੁ ਰਾਗਾਦਿਸਮ੍ਭવਤੋ ਛਨ੍ਨਮਤਿવਸ੍ਸਤਿ । ਯੋ વਾ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨੇ ਕਿਲੇਸੇ ਅਧਿવਾਸੇਤਿ, ਤਸ੍ਸੇવ ਅਧਿવਾਸਿਤਕਿਲੇਸਚ੍ਛਦਨਚ੍ਛਨ੍ਨਾ ਅਤ੍ਤਭਾવਕੁਟਿ ਪੁਨਪ੍ਪੁਨਂ ਕਿਲੇਸવਸ੍ਸਂ ਅਤਿવਸ੍ਸਤਿ। ਯਸ੍ਸ ਪਨ ਅਰਹਤ੍ਤਮਗ੍ਗਞਾਣવਾਤੇਨ ਕਿਲੇਸਚ੍ਛਦਨਸ੍ਸ વਿਦ੍ਧਂਸਿਤਤ੍ਤਾ વਿવਟਾ, ਤਸ੍ਸ ਨਾਤਿવਸ੍ਸਤੀ’’ਤਿ। ਅਯਮਤ੍ਥੋ ਇਧ ਅਧਿਪ੍ਪੇਤੋ। ਭਗવਤਾ ਹਿ ਯਥਾવੁਤ੍ਤਂ ਛਦਨਂ ਯਥਾવੁਤ੍ਤੇਨੇવ ਨਯੇਨ વਿਦ੍ਧਂਸਿਤਂ, ਤਸ੍ਮਾ ‘‘વਿવਟਾ ਕੁਟੀ’’ਤਿ ਆਹ। ਨਿਬ੍ਬੁਤੋਤਿ ਉਪਸਨ੍ਤੋ। ਗਿਨੀਤਿ ਅਗ੍ਗਿ। ਯੇਨ ਹਿ ਏਕਾਦਸવਿਧੇਨ ਅਗ੍ਗਿਨਾ ਸਬ੍ਬਮਿਦਂ ਆਦਿਤ੍ਤਂ। ਯਥਾਹ – ‘‘ਆਦਿਤ੍ਤਂ ਰਾਗਗ੍ਗਿਨਾ’’ਤਿ વਿਤ੍ਥਾਰੋ। ਸੋ ਅਗ੍ਗਿ ਭਗવਤੋ ਬੋਧਿਮੂਲੇਯੇવ ਅਰਿਯਮਗ੍ਗਸਲਿਲਸੇਕੇਨ ਨਿਬ੍ਬੁਤੋ, ਤਸ੍ਮਾ ‘‘ਨਿਬ੍ਬੁਤੋ ਗਿਨੀ’’ਤਿ ਆਹ।
Ayaṃ gāthā dvīsu ṭhānesu vuttā khandhake theragāthāyañca. Khandhake hi ‘‘yo āpattiṃ paṭicchādeti, tassa kilesā ca punappunaṃ āpattiyo ca ativassanti, yo pana na paṭicchādeti, tassa nātivassantī’’ti imaṃ atthaṃ paṭicca vuttā. Theragāthāyaṃ ‘‘yassa rāgādicchadanaṃ atthi, tassa puna iṭṭhārammaṇādīsu rāgādisambhavato channamativassati . Yo vā uppanne kilese adhivāseti, tasseva adhivāsitakilesacchadanacchannā attabhāvakuṭi punappunaṃ kilesavassaṃ ativassati. Yassa pana arahattamaggañāṇavātena kilesacchadanassa viddhaṃsitattā vivaṭā, tassa nātivassatī’’ti. Ayamattho idha adhippeto. Bhagavatā hi yathāvuttaṃ chadanaṃ yathāvutteneva nayena viddhaṃsitaṃ, tasmā ‘‘vivaṭā kuṭī’’ti āha. Nibbutoti upasanto. Ginīti aggi. Yena hi ekādasavidhena agginā sabbamidaṃ ādittaṃ. Yathāha – ‘‘ādittaṃ rāgagginā’’ti vitthāro. So aggi bhagavato bodhimūleyeva ariyamaggasalilasekena nibbuto, tasmā ‘‘nibbuto ginī’’ti āha.
ਏવਂ વਦਨ੍ਤੋ ਚ ਧਨਿਯਂ ਅਤੁਟ੍ਠਬ੍ਬੇਨ ਤੁਸ੍ਸਮਾਨਂ ਅਞ੍ਞਾਪਦੇਸੇਨੇવ ਪਰਿਭਾਸਤਿ, ਓવਦਤਿ, ਅਨੁਸਾਸਤਿ। ਕਥਂ? ‘‘ਅਕ੍ਕੋਧਨੋ’’ਤਿ ਹਿ વਦਮਾਨੋ, ਧਨਿਯ, ਤ੍વਂ ‘‘ਪਕ੍ਕੋਦਨੋਹਮਸ੍ਮੀ’’ਤਿ ਤੁਟ੍ਠੋ, ਓਦਨਪਾਕੋ ਚ ਯਾવਜੀવਂ ਧਨਪਰਿਕ੍ਖਯੇਨ ਕਤ੍ਤਬ੍ਬੋ, ਧਨਪਰਿਕ੍ਖਯੋ ਚ ਆਰਕ੍ਖਾਦਿਦੁਕ੍ਖਪਦਟ੍ਠਾਨੋ, ਏવਂ ਸਨ੍ਤੇ ਦੁਕ੍ਖੇਨੇવ ਤੁਟ੍ਠੋ ਹੋਸਿ। ਅਹਂ ਪਨ ‘‘ਅਕ੍ਕੋਧਨੋਹਮਸ੍ਮੀ’’ਤਿ ਤੁਸ੍ਸਨ੍ਤੋ ਸਨ੍ਦਿਟ੍ਠਿਕਸਮ੍ਪਰਾਯਿਕਦੁਕ੍ਖਾਭਾવੇਨ ਤੁਟ੍ਠੋ ਹੋਮੀਤਿ ਦੀਪੇਤਿ। ‘‘વਿਗਤਖਿਲੋ’’ਤਿ વਦਮਾਨੋ ਤ੍વਂ ‘‘ਦੁਦ੍ਧਖੀਰੋਹਮਸ੍ਮੀ’’ਤਿ ਤੁਸ੍ਸਨ੍ਤੋ ਅਕਤਕਿਚ੍ਚੋવ ‘‘ਕਤਕਿਚ੍ਚੋਹਮਸ੍ਮੀ’’ਤਿ ਮਨ੍ਤ੍વਾ ਤੁਟ੍ਠੋ, ਅਹਂ ਪਨ ‘‘વਿਗਤਖਿਲੋਹਮਸ੍ਮੀ’’ਤਿ ਤੁਸ੍ਸਨ੍ਤੋ ਕਤਕਿਚ੍ਚੋવ ਤੁਟ੍ਠੋ ਹੋਮੀਤਿ ਦੀਪੇਤਿ। ‘‘ਅਨੁਤੀਰੇ ਮਹਿਯੇਕਰਤ੍ਤਿવਾਸੋ’’ਤਿ વਦਮਾਨੋ ਤ੍વਂ ਅਨੁਤੀਰੇ ਮਹਿਯਾ ਸਮਾਨવਾਸੋਤਿ ਤੁਸ੍ਸਨ੍ਤੋ ਚਤੁਮਾਸਨਿਬਦ੍ਧવਾਸੇਨ ਤੁਟ੍ਠੋ। ਨਿਬਦ੍ਧવਾਸੋ ਚ ਆવਾਸਸਙ੍ਗੇਨ ਹੋਤਿ, ਸੋ ਚ ਦੁਕ੍ਖੋ, ਏવਂ ਸਨ੍ਤੇ ਦੁਕ੍ਖੇਨੇવ ਤੁਟ੍ਠੋ ਹੋਸਿ। ਅਹਂ ਪਨ ਏਕਰਤ੍ਤਿવਾਸੋਤਿ ਤੁਸ੍ਸਨ੍ਤੋ ਅਨਿਬਦ੍ਧવਾਸੇਨ ਤੁਟ੍ਠੋ, ਅਨਿਬਦ੍ਧવਾਸੋ ਚ ਆવਾਸਸਙ੍ਗਾਭਾવੇਨ ਹੋਤਿ, ਆવਾਸਸਙ੍ਗਾਭਾવੋ ਚ ਸੁਖੋਤਿ ਸੁਖੇਨੇવ ਤੁਟ੍ਠੋ ਹੋਮੀਤਿ ਦੀਪੇਤਿ।
Evaṃ vadanto ca dhaniyaṃ atuṭṭhabbena tussamānaṃ aññāpadeseneva paribhāsati, ovadati, anusāsati. Kathaṃ? ‘‘Akkodhano’’ti hi vadamāno, dhaniya, tvaṃ ‘‘pakkodanohamasmī’’ti tuṭṭho, odanapāko ca yāvajīvaṃ dhanaparikkhayena kattabbo, dhanaparikkhayo ca ārakkhādidukkhapadaṭṭhāno, evaṃ sante dukkheneva tuṭṭho hosi. Ahaṃ pana ‘‘akkodhanohamasmī’’ti tussanto sandiṭṭhikasamparāyikadukkhābhāvena tuṭṭho homīti dīpeti. ‘‘Vigatakhilo’’ti vadamāno tvaṃ ‘‘duddhakhīrohamasmī’’ti tussanto akatakiccova ‘‘katakiccohamasmī’’ti mantvā tuṭṭho, ahaṃ pana ‘‘vigatakhilohamasmī’’ti tussanto katakiccova tuṭṭho homīti dīpeti. ‘‘Anutīre mahiyekarattivāso’’ti vadamāno tvaṃ anutīre mahiyā samānavāsoti tussanto catumāsanibaddhavāsena tuṭṭho. Nibaddhavāso ca āvāsasaṅgena hoti, so ca dukkho, evaṃ sante dukkheneva tuṭṭho hosi. Ahaṃ pana ekarattivāsoti tussanto anibaddhavāsena tuṭṭho, anibaddhavāso ca āvāsasaṅgābhāvena hoti, āvāsasaṅgābhāvo ca sukhoti sukheneva tuṭṭho homīti dīpeti.
‘‘વਿવਟਾ ਕੁਟੀ’’ਤਿ વਦਮਾਨੋ ਤ੍વਂ ਛਨ੍ਨਾ ਕੁਟੀਤਿ ਤੁਸ੍ਸਨ੍ਤੋ ਛਨ੍ਨਗੇਹਤਾਯ ਤੁਟ੍ਠੋ, ਗੇਹੇ ਚ ਤੇ ਛਨ੍ਨੇਪਿ ਅਤ੍ਤਭਾવਕੁਟਿਕਂ ਕਿਲੇਸવਸ੍ਸਂ ਅਤਿવਸ੍ਸਤਿ, ਯੇਨ ਸਞ੍ਜਨਿਤੇਹਿ ਚਤੂਹਿ ਮਹੋਘੇਹਿ વੁਯ੍ਹਮਾਨੋ ਅਨਯਬ੍ਯਸਨਂ ਪਾਪੁਣੇਯ੍ਯਾਸਿ, ਏવਂ ਸਨ੍ਤੇ ਅਤੁਟ੍ਠਬ੍ਬੇਨੇવ ਤੁਟ੍ਠੋ ਹੋਸਿ। ਅਹਂ ਪਨ ‘‘વਿવਟਾ ਕੁਟੀ’’ਤਿ ਤੁਸ੍ਸਨ੍ਤੋ ਅਤ੍ਤਭਾવਕੁਟਿਯਾ ਕਿਲੇਸਚ੍ਛਦਨਾਭਾવੇਨ ਤੁਟ੍ਠੋ। ਏવਞ੍ਚ ਮੇ વਿવਟਾਯ ਕੁਟਿਯਾ ਨ ਤਂ ਕਿਲੇਸવਸ੍ਸਂ ਅਤਿવਸ੍ਸਤਿ, ਯੇਨ ਸਞ੍ਜਨਿਤੇਹਿ ਚਤੂਹਿ ਮਹੋਘੇਹਿ વੁਯ੍ਹਮਾਨੋ ਅਨਯਬ੍ਯਸਨਂ ਪਾਪੁਣੇਯ੍ਯਂ, ਏવਂ ਸਨ੍ਤੇ ਤੁਟ੍ਠਬ੍ਬੇਨੇવ ਤੁਟ੍ਠੋ ਹੋਮੀਤਿ ਦੀਪੇਤਿ। ‘‘ਨਿਬ੍ਬੁਤੋ ਗਿਨੀ’’ਤਿ વਦਮਾਨੋ ਤ੍વਂ ਆਹਿਤੋ ਗਿਨੀਤਿ ਤੁਸ੍ਸਨ੍ਤੋ ਅਕਤੂਪਦ੍ਦવਨਿવਾਰਣੋવ ਕਤੂਪਦ੍ਦવਨਿવਾਰਣੋਸ੍ਮੀਤਿ ਮਨ੍ਤ੍વਾ ਤੁਟ੍ਠੋ। ਅਹਂ ਪਨ ਨਿਬ੍ਬੁਤੋ ਗਿਨੀਤਿ ਤੁਸ੍ਸਨ੍ਤੋ ਏਕਾਦਸਗ੍ਗਿਪਰਿਲ਼ਾਹਾਭਾવਤੋ ਕਤੂਪਦ੍ਦવਨਿવਾਰਣਤਾਯੇવ ਤੁਟ੍ਠੋਤਿ ਦੀਪੇਤਿ। ‘‘ਅਥ ਚੇ ਪਤ੍ਥਯਸੀ ਪવਸ੍ਸ ਦੇવਾ’’ਤਿ વਦਮਾਨੋ ਏવਂ વਿਗਤਦੁਕ੍ਖਾਨਂ ਅਨੁਪ੍ਪਤ੍ਤਸੁਖਾਨਂ ਕਤਸਬ੍ਬਕਿਚ੍ਚਾਨਂ ਅਮ੍ਹਾਦਿਸਾਨਂ ਏਤਂ વਚਨਂ ਸੋਭਤਿ, ਅਥ ਚੇ ਪਤ੍ਥਯਸਿ, ਪવਸ੍ਸ ਦੇવ, ਨ ਨੋ ਤਯਿ વਸ੍ਸਨ੍ਤੇ વਾ ਅવਸ੍ਸਨ੍ਤੇ વਾ વੁਡ੍ਢਿ વਾ ਹਾਨਿ વਾ ਅਤ੍ਥਿ, ਤ੍વਂ ਪਨ ਕਸ੍ਮਾ ਏવਂ વਦਸੀਤਿ ਦੀਪੇਤਿ। ਤਸ੍ਮਾ ਯਂ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘ਏવਂ વਦਨ੍ਤੋ ਚ ਧਨਿਯ ਅਤੁਟ੍ਠਬ੍ਬੇਨੇવ ਤੁਸ੍ਸਮਾਨਂ ਅਞ੍ਞਾਪਦੇਸੇਨੇવ ਪਰਿਭਾਸਤਿ ਓવਦਤਿ, ਅਨੁਸਾਸਤੀ’’ਤਿ, ਤਂ ਸਮ੍ਮਦੇવ વੁਤ੍ਤਨ੍ਤਿ।
‘‘Vivaṭā kuṭī’’ti vadamāno tvaṃ channā kuṭīti tussanto channagehatāya tuṭṭho, gehe ca te channepi attabhāvakuṭikaṃ kilesavassaṃ ativassati, yena sañjanitehi catūhi mahoghehi vuyhamāno anayabyasanaṃ pāpuṇeyyāsi, evaṃ sante atuṭṭhabbeneva tuṭṭho hosi. Ahaṃ pana ‘‘vivaṭā kuṭī’’ti tussanto attabhāvakuṭiyā kilesacchadanābhāvena tuṭṭho. Evañca me vivaṭāya kuṭiyā na taṃ kilesavassaṃ ativassati, yena sañjanitehi catūhi mahoghehi vuyhamāno anayabyasanaṃ pāpuṇeyyaṃ, evaṃ sante tuṭṭhabbeneva tuṭṭho homīti dīpeti. ‘‘Nibbuto ginī’’ti vadamāno tvaṃ āhito ginīti tussanto akatūpaddavanivāraṇova katūpaddavanivāraṇosmīti mantvā tuṭṭho. Ahaṃ pana nibbuto ginīti tussanto ekādasaggipariḷāhābhāvato katūpaddavanivāraṇatāyeva tuṭṭhoti dīpeti. ‘‘Atha ce patthayasī pavassa devā’’ti vadamāno evaṃ vigatadukkhānaṃ anuppattasukhānaṃ katasabbakiccānaṃ amhādisānaṃ etaṃ vacanaṃ sobhati, atha ce patthayasi, pavassa deva, na no tayi vassante vā avassante vā vuḍḍhi vā hāni vā atthi, tvaṃ pana kasmā evaṃ vadasīti dīpeti. Tasmā yaṃ vuttaṃ ‘‘evaṃ vadanto ca dhaniya atuṭṭhabbeneva tussamānaṃ aññāpadeseneva paribhāsati ovadati, anusāsatī’’ti, taṃ sammadeva vuttanti.
੨੦. ਏવਮਿਮਂ ਭਗવਤਾ વੁਤ੍ਤਂ ਗਾਥਂ ਸੁਤ੍વਾਪਿ ਧਨਿਯੋ ਗੋਪੋ ‘‘ਕੋ ਅਯਂ ਗਾਥਂ ਭਾਸਤੀ’’ਤਿ ਅવਤ੍વਾ ਤੇਨ ਸੁਭਾਸਿਤੇਨ ਪਰਿਤੁਟ੍ਠੋ ਪੁਨਪਿ ਤਥਾਰੂਪਂ ਸੋਤੁਕਾਮੋ ਅਪਰਮ੍ਪਿ ਗਾਥਮਾਹ ‘‘ਅਨ੍ਧਕਮਕਸਾ’’ਤਿ। ਤਤ੍ਥ ਅਨ੍ਧਕਾਤਿ ਕਾਲ਼ਮਕ੍ਖਿਕਾਨਂ ਅਧਿવਚਨਂ, ਪਿਙ੍ਗਲਮਕ੍ਖਿਕਾਨਨ੍ਤਿਪਿ ਏਕੇ। ਮਕਸਾਤਿ ਮਕਸਾਯੇવ। ਨ વਿਜ੍ਜਰੇਤਿ ਨਤ੍ਥਿ। ਕਚ੍ਛੇਤਿ ਦ੍વੇ ਕਚ੍ਛਾ – ਨਦੀਕਚ੍ਛੋ ਚ ਪਬ੍ਬਤਕਚ੍ਛੋ ਚ। ਇਧ ਨਦੀਕਚ੍ਛੋ। ਰੁਲ਼੍ਹਤਿਣੇਤਿ ਸਞ੍ਜਾਤਤਿਣੇ। ਚਰਨ੍ਤੀਤਿ ਭਤ੍ਤਕਿਚ੍ਚਂ ਕਰੋਨ੍ਤਿ। વੁਟ੍ਠਿਮ੍ਪੀਤਿ વਾਤવੁਟ੍ਠਿਆਦਿਕਾ ਅਨੇਕਾ વੁਟ੍ਠਿਯੋ, ਤਾ ਆਲ਼વਕਸੁਤ੍ਤੇ ਪਕਾਸਯਿਸ੍ਸਾਮ। ਇਧ ਪਨ વਸ੍ਸવੁਟ੍ਠਿਂ ਸਨ੍ਧਾਯ વੁਤ੍ਤਂ। ਸਹੇਯ੍ਯੁਨ੍ਤਿ ਖਮੇਯ੍ਯੁਂ। ਸੇਸਂ ਪਾਕਟਮੇવ। ਏਤ੍ਥ ਧਨਿਯੋ ਯੇ ਅਨ੍ਧਕਮਕਸਾ ਸਨ੍ਨਿਪਤਿਤ੍વਾ ਰੁਧਿਰੇ ਪਿવਨ੍ਤਾ ਮੁਹੁਤ੍ਤੇਨੇવ ਗਾવੋ ਅਨਯਬ੍ਯਸਨਂ ਪਾਪੇਨ੍ਤਿ, ਤਸ੍ਮਾ વੁਟ੍ਠਿਤਮਤ੍ਤੇਯੇવ ਤੇ ਗੋਪਾਲਕਾ ਪਂਸੁਨਾ ਚ ਸਾਖਾਹਿ ਚ ਮਾਰੇਨ੍ਤਿ, ਤੇਸਂ ਅਭਾવੇਨ ਗੁਨ੍ਨਂ ਖੇਮਤਂ, ਕਚ੍ਛੇ ਰੁਲ਼੍ਹਤਿਣਚਰਣੇਨ ਅਦ੍ਧਾਨਗਮਨਪਰਿਸ੍ਸਮਾਭਾવਂ વਤ੍વਾ ਖੁਦਾਕਿਲਮਥਾਭਾવਞ੍ਚ ਦੀਪੇਨ੍ਤੋ ‘‘ਯਥਾ ਅਞ੍ਞੇਸਂ ਗਾવੋ ਅਨ੍ਧਕਮਕਸਸਮ੍ਫਸ੍ਸੇਹਿ ਦਿਸ੍ਸਮਾਨਾ ਅਦ੍ਧਾਨਗਮਨੇਨ ਕਿਲਨ੍ਤਾ ਖੁਦਾਯ ਮਿਲਾਯਮਾਨਾ ਏਕવੁਟ੍ਠਿਨਿਪਾਤਮ੍ਪਿ ਨ ਸਹੇਯ੍ਯੁਂ, ਨ ਮੇ ਤਥਾ ਗਾવੋ, ਮਯ੍ਹਂ ਪਨ ਗਾવੋ વੁਤ੍ਤਪ੍ਪਕਾਰਾਭਾવਾ ਦ੍વਿਕ੍ਖਤ੍ਤੁਂ વਾ ਤਿਕ੍ਖਤੁਂ વਾ વੁਟ੍ਠਿਮ੍ਪਿ ਸਹੇਯ੍ਯੁ’’ਨ੍ਤਿ ਦੀਪੇਤਿ।
20. Evamimaṃ bhagavatā vuttaṃ gāthaṃ sutvāpi dhaniyo gopo ‘‘ko ayaṃ gāthaṃ bhāsatī’’ti avatvā tena subhāsitena parituṭṭho punapi tathārūpaṃ sotukāmo aparampi gāthamāha ‘‘andhakamakasā’’ti. Tattha andhakāti kāḷamakkhikānaṃ adhivacanaṃ, piṅgalamakkhikānantipi eke. Makasāti makasāyeva. Na vijjareti natthi. Kaccheti dve kacchā – nadīkaccho ca pabbatakaccho ca. Idha nadīkaccho. Ruḷhatiṇeti sañjātatiṇe. Carantīti bhattakiccaṃ karonti. Vuṭṭhimpīti vātavuṭṭhiādikā anekā vuṭṭhiyo, tā āḷavakasutte pakāsayissāma. Idha pana vassavuṭṭhiṃ sandhāya vuttaṃ. Saheyyunti khameyyuṃ. Sesaṃ pākaṭameva. Ettha dhaniyo ye andhakamakasā sannipatitvā rudhire pivantā muhutteneva gāvo anayabyasanaṃ pāpenti, tasmā vuṭṭhitamatteyeva te gopālakā paṃsunā ca sākhāhi ca mārenti, tesaṃ abhāvena gunnaṃ khemataṃ, kacche ruḷhatiṇacaraṇena addhānagamanaparissamābhāvaṃ vatvā khudākilamathābhāvañca dīpento ‘‘yathā aññesaṃ gāvo andhakamakasasamphassehi dissamānā addhānagamanena kilantā khudāya milāyamānā ekavuṭṭhinipātampi na saheyyuṃ, na me tathā gāvo, mayhaṃ pana gāvo vuttappakārābhāvā dvikkhattuṃ vā tikkhatuṃ vā vuṭṭhimpi saheyyu’’nti dīpeti.
੨੧. ਤਤੋ ਭਗવਾ ਯਸ੍ਮਾ ਧਨਿਯੋ ਅਨ੍ਤਰਦੀਪੇ વਸਨ੍ਤੋ ਭਯਂ ਦਿਸ੍વਾ, ਕੁਲ੍ਲਂ ਬਨ੍ਧਿਤ੍વਾ, ਮਹਾਮਹਿਂ ਤਰਿਤ੍વਾ, ਤਂ ਕਚ੍ਛਂ ਆਗਮ੍ਮ ‘‘ਅਹਂ ਸੁਟ੍ਠੁ ਆਗਤੋ, ਨਿਬ੍ਭਯੇવ ਠਾਨੇ ਠਿਤੋ’’ਤਿ ਮਞ੍ਞਮਾਨੋ ਏવਮਾਹ, ਸਭਯੇ ਏવ ਚ ਸੋ ਠਾਨੇ ਠਿਤੋ, ਤਸ੍ਮਾ ਤਸ੍ਸ ਆਗਮਨਟ੍ਠਾਨਾ ਅਤ੍ਤਨੋ ਆਗਮਨਟ੍ਠਾਨਂ ਉਤ੍ਤਰਿਤਰਞ੍ਚ ਪਣੀਤਤਰਞ੍ਚ વਣ੍ਣੇਨ੍ਤੋ ‘‘ਬਦ੍ਧਾਸਿ ਭਿਸੀ’’ਤਿ ਇਮਂ ਗਾਥਮਭਾਸਿ, ਅਤ੍ਥਸਭਾਗਂ ਨੋ ਬ੍ਯਞ੍ਜਨਸਭਾਗਂ।
21. Tato bhagavā yasmā dhaniyo antaradīpe vasanto bhayaṃ disvā, kullaṃ bandhitvā, mahāmahiṃ taritvā, taṃ kacchaṃ āgamma ‘‘ahaṃ suṭṭhu āgato, nibbhayeva ṭhāne ṭhito’’ti maññamāno evamāha, sabhaye eva ca so ṭhāne ṭhito, tasmā tassa āgamanaṭṭhānā attano āgamanaṭṭhānaṃ uttaritarañca paṇītatarañca vaṇṇento ‘‘baddhāsi bhisī’’ti imaṃ gāthamabhāsi, atthasabhāgaṃ no byañjanasabhāgaṃ.
ਤਤ੍ਥ ਭਿਸੀਤਿ ਪਤ੍ਥਰਿਤ੍વਾ ਪੁਥੁਲਂ ਕਤ੍વਾ ਬਦ੍ਧਕੁਲ੍ਲੋ વੁਚ੍ਚਤਿ ਲੋਕੇ। ਅਰਿਯਸ੍ਸ ਪਨ ਧਮ੍ਮવਿਨਯੇ ਅਰਿਯਮਗ੍ਗਸ੍ਸੇਤਂ ਅਧਿવਚਨਂ। ਅਰਿਯਮਗ੍ਗੋ ਹਿ –
Tattha bhisīti pattharitvā puthulaṃ katvā baddhakullo vuccati loke. Ariyassa pana dhammavinaye ariyamaggassetaṃ adhivacanaṃ. Ariyamaggo hi –
‘‘ਮਗ੍ਗੋ ਪਜ੍ਜੋ ਪਥੋ ਪਨ੍ਥੋ, ਅਞ੍ਜਸਂ વਟੁਮਾਯਨਂ।
‘‘Maggo pajjo patho pantho, añjasaṃ vaṭumāyanaṃ;
ਨਾવਾ ਉਤ੍ਤਰਸੇਤੁ ਚ, ਕੁਲ੍ਲੋ ਚ ਭਿਸਿ ਸਙ੍ਕਮੋ’’॥ (ਚੂਲ਼ਨਿ॰ ਪਾਰਾਯਨਤ੍ਥੁਤਿਗਾਥਾਨਿਦ੍ਦੇਸ ੧੦੧)।
Nāvā uttarasetu ca, kullo ca bhisi saṅkamo’’. (cūḷani. pārāyanatthutigāthāniddesa 101);
‘‘ਅਦ੍ਧਾਨਂ ਪਭવੋ ਚੇવ, ਤਤ੍ਥ ਤਤ੍ਥ ਪਕਾਸਿਤੋ’’॥
‘‘Addhānaṃ pabhavo ceva, tattha tattha pakāsito’’.
ਇਮਾਯਪਿ ਗਾਥਾਯ ਭਗવਾ ਪੁਰਿਮਨਯੇਨੇવ ਤਂ ਓવਦਨ੍ਤੋ ਇਮਂ ਅਤ੍ਥਂ ਆਹਾਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ – ਧਨਿਯ, ਤ੍વਂ ਕੁਲ੍ਲਂ ਬਨ੍ਧਿਤ੍વਾ, ਮਹਿਂ ਤਰਿਤ੍વਾ, ਇਮਂ ਠਾਨਮਾਗਤੋ, ਪੁਨਪਿ ਚ ਤੇ ਕੁਲ੍ਲੋ ਬਨ੍ਧਿਤਬ੍ਬੋ ਏવ ਭવਿਸ੍ਸਤਿ, ਨਦੀ ਚ ਤਰਿਤਬ੍ਬਾ, ਨ ਚੇਤਂ ਠਾਨਂ ਖੇਮਂ। ਮਯਾ ਪਨ ਏਕਚਿਤ੍ਤੇ ਮਗ੍ਗਙ੍ਗਾਨਿ ਸਮੋਧਾਨੇਤ੍વਾ ਞਾਣਬਨ੍ਧਨੇਨ ਬਦ੍ਧਾ ਅਹੋਸਿ ਭਿਸਿ। ਸਾ ਚ ਸਤ੍ਤਤਿਂਸਬੋਧਿਪਕ੍ਖਿਯਧਮ੍ਮਪਰਿਪੁਣ੍ਣਤਾਯ ਏਕਰਸਭਾવੂਪਗਤਤ੍ਤਾ ਅਞ੍ਞਮਞ੍ਞਂ ਅਨਤਿવਤ੍ਤਨੇਨ ਪੁਨ ਬਨ੍ਧਿਤਬ੍ਬਪ੍ਪਯੋਜਨਾਭਾવੇਨ ਦੇવਮਨੁਸ੍ਸੇਸੁ ਕੇਨਚਿ ਮੋਚੇਤੁਂ ਅਸਕ੍ਕੁਣੇਯ੍ਯਤਾਯ ਚ ਸੁਸਙ੍ਖਤਾ। ਤਾਯ ਚਮ੍ਹਿ ਤਿਣ੍ਣੋ, ਪੁਬ੍ਬੇ ਪਤ੍ਥਿਤਂ ਤੀਰਪ੍ਪਦੇਸਂ ਗਤੋ। ਗਚ੍ਛਨ੍ਤੋਪਿ ਚ ਨ ਸੋਤਾਪਨ੍ਨਾਦਯੋ વਿਯ ਕਞ੍ਚਿਦੇવ ਪਦੇਸਂ ਗਤੋ। ਅਥ ਖੋ ਪਾਰਗਤੋ ਸਬ੍ਬਾਸવਕ੍ਖਯਂ ਸਬ੍ਬਧਮ੍ਮਪਾਰਂ ਪਰਮਂ ਖੇਮਂ ਨਿਬ੍ਬਾਨਂ ਗਤੋ, ਤਿਣ੍ਣੋਤਿ વਾ ਸਬ੍ਬਞ੍ਞੁਤਂ ਪਤ੍ਤੋ, ਪਾਰਗਤੋਤਿ ਅਰਹਤ੍ਤਂ ਪਤ੍ਤੋ । ਕਿਂ વਿਨੇਯ੍ਯ ਪਾਰਗਤੋਤਿ ਚੇ? વਿਨੇਯ੍ਯ ਓਘਂ, ਕਾਮੋਘਾਦਿਚਤੁਬ੍ਬਿਧਂ ਓਘਂ ਤਰਿਤ੍વਾ ਅਤਿਕ੍ਕਮ੍ਮ ਤਂ ਪਾਰਂ ਗਤੋਤਿ। ਇਦਾਨਿ ਚ ਪਨ ਮੇ ਪੁਨ ਤਰਿਤਬ੍ਬਾਭਾવਤੋ ਅਤ੍ਥੋ ਭਿਸਿਯਾ ਨ વਿਜ੍ਜਤਿ, ਤਸ੍ਮਾ ਮਮੇવ ਯੁਤ੍ਤਂ વਤ੍ਤੁਂ ‘‘ਅਥ ਚੇ ਪਤ੍ਥਯਸੀ ਪવਸ੍ਸ ਦੇવਾ’’ਤਿ।
Imāyapi gāthāya bhagavā purimanayeneva taṃ ovadanto imaṃ atthaṃ āhāti veditabbo – dhaniya, tvaṃ kullaṃ bandhitvā, mahiṃ taritvā, imaṃ ṭhānamāgato, punapi ca te kullo bandhitabbo eva bhavissati, nadī ca taritabbā, na cetaṃ ṭhānaṃ khemaṃ. Mayā pana ekacitte maggaṅgāni samodhānetvā ñāṇabandhanena baddhā ahosi bhisi. Sā ca sattatiṃsabodhipakkhiyadhammaparipuṇṇatāya ekarasabhāvūpagatattā aññamaññaṃ anativattanena puna bandhitabbappayojanābhāvena devamanussesu kenaci mocetuṃ asakkuṇeyyatāya ca susaṅkhatā. Tāya camhi tiṇṇo, pubbe patthitaṃ tīrappadesaṃ gato. Gacchantopi ca na sotāpannādayo viya kañcideva padesaṃ gato. Atha kho pāragato sabbāsavakkhayaṃ sabbadhammapāraṃ paramaṃ khemaṃ nibbānaṃ gato, tiṇṇoti vā sabbaññutaṃ patto, pāragatoti arahattaṃ patto . Kiṃ vineyya pāragatoti ce? Vineyya oghaṃ, kāmoghādicatubbidhaṃ oghaṃ taritvā atikkamma taṃ pāraṃ gatoti. Idāni ca pana me puna taritabbābhāvato attho bhisiyā na vijjati, tasmā mameva yuttaṃ vattuṃ ‘‘atha ce patthayasī pavassa devā’’ti.
੨੨. ਤਮ੍ਪਿ ਸੁਤ੍વਾ ਧਨਿਯੋ ਪੁਰਿਮਨਯੇਨੇવ ‘‘ਗੋਪੀ ਮਮ ਅਸ੍ਸવਾ’’ਤਿ ਇਮਂ ਗਾਥਂ ਅਭਾਸਿ। ਤਤ੍ਥ ਗੋਪੀਤਿ ਭਰਿਯਂ ਨਿਦ੍ਦਿਸਤਿ। ਅਸ੍ਸવਾਤਿ વਚਨਕਰਾ ਕਿਂਕਾਰਪਟਿਸਾવਿਨੀ। ਅਲੋਲਾਤਿ ਮਾਤੁਗਾਮੋ ਹਿ ਪਞ੍ਚਹਿ ਲੋਲਤਾਹਿ ਲੋਲੋ ਹੋਤਿ – ਆਹਾਰਲੋਲਤਾਯ, ਅਲਙ੍ਕਾਰਲੋਲਤਾਯ, ਪਰਪੁਰਿਸਲੋਲਤਾਯ, ਧਨਲੋਲਤਾਯ, ਪਾਦਲੋਲਤਾਯ। ਤਥਾ ਹਿ ਮਾਤੁਗਾਮੋ ਭਤ੍ਤਪੂવਸੁਰਾਦਿਭੇਦੇ ਆਹਾਰੇ ਲੋਲਤਾਯ ਅਨ੍ਤਮਸੋ ਪਾਰਿવਾਸਿਕਭਤ੍ਤਮ੍ਪਿ ਭੁਞ੍ਜਤਿ, ਹਤ੍ਥੋਤਾਪਕਮ੍ਪਿ ਖਾਦਤਿ, ਦਿਗੁਣਂ ਧਨਮਨੁਪ੍ਪਦਤ੍વਾਪਿ ਸੁਰਂ ਪਿવਤਿ। ਅਲਙ੍ਕਾਰਲੋਲਤਾਯ ਅਞ੍ਞਂ ਅਲਙ੍ਕਾਰਂ ਅਲਭਮਾਨੋ ਅਨ੍ਤਮਸੋ ਉਦਕਤੇਲਕੇਨਪਿ ਕੇਸੇ ਓਸਣ੍ਡੇਤ੍વਾ ਮੁਖਂ ਪਰਿਮਜ੍ਜਤਿ। ਪਰਪੁਰਿਸਲੋਲਤਾਯ ਅਨ੍ਤਮਸੋ ਪੁਤ੍ਤੇਨਪਿ ਤਾਦਿਸੇ ਪਦੇਸੇ ਪਕ੍ਕੋਸਿਯਮਾਨੋ ਪਠਮਂ ਅਸਦ੍ਧਮ੍ਮવਸੇਨ ਚਿਨ੍ਤੇਤਿ। ਧਨਲੋਲਤਾਯ ‘‘ਹਂਸਰਾਜਂ ਗਹੇਤ੍વਾਨ ਸੁવਣ੍ਣਾ ਪਰਿਹਾਯਥ’’। ਪਾਦਲੋਲਤਾਯ ਆਰਾਮਾਦਿਗਮਨਸੀਲੋ ਹੁਤ੍વਾ ਸਬ੍ਬਂ ਧਨਂ વਿਨਾਸੇਤਿ। ਤਤ੍ਥ ਧਨਿਯੋ ‘‘ਏਕਾਪਿ ਲੋਲਤਾ ਮਯ੍ਹਂ ਗੋਪਿਯਾ ਨਤ੍ਥੀ’’ਤਿ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ਅਲੋਲਾਤਿ ਆਹ।
22. Tampi sutvā dhaniyo purimanayeneva ‘‘gopī mama assavā’’ti imaṃ gāthaṃ abhāsi. Tattha gopīti bhariyaṃ niddisati. Assavāti vacanakarā kiṃkārapaṭisāvinī. Alolāti mātugāmo hi pañcahi lolatāhi lolo hoti – āhāralolatāya, alaṅkāralolatāya, parapurisalolatāya, dhanalolatāya, pādalolatāya. Tathā hi mātugāmo bhattapūvasurādibhede āhāre lolatāya antamaso pārivāsikabhattampi bhuñjati, hatthotāpakampi khādati, diguṇaṃ dhanamanuppadatvāpi suraṃ pivati. Alaṅkāralolatāya aññaṃ alaṅkāraṃ alabhamāno antamaso udakatelakenapi kese osaṇḍetvā mukhaṃ parimajjati. Parapurisalolatāya antamaso puttenapi tādise padese pakkosiyamāno paṭhamaṃ asaddhammavasena cinteti. Dhanalolatāya ‘‘haṃsarājaṃ gahetvāna suvaṇṇā parihāyatha’’. Pādalolatāya ārāmādigamanasīlo hutvā sabbaṃ dhanaṃ vināseti. Tattha dhaniyo ‘‘ekāpi lolatā mayhaṃ gopiyā natthī’’ti dassento alolāti āha.
ਦੀਘਰਤ੍ਤਂ ਸਂવਾਸਿਯਾਤਿ ਦੀਘਕਾਲਂ ਸਦ੍ਧਿਂ વਸਮਾਨਾ ਕੋਮਾਰਭਾવਤੋ ਪਭੁਤਿ ਏਕਤੋ વਡ੍ਢਿਤਾ। ਤੇਨ ਪਰਪੁਰਿਸੇ ਨ ਜਾਨਾਤੀਤਿ ਦਸ੍ਸੇਤਿ। ਮਨਾਪਾਤਿ ਏવਂ ਪਰਪੁਰਿਸੇ ਅਜਾਨਨ੍ਤੀ ਮਮੇવ ਮਨਂ ਅਲ੍ਲੀਯਤੀਤਿ ਦਸ੍ਸੇਤਿ। ਤਸ੍ਸਾ ਨ ਸੁਣਾਮਿ ਕਿਞ੍ਚਿ ਪਾਪਨ੍ਤਿ ‘‘ਇਤ੍ਥਨ੍ਨਾਮੇਨ ਨਾਮ ਸਦ੍ਧਿਂ ਇਮਾਯ ਹਸਿਤਂ વਾ ਲਪਿਤਂ વਾ’’ਤਿ ਏવਂ ਤਸ੍ਸਾ ਨ ਸੁਣਾਮਿ, ਕਞ੍ਚਿ ਅਤਿਚਾਰਦੋਸਨ੍ਤਿ ਦਸ੍ਸੇਤਿ।
Dīgharattaṃ saṃvāsiyāti dīghakālaṃ saddhiṃ vasamānā komārabhāvato pabhuti ekato vaḍḍhitā. Tena parapurise na jānātīti dasseti. Manāpāti evaṃ parapurise ajānantī mameva manaṃ allīyatīti dasseti. Tassā na suṇāmi kiñci pāpanti ‘‘itthannāmena nāma saddhiṃ imāya hasitaṃ vā lapitaṃ vā’’ti evaṃ tassā na suṇāmi, kañci aticāradosanti dasseti.
੨੩. ਅਥ ਭਗવਾ ਏਤੇਹਿ ਗੁਣੇਹਿ ਗੋਪਿਯਾ ਤੁਟ੍ਠਂ ਧਨਿਯਂ ਓવਦਨ੍ਤੋ ਪੁਰਿਮਨਯੇਨੇવ ‘‘ਚਿਤ੍ਤਂ ਮਮ ਅਸ੍ਸવ’’ਨ੍ਤਿ ਇਮਂ ਗਾਥਮਭਾਸਿ, ਅਤ੍ਥਸਭਾਗਂ, ਬ੍ਯਞ੍ਜਨਸਭਾਗਞ੍ਚ। ਤਤ੍ਥ ਉਤ੍ਤਾਨਤ੍ਥਾਨੇવ ਪਦਾਨਿ। ਅਯਂ ਪਨ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੋ – ਧਨਿਯ, ਤ੍વਂ ‘‘ਗੋਪੀ ਮਮ ਅਸ੍ਸવਾ’’ਤਿ ਤੁਟ੍ਠੋ, ਸਾ ਪਨ ਤੇ ਅਸ੍ਸવਾ ਭવੇਯ੍ਯ વਾ ਨ વਾ; ਦੁਜ੍ਜਾਨਂ ਪਰਚਿਤ੍ਤਂ, વਿਸੇਸਤੋ ਮਾਤੁਗਾਮਸ੍ਸ। ਮਾਤੁਗਾਮਞ੍ਹਿ ਕੁਚ੍ਛਿਯਾ ਪਰਿਹਰਨ੍ਤਾਪਿ ਰਕ੍ਖਿਤੁਂ ਨ ਸਕ੍ਕੋਨ੍ਤਿ, ਏવਂ ਦੁਰਕ੍ਖਚਿਤ੍ਤਤ੍ਤਾ ਏવ ਨ ਸਕ੍ਕਾ ਤੁਮ੍ਹਾਦਿਸੇਹਿ ਇਤ੍ਥੀ ਅਲੋਲਾਤਿ વਾ ਸਂવਾਸਿਯਾਤਿ વਾ ਮਨਾਪਾਤਿ વਾ ਨਿਪ੍ਪਾਪਾਤਿ વਾ ਜਾਨਿਤੁਂ। ਮਯ੍ਹਂ ਪਨ ਚਿਤ੍ਤਂ ਅਸ੍ਸવਂ ਓવਾਦਪਟਿਕਰਂ ਮਮ વਸੇ વਤ੍ਤਤਿ, ਨਾਹਂ ਤਸ੍ਸ વਸੇ વਤ੍ਤਾਮਿ। ਸੋ ਚਸ੍ਸ ਅਸ੍ਸવਭਾવੋ ਯਮਕਪਾਟਿਹਾਰਿਯੇ ਛਨ੍ਨਂ વਣ੍ਣਾਨਂ ਅਗ੍ਗਿਧਾਰਾਸੁ ਚ ਉਦਕਧਾਰਾਸੁ ਚ ਪવਤ੍ਤਮਾਨਾਸੁ ਸਬ੍ਬਜਨਸ੍ਸ ਪਾਕਟੋ ਅਹੋਸਿ। ਅਗ੍ਗਿਨਿਮ੍ਮਾਨੇ ਹਿ ਤੇਜੋਕਸਿਣਂ ਸਮਾਪਜ੍ਜਿਤਬ੍ਬਂ ਉਦਕਨਿਮ੍ਮਾਨੇ ਆਪੋਕਸਿਣਂ, ਨੀਲਾਦਿਨਿਮ੍ਮਾਨੇ ਨੀਲਾਦਿਕਸਿਣਾਨਿ। ਬੁਦ੍ਧਾਨਮ੍ਪਿ ਹਿ ਦ੍વੇ ਚਿਤ੍ਤਾਨਿ ਏਕਤੋ ਨਪ੍ਪવਤ੍ਤਨ੍ਤਿ, ਏਕਮੇવ ਪਨ ਅਸ੍ਸવਭਾવੇਨ ਏવਂ વਸવਤ੍ਤਿ ਅਹੋਸਿ। ਤਞ੍ਚ ਖੋ ਪਨ ਸਬ੍ਬਕਿਲੇਸਬਨ੍ਧਨਾਪਗਮਾ વਿਮੁਤ੍ਤਂ, વਿਮੁਤ੍ਤਤ੍ਤਾ ਤਦੇવ ਅਲੋਲਂ, ਨ ਤવ ਗੋਪੀ। ਦੀਪਙ੍ਕਰਬੁਦ੍ਧਕਾਲਤੋ ਚ ਪਭੁਤਿ ਦਾਨਸੀਲਾਦੀਹਿ ਦੀਘਰਤ੍ਤਂ ਪਰਿਭਾવਿਤਤ੍ਤਾ ਸਂવਾਸਿਯਂ, ਨ ਤવ ਗੋਪੀ। ਤਦੇਤਂ ਅਨੁਤ੍ਤਰੇਨ ਦਮਥੇਨ ਦਮਿਤਤ੍ਤਾ ਸੁਦਨ੍ਤਂ, ਸੁਦਨ੍ਤਤ੍ਤਾ ਅਤ੍ਤਨੋ વਸੇਨ ਛਦ੍વਾਰવਿਸੇવਨਂ ਪਹਾਯ ਮਮੇવ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯਮਨਸ੍ਸ વਸੇਨਾਨੁવਤ੍ਤਨਤੋ ਮਨਾਪਂ, ਨ ਤવ ਗੋਪੀ।
23. Atha bhagavā etehi guṇehi gopiyā tuṭṭhaṃ dhaniyaṃ ovadanto purimanayeneva ‘‘cittaṃ mama assava’’nti imaṃ gāthamabhāsi, atthasabhāgaṃ, byañjanasabhāgañca. Tattha uttānatthāneva padāni. Ayaṃ pana adhippāyo – dhaniya, tvaṃ ‘‘gopī mama assavā’’ti tuṭṭho, sā pana te assavā bhaveyya vā na vā; dujjānaṃ paracittaṃ, visesato mātugāmassa. Mātugāmañhi kucchiyā pariharantāpi rakkhituṃ na sakkonti, evaṃ durakkhacittattā eva na sakkā tumhādisehi itthī alolāti vā saṃvāsiyāti vā manāpāti vā nippāpāti vā jānituṃ. Mayhaṃ pana cittaṃ assavaṃ ovādapaṭikaraṃ mama vase vattati, nāhaṃ tassa vase vattāmi. So cassa assavabhāvo yamakapāṭihāriye channaṃ vaṇṇānaṃ aggidhārāsu ca udakadhārāsu ca pavattamānāsu sabbajanassa pākaṭo ahosi. Agginimmāne hi tejokasiṇaṃ samāpajjitabbaṃ udakanimmāne āpokasiṇaṃ, nīlādinimmāne nīlādikasiṇāni. Buddhānampi hi dve cittāni ekato nappavattanti, ekameva pana assavabhāvena evaṃ vasavatti ahosi. Tañca kho pana sabbakilesabandhanāpagamā vimuttaṃ, vimuttattā tadeva alolaṃ, na tava gopī. Dīpaṅkarabuddhakālato ca pabhuti dānasīlādīhi dīgharattaṃ paribhāvitattā saṃvāsiyaṃ, na tava gopī. Tadetaṃ anuttarena damathena damitattā sudantaṃ, sudantattā attano vasena chadvāravisevanaṃ pahāya mameva adhippāyamanassa vasenānuvattanato manāpaṃ, na tava gopī.
ਪਾਪਂ ਪਨ ਮੇ ਨ વਿਜ੍ਜਤੀਤਿ ਇਮਿਨਾ ਪਨ ਭਗવਾ ਤਸ੍ਸ ਅਤ੍ਤਨੋ ਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਪਾਪਾਭਾવਂ ਦਸ੍ਸੇਤਿ, ਧਨਿਯੋ વਿਯ ਗੋਪਿਯਾ। ਸੋ ਚਸ੍ਸ ਪਾਪਾਭਾવੋ ਨ ਕੇવਲਂ ਸਮ੍ਮਾਸਮ੍ਬੁਦ੍ਧਕਾਲੇਯੇવ, ਏਕੂਨਤਿਂਸ વਸ੍ਸਾਨਿ ਸਰਾਗਾਦਿਕਾਲੇ ਅਗਾਰਮਜ੍ਝੇ વਸਨ੍ਤਸ੍ਸਾਪਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ। ਤਦਾਪਿ ਹਿਸ੍ਸ ਅਗਾਰਿਯਭਾવਾਨੁਰੂਪਂ વਿਞ੍ਞੁਪਟਿਕੁਟ੍ਠਂ ਕਾਯਦੁਚ੍ਚਰਿਤਂ વਾ વਚੀਦੁਚ੍ਚਰਿਤਂ વਾ ਮਨੋਦੁਚ੍ਚਰਿਤਂ વਾ ਨ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਪੁਬ੍ਬਂ। ਤਤੋ ਪਰਂ ਮਾਰੋਪਿ ਛਬ੍ਬਸ੍ਸਾਨਿ ਅਨਭਿਸਮ੍ਬੁਦ੍ਧਂ, ਏਕਂ વਸ੍ਸਂ ਅਭਿਸਮ੍ਬੁਦ੍ਧਨ੍ਤਿ ਸਤ੍ਤ વਸ੍ਸਾਨਿ ਤਥਾਗਤਂ ਅਨੁਬਨ੍ਧਿ ‘‘ਅਪ੍ਪੇવ ਨਾਮ વਾਲਗ੍ਗਨਿਤੁਦਨਮਤ੍ਤਮ੍ਪਿਸ੍ਸ ਪਾਪਸਮਾਚਾਰਂ ਪਸ੍ਸੇਯ੍ਯ’’ਨ੍ਤਿ। ਸੋ ਅਦਿਸ੍વਾવ ਨਿਬ੍ਬਿਨ੍ਨੋ ਇਮਂ ਗਾਥਂ ਅਭਾਸਿ –
Pāpaṃ pana me na vijjatīti iminā pana bhagavā tassa attano cittassa pāpābhāvaṃ dasseti, dhaniyo viya gopiyā. So cassa pāpābhāvo na kevalaṃ sammāsambuddhakāleyeva, ekūnatiṃsa vassāni sarāgādikāle agāramajjhe vasantassāpi veditabbo. Tadāpi hissa agāriyabhāvānurūpaṃ viññupaṭikuṭṭhaṃ kāyaduccaritaṃ vā vacīduccaritaṃ vā manoduccaritaṃ vā na uppannapubbaṃ. Tato paraṃ māropi chabbassāni anabhisambuddhaṃ, ekaṃ vassaṃ abhisambuddhanti satta vassāni tathāgataṃ anubandhi ‘‘appeva nāma vālagganitudanamattampissa pāpasamācāraṃ passeyya’’nti. So adisvāva nibbinno imaṃ gāthaṃ abhāsi –
‘‘ਸਤ੍ਤ વਸ੍ਸਾਨਿ ਭਗવਨ੍ਤਂ, ਅਨੁਬਨ੍ਧਿਂ ਪਦਾਪਦਂ।
‘‘Satta vassāni bhagavantaṃ, anubandhiṃ padāpadaṃ;
ਓਤਾਰਂ ਨਾਧਿਗਚ੍ਛਿਸ੍ਸਂ, ਸਮ੍ਬੁਦ੍ਧਸ੍ਸ ਸਤੀਮਤੋ’’ਤਿ॥ (ਸੁ॰ ਨਿ॰ ੪੪੮)।
Otāraṃ nādhigacchissaṃ, sambuddhassa satīmato’’ti. (su. ni. 448);
ਬੁਦ੍ਧਕਾਲੇਪਿ ਨਂ ਉਤ੍ਤਰਮਾਣવੋ ਸਤ੍ਤ ਮਾਸਾਨਿ ਅਨੁਬਨ੍ਧਿ ਆਭਿਸਮਾਚਾਰਿਕਂ ਦਟ੍ਠੁਕਾਮੋ। ਸੋ ਕਿਞ੍ਚਿ વਜ੍ਜਂ ਅਦਿਸ੍વਾવ ਪਰਿਸੁਦ੍ਧਸਮਾਚਾਰੋ ਭਗવਾਤਿ ਗਤੋ। ਚਤ੍ਤਾਰਿ ਹਿ ਤਥਾਗਤਸ੍ਸ ਅਰਕ੍ਖੇਯ੍ਯਾਨਿ। ਯਥਾਹ –
Buddhakālepi naṃ uttaramāṇavo satta māsāni anubandhi ābhisamācārikaṃ daṭṭhukāmo. So kiñci vajjaṃ adisvāva parisuddhasamācāro bhagavāti gato. Cattāri hi tathāgatassa arakkheyyāni. Yathāha –
‘‘ਚਤ੍ਤਾਰਿਮਾਨਿ , ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਤਥਾਗਤਸ੍ਸ ਅਰਕ੍ਖੇਯ੍ਯਾਨਿ। ਕਤਮਾਨਿ ਚਤ੍ਤਾਰਿ? ਪਰਿਸੁਦ੍ਧਕਾਯਸਮਾਚਾਰੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਤਥਾਗਤੋ, ਨਤ੍ਥਿ ਤਥਾਗਤਸ੍ਸ ਕਾਯਦੁਚ੍ਚਰਿਤਂ, ਯਂ ਤਥਾਗਤੋ ਰਕ੍ਖੇਯ੍ਯ ‘ਮਾ ਮੇ ਇਦਂ ਪਰੋ ਅਞ੍ਞਾਸੀ’ਤਿ, ਪਰਿਸੁਦ੍ਧવਚੀਸਮਾਚਾਰੋ…ਪੇ॰… ਪਰਿਸੁਦ੍ਧਮਨੋਸਮਾਚਾਰੋ…ਪੇ॰… ਪਰਿਸੁਦ੍ਧਾਜੀવੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਤਥਾਗਤੋ, ਨਤ੍ਥਿ ਤਥਾਗਤਸ੍ਸ ਮਿਚ੍ਛਾਜੀવੋ, ਯਂ ਤਥਾਗਤੋ ਰਕ੍ਖੇਯ੍ਯ ‘ਮਾ ਮੇ ਇਦਂ ਪਰੋ ਅਞ੍ਞਾਸੀ’’’ਤਿ (ਅ॰ ਨਿ॰ ੭.੫੮)।
‘‘Cattārimāni , bhikkhave, tathāgatassa arakkheyyāni. Katamāni cattāri? Parisuddhakāyasamācāro, bhikkhave, tathāgato, natthi tathāgatassa kāyaduccaritaṃ, yaṃ tathāgato rakkheyya ‘mā me idaṃ paro aññāsī’ti, parisuddhavacīsamācāro…pe… parisuddhamanosamācāro…pe… parisuddhājīvo, bhikkhave, tathāgato, natthi tathāgatassa micchājīvo, yaṃ tathāgato rakkheyya ‘mā me idaṃ paro aññāsī’’’ti (a. ni. 7.58).
ਏવਂ ਯਸ੍ਮਾ ਤਥਾਗਤਸ੍ਸ ਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਨ ਕੇવਲਂ ਸਮ੍ਮਾਸਮ੍ਬੁਦ੍ਧਕਾਲੇ, ਪੁਬ੍ਬੇਪਿ ਪਾਪਂ ਨਤ੍ਥਿ ਏવ, ਤਸ੍ਮਾ ਆਹ – ‘‘ਪਾਪਂ ਪਨ ਮੇ ਨ વਿਜ੍ਜਤੀ’’ਤਿ। ਤਸ੍ਸਾਧਿਪ੍ਪਾਯੋ – ਮਮੇવ ਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਪਾਪਂ ਨ ਸਕ੍ਕਾ ਸੁਣਿਤੁਂ, ਨ ਤવ ਗੋਪਿਯਾ। ਤਸ੍ਮਾ ਯਦਿ ਏਤੇਹਿ ਗੁਣੇਹਿ ਤੁਟ੍ਠੇਨ ‘‘ਅਥ ਚੇ ਪਤ੍ਥਯਸੀ ਪવਸ੍ਸ ਦੇવਾ’’ਤਿ વਤ੍ਤਬ੍ਬਂ, ਮਯਾવੇਤਂ વਤ੍ਤਬ੍ਬਨ੍ਤਿ।
Evaṃ yasmā tathāgatassa cittassa na kevalaṃ sammāsambuddhakāle, pubbepi pāpaṃ natthi eva, tasmā āha – ‘‘pāpaṃ pana me na vijjatī’’ti. Tassādhippāyo – mameva cittassa pāpaṃ na sakkā suṇituṃ, na tava gopiyā. Tasmā yadi etehi guṇehi tuṭṭhena ‘‘atha ce patthayasī pavassa devā’’ti vattabbaṃ, mayāvetaṃ vattabbanti.
੨੪. ਤਮ੍ਪਿ ਸੁਤ੍વਾ ਧਨਿਯੋ ਤਤੁਤ੍ਤਰਿਪਿ ਸੁਭਾਸਿਤਰਸਾਯਨਂ ਪਿવਿਤੁਕਾਮੋ ਅਤ੍ਤਨੋ ਭੁਜਿਸ੍ਸਭਾવਂ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ਆਹ ‘‘ਅਤ੍ਤવੇਤਨਭਤੋਹਮਸ੍ਮੀ’’ਤਿ। ਤਤ੍ਥ ਅਤ੍ਤવੇਤਨਭਤੋਤਿ ਅਤ੍ਤਨਿਯੇਨੇવ ਘਾਸਚ੍ਛਾਦਨੇਨ ਭਤੋ, ਅਤ੍ਤਨੋਯੇવ ਕਮ੍ਮਂ ਕਤ੍વਾ ਜੀવਾਮਿ, ਨ ਪਰਸ੍ਸ વੇਤਨਂ ਗਹੇਤ੍વਾ ਪਰਸ੍ਸ ਕਮ੍ਮਂ ਕਰੋਮੀਤਿ ਦਸ੍ਸੇਤਿ। ਪੁਤ੍ਤਾਤਿ ਧੀਤਰੋ ਚ ਪੁਤ੍ਤਾ ਚ, ਤੇ ਸਬ੍ਬੇ ਪੁਤ੍ਤਾਤ੍વੇવ ਏਕਜ੍ਝਂ વੁਚ੍ਚਨ੍ਤਿ। ਸਮਾਨਿਯਾਤਿ ਸਨ੍ਨਿਹਿਤਾ ਅવਿਪ੍ਪવੁਟ੍ਠਾ। ਅਰੋਗਾਤਿ ਨਿਰਾਬਾਧਾ, ਸਬ੍ਬੇવ ਊਰੁਬਾਹੁਬਲਾਤਿ ਦਸ੍ਸੇਤਿ। ਤੇਸਂ ਨ ਸੁਣਾਮਿ ਕਿਞ੍ਚਿ ਪਾਪਨ੍ਤਿ ਤੇਸਂ ਚੋਰਾਤਿ વਾ ਪਰਦਾਰਿਕਾਤਿ વਾ ਦੁਸ੍ਸੀਲਾਤਿ વਾ ਕਿਞ੍ਚਿ ਪਾਪਂ ਨ ਸੁਣਾਮੀਤਿ।
24. Tampi sutvā dhaniyo tatuttaripi subhāsitarasāyanaṃ pivitukāmo attano bhujissabhāvaṃ dassento āha ‘‘attavetanabhatohamasmī’’ti. Tattha attavetanabhatoti attaniyeneva ghāsacchādanena bhato, attanoyeva kammaṃ katvā jīvāmi, na parassa vetanaṃ gahetvā parassa kammaṃ karomīti dasseti. Puttāti dhītaro ca puttā ca, te sabbe puttātveva ekajjhaṃ vuccanti. Samāniyāti sannihitā avippavuṭṭhā. Arogāti nirābādhā, sabbeva ūrubāhubalāti dasseti. Tesaṃ na suṇāmi kiñci pāpanti tesaṃ corāti vā paradārikāti vā dussīlāti vā kiñci pāpaṃ na suṇāmīti.
੨੫. ਏવਂ વੁਤ੍ਤੇ ਭਗવਾ ਪੁਰਿਮਨਯੇਨੇવ ਧਨਿਯਂ ਓવਦਨ੍ਤੋ ਇਮਂ ਗਾਥਂ ਅਭਾਸਿ – ‘‘ਨਾਹਂ ਭਤਕੋ’’ਤਿ। ਅਤ੍ਰਾਪਿ ਉਤ੍ਤਾਨਤ੍ਥਾਨੇવ ਪਦਾਨਿ। ਅਯਂ ਪਨ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੋ – ਤ੍વਂ ‘‘ਭੁਜਿਸ੍ਸੋਹਮਸ੍ਮੀ’’ਤਿ ਮਨ੍ਤ੍વਾ ਤੁਟ੍ਠੋ, ਪਰਮਤ੍ਥਤੋ ਚ ਅਤ੍ਤਨੋ ਕਮ੍ਮਂ ਕਰਿਤ੍વਾ ਜੀવਨ੍ਤੋਪਿ ਦਾਸੋ ਏવਾਸਿ ਤਣ੍ਹਾਦਾਸਤ੍ਤਾ, ਭਤਕવਾਦਾ ਚ ਨ ਪਰਿਮੁਚ੍ਚਸਿ। વੁਤ੍ਤਞ੍ਹੇਤਂ ‘‘ਊਨੋ ਲੋਕੋ ਅਤਿਤ੍ਤੋ ਤਣ੍ਹਾਦਾਸੋ’’ਤਿ (ਮ॰ ਨਿ॰ ੨.੩੦੫)। ਪਰਮਤ੍ਥਤੋ ਪਨ ਨਾਹਂ ਭਤਕੋਸ੍ਮਿ ਕਸ੍ਸਚਿ। ਅਹਞ੍ਹਿ ਕਸ੍ਸਚਿ ਪਰਸ੍ਸ વਾ ਅਤ੍ਤਨੋ વਾ ਭਤਕੋ ਨ ਹੋਮਿ। ਕਿਂ ਕਾਰਣਾ? ਯਸ੍ਮਾ ਨਿਬ੍ਬਿਟ੍ਠੇਨ ਚਰਾਮਿ ਸਬ੍ਬਲੋਕੇ। ਅਹਞ੍ਹਿ ਦੀਪਙ੍ਕਰਪਾਦਮੂਲਤੋ ਯਾવ ਬੋਧਿ, ਤਾવ ਸਬ੍ਬਞ੍ਞੁਤਞ੍ਞਾਣਸ੍ਸ ਭਤਕੋ ਅਹੋਸਿਂ। ਸਬ੍ਬਞ੍ਞੁਤਂ ਪਤ੍ਤੋ ਪਨ ਨਿਬ੍ਬਿਟ੍ਠੋ ਨਿਬ੍ਬਿਸੋ ਰਾਜਭਤੋ વਿਯ। ਤੇਨੇવ ਨਿਬ੍ਬਿਟ੍ਠੇਨ ਸਬ੍ਬਞ੍ਞੁਭਾવੇਨ ਲੋਕੁਤ੍ਤਰਸਮਾਧਿਸੁਖੇਨ ਚ ਜੀવਾਮਿ। ਤਸ੍ਸ ਮੇ ਇਦਾਨਿ ਉਤ੍ਤਰਿਕਰਣੀਯਸ੍ਸ ਕਤਪਰਿਚਯਸ੍ਸ વਾ ਅਭਾવਤੋ ਅਪ੍ਪਹੀਨਪਟਿਸਨ੍ਧਿਕਾਨਂ ਤਾਦਿਸਾਨਂ વਿਯ ਪਤ੍ਤਬ੍ਬੋ ਕੋਚਿ ਅਤ੍ਥੋ ਭਤਿਯਾ ਨ વਿਜ੍ਜਤਿ। ‘‘ਭਟਿਯਾ’’ਤਿਪਿ ਪਾਠੋ। ਤਸ੍ਮਾ ਯਦਿ ਭੁਜਿਸ੍ਸਤਾਯ ਤੁਟ੍ਠੇਨ ‘‘ਅਥ ਚੇ ਪਤ੍ਥਯਸੀ ਪવਸ੍ਸ ਦੇવਾ’’ਤਿ વਤ੍ਤਬ੍ਬਂ, ਮਯਾવੇਤਂ વਤ੍ਤਬ੍ਬਨ੍ਤਿ।
25. Evaṃ vutte bhagavā purimanayeneva dhaniyaṃ ovadanto imaṃ gāthaṃ abhāsi – ‘‘nāhaṃ bhatako’’ti. Atrāpi uttānatthāneva padāni. Ayaṃ pana adhippāyo – tvaṃ ‘‘bhujissohamasmī’’ti mantvā tuṭṭho, paramatthato ca attano kammaṃ karitvā jīvantopi dāso evāsi taṇhādāsattā, bhatakavādā ca na parimuccasi. Vuttañhetaṃ ‘‘ūno loko atitto taṇhādāso’’ti (ma. ni. 2.305). Paramatthato pana nāhaṃ bhatakosmi kassaci. Ahañhi kassaci parassa vā attano vā bhatako na homi. Kiṃ kāraṇā? Yasmā nibbiṭṭhena carāmi sabbaloke. Ahañhi dīpaṅkarapādamūlato yāva bodhi, tāva sabbaññutaññāṇassa bhatako ahosiṃ. Sabbaññutaṃ patto pana nibbiṭṭho nibbiso rājabhato viya. Teneva nibbiṭṭhena sabbaññubhāvena lokuttarasamādhisukhena ca jīvāmi. Tassa me idāni uttarikaraṇīyassa kataparicayassa vā abhāvato appahīnapaṭisandhikānaṃ tādisānaṃ viya pattabbo koci attho bhatiyā na vijjati. ‘‘Bhaṭiyā’’tipi pāṭho. Tasmā yadi bhujissatāya tuṭṭhena ‘‘atha ce patthayasī pavassa devā’’ti vattabbaṃ, mayāvetaṃ vattabbanti.
੨੬. ਤਮ੍ਪਿ ਸੁਤ੍વਾ ਧਨਿਯੋ ਅਤਿਤ੍ਤੋવ ਸੁਭਾਸਿਤਾਮਤੇਨ ਅਤ੍ਤਨੋ ਪਞ੍ਚਪ੍ਪਕਾਰਗੋਮਣ੍ਡਲਪਰਿਪੁਣ੍ਣਭਾવਂ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ਆਹ ‘‘ਅਤ੍ਥਿ વਸਾ’’ਤਿ। ਤਤ੍ਥ વਸਾਤਿ ਅਦਮਿਤવੁਡ੍ਢવਚ੍ਛਕਾ। ਧੇਨੁਪਾਤਿ ਧੇਨੁਂ ਪਿવਨ੍ਤਾ ਤਰੁਣવਚ੍ਛਕਾ, ਖੀਰਦਾਯਿਕਾ વਾ ਗਾવੋ। ਗੋਧਰਣਿਯੋਤਿ ਗਬ੍ਭਿਨਿਯੋ। ਪવੇਣਿਯੋਤਿ વਯਪ੍ਪਤ੍ਤਾ ਬਲੀਬਦ੍ਦੇਹਿ ਸਦ੍ਧਿਂ ਮੇਥੁਨਪਤ੍ਥਨਕਗਾવੋ। ਉਸਭੋਪਿ ਗવਮ੍ਪਤੀਤਿ ਯੋ ਗੋਪਾਲਕੇਹਿ ਪਾਤੋ ਏવ ਨ੍ਹਾਪੇਤ੍વਾ, ਭੋਜੇਤ੍વਾ, ਪਞ੍ਚਙ੍ਗੁਲਂ ਦਤ੍વਾ, ਮਾਲਂ ਬਨ੍ਧਿਤ੍વਾ – ‘‘ਏਹਿ, ਤਾਤ, ਗਾવੋ ਗੋਚਰਂ ਪਾਪੇਤ੍વਾ ਰਕ੍ਖਿਤ੍વਾ ਆਨੇਹੀ’’ਤਿ ਪੇਸੀਯਤਿ, ਏવਂ ਪੇਸਿਤੋ ਚ ਤਾ ਗਾવੋ ਅਗੋਚਰਂ ਪਰਿਹਰਿਤ੍વਾ, ਗੋਚਰੇ ਚਾਰੇਤ੍વਾ, ਸੀਹਬ੍ਯਗ੍ਘਾਦਿਭਯਾ ਪਰਿਤ੍ਤਾਯਿਤ੍વਾ ਆਨੇਤਿ, ਤਥਾਰੂਪੋ ਉਸਭੋਪਿ ਗવਮ੍ਪਤਿ ਇਧ ਮਯ੍ਹਂ ਗੋਮਣ੍ਡਲੇ ਅਤ੍ਥੀਤਿ ਦਸ੍ਸੇਸਿ।
26. Tampi sutvā dhaniyo atittova subhāsitāmatena attano pañcappakāragomaṇḍalaparipuṇṇabhāvaṃ dassento āha ‘‘atthi vasā’’ti. Tattha vasāti adamitavuḍḍhavacchakā. Dhenupāti dhenuṃ pivantā taruṇavacchakā, khīradāyikā vā gāvo. Godharaṇiyoti gabbhiniyo. Paveṇiyoti vayappattā balībaddehi saddhiṃ methunapatthanakagāvo. Usabhopi gavampatīti yo gopālakehi pāto eva nhāpetvā, bhojetvā, pañcaṅgulaṃ datvā, mālaṃ bandhitvā – ‘‘ehi, tāta, gāvo gocaraṃ pāpetvā rakkhitvā ānehī’’ti pesīyati, evaṃ pesito ca tā gāvo agocaraṃ pariharitvā, gocare cāretvā, sīhabyagghādibhayā parittāyitvā āneti, tathārūpo usabhopi gavampati idha mayhaṃ gomaṇḍale atthīti dassesi.
੨੭. ਏવਂ વੁਤ੍ਤੇ ਭਗવਾ ਤਥੇવ ਧਨਿਯਂ ਓવਦਨ੍ਤੋ ਇਮਂ ਪਚ੍ਚਨੀਕਗਾਥਂ ਆਹ ‘‘ਨਤ੍ਥਿ વਸਾ’’ਤਿ। ਏਤ੍ਥ ਚੇਸ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੋ – ਇਧ ਅਮ੍ਹਾਕਂ ਸਾਸਨੇ ਅਦਮਿਤਟ੍ਠੇਨ વੁਡ੍ਢਟ੍ਠੇਨ ਚ વਸਾਸਙ੍ਖਾਤਾ ਪਰਿਯੁਟ੍ਠਾਨਾ વਾ, ਤਰੁਣવਚ੍ਛਕੇ ਸਨ੍ਧਾਯ વਸਾਨਂ ਮੂਲਟ੍ਠੇਨ ਖੀਰਦਾਯਿਨਿਯੋ ਸਨ੍ਧਾਯ ਪਗ੍ਘਰਣਟ੍ਠੇਨ ਧੇਨੁਪਾਸਙ੍ਖਾਤਾ ਅਨੁਸਯਾ વਾ, ਪਟਿਸਨ੍ਧਿਗਬ੍ਭਧਾਰਣਟ੍ਠੇਨ ਗੋਧਰਣਿਸਙ੍ਖਾਤਾ ਪੁਞ੍ਞਾਪੁਞ੍ਞਾਨੇਞ੍ਜਾਭਿਸਙ੍ਖਾਰਚੇਤਨਾ વਾ, ਸਂਯੋਗਪਤ੍ਥਨਟ੍ਠੇਨ ਪવੇਣਿਸਙ੍ਖਾਤਾ ਪਤ੍ਥਨਾ ਤਣ੍ਹਾ વਾ, ਆਧਿਪਚ੍ਚਟ੍ਠੇਨ ਪੁਬ੍ਬਙ੍ਗਮਟ੍ਠੇਨ ਸੇਟ੍ਠਟ੍ਠੇਨ ਚ ਗવਮ੍ਪਤਿਉਸਭਸਙ੍ਖਾਤਂ ਅਭਿਸਙ੍ਖਾਰવਿਞ੍ਞਾਣਂ વਾ ਨਤ੍ਥਿ, ਸ੍વਾਹਂ ਇਮਾਯ ਸਬ੍ਬਯੋਗਕ੍ਖੇਮਭੂਤਾਯ ਨਤ੍ਥਿਤਾਯ ਤੁਟ੍ਠੋ। ਤ੍વਂ ਪਨ ਸੋਕਾਦਿવਤ੍ਥੁਭੂਤਾਯ ਅਤ੍ਥਿਤਾਯ ਤੁਟ੍ਠੋ । ਤਸ੍ਮਾ ਸਬ੍ਬਯੋਗਕ੍ਖੇਮਤਾਯ ਤੁਟ੍ਠਸ੍ਸ ਮਮੇવੇਤਂ ਯੁਤ੍ਤਂ વਤ੍ਤੁਂ ‘‘ਅਥ ਚੇ ਪਤ੍ਥਯਸੀ ਪવਸ੍ਸ ਦੇવਾ’’ਤਿ।
27. Evaṃ vutte bhagavā tatheva dhaniyaṃ ovadanto imaṃ paccanīkagāthaṃ āha ‘‘natthi vasā’’ti. Ettha cesa adhippāyo – idha amhākaṃ sāsane adamitaṭṭhena vuḍḍhaṭṭhena ca vasāsaṅkhātā pariyuṭṭhānā vā, taruṇavacchake sandhāya vasānaṃ mūlaṭṭhena khīradāyiniyo sandhāya paggharaṇaṭṭhena dhenupāsaṅkhātā anusayā vā, paṭisandhigabbhadhāraṇaṭṭhena godharaṇisaṅkhātā puññāpuññāneñjābhisaṅkhāracetanā vā, saṃyogapatthanaṭṭhena paveṇisaṅkhātā patthanā taṇhā vā, ādhipaccaṭṭhena pubbaṅgamaṭṭhena seṭṭhaṭṭhena ca gavampatiusabhasaṅkhātaṃ abhisaṅkhāraviññāṇaṃ vā natthi, svāhaṃ imāya sabbayogakkhemabhūtāya natthitāya tuṭṭho. Tvaṃ pana sokādivatthubhūtāya atthitāya tuṭṭho . Tasmā sabbayogakkhematāya tuṭṭhassa mamevetaṃ yuttaṃ vattuṃ ‘‘atha ce patthayasī pavassa devā’’ti.
੨੮. ਤਮ੍ਪਿ ਸੁਤ੍વਾ ਧਨਿਯੋ ਤਤੁਤ੍ਤਰਿਪਿ ਸੁਭਾਸਿਤਂ ਅਮਤਰਸਂ ਅਧਿਗਨ੍ਤੁਕਾਮੋ ਅਤ੍ਤਨੋ ਗੋਗਣਸ੍ਸ ਖਿਲਬਨ੍ਧਨਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਂ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ਆਹ ‘‘ਖਿਲਾ ਨਿਖਾਤਾ’’ਤਿ। ਤਤ੍ਥ ਖਿਲਾਤਿ ਗੁਨ੍ਨਂ ਬਨ੍ਧਨਤ੍ਥਮ੍ਭਾ। ਨਿਖਾਤਾਤਿ ਆਕੋਟੇਤ੍વਾ ਭੂਮਿਯਂ ਪવੇਸਿਤਾ ਖੁਦ੍ਦਕਾ ਮਹਨ੍ਤਾ ਖਣਿਤ੍વਾ ਠਪਿਤਾ। ਅਸਮ੍ਪવੇਧੀਤਿ ਅਕਮ੍ਪਕਾ। ਦਾਮਾਤਿ વਚ੍ਛਕਾਨਂ ਬਨ੍ਧਨਤ੍ਥਾਯ ਕਤਾ ਗਨ੍ਥਿਤਪਾਸਯੁਤ੍ਤਾ ਰਜ੍ਜੁਬਨ੍ਧਨવਿਸੇਸਾ। ਮੁਞ੍ਜਮਯਾਤਿ ਮੁਞ੍ਜਤਿਣਮਯਾ। ਨવਾਤਿ ਅਚਿਰਕਤਾ। ਸੁਸਣ੍ਠਾਨਾਤਿ ਸੁਟ੍ਠੁ ਸਣ੍ਠਾਨਾ, ਸੁવਟ੍ਟਿਤਸਣ੍ਠਾਨਾ વਾ। ਨ ਹਿ ਸਕ੍ਖਿਨ੍ਤੀਤਿ ਨੇવ ਸਕ੍ਖਿਸ੍ਸਨ੍ਤਿ। ਧੇਨੁਪਾਪਿ ਛੇਤ੍ਤੁਨ੍ਤਿ ਤਰੁਣવਚ੍ਛਕਾਪਿ ਛਿਨ੍ਦਿਤੁਂ।
28. Tampi sutvā dhaniyo tatuttaripi subhāsitaṃ amatarasaṃ adhigantukāmo attano gogaṇassa khilabandhanasampattiṃ dassento āha ‘‘khilā nikhātā’’ti. Tattha khilāti gunnaṃ bandhanatthambhā. Nikhātāti ākoṭetvā bhūmiyaṃ pavesitā khuddakā mahantā khaṇitvā ṭhapitā. Asampavedhīti akampakā. Dāmāti vacchakānaṃ bandhanatthāya katā ganthitapāsayuttā rajjubandhanavisesā. Muñjamayāti muñjatiṇamayā. Navāti acirakatā. Susaṇṭhānāti suṭṭhu saṇṭhānā, suvaṭṭitasaṇṭhānā vā. Na hi sakkhintīti neva sakkhissanti. Dhenupāpi chettunti taruṇavacchakāpi chindituṃ.
੨੯. ਏવਂ વੁਤ੍ਤੇ ਭਗવਾ ਧਨਿਯਸ੍ਸ ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯ-ਪਰਿਪਾਕਕਾਲਂ ਞਤ੍વਾ ਪੁਰਿਮਨਯੇਨੇવ ਤਂ ਓવਦਨ੍ਤੋ ਇਮਂ ਚਤੁਸਚ੍ਚਦੀਪਿਕਂ ਗਾਥਂ ਅਭਾਸਿ ‘‘ਉਸਭੋਰਿવ ਛੇਤ੍વਾ’’ਤਿ। ਤਤ੍ਥ ਉਸਭੋਤਿ ਗੋਪਿਤਾ ਗੋਪਰਿਣਾਯਕੋ ਗੋਯੂਥਪਤਿ ਬਲੀਬਦ੍ਦੋ। ਕੇਚਿ ਪਨ ਭਣਨ੍ਤਿ ‘‘ਗવਸਤਜੇਟ੍ਠੋ ਉਸਭੋ, ਸਹਸ੍ਸਜੇਟ੍ਠੋ વਸਭੋ, ਸਤਸਹਸ੍ਸਜੇਟ੍ਠੋ ਨਿਸਭੋ’’ਤਿ। ਅਪਰੇ ‘‘ਏਕਗਾਮਖੇਤ੍ਤੇ ਜੇਟ੍ਠੋ ਉਸਭੋ, ਦ੍વੀਸੁ ਜੇਟ੍ਠੋ વਸਭੋ, ਸਬ੍ਬਤ੍ਥ ਅਪ੍ਪਟਿਹਤੋ ਨਿਸਭੋ’’ਤਿ। ਸਬ੍ਬੇਪੇਤੇ ਪਪਞ੍ਚਾ, ਅਪਿਚ ਖੋ ਪਨ ਉਸਭੋਤਿ વਾ વਸਭੋਤਿ વਾ ਨਿਸਭੋਤਿ વਾ ਸਬ੍ਬੇਪੇਤੇ ਅਪ੍ਪਟਿਸਮਟ੍ਠੇਨ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ। ਯਥਾਹ – ‘‘ਨਿਸਭੋ વਤ ਭੋ ਸਮਣੋ ਗੋਤਮੋ’’ਤਿ (ਸਂ॰ ਨਿ॰ ੧.੩੮)। ਰ-ਕਾਰੋ ਪਦਸਨ੍ਧਿਕਰੋ। ਬਨ੍ਧਨਾਨੀਤਿ ਰਜ੍ਜੁਬਨ੍ਧਨਾਨਿ ਕਿਲੇਸਬਨ੍ਧਨਾਨਿ ਚ। ਨਾਗੋਤਿ ਹਤ੍ਥੀ। ਪੂਤਿਲਤਨ੍ਤਿ ਗਲ਼ੋਚੀਲਤਂ। ਯਥਾ ਹਿ ਸੁવਣ੍ਣવਣ੍ਣੋਪਿ ਕਾਯੋ ਪੂਤਿਕਾਯੋ, વਸ੍ਸਸਤਿਕੋਪਿ ਸੁਨਖੋ ਕੁਕ੍ਕੁਰੋ, ਤਦਹੁਜਾਤੋਪਿ ਸਿਙ੍ਗਾਲੋ ‘‘ਜਰਸਿਙ੍ਗਾਲੋ’’ਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ, ਏવਂ ਅਭਿਨવਾਪਿ ਗਲ਼ੋਚੀਲਤਾ ਅਸਾਰਕਤ੍ਤੇਨ ‘‘ਪੂਤਿਲਤਾ’’ਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ। ਦਾਲਯਿਤ੍વਾਤਿ ਛਿਨ੍ਦਿਤ੍વਾ। ਗਬ੍ਭਞ੍ਚ ਸੇਯ੍ਯਞ੍ਚ ਗਬ੍ਭਸੇਯ੍ਯਂ। ਤਤ੍ਥ ਗਬ੍ਭਗ੍ਗਹਣੇਨ ਜਲਾਬੁਜਯੋਨਿ, ਸੇਯ੍ਯਗ੍ਗਹਣੇਨ ਅવਸੇਸਾ। ਗਬ੍ਭਸੇਯ੍ਯਮੁਖੇਨ વਾ ਸਬ੍ਬਾਪਿ ਤਾ વੁਤ੍ਤਾਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ। ਸੇਸਮੇਤ੍ਥ ਪਦਤ੍ਥਤੋ ਉਤ੍ਤਾਨਮੇવ।
29. Evaṃ vutte bhagavā dhaniyassa indriya-paripākakālaṃ ñatvā purimanayeneva taṃ ovadanto imaṃ catusaccadīpikaṃ gāthaṃ abhāsi ‘‘usabhoriva chetvā’’ti. Tattha usabhoti gopitā gopariṇāyako goyūthapati balībaddo. Keci pana bhaṇanti ‘‘gavasatajeṭṭho usabho, sahassajeṭṭho vasabho, satasahassajeṭṭho nisabho’’ti. Apare ‘‘ekagāmakhette jeṭṭho usabho, dvīsu jeṭṭho vasabho, sabbattha appaṭihato nisabho’’ti. Sabbepete papañcā, apica kho pana usabhoti vā vasabhoti vā nisabhoti vā sabbepete appaṭisamaṭṭhena veditabbā. Yathāha – ‘‘nisabho vata bho samaṇo gotamo’’ti (saṃ. ni. 1.38). Ra-kāro padasandhikaro. Bandhanānīti rajjubandhanāni kilesabandhanāni ca. Nāgoti hatthī. Pūtilatanti gaḷocīlataṃ. Yathā hi suvaṇṇavaṇṇopi kāyo pūtikāyo, vassasatikopi sunakho kukkuro, tadahujātopi siṅgālo ‘‘jarasiṅgālo’’ti vuccati, evaṃ abhinavāpi gaḷocīlatā asārakattena ‘‘pūtilatā’’ti vuccati. Dālayitvāti chinditvā. Gabbhañca seyyañca gabbhaseyyaṃ. Tattha gabbhaggahaṇena jalābujayoni, seyyaggahaṇena avasesā. Gabbhaseyyamukhena vā sabbāpi tā vuttāti veditabbā. Sesamettha padatthato uttānameva.
ਅਯਂ ਪਨੇਤ੍ਥ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੋ – ਧਨਿਯ, ਤ੍વਂ ਬਨ੍ਧਨੇਨ ਤੁਟ੍ਠੋ, ਅਹਂ ਪਨ ਬਨ੍ਧਨੇਨ ਅਟ੍ਟੀਯਨ੍ਤੋ ਥਾਮવੀਰਿਯੂਪੇਤੋ ਮਹਾਉਸਭੋਰਿવ ਬਨ੍ਧਨਾਨਿ ਪਞ੍ਚੁਦ੍ਧਮ੍ਭਾਗਿਯਸਂਯੋਜਨਾਨਿ ਚਤੁਤ੍ਥਅਰਿਯਮਗ੍ਗਥਾਮવੀਰਿਯੇਨ ਛੇਤ੍વਾ, ਨਾਗੋ ਪੂਤਿਲਤਂવ ਪਞ੍ਚੋਰਮ੍ਭਾਗਿਯਸਂਯੋਜਨਬਨ੍ਧਨਾਨਿ ਹੇਟ੍ਠਾਮਗ੍ਗਤ੍ਤਯਥਾਮવੀਰਿਯੇਨ ਦਾਲਯਿਤ੍વਾ, ਅਥ વਾ ਉਸਭੋਰਿવ ਬਨ੍ਧਨਾਨਿ ਅਨੁਸਯੇ ਨਾਗੋ ਪੂਤਿਲਤਂવ ਪਰਿਯੁਟ੍ਠਾਨਾਨਿ ਛੇਤ੍વਾ ਦਾਲਯਿਤ੍વਾવ ਠਿਤੋ। ਤਸ੍ਮਾ ਨ ਪੁਨ ਗਬ੍ਭਸੇਯ੍ਯਂ ਉਪੇਸ੍ਸਂ। ਸੋਹਂ ਜਾਤਿਦੁਕ੍ਖવਤ੍ਥੁਕੇਹਿ ਸਬ੍ਬਦੁਕ੍ਖੇਹਿ ਪਰਿਮੁਤ੍ਤੋ ਸੋਭਾਮਿ – ‘‘ਅਥ ਚੇ ਪਤ੍ਥਯਸੀ ਪવਸ੍ਸ ਦੇવਾ’’ਤਿ વਦਮਾਨੋ। ਤਸ੍ਮਾ ਸਚੇ ਤ੍વਮ੍ਪਿ ਅਹਂ વਿਯ વਤ੍ਤੁਮਿਚ੍ਛਸਿ, ਛਿਨ੍ਦ ਤਾਨਿ ਬਨ੍ਧਨਾਨੀਤਿ। ਏਤ੍ਥ ਚ ਬਨ੍ਧਨਾਨਿ ਸਮੁਦਯਸਚ੍ਚਂ, ਗਬ੍ਭਸੇਯ੍ਯਾ ਦੁਕ੍ਖਸਚ੍ਚਂ, ‘‘ਨ ਉਪੇਸ੍ਸ’’ਨ੍ਤਿ ਏਤ੍ਥ ਅਨੁਪਗਮੋ ਅਨੁਪਾਦਿਸੇਸવਸੇਨ, ‘‘ਛੇਤ੍વਾ ਦਾਲਯਿਤ੍વਾ’’ਤਿ ਏਤ੍ਥ ਛੇਦੋ ਪਦਾਲਨਞ੍ਚ ਸਉਪਾਦਿਸੇਸવਸੇਨ ਨਿਰੋਧਸਚ੍ਚਂ, ਯੇਨ ਛਿਨ੍ਦਤਿ ਪਦਾਲੇਤਿ ਚ, ਤਂ ਮਗ੍ਗਸਚ੍ਚਨ੍ਤਿ।
Ayaṃ panettha adhippāyo – dhaniya, tvaṃ bandhanena tuṭṭho, ahaṃ pana bandhanena aṭṭīyanto thāmavīriyūpeto mahāusabhoriva bandhanāni pañcuddhambhāgiyasaṃyojanāni catutthaariyamaggathāmavīriyena chetvā, nāgo pūtilataṃva pañcorambhāgiyasaṃyojanabandhanāni heṭṭhāmaggattayathāmavīriyena dālayitvā, atha vā usabhoriva bandhanāni anusaye nāgo pūtilataṃva pariyuṭṭhānāni chetvā dālayitvāva ṭhito. Tasmā na puna gabbhaseyyaṃ upessaṃ. Sohaṃ jātidukkhavatthukehi sabbadukkhehi parimutto sobhāmi – ‘‘atha ce patthayasī pavassa devā’’ti vadamāno. Tasmā sace tvampi ahaṃ viya vattumicchasi, chinda tāni bandhanānīti. Ettha ca bandhanāni samudayasaccaṃ, gabbhaseyyā dukkhasaccaṃ, ‘‘na upessa’’nti ettha anupagamo anupādisesavasena, ‘‘chetvā dālayitvā’’ti ettha chedo padālanañca saupādisesavasena nirodhasaccaṃ, yena chindati padāleti ca, taṃ maggasaccanti.
ਏવਮੇਤਂ ਚਤੁਸਚ੍ਚਦੀਪਿਕਂ ਗਾਥਂ ਸੁਤ੍વਾ ਗਾਥਾਪਰਿਯੋਸਾਨੇ ਧਨਿਯੋ ਚ ਪਜਾਪਤਿ ਚਸ੍ਸ ਦ੍વੇ ਚ ਧੀਤਰੋਤਿ ਚਤ੍ਤਾਰੋ ਜਨਾ ਸੋਤਾਪਤ੍ਤਿਫਲੇ ਪਤਿਟ੍ਠਹਿਂਸੁ। ਅਥ ਧਨਿਯੋ ਅવੇਚ੍ਚਪ੍ਪਸਾਦਯੋਗੇਨ ਤਥਾਗਤੇ ਮੂਲਜਾਤਾਯ ਪਤਿਟ੍ਠਿਤਾਯ ਸਦ੍ਧਾਯ ਪਞ੍ਞਾਚਕ੍ਖੁਨਾ ਭਗવਤੋ ਧਮ੍ਮਕਾਯਂ ਦਿਸ੍વਾ ਧਮ੍ਮਤਾਯ ਚੋਦਿਤਹਦਯੋ ਚਿਨ੍ਤੇਸਿ – ‘‘ਬਨ੍ਧਨਾਨਿ ਛਿਨ੍ਦਿਂ, ਗਬ੍ਭਸੇਯ੍ਯੋ ਚ ਮੇ ਨਤ੍ਥੀ’’ਤਿ ਅવੀਚਿਂ ਪਰਿਯਨ੍ਤਂ ਕਤ੍વਾ ਯਾવ ਭવਗ੍ਗਾ ਕੋ ਅਞ੍ਞੋ ਏવਂ ਸੀਹਨਾਦਂ ਨਦਿਸ੍ਸਤਿ ਅਞ੍ਞਤ੍ਰ ਭਗવਤਾ, ਆਗਤੋ ਨੁ ਖੋ ਮੇ ਸਤ੍ਥਾਤਿ। ਤਤੋ ਭਗવਾ ਛਬ੍ਬਣ੍ਣਰਸ੍ਮਿਜਾਲવਿਚਿਤ੍ਰਂ ਸੁવਣ੍ਣਰਸਸੇਕਪਿਞ੍ਜਰਂ વਿਯ ਸਰੀਰਾਭਂ ਧਨਿਯਸ੍ਸ ਨਿવੇਸਨੇ ਮੁਞ੍ਚਿ ‘‘ਪਸ੍ਸ ਦਾਨਿ ਯਥਾਸੁਖ’’ਨ੍ਤਿ।
Evametaṃ catusaccadīpikaṃ gāthaṃ sutvā gāthāpariyosāne dhaniyo ca pajāpati cassa dve ca dhītaroti cattāro janā sotāpattiphale patiṭṭhahiṃsu. Atha dhaniyo aveccappasādayogena tathāgate mūlajātāya patiṭṭhitāya saddhāya paññācakkhunā bhagavato dhammakāyaṃ disvā dhammatāya coditahadayo cintesi – ‘‘bandhanāni chindiṃ, gabbhaseyyo ca me natthī’’ti avīciṃ pariyantaṃ katvā yāva bhavaggā ko añño evaṃ sīhanādaṃ nadissati aññatra bhagavatā, āgato nu kho me satthāti. Tato bhagavā chabbaṇṇarasmijālavicitraṃ suvaṇṇarasasekapiñjaraṃ viya sarīrābhaṃ dhaniyassa nivesane muñci ‘‘passa dāni yathāsukha’’nti.
੩੦. ਅਥ ਧਨਿਯੋ ਅਨ੍ਤੋ ਪવਿਟ੍ਠਚਨ੍ਦਿਮਸੂਰਿਯਂ વਿਯ ਸਮਨ੍ਤਾ ਪਜ੍ਜਲਿਤਪਦੀਪਸਹਸ੍ਸਸਮੁਜ੍ਜਲਿਤਮਿવ ਚ ਨਿવੇਸਨਂ ਦਿਸ੍વਾ ‘‘ਆਗਤੋ ਭਗવਾ’’ਤਿ ਚਿਤ੍ਤਂ ਉਪ੍ਪਾਦੇਸਿ। ਤਸ੍ਮਿਂਯੇવ ਚ ਸਮਯੇ ਮੇਘੋਪਿ ਪਾવਸ੍ਸਿ। ਤੇਨਾਹੁ ਸਙ੍ਗੀਤਿਕਾਰਾ ‘‘ਨਿਨ੍ਨਞ੍ਚ ਥਲਞ੍ਚ ਪੂਰਯਨ੍ਤੋ’’ਤਿ। ਤਤ੍ਥ ਨਿਨ੍ਨਨ੍ਤਿ ਪਲ੍ਲਲਂ। ਥਲਨ੍ਤਿ ਉਕ੍ਕੂਲਂ। ਏવਮੇਤਂ ਉਕ੍ਕੂਲવਿਕੂਲਂ ਸਬ੍ਬਮ੍ਪਿ ਸਮਂ ਕਤ੍વਾ ਪੂਰਯਨ੍ਤੋ ਮਹਾਮੇਘੋ ਪਾવਸ੍ਸਿ, વਸ੍ਸਿਤੁਂ ਆਰਭੀਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ। ਤਾવਦੇવਾਤਿ ਯਂ ਖਣਂ ਭਗવਾ ਸਰੀਰਾਭਂ ਮੁਞ੍ਚਿ, ਧਨਿਯੋ ਚ ‘‘ਸਤ੍ਥਾ ਮੇ ਆਗਤੋ’’ਤਿ ਸਦ੍ਧਾਮਯਂ ਚਿਤ੍ਤਾਭਂ ਮੁਞ੍ਚਿ, ਤਂ ਖਣਂ ਪਾવਸ੍ਸੀਤਿ। ਕੇਚਿ ਪਨ ‘‘ਸੂਰਿਯੁਗ੍ਗਮਨਮ੍ਪਿ ਤਸ੍ਮਿਂਯੇવ ਖਣੇ’’ਤਿ વਣ੍ਣਯਨ੍ਤਿ।
30. Atha dhaniyo anto paviṭṭhacandimasūriyaṃ viya samantā pajjalitapadīpasahassasamujjalitamiva ca nivesanaṃ disvā ‘‘āgato bhagavā’’ti cittaṃ uppādesi. Tasmiṃyeva ca samaye meghopi pāvassi. Tenāhu saṅgītikārā ‘‘ninnañca thalañca pūrayanto’’ti. Tattha ninnanti pallalaṃ. Thalanti ukkūlaṃ. Evametaṃ ukkūlavikūlaṃ sabbampi samaṃ katvā pūrayanto mahāmegho pāvassi, vassituṃ ārabhīti vuttaṃ hoti. Tāvadevāti yaṃ khaṇaṃ bhagavā sarīrābhaṃ muñci, dhaniyo ca ‘‘satthā me āgato’’ti saddhāmayaṃ cittābhaṃ muñci, taṃ khaṇaṃ pāvassīti. Keci pana ‘‘sūriyuggamanampi tasmiṃyeva khaṇe’’ti vaṇṇayanti.
੩੧-੩੨. ਏવਂ ਤਸ੍ਮਿਂ ਧਨਿਯਸ੍ਸ ਸਦ੍ਧੁਪ੍ਪਾਦਤਥਾਗਤੋਭਾਸਫਰਣਸੂਰਿਯੁਗ੍ਗਮਨਕ੍ਖਣੇ વਸ੍ਸਤੋ ਦੇવਸ੍ਸ ਸਦ੍ਦਂ ਸੁਤ੍વਾ ਧਨਿਯੋ ਪੀਤਿਸੋਮਨਸ੍ਸਜਾਤੋ ਇਮਮਤ੍ਥਂ ਅਭਾਸਥ ‘‘ਲਾਭਾ વਤ ਨੋ ਅਨਪ੍ਪਕਾ’’ਤਿ ਦ੍વੇ ਗਾਥਾ વਤ੍ਤਬ੍ਬਾ।
31-32. Evaṃ tasmiṃ dhaniyassa saddhuppādatathāgatobhāsapharaṇasūriyuggamanakkhaṇe vassato devassa saddaṃ sutvā dhaniyo pītisomanassajāto imamatthaṃ abhāsatha ‘‘lābhā vata no anappakā’’ti dve gāthā vattabbā.
ਤਤ੍ਥ ਯਸ੍ਮਾ ਧਨਿਯੋ ਸਪੁਤ੍ਤਦਾਰੋ ਭਗવਤੋ ਅਰਿਯਮਗ੍ਗਪਟਿવੇਧੇਨ ਧਮ੍ਮਕਾਯਂ ਦਿਸ੍વਾ, ਲੋਕੁਤ੍ਤਰਚਕ੍ਖੁਨਾ ਰੂਪਕਾਯਂ ਦਿਸ੍વਾ, ਲੋਕਿਯਚਕ੍ਖੁਨਾ ਸਦ੍ਧਾਪਟਿਲਾਭਂ ਲਭਿ। ਤਸ੍ਮਾ ਆਹ – ‘‘ਲਾਭਾ વਤ ਨੋ ਅਨਪ੍ਪਕਾ, ਯੇ ਮਯਂ ਭਗવਨ੍ਤਂ ਅਦ੍ਦਸਾਮਾ’’ਤਿ। ਤਤ੍ਥ વਤ ਇਤਿ વਿਮ੍ਹਯਤ੍ਥੇ ਨਿਪਾਤੋ। ਨੋ ਇਤਿ ਅਮ੍ਹਾਕਂ। ਅਨਪ੍ਪਕਾਤਿ વਿਪੁਲਾ। ਸੇਸਂ ਉਤ੍ਤਾਨਮੇવ। ਸਰਣਂ ਤਂ ਉਪੇਮਾਤਿ ਏਤ੍ਥ ਪਨ ਕਿਞ੍ਚਾਪਿ ਮਗ੍ਗਪਟਿવੇਧੇਨੇવਸ੍ਸ ਸਿਦ੍ਧਂ ਸਰਣਗਮਨਂ, ਤਤ੍ਥ ਪਨ ਨਿਚ੍ਛਯਗਮਨਮੇવ ਗਤੋ, ਇਦਾਨਿ વਾਚਾਯ ਅਤ੍ਤਸਨ੍ਨਿਯ੍ਯਾਤਨਂ ਕਰੋਤਿ। ਮਗ੍ਗવਸੇਨ વਾ ਸਨ੍ਨਿਯ੍ਯਾਤਨਸਰਣਤਂ ਅਚਲਸਰਣਤਂ ਪਤ੍ਤੋ, ਤਂ ਪਰੇਸਂ વਾਚਾਯ ਪਾਕਟਂ ਕਰੋਨ੍ਤੋ ਪਣਿਪਾਤਸਰਣਗਮਨਂ ਗਚ੍ਛਤਿ। ਚਕ੍ਖੁਮਾਤਿ ਭਗવਾ ਪਕਤਿਦਿਬ੍ਬਪਞ੍ਞਾਸਮਨ੍ਤਬੁਦ੍ਧਚਕ੍ਖੂਹਿ ਪਞ੍ਚਹਿ ਚਕ੍ਖੂਹਿ ਚਕ੍ਖੁਮਾ। ਤਂ ਆਲਪਨ੍ਤੋ ਆਹ – ‘‘ਸਰਣਂ ਤਂ ਉਪੇਮ ਚਕ੍ਖੁਮਾ’’ਤਿ। ‘‘ਸਤ੍ਥਾ ਨੋ ਹੋਹਿ ਤੁવਂ ਮਹਾਮੁਨੀ’’ਤਿ ਇਦਂ ਪਨ વਚਨਂ ਸਿਸ੍ਸਭਾવੂਪਗਮਨੇਨਾਪਿ ਸਰਣਗਮਨਂ ਪੂਰੇਤੁਂ ਭਣਤਿ, ਗੋਪੀ ਚ ਅਹਞ੍ਚ ਅਸ੍ਸવਾ, ਬ੍ਰਹ੍ਮਚਰਿਯਂ ਸੁਗਤੇ ਚਰਾਮਸੇਤਿ ਇਦਂ ਸਮਾਦਾਨવਸੇਨ।
Tattha yasmā dhaniyo saputtadāro bhagavato ariyamaggapaṭivedhena dhammakāyaṃ disvā, lokuttaracakkhunā rūpakāyaṃ disvā, lokiyacakkhunā saddhāpaṭilābhaṃ labhi. Tasmā āha – ‘‘lābhā vata no anappakā, ye mayaṃ bhagavantaṃ addasāmā’’ti. Tattha vata iti vimhayatthe nipāto. No iti amhākaṃ. Anappakāti vipulā. Sesaṃ uttānameva. Saraṇaṃ taṃ upemāti ettha pana kiñcāpi maggapaṭivedhenevassa siddhaṃ saraṇagamanaṃ, tattha pana nicchayagamanameva gato, idāni vācāya attasanniyyātanaṃ karoti. Maggavasena vā sanniyyātanasaraṇataṃ acalasaraṇataṃ patto, taṃ paresaṃ vācāya pākaṭaṃ karonto paṇipātasaraṇagamanaṃ gacchati. Cakkhumāti bhagavā pakatidibbapaññāsamantabuddhacakkhūhi pañcahi cakkhūhi cakkhumā. Taṃ ālapanto āha – ‘‘saraṇaṃ taṃ upema cakkhumā’’ti. ‘‘Satthā no hohi tuvaṃ mahāmunī’’ti idaṃ pana vacanaṃ sissabhāvūpagamanenāpi saraṇagamanaṃ pūretuṃ bhaṇati, gopī ca ahañca assavā, brahmacariyaṃsugate carāmaseti idaṃ samādānavasena.
ਤਤ੍ਥ ਬ੍ਰਹ੍ਮਚਰਿਯਨ੍ਤਿ ਮੇਥੁਨવਿਰਤਿਮਗ੍ਗਸਮਣਧਮ੍ਮਸਾਸਨਸਦਾਰਸਨ੍ਤੋਸਾਨਮੇਤਂ ਅਧਿવਚਨਂ। ‘‘ਬ੍ਰਹ੍ਮਚਾਰੀ’’ਤਿ ਏવਮਾਦੀਸੁ (ਮ॰ ਨਿ॰ ੧.੮੩) ਹਿ ਮੇਥੁਨવਿਰਤਿ ਬ੍ਰਹ੍ਮਚਰਿਯਨ੍ਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ। ‘‘ਇਦਂ ਖੋ ਪਨ ਮੇ ਪਞ੍ਚਸਿਖ, ਬ੍ਰਹ੍ਮਚਰਿਯਂ ਏਕਨ੍ਤਨਿਬ੍ਬਿਦਾਯਾ’’ਤਿ ਏવਮਾਦੀਸੁ (ਦੀ॰ ਨਿ॰ ੨.੩੨੯) ਮਗ੍ਗੋ। ‘‘ਅਭਿਜਾਨਾਮਿ ਖੋ ਪਨਾਹਂ, ਸਾਰਿਪੁਤ੍ਤ, ਚਤੁਰਙ੍ਗਸਮਨ੍ਨਾਗਤਂ ਬ੍ਰਹ੍ਮਚਰਿਯਂ ਚਰਿਤਾ’’ਤਿ ਏવਮਾਦੀਸੁ (ਮ॰ ਨਿ॰ ੧.੧੫੫) ਸਮਣਧਮ੍ਮੋ। ‘‘ਤਯਿਦਂ ਬ੍ਰਹ੍ਮਚਰਿਯਂ ਇਦ੍ਧਞ੍ਚੇવ ਫੀਤਞ੍ਚਾ’’ਤਿ ਏવਮਾਦੀਸੁ (ਦੀ॰ ਨਿ॰ ੩.੧੭੪) ਸਾਸਨਂ।
Tattha brahmacariyanti methunaviratimaggasamaṇadhammasāsanasadārasantosānametaṃ adhivacanaṃ. ‘‘Brahmacārī’’ti evamādīsu (ma. ni. 1.83) hi methunavirati brahmacariyanti vuccati. ‘‘Idaṃ kho pana me pañcasikha, brahmacariyaṃ ekantanibbidāyā’’ti evamādīsu (dī. ni. 2.329) maggo. ‘‘Abhijānāmi kho panāhaṃ, sāriputta, caturaṅgasamannāgataṃ brahmacariyaṃ caritā’’ti evamādīsu (ma. ni. 1.155) samaṇadhammo. ‘‘Tayidaṃ brahmacariyaṃ iddhañceva phītañcā’’ti evamādīsu (dī. ni. 3.174) sāsanaṃ.
‘‘ਮਯਞ੍ਚ ਭਰਿਯਾ ਨਾਤਿਕ੍ਕਮਾਮ, ਅਮ੍ਹੇ ਚ ਭਰਿਯਾ ਨਾਤਿਕ੍ਕਮਨ੍ਤਿ।
‘‘Mayañca bhariyā nātikkamāma, amhe ca bhariyā nātikkamanti;
ਅਞ੍ਞਤ੍ਰ ਤਾਹਿ ਬ੍ਰਹ੍ਮਚਰਿਯਂ ਚਰਾਮ, ਤਸ੍ਮਾ ਹਿ ਅਮ੍ਹਂ ਦਹਰਾ ਨ ਮੀਯਰੇ’’ਤਿ॥ (ਜਾ॰ ੧.੧੦.੯੭) –
Aññatra tāhi brahmacariyaṃ carāma, tasmā hi amhaṃ daharā na mīyare’’ti. (jā. 1.10.97) –
ਏવਮਾਦੀਸੁ ਸਦਾਰਸਨ੍ਤੋਸੋ। ਇਧ ਪਨ ਸਮਣਧਮ੍ਮਬ੍ਰਹ੍ਮਚਰਿਯਪੁਬ੍ਬਙ੍ਗਮਂ ਉਪਰਿਮਗ੍ਗਬ੍ਰਹ੍ਮਚਰਿਯਮਧਿਪ੍ਪੇਤਂ। ਸੁਗਤੇਤਿ ਸੁਗਤਸ੍ਸ ਸਨ੍ਤਿਕੇ। ਭਗવਾ ਹਿ ਅਨ੍ਤਦ੍વਯਮਨੁਪਗ੍ਗਮ੍ਮ ਸੁਟ੍ਠੁ ਗਤਤ੍ਤਾ, ਸੋਭਣੇਨ ਚ ਅਰਿਯਮਗ੍ਗਗਮਨੇਨ ਸਮਨ੍ਨਾਗਤਤ੍ਤਾ, ਸੁਨ੍ਦਰਞ੍ਚ ਨਿਬ੍ਬਾਨਸਙ੍ਖਾਤਂ ਠਾਨਂ ਗਤਤ੍ਤਾ ਸੁਗਤੋਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ। ਸਮੀਪਤ੍ਥੇ ਚੇਤ੍ਥ ਭੁਮ੍ਮવਚਨਂ, ਤਸ੍ਮਾ ਸੁਗਤਸ੍ਸ ਸਨ੍ਤਿਕੇਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਚਰਾਮਸੇਤਿ ਚਰਾਮ। ਯਞ੍ਹਿ ਤਂ ਸਕ੍ਕਤੇ ਚਰਾਮਸੀਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ, ਤਂ ਇਧ ਚਰਾਮਸੇਤਿ। ਅਟ੍ਠਕਥਾਚਰਿਯਾ ਪਨ ‘‘ਸੇਤਿ ਨਿਪਾਤੋ’’ਤਿ ਭਣਨ੍ਤਿ। ਤੇਨੇવ ਚੇਤ੍ਥ ਆਯਾਚਨਤ੍ਥਂ ਸਨ੍ਧਾਯ ‘‘ਚਰੇਮ ਸੇ’’ਤਿਪਿ ਪਾਠਂ વਿਕਪ੍ਪੇਨ੍ਤਿ। ਯਂ ਰੁਚ੍ਚਤਿ, ਤਂ ਗਹੇਤਬ੍ਬਂ।
Evamādīsu sadārasantoso. Idha pana samaṇadhammabrahmacariyapubbaṅgamaṃ uparimaggabrahmacariyamadhippetaṃ. Sugateti sugatassa santike. Bhagavā hi antadvayamanupaggamma suṭṭhu gatattā, sobhaṇena ca ariyamaggagamanena samannāgatattā, sundarañca nibbānasaṅkhātaṃ ṭhānaṃ gatattā sugatoti vuccati. Samīpatthe cettha bhummavacanaṃ, tasmā sugatassa santiketi attho. Carāmaseti carāma. Yañhi taṃ sakkate carāmasīti vuccati, taṃ idha carāmaseti. Aṭṭhakathācariyā pana ‘‘seti nipāto’’ti bhaṇanti. Teneva cettha āyācanatthaṃ sandhāya ‘‘carema se’’tipi pāṭhaṃ vikappenti. Yaṃ ruccati, taṃ gahetabbaṃ.
ਏવਂ ਧਨਿਯੋ ਬ੍ਰਹ੍ਮਚਰਿਯਚਰਣਾਪਦੇਸੇਨ ਭਗવਨ੍ਤਂ ਪਬ੍ਬਜ੍ਜਂ ਯਾਚਿਤ੍વਾ ਪਬ੍ਬਜ੍ਜਪਯੋਜਨਂ ਦੀਪੇਨ੍ਤੋ ਆਹ ‘‘ਜਾਤੀਮਰਣਸ੍ਸ ਪਾਰਗੂ, ਦੁਕ੍ਖਸ੍ਸਨ੍ਤਕਰਾ ਭવਾਮਸੇ’’ਤਿ। ਜਾਤਿਮਰਣਸ੍ਸ ਪਾਰਂ ਨਾਮ ਨਿਬ੍ਬਾਨਂ, ਤਂ ਅਰਹਤ੍ਤਮਗ੍ਗੇਨ ਗਚ੍ਛਾਮ। ਦੁਕ੍ਖਸ੍ਸਾਤਿ વਟ੍ਟਦੁਕ੍ਖਸ੍ਸ। ਅਨ੍ਤਕਰਾਤਿ ਅਭਾવਕਰਾ। ਭવਾਮਸੇਤਿ ਭવਾਮ, ਅਥ વਾ ਅਹੋ વਤ ਮਯਂ ਭવੇਯ੍ਯਾਮਾਤਿ। ‘‘ਚਰਾਮਸੇ’’ਤਿ ਏਤ੍ਥ વੁਤ੍ਤਨਯੇਨੇવ ਤਂ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ। ਏવਂ વਤ੍વਾਪਿ ਚ ਪੁਨ ਉਭੋਪਿ ਕਿਰ ਭਗવਨ੍ਤਂ વਨ੍ਦਿਤ੍વਾ ‘‘ਪਬ੍ਬਾਜੇਥ ਨੋ ਭਗવਾ’’ਤਿ ਏવਂ ਪਬ੍ਬਜ੍ਜਂ ਯਾਚਿਂਸੂਤਿ।
Evaṃ dhaniyo brahmacariyacaraṇāpadesena bhagavantaṃ pabbajjaṃ yācitvā pabbajjapayojanaṃ dīpento āha ‘‘jātīmaraṇassa pāragū, dukkhassantakarā bhavāmase’’ti. Jātimaraṇassa pāraṃ nāma nibbānaṃ, taṃ arahattamaggena gacchāma. Dukkhassāti vaṭṭadukkhassa. Antakarāti abhāvakarā. Bhavāmaseti bhavāma, atha vā aho vata mayaṃ bhaveyyāmāti. ‘‘Carāmase’’ti ettha vuttanayeneva taṃ veditabbaṃ. Evaṃ vatvāpi ca puna ubhopi kira bhagavantaṃ vanditvā ‘‘pabbājetha no bhagavā’’ti evaṃ pabbajjaṃ yāciṃsūti.
੩੩. ਅਥ ਮਾਰੋ ਪਾਪਿਮਾ ਏવਂ ਤੇ ਉਭੋਪਿ વਨ੍ਦਿਤ੍વਾ ਪਬ੍ਬਜ੍ਜਂ ਯਾਚਨ੍ਤੇ ਦਿਸ੍વਾ – ‘‘ਇਮੇ ਮਮ વਿਸਯਂ ਅਤਿਕ੍ਕਮਿਤੁਕਾਮਾ, ਹਨ੍ਦ ਨੇਸਂ ਅਨ੍ਤਰਾਯਂ ਕਰੋਮੀ’’ਤਿ ਆਗਨ੍ਤ੍વਾ ਘਰਾવਾਸੇ ਗੁਣਂ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ਇਮਂ ਗਾਥਮਾਹ ‘‘ਨਨ੍ਦਤਿ ਪੁਤ੍ਤੇਹਿ ਪੁਤ੍ਤਿਮਾ’’ਤਿ। ਤਤ੍ਥ ਨਨ੍ਦਤੀਤਿ ਤੁਸ੍ਸਤਿ ਮੋਦਤਿ। ਪੁਤ੍ਤੇਹੀਤਿ ਪੁਤ੍ਤੇਹਿਪਿ ਧੀਤਰੇਹਿਪਿ, ਸਹਯੋਗਤ੍ਥੇ, ਕਰਣਤ੍ਥੇ વਾ ਕਰਣવਚਨਂ, ਪੁਤ੍ਤੇਹਿ ਸਹ ਨਨ੍ਦਤਿ, ਪੁਤ੍ਤੇਹਿ ਕਰਣਭੂਤੇਹਿ ਨਨ੍ਦਤੀਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ। ਪੁਤ੍ਤਿਮਾਤਿ ਪੁਤ੍ਤવਾ ਪੁਗ੍ਗਲੋ। ਇਤੀਤਿ ਏવਮਾਹ। ਮਾਰੋਤਿ વਸવਤ੍ਤਿਭੂਮਿਯਂ ਅਞ੍ਞਤਰੋ ਦਾਮਰਿਕਦੇવਪੁਤ੍ਤੋ। ਸੋ ਹਿ ਸਟ੍ਠਾਨਾਤਿਕ੍ਕਮਿਤੁਕਾਮਂ ਜਨਂ ਯਂ ਸਕ੍ਕੋਤਿ, ਤਂ ਮਾਰੇਤਿ। ਯਂ ਨ ਸਕ੍ਕੋਤਿ, ਤਸ੍ਸਪਿ ਮਰਣਂ ਇਚ੍ਛਤਿ। ਤੇਨ ‘‘ਮਾਰੋ’’ਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ। ਪਾਪਿਮਾਤਿ ਲਾਮਕਪੁਗ੍ਗਲੋ, ਪਾਪਸਮਾਚਾਰੋ વਾ। ਸਙ੍ਗੀਤਿਕਾਰਾਨਮੇਤਂ વਚਨਂ, ਸਬ੍ਬਗਾਥਾਸੁ ਚ ਈਦਿਸਾਨਿ। ਯਥਾ ਚ ਪੁਤ੍ਤੇਹਿ ਪੁਤ੍ਤਿਮਾ, ਗੋਪਿਯੋ ਗੋਹਿ ਤਥੇવ ਨਨ੍ਦਤਿ। ਯਸ੍ਸ ਗਾવੋ ਅਤ੍ਥਿ, ਸੋਪਿ ਗੋਪਿਯੋ, ਗੋਹਿ ਸਹ, ਗੋਹਿ વਾ ਕਰਣਭੂਤੇਹਿ ਤਥੇવ ਨਨ੍ਦਤੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ।
33. Atha māro pāpimā evaṃ te ubhopi vanditvā pabbajjaṃ yācante disvā – ‘‘ime mama visayaṃ atikkamitukāmā, handa nesaṃ antarāyaṃ karomī’’ti āgantvā gharāvāse guṇaṃ dassento imaṃ gāthamāha ‘‘nandati puttehi puttimā’’ti. Tattha nandatīti tussati modati. Puttehīti puttehipi dhītarehipi, sahayogatthe, karaṇatthe vā karaṇavacanaṃ, puttehi saha nandati, puttehi karaṇabhūtehi nandatīti vuttaṃ hoti. Puttimāti puttavā puggalo. Itīti evamāha. Māroti vasavattibhūmiyaṃ aññataro dāmarikadevaputto. So hi saṭṭhānātikkamitukāmaṃ janaṃ yaṃ sakkoti, taṃ māreti. Yaṃ na sakkoti, tassapi maraṇaṃ icchati. Tena ‘‘māro’’ti vuccati. Pāpimāti lāmakapuggalo, pāpasamācāro vā. Saṅgītikārānametaṃ vacanaṃ, sabbagāthāsu ca īdisāni. Yathā ca puttehi puttimā, gopiyo gohi tatheva nandati. Yassa gāvo atthi, sopi gopiyo, gohi saha, gohi vā karaṇabhūtehi tatheva nandatīti attho.
ਏવਂ વਤ੍વਾ ਇਦਾਨਿ ਤਸ੍ਸਤ੍ਥਸ੍ਸ ਸਾਧਕਕਾਰਣਂ ਨਿਦ੍ਦਿਸਤਿ, ‘‘ਉਪਧੀ ਹਿ ਨਰਸ੍ਸ ਨਨ੍ਦਨਾ’’ਤਿ। ਤਤ੍ਥ ਉਪਧੀਤਿ ਚਤ੍ਤਾਰੋ ਉਪਧਯੋ – ਕਾਮੂਪਧਿ, ਖਨ੍ਧੂਪਧਿ, ਕਿਲੇਸੂਪਧਿ, ਅਭਿਸਙ੍ਖਾਰੂਪਧੀਤਿ। ਕਾਮਾ ਹਿ ‘‘ਯਂ ਪਞ੍ਚਕਾਮਗੁਣੇ ਪਟਿਚ੍ਚ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ ਸੁਖਂ ਸੋਮਨਸ੍ਸਂ, ਅਯਂ ਕਾਮਾਨਂ ਅਸ੍ਸਾਦੋ’’ਤਿ (ਮ॰ ਨਿ॰ ੧.੧੬੬) ਏવਂ વੁਤ੍ਤਸ੍ਸ ਸੁਖਸ੍ਸ ਅਧਿਟ੍ਠਾਨਭਾવਤੋ ਉਪਧੀਯਤਿ ਏਤ੍ਥ ਸੁਖਨ੍ਤਿ ਇਮਿਨਾ વਚਨਤ੍ਥੇਨ ਉਪਧੀਤਿ વੁਚ੍ਚਨ੍ਤਿ। ਖਨ੍ਧਾਪਿ ਖਨ੍ਧਮੂਲਕਦੁਕ੍ਖਸ੍ਸ ਅਧਿਟ੍ਠਾਨਭਾવਤੋ, ਕਿਲੇਸਾਪਿ ਅਪਾਯਦੁਕ੍ਖਸ੍ਸ ਅਧਿਟ੍ਠਾਨਭਾવਤੋ, ਅਭਿਸਙ੍ਖਾਰਾਪਿ ਭવਦੁਕ੍ਖਸ੍ਸ ਅਧਿਟ੍ਠਾਨਭਾવਤੋਤਿ। ਇਧ ਪਨ ਕਾਮੂਪਧਿ ਅਧਿਪ੍ਪੇਤੋ। ਸੋ ਸਤ੍ਤਸਙ੍ਖਾਰવਸੇਨ ਦੁવਿਧੋ। ਤਤ੍ਥ ਸਤ੍ਤਪਟਿਬਦ੍ਧੋ ਪਧਾਨੋ, ਤਂ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ‘‘ਪੁਤ੍ਤੇਹਿ ਗੋਹੀ’’ਤਿ વਤ੍વਾ ਕਾਰਣਮਾਹ – ‘‘ਉਪਧੀ ਹਿ ਨਰਸ੍ਸ ਨਨ੍ਦਨਾ’’ਤਿ। ਤਸ੍ਸਤ੍ਥੋ – ਯਸ੍ਮਾ ਇਮੇ ਕਾਮੂਪਧੀ ਨਰਸ੍ਸ ਨਨ੍ਦਨਾ, ਨਨ੍ਦਯਨ੍ਤਿ ਨਰਂ ਪੀਤਿਸੋਮਨਸ੍ਸਂ ਉਪਸਂਹਰਨ੍ਤਾ, ਤਸ੍ਮਾ વੇਦਿਤਬ੍ਬਮੇਤਂ ‘‘ਨਨ੍ਦਤਿ ਪੁਤ੍ਤੇਹਿ ਪੁਤ੍ਤਿਮਾ, ਗੋਪਿਯੋ ਗੋਹਿ ਤਥੇવ ਨਨ੍ਦਤਿ, ਤ੍વਞ੍ਚ ਪੁਤ੍ਤਿਮਾ ਗੋਪਿਯੋ ਚ, ਤਸ੍ਮਾ ਏਤੇਹਿ, ਨਨ੍ਦ, ਮਾ ਪਬ੍ਬਜ੍ਜਂ ਪਾਟਿਕਙ੍ਖਿ। ਪਬ੍ਬਜਿਤਸ੍ਸ ਹਿ ਏਤੇ ਉਪਧਯੋ ਨ ਸਨ੍ਤਿ, ਏવਂ ਸਨ੍ਤੇ ਤ੍વਂ ਦੁਕ੍ਖਸ੍ਸਨ੍ਤਂ ਪਤ੍ਥੇਨ੍ਤੋਪਿ ਦੁਕ੍ਖਿਤੋવ ਭવਿਸ੍ਸਸੀ’’ਤਿ।
Evaṃ vatvā idāni tassatthassa sādhakakāraṇaṃ niddisati, ‘‘upadhī hi narassa nandanā’’ti. Tattha upadhīti cattāro upadhayo – kāmūpadhi, khandhūpadhi, kilesūpadhi, abhisaṅkhārūpadhīti. Kāmā hi ‘‘yaṃ pañcakāmaguṇe paṭicca uppajjati sukhaṃ somanassaṃ, ayaṃ kāmānaṃ assādo’’ti (ma. ni. 1.166) evaṃ vuttassa sukhassa adhiṭṭhānabhāvato upadhīyati ettha sukhanti iminā vacanatthena upadhīti vuccanti. Khandhāpi khandhamūlakadukkhassa adhiṭṭhānabhāvato, kilesāpi apāyadukkhassa adhiṭṭhānabhāvato, abhisaṅkhārāpi bhavadukkhassa adhiṭṭhānabhāvatoti. Idha pana kāmūpadhi adhippeto. So sattasaṅkhāravasena duvidho. Tattha sattapaṭibaddho padhāno, taṃ dassento ‘‘puttehi gohī’’ti vatvā kāraṇamāha – ‘‘upadhī hi narassa nandanā’’ti. Tassattho – yasmā ime kāmūpadhī narassa nandanā, nandayanti naraṃ pītisomanassaṃ upasaṃharantā, tasmā veditabbametaṃ ‘‘nandati puttehi puttimā, gopiyo gohi tatheva nandati, tvañca puttimā gopiyo ca, tasmā etehi, nanda, mā pabbajjaṃ pāṭikaṅkhi. Pabbajitassa hi ete upadhayo na santi, evaṃ sante tvaṃ dukkhassantaṃ patthentopi dukkhitova bhavissasī’’ti.
ਇਦਾਨਿ ਤਸ੍ਸਪਿ ਅਤ੍ਥਸ੍ਸ ਸਾਧਕਕਾਰਣਂ ਨਿਦ੍ਦਿਸਤਿ ‘‘ਨ ਹਿ ਸੋ ਨਨ੍ਦਤਿ, ਯੋ ਨਿਰੂਪਧੀ’’ਤਿ। ਤਸ੍ਸਤ੍ਥੋ – ਯਸ੍ਮਾ ਯਸ੍ਸੇਤੇ ਉਪਧਯੋ ਨਤ੍ਥਿ, ਸੋ ਪਿਯੇਹਿ ਞਾਤੀਹਿ વਿਪ੍ਪਯੁਤ੍ਤੋ ਨਿਬ੍ਭੋਗੂਪਕਰਣੋ ਨ ਨਨ੍ਦਤਿ, ਤਸ੍ਮਾ ਤ੍વਂ ਇਮੇ ਉਪਧਯੋ વਜ੍ਜੇਤ੍વਾ ਪਬ੍ਬਜਿਤੋ ਦੁਕ੍ਖਿਤੋવ ਭવਿਸ੍ਸਸੀਤਿ।
Idāni tassapi atthassa sādhakakāraṇaṃ niddisati ‘‘na hi so nandati, yo nirūpadhī’’ti. Tassattho – yasmā yassete upadhayo natthi, so piyehi ñātīhi vippayutto nibbhogūpakaraṇo na nandati, tasmā tvaṃ ime upadhayo vajjetvā pabbajito dukkhitova bhavissasīti.
੩੪. ਅਥ ਭਗવਾ ‘‘ਮਾਰੋ ਅਯਂ ਪਾਪਿਮਾ ਇਮੇਸਂ ਅਨ੍ਤਰਾਯਾਯ ਆਗਤੋ’’ਤਿ વਿਦਿਤ੍વਾ ਫਲੇਨ ਫਲਂ ਪਾਤੇਨ੍ਤੋ વਿਯ ਤਾਯੇવ ਮਾਰੇਨਾਭਤਾਯ ਉਪਮਾਯ ਮਾਰવਾਦਂ ਭਿਨ੍ਦਨ੍ਤੋ ਤਮੇવ ਗਾਥਂ ਪਰਿવਤ੍ਤੇਤ੍વਾ ‘‘ਉਪਧਿ ਸੋਕવਤ੍ਥੂ’’ਤਿ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ਆਹ ‘‘ਸੋਚਤਿ ਪੁਤ੍ਤੇਹਿ ਪੁਤ੍ਤਿਮਾ’’ਤਿ। ਤਤ੍ਥ ਸਬ੍ਬਂ ਪਦਤ੍ਥਤੋ ਉਤ੍ਤਾਨਮੇવ। ਅਯਂ ਪਨ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੋ – ਮਾ, ਪਾਪਿਮ, ਏવਂ ਅવਚ ‘‘ਨਨ੍ਦਤਿ ਪੁਤ੍ਤੇਹਿ ਪੁਤ੍ਤਿਮਾ’’ਤਿ। ਸਬ੍ਬੇਹੇવ ਹਿ ਪਿਯੇਹਿ, ਮਨਾਪੇਹਿ ਨਾਨਾਭਾવੋ વਿਨਾਭਾવੋ, ਅਨਤਿਕ੍ਕਮਨੀਯੋ ਅਯਂ વਿਧਿ, ਤੇਸਞ੍ਚ ਪਿਯਮਨਾਪਾਨਂ ਪੁਤ੍ਤਦਾਰਾਨਂ ਗવਾਸ੍ਸવਲ਼વਹਿਰਞ੍ਞਸੁવਣ੍ਣਾਦੀਨਂ વਿਨਾਭਾવੇਨ ਅਧਿਮਤ੍ਤਸੋਕਸਲ੍ਲਸਮਪ੍ਪਿਤਹਦਯਾ ਸਤ੍ਤਾ ਉਮ੍ਮਤ੍ਤਕਾਪਿ ਹੋਨ੍ਤਿ ਖਿਤ੍ਤਚਿਤ੍ਤਾ, ਮਰਣਮ੍ਪਿ ਨਿਗਚ੍ਛਨ੍ਤਿ ਮਰਣਮਤ੍ਤਮ੍ਪਿ ਦੁਕ੍ਖਂ। ਤਸ੍ਮਾ ਏવਂ ਗਣ੍ਹ – ਸੋਚਤਿ ਪੁਤ੍ਤੇਹਿ ਪੁਤ੍ਤਿਮਾ। ਯਥਾ ਚ ਪੁਤ੍ਤੇਹਿ ਪੁਤ੍ਤਿਮਾ, ਗੋਪਿਯੋ ਗੋਹਿ ਤਥੇવ ਸੋਚਤੀਤਿ। ਕਿਂ ਕਾਰਣਾ? ਉਪਧੀ ਹਿ ਨਰਸ੍ਸ ਸੋਚਨਾ। ਯਸ੍ਮਾ ਚ ਉਪਧੀ ਹਿ ਨਰਸ੍ਸ ਸੋਚਨਾ, ਤਸ੍ਮਾ ਏવ ‘‘ਨ ਹਿ ਸੋ ਸੋਚਤਿ, ਯੋ ਨਿਰੂਪਧਿ’’। ਯੋ ਉਪਧੀਸੁ ਸਙ੍ਗਪ੍ਪਹਾਨੇਨ ਨਿਰੁਪਧਿ ਹੋਤਿ, ਸੋ ਸਨ੍ਤੁਟ੍ਠੋ ਹੋਤਿ ਕਾਯਪਰਿਹਾਰਿਕੇਨ ਚੀવਰੇਨ, ਕੁਚ੍ਛਿਪਰਿਹਾਰਿਕੇਨ ਪਿਣ੍ਡਪਾਤੇਨ, ਯੇਨ ਯੇਨੇવ ਪਕ੍ਕਮਤਿ, ਸਮਾਦਾਯੇવ ਪਕ੍ਕਮਤਿ। ਸੇਯ੍ਯਥਾਪਿ ਨਾਮ ਪਕ੍ਖੀ ਸਕੁਣੋ …ਪੇ॰… ਨਾਪਰਂ ਇਤ੍ਥਤ੍ਤਾਯਾਤਿ ਪਜਾਨਾਤਿ। ਏવਂ ਸਬ੍ਬਸੋਕਸਮੁਗ੍ਘਾਤਾ ‘‘ਨ ਹਿ ਸੋ ਸੋਚਤਿ, ਯੋ ਨਿਰੁਪਧੀ’’ਤਿ। ਇਤਿ ਭਗવਾ ਅਰਹਤ੍ਤਨਿਕੂਟੇਨ ਦੇਸਨਂ વੋਸਾਪੇਸਿ। ਅਥ વਾ ਯੋ ਨਿਰੁਪਧਿ, ਯੋ ਨਿਕ੍ਕਿਲੇਸੋ, ਸੋ ਨ ਸੋਚਤਿ। ਯਾવਦੇવ ਹਿ ਕਿਲੇਸਾ ਸਨ੍ਤਿ, ਤਾવਦੇવ ਸਬ੍ਬੇ ਉਪਧਯੋ ਸੋਕਪ੍ਫਲਾવ ਹੋਨ੍ਤਿ। ਕਿਲੇਸਪ੍ਪਹਾਨਾ ਪਨ ਨਤ੍ਥਿ ਸੋਕੋਤਿ। ਏવਮ੍ਪਿ ਅਰਹਤ੍ਤਨਿਕੂਟੇਨੇવ ਦੇਸਨਂ વੋਸਾਪੇਸਿ। ਦੇਸਨਾਪਰਿਯੋਸਾਨੇ ਧਨਿਯੋ ਚ ਗੋਪੀ ਚ ਉਭੋਪਿ ਪਬ੍ਬਜਿਂਸੁ। ਭਗવਾ ਆਕਾਸੇਨੇવ ਜੇਤવਨਂ ਅਗਮਾਸਿ। ਤੇ ਪਬ੍ਬਜਿਤ੍વਾ ਅਰਹਤ੍ਤਂ ਸਚ੍ਛਿਕਰਿਂਸੁ। વਸਨਟ੍ਠਾਨੇ ਚ ਨੇਸਂ ਗੋਪਾਲਕਾ વਿਹਾਰਂ ਕਾਰੇਸੁਂ। ਸੋ ਅਜ੍ਜਾਪਿ ਗੋਪਾਲਕવਿਹਾਰੋਤ੍વੇવ ਪਞ੍ਞਾਯਤੀਤਿ।
34. Atha bhagavā ‘‘māro ayaṃ pāpimā imesaṃ antarāyāya āgato’’ti viditvā phalena phalaṃ pātento viya tāyeva mārenābhatāya upamāya māravādaṃ bhindanto tameva gāthaṃ parivattetvā ‘‘upadhi sokavatthū’’ti dassento āha ‘‘socati puttehi puttimā’’ti. Tattha sabbaṃ padatthato uttānameva. Ayaṃ pana adhippāyo – mā, pāpima, evaṃ avaca ‘‘nandati puttehi puttimā’’ti. Sabbeheva hi piyehi, manāpehi nānābhāvo vinābhāvo, anatikkamanīyo ayaṃ vidhi, tesañca piyamanāpānaṃ puttadārānaṃ gavāssavaḷavahiraññasuvaṇṇādīnaṃ vinābhāvena adhimattasokasallasamappitahadayā sattā ummattakāpi honti khittacittā, maraṇampi nigacchanti maraṇamattampi dukkhaṃ. Tasmā evaṃ gaṇha – socati puttehi puttimā. Yathā ca puttehi puttimā, gopiyo gohi tatheva socatīti. Kiṃ kāraṇā? Upadhī hi narassa socanā. Yasmā ca upadhī hi narassa socanā, tasmā eva ‘‘na hi so socati, yo nirūpadhi’’. Yo upadhīsu saṅgappahānena nirupadhi hoti, so santuṭṭho hoti kāyaparihārikena cīvarena, kucchiparihārikena piṇḍapātena, yena yeneva pakkamati, samādāyeva pakkamati. Seyyathāpi nāma pakkhī sakuṇo …pe… nāparaṃ itthattāyāti pajānāti. Evaṃ sabbasokasamugghātā ‘‘na hi so socati, yo nirupadhī’’ti. Iti bhagavā arahattanikūṭena desanaṃ vosāpesi. Atha vā yo nirupadhi, yo nikkileso, so na socati. Yāvadeva hi kilesā santi, tāvadeva sabbe upadhayo sokapphalāva honti. Kilesappahānā pana natthi sokoti. Evampi arahattanikūṭeneva desanaṃ vosāpesi. Desanāpariyosāne dhaniyo ca gopī ca ubhopi pabbajiṃsu. Bhagavā ākāseneva jetavanaṃ agamāsi. Te pabbajitvā arahattaṃ sacchikariṃsu. Vasanaṭṭhāne ca nesaṃ gopālakā vihāraṃ kāresuṃ. So ajjāpi gopālakavihārotveva paññāyatīti.
ਪਰਮਤ੍ਥਜੋਤਿਕਾਯ ਖੁਦ੍ਦਕ-ਅਟ੍ਠਕਥਾਯ
Paramatthajotikāya khuddaka-aṭṭhakathāya
ਸੁਤ੍ਤਨਿਪਾਤ-ਅਟ੍ਠਕਥਾਯ ਧਨਿਯਸੁਤ੍ਤવਣ੍ਣਨਾ ਨਿਟ੍ਠਿਤਾ।
Suttanipāta-aṭṭhakathāya dhaniyasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
ਤਿਪਿਟਕ (ਮੂਲ) • Tipiṭaka (Mūla) / ਸੁਤ੍ਤਪਿਟਕ • Suttapiṭaka / ਖੁਦ੍ਦਕਨਿਕਾਯ • Khuddakanikāya / ਸੁਤ੍ਤਨਿਪਾਤਪਾਲ਼ਿ • Suttanipātapāḷi / ੨. ਧਨਿਯਸੁਤ੍ਤਂ • 2. Dhaniyasuttaṃ