Library / Tipiṭaka / തിപിടക • Tipiṭaka / സുത്തനിപാത-അട്ഠകഥാ • Suttanipāta-aṭṭhakathā

    ൨. ധനിയസുത്തവണ്ണനാ

    2. Dhaniyasuttavaṇṇanā

    ൧൮. പക്കോദനോതി ധനിയസുത്തം. കാ ഉപ്പത്തി? ഭഗവാ സാവത്ഥിയം വിഹരതി. തേന സമയേന ധനിയോ ഗോപോ മഹീതീരേ പടിവസതി. തസ്സായം പുബ്ബയോഗോ – കസ്സപസ്സ ഭഗവതോ പാവചനേ ദിബ്ബമാനേ വീസതി വസ്സസഹസ്സാനി ദിവസേ ദിവസേ സങ്ഘസ്സ വീസതി സലാകഭത്താനി അദാസി. സോ തതോ ചുതോ ദേവേസു ഉപ്പന്നോ. ഏവം ദേവലോകേ ഏകം ബുദ്ധന്തരം ഖേപേത്വാ അമ്ഹാകം ഭഗവതോ കാലേ വിദേഹരട്ഠമജ്ഝേ പബ്ബതരട്ഠം നാമ അത്ഥി തത്ഥ ധമ്മകോരണ്ഡം നാമ നഗരം, തസ്മിം നഗരേ സേട്ഠിപുത്തോ ഹുത്വാ അഭിനിബ്ബത്തോ, ഗോയൂഥം നിസ്സായ ജീവതി. തസ്സ ഹി തിംസമത്താനി ഗോസഹസ്സാനി ഹോന്തി, സത്തവീസസഹസ്സാ ഗാവോ ഖീരം ദുയ്ഹന്തി. ഗോപാ നാമ നിബദ്ധവാസിനോ ന ഹോന്തി. വസ്സികേ ചത്താരോമാസേ ഥലേ വസന്തി, അവസേസേ അട്ഠമാസേ യത്ഥ തിണോദകം സുഖം ലബ്ഭതി, തത്ഥ വസന്തി. തഞ്ച നദീതീരം വാ ജാതസ്സരതീരം വാ ഹോതി. അഥായമ്പി വസ്സകാലേ അത്തനോ വസിതഗാമതോ നിക്ഖമിത്വാ ഗുന്നം ഫാസുവിഹാരത്ഥായ ഓകാസം ഗവേസന്തോ മഹാമഹീ ഭിജ്ജിത്വാ ഏകതോ കാലമഹീ ഏകതോ മഹാമഹിച്ചേവ സങ്ഖം ഗന്ത്വാ സന്ദമാനാ പുന സമുദ്ദസമീപേ സമാഗന്ത്വാ പവത്താ. യം ഓകാസം അന്തരദീപം അകാസി, തം പവിസിത്വാ വച്ഛാനം സാലം അത്തനോ ച നിവേസനം മാപേത്വാ വാസം കപ്പേസി. തസ്സ സത്ത പുത്താ, സത്ത ധീതരോ, സത്ത സുണിസാ, അനേകേ ച കമ്മകാരാ ഹോന്തി. ഗോപാ നാമ വസ്സനിമിത്തം ജാനന്തി. യദാ സകുണികാ കുലാവകാനി രുക്ഖഗ്ഗേ കരോന്തി, കക്കടകാ ഉദകസമീപേ ദ്വാരം പിദഹിത്വാ ഥലസമീപദ്വാരേന വളഞ്ജേന്തി, തദാ സുവുട്ഠികാ ഭവിസ്സതീതി ഗണ്ഹന്തി. യദാ പന സകുണികാ കുലാവകാനി നീചട്ഠാനേ ഉദകപിട്ഠേ കരോന്തി, കക്കടകാ ഥലസമീപേ ദ്വാരം പിദഹിത്വാ ഉദകസമീപദ്വാരേന വളഞ്ജേന്തി, തദാ ദുബ്ബുട്ഠികാ ഭവിസ്സതീതി ഗണ്ഹന്തി.

    18.Pakkodanoti dhaniyasuttaṃ. Kā uppatti? Bhagavā sāvatthiyaṃ viharati. Tena samayena dhaniyo gopo mahītīre paṭivasati. Tassāyaṃ pubbayogo – kassapassa bhagavato pāvacane dibbamāne vīsati vassasahassāni divase divase saṅghassa vīsati salākabhattāni adāsi. So tato cuto devesu uppanno. Evaṃ devaloke ekaṃ buddhantaraṃ khepetvā amhākaṃ bhagavato kāle videharaṭṭhamajjhe pabbataraṭṭhaṃ nāma atthi tattha dhammakoraṇḍaṃ nāma nagaraṃ, tasmiṃ nagare seṭṭhiputto hutvā abhinibbatto, goyūthaṃ nissāya jīvati. Tassa hi tiṃsamattāni gosahassāni honti, sattavīsasahassā gāvo khīraṃ duyhanti. Gopā nāma nibaddhavāsino na honti. Vassike cattāromāse thale vasanti, avasese aṭṭhamāse yattha tiṇodakaṃ sukhaṃ labbhati, tattha vasanti. Tañca nadītīraṃ vā jātassaratīraṃ vā hoti. Athāyampi vassakāle attano vasitagāmato nikkhamitvā gunnaṃ phāsuvihāratthāya okāsaṃ gavesanto mahāmahī bhijjitvā ekato kālamahī ekato mahāmahicceva saṅkhaṃ gantvā sandamānā puna samuddasamīpe samāgantvā pavattā. Yaṃ okāsaṃ antaradīpaṃ akāsi, taṃ pavisitvā vacchānaṃ sālaṃ attano ca nivesanaṃ māpetvā vāsaṃ kappesi. Tassa satta puttā, satta dhītaro, satta suṇisā, aneke ca kammakārā honti. Gopā nāma vassanimittaṃ jānanti. Yadā sakuṇikā kulāvakāni rukkhagge karonti, kakkaṭakā udakasamīpe dvāraṃ pidahitvā thalasamīpadvārena vaḷañjenti, tadā suvuṭṭhikā bhavissatīti gaṇhanti. Yadā pana sakuṇikā kulāvakāni nīcaṭṭhāne udakapiṭṭhe karonti, kakkaṭakā thalasamīpe dvāraṃ pidahitvā udakasamīpadvārena vaḷañjenti, tadā dubbuṭṭhikā bhavissatīti gaṇhanti.

    അഥ സോ ധനിയോ സുവുട്ഠികനിമിത്താനി ഉപസല്ലക്ഖേത്വാ ഉപകട്ഠേ വസ്സകാലേ അന്തരദീപാ നിക്ഖമിത്വാ മഹാമഹിയാ പരതീരേ സത്തസത്താഹമ്പി ദേവേ വസ്സന്തേ ഉദകേന അനജ്ഝോത്ഥരണോകാസേ അത്തനോ വസനോകാസം കത്വാ സമന്താ പരിക്ഖിപിത്വാ, വച്ഛസാലായോ മാപേത്വാ, തത്ഥ നിവാസം കപ്പേസി. അഥസ്സ ദാരുതിണാദിസങ്ഗഹേ കതേ സബ്ബേസു പുത്തദാരകമ്മകരപോരിസേസു സമാനിയേസു ജാതേസു നാനപ്പകാരേ ഖജ്ജഭോജ്ജേ പടിയത്തേ സമന്താ ചതുദ്ദിസാ മേഘമണ്ഡലാനി ഉട്ഠഹിംസു. സോ ധേനുയോ ദുഹാപേത്വാ , വച്ഛസാലാസു വച്ഛേ സണ്ഠാപേത്വാ, ഗുന്നം ചതുദ്ദിസാ ധൂമം കാരാപേത്വാ, സബ്ബപരിജനം ഭോജാപേത്വാ, സബ്ബകിച്ചാനി കാരാപേത്വാ തത്ഥ തത്ഥ ദീപേ ഉജ്ജാലാപേത്വാ, സയം ഖീരേന ഭത്തം ഭുഞ്ജിത്വാ, മഹാസയനേ സയന്തോ അത്തനോ സിരിസമ്പത്തിം ദിസ്വാ, തുട്ഠചിത്തോ ഹുത്വാ, അപരദിസായ മേഘത്ഥനിതസദ്ദം സുത്വാ നിപന്നോ ഇമം ഉദാനം ഉദാനേസി ‘‘പക്കോദനോ ദുദ്ധഖീരോഹമസ്മീ’’തി.

    Atha so dhaniyo suvuṭṭhikanimittāni upasallakkhetvā upakaṭṭhe vassakāle antaradīpā nikkhamitvā mahāmahiyā paratīre sattasattāhampi deve vassante udakena anajjhottharaṇokāse attano vasanokāsaṃ katvā samantā parikkhipitvā, vacchasālāyo māpetvā, tattha nivāsaṃ kappesi. Athassa dārutiṇādisaṅgahe kate sabbesu puttadārakammakaraporisesu samāniyesu jātesu nānappakāre khajjabhojje paṭiyatte samantā catuddisā meghamaṇḍalāni uṭṭhahiṃsu. So dhenuyo duhāpetvā , vacchasālāsu vacche saṇṭhāpetvā, gunnaṃ catuddisā dhūmaṃ kārāpetvā, sabbaparijanaṃ bhojāpetvā, sabbakiccāni kārāpetvā tattha tattha dīpe ujjālāpetvā, sayaṃ khīrena bhattaṃ bhuñjitvā, mahāsayane sayanto attano sirisampattiṃ disvā, tuṭṭhacitto hutvā, aparadisāya meghatthanitasaddaṃ sutvā nipanno imaṃ udānaṃ udānesi ‘‘pakkodano duddhakhīrohamasmī’’ti.

    തത്രായം അത്ഥവണ്ണനാ – പക്കോദനോതി സിദ്ധഭത്തോ. ദുദ്ധഖീരോതി ഗാവോ ദുഹിത്വാ ഗഹിതഖീരോ. അഹന്തി അത്താനം നിദസ്സേതി , അസ്മീതി അത്തനോ തഥാഭാവം. പക്കോദനോ ദുദ്ധഖീരോ ച അഹമസ്മി ഭവാമീതി അത്ഥോ. ഇതീതി ഏവമാഹാതി അത്ഥോ. നിദ്ദേസേ പന ‘‘ഇതീതി പദസന്ധി, പദസംസഗ്ഗോ, പദപാരിപൂരി, അക്ഖരസമവായോ ബ്യഞ്ജനസിലിട്ഠതാ പദാനുപുബ്ബതാമേത’’ന്തി (ചൂളനി॰ അജിതമാണവപുച്ഛാനിദ്ദേസ ൧) ഏവമസ്സ അത്ഥോ വണ്ണിതോ. സോപി ഇദമേവ സന്ധായാതി വേദിതബ്ബോ. യം യം ഹി പദം പുബ്ബപദേന വുത്തം, തസ്സ തസ്സ ഏവമാഹാതി ഏതമത്ഥം പകാസേന്തോയേവ ഇതിസദ്ദോ പച്ഛിമേന പദേന മേത്തേയ്യോ ഇതി വാ ഭഗവാ ഇതി വാ ഏവമാദിനാ പദസന്ധി ഹോതി, നാഞ്ഞഥാ.

    Tatrāyaṃ atthavaṇṇanā – pakkodanoti siddhabhatto. Duddhakhīroti gāvo duhitvā gahitakhīro. Ahanti attānaṃ nidasseti , asmīti attano tathābhāvaṃ. Pakkodano duddhakhīro ca ahamasmi bhavāmīti attho. Itīti evamāhāti attho. Niddese pana ‘‘itīti padasandhi, padasaṃsaggo, padapāripūri, akkharasamavāyo byañjanasiliṭṭhatā padānupubbatāmeta’’nti (cūḷani. ajitamāṇavapucchāniddesa 1) evamassa attho vaṇṇito. Sopi idameva sandhāyāti veditabbo. Yaṃ yaṃ hi padaṃ pubbapadena vuttaṃ, tassa tassa evamāhāti etamatthaṃ pakāsentoyeva itisaddo pacchimena padena metteyyo iti vā bhagavā iti vā evamādinā padasandhi hoti, nāññathā.

    ധനിയോ ഗോപോതി തസ്സ സേട്ഠിപുത്തസ്സ നാമസമോധാനം. സോ ഹി യാനിമാനി ഥാവരാദീനി പഞ്ച ധനാനി, തേസു ഠപേത്വാ ദാനസീലാദിഅനുഗാമികധനം, ഖേത്തവത്ഥു-ആരാമാദിതോ ഥാവരധനതോപി, ഗവസ്സാദിതോ ജങ്ഗമധനതോപി ഹിരഞ്ഞസുവണ്ണാദിതോ സംഹാരിമധനതോപി, സിപ്പായതനാദിതോ അങ്ഗസമധനതോപി യം തം ലോകസ്സ പഞ്ചഗോരസാനുപ്പദാനേന ബഹൂപകാരം തം സന്ധായ ‘‘നത്ഥി ഗോസമിതം ധന’’ന്തി (സം॰ നി॰ ൧.൧൩; നേത്തി॰ ൧൨൩) ഏവം വിസേസിതം ഗോധനം, തേന സമന്നാഗതത്താ ധനിയോ, ഗുന്നം പാലനതോ ഗോപോ. യോ ഹി അത്തനോ ഗാവോ പാലേതി, സോ ‘‘ഗോപോ’’തി വുച്ചതി. യോ പരേസം വേതനേന ഭടോ ഹുത്വാ, സോ ഗോപാലകോ. അയം പന അത്തനോയേവ, തേന ഗോപോതി വുത്തോ.

    Dhaniyo gopoti tassa seṭṭhiputtassa nāmasamodhānaṃ. So hi yānimāni thāvarādīni pañca dhanāni, tesu ṭhapetvā dānasīlādianugāmikadhanaṃ, khettavatthu-ārāmādito thāvaradhanatopi, gavassādito jaṅgamadhanatopi hiraññasuvaṇṇādito saṃhārimadhanatopi, sippāyatanādito aṅgasamadhanatopi yaṃ taṃ lokassa pañcagorasānuppadānena bahūpakāraṃ taṃ sandhāya ‘‘natthi gosamitaṃ dhana’’nti (saṃ. ni. 1.13; netti. 123) evaṃ visesitaṃ godhanaṃ, tena samannāgatattā dhaniyo, gunnaṃ pālanato gopo. Yo hi attano gāvo pāleti, so ‘‘gopo’’ti vuccati. Yo paresaṃ vetanena bhaṭo hutvā, so gopālako. Ayaṃ pana attanoyeva, tena gopoti vutto.

    അനുതീരേതി തീരസ്സ സമീപേ. മഹിയാതി മഹാമഹീനാമികായ നദിയാ. സമാനേന അനുകൂലവത്തിനാ പരിജനേന സദ്ധിം വാസോ യസ്സ സോ സമാനവാസോ, അയഞ്ച തഥാവിധോ. തേനാഹ ‘‘സമാനവാസോ’’തി. ഛന്നാതി തിണപണ്ണച്ഛദനേഹി അനോവസ്സകാ കതാ. കുടീതി വസനഘരസ്സേതം അധിവചനം. ആഹിതോതി ആഭതോ, ജാലിതോ വാ. ഗിനീതി അഗ്ഗി. തേസു തേസു ഠാനേസു അഗ്ഗി ‘‘ഗിനീ’’തി വോഹരീയതി. അഥ ചേ പത്ഥയസീതി ഇദാനി യദി ഇച്ഛസീതി വുത്തം ഹോതി. പവസ്സാതി സിഞ്ച, പഗ്ഘര, ഉദകം മുഞ്ചാതി അത്ഥോ. ദേവാതി മേഘം ആലപതി. അയം താവേത്ഥ പദവണ്ണനാ.

    Anutīreti tīrassa samīpe. Mahiyāti mahāmahīnāmikāya nadiyā. Samānena anukūlavattinā parijanena saddhiṃ vāso yassa so samānavāso, ayañca tathāvidho. Tenāha ‘‘samānavāso’’ti. Channāti tiṇapaṇṇacchadanehi anovassakā katā. Kuṭīti vasanagharassetaṃ adhivacanaṃ. Āhitoti ābhato, jālito vā. Ginīti aggi. Tesu tesu ṭhānesu aggi ‘‘ginī’’ti voharīyati. Atha ce patthayasīti idāni yadi icchasīti vuttaṃ hoti. Pavassāti siñca, pagghara, udakaṃ muñcāti attho. Devāti meghaṃ ālapati. Ayaṃ tāvettha padavaṇṇanā.

    അയം പന അത്ഥവണ്ണനാ – ഏവമയം ധനിയോ ഗോപോ അത്തനോ സയനഘരേ മഹാസയനേ നിപന്നോ മേഘത്ഥനിതം സുത്വാ ‘‘പക്കോദനോഹമസ്മീ’’തി ഭണന്തോ കായദുക്ഖവൂപസമൂപായം കായസുഖഹേതുഞ്ച അത്തനോ സന്നിഹിതം ദീപേതി. ‘‘ദുദ്ധഖീരോഹമസ്മീ’’തി ഭണന്തോ ചിത്തദുക്ഖവൂപസമൂപായം ചിത്തസുഖഹേതുഞ്ച. ‘‘അനുതീരേ മഹിയാ’’തി നിവാസട്ഠാനസമ്പത്തിം, ‘‘സമാനവാസോ’’തി താദിസേ കാലേ പിയവിപ്പയോഗപദട്ഠാനസ്സ സോകസ്സാഭാവം. ‘‘ഛന്നാ കുടീ’’തി കായദുക്ഖാപഗമപടിഘാതം. ‘‘ആഹിതോ ഗിനീ’’തി യസ്മാ ഗോപാലകാ പരിക്ഖേപധൂമദാരുഅഗ്ഗിവസേന തയോ അഗ്ഗീ കരോന്തി. തേ ച തസ്സ ഗേഹേ സബ്ബേ കതാ, തസ്മാ സബ്ബദിസാസു പരിക്ഖേപഗ്ഗിം സന്ധായ ‘‘ആഹിതോ ഗിനീ’’തി ഭണന്തോ വാളമിഗാഗമനനിവാരണം ദീപേതി, ഗുന്നം മജ്ഝേ ഗോമയാദീഹി ധൂമഗ്ഗിം സന്ധായ ഡംസമകസാദീഹി ഗുന്നം അനാബാധം, ഗോപാലകാനം സയനട്ഠാനേ ദാരുഅഗ്ഗിം സന്ധായ ഗോപാലകാനം സീതാബാധപടിഘാതം. സോ ഏവം ദീപേന്തോ അത്തനോ വാ ഗുന്നം വാ പരിജനസ്സ വാ വുട്ഠിപച്ചയസ്സ കസ്സചി ആബാധസ്സ അഭാവതോ പീതിസോമനസ്സജാതോ ആഹ – ‘‘അഥ ചേ പത്ഥയസീ പവസ്സ ദേവാ’’തി.

    Ayaṃ pana atthavaṇṇanā – evamayaṃ dhaniyo gopo attano sayanaghare mahāsayane nipanno meghatthanitaṃ sutvā ‘‘pakkodanohamasmī’’ti bhaṇanto kāyadukkhavūpasamūpāyaṃ kāyasukhahetuñca attano sannihitaṃ dīpeti. ‘‘Duddhakhīrohamasmī’’ti bhaṇanto cittadukkhavūpasamūpāyaṃ cittasukhahetuñca. ‘‘Anutīre mahiyā’’ti nivāsaṭṭhānasampattiṃ, ‘‘samānavāso’’ti tādise kāle piyavippayogapadaṭṭhānassa sokassābhāvaṃ. ‘‘Channā kuṭī’’ti kāyadukkhāpagamapaṭighātaṃ. ‘‘Āhito ginī’’ti yasmā gopālakā parikkhepadhūmadāruaggivasena tayo aggī karonti. Te ca tassa gehe sabbe katā, tasmā sabbadisāsu parikkhepaggiṃ sandhāya ‘‘āhito ginī’’ti bhaṇanto vāḷamigāgamananivāraṇaṃ dīpeti, gunnaṃ majjhe gomayādīhi dhūmaggiṃ sandhāya ḍaṃsamakasādīhi gunnaṃ anābādhaṃ, gopālakānaṃ sayanaṭṭhāne dāruaggiṃ sandhāya gopālakānaṃ sītābādhapaṭighātaṃ. So evaṃ dīpento attano vā gunnaṃ vā parijanassa vā vuṭṭhipaccayassa kassaci ābādhassa abhāvato pītisomanassajāto āha – ‘‘atha ce patthayasī pavassa devā’’ti.

    ൧൯. ഏവം ധനിയസ്സ ഇമം ഗാഥം ഭാസമാനസ്സ അസ്സോസി ഭഗവാ ദിബ്ബായ സോതധാതുയാ വിസുദ്ധായ അതിക്കന്തമാനുസികായ ജേതവനമഹാവിഹാരേ ഗന്ധകുടിയം വിഹരന്തോ. സുത്വാ ച പന ബുദ്ധചക്ഖുനാ ലോകം വോലോകേന്തോ അദ്ദസ ധനിയഞ്ച പജാപതിഞ്ചസ്സ ‘‘ഇമേ ഉഭോപി ഹേതുസമ്പന്നാ. സചേ അഹം ഗന്ത്വാ ധമ്മം ദേസേസ്സാമി, ഉഭോപി പബ്ബജിത്വാ അരഹത്തം പാപുണിസ്സന്തി. നോ ചേ ഗമിസ്സാമി, സ്വേ ഉദകോഘേന വിനസ്സിസ്സന്തീ’’തി തം ഖണേയേവ സാവത്ഥിതോ സത്ത യോജനസതാനി ധനിയസ്സ നിവാസട്ഠാനം ആകാസേന ഗന്ത്വാ തസ്സ കുടിയാ ഉപരി അട്ഠാസി. ധനിയോ തം ഗാഥം പുനപ്പുനം ഭാസതിയേവ , ന നിട്ഠാപേതി, ഭഗവതി ഗതേപി ഭാസതി. ഭഗവാ ച തം സുത്വാ ‘‘ന ഏത്തകേന സന്തുട്ഠാ വാ വിസ്സത്ഥാ വാ ഹോന്തി, ഏവം പന ഹോന്തീ’’തി ദസ്സേതും –

    19. Evaṃ dhaniyassa imaṃ gāthaṃ bhāsamānassa assosi bhagavā dibbāya sotadhātuyā visuddhāya atikkantamānusikāya jetavanamahāvihāre gandhakuṭiyaṃ viharanto. Sutvā ca pana buddhacakkhunā lokaṃ volokento addasa dhaniyañca pajāpatiñcassa ‘‘ime ubhopi hetusampannā. Sace ahaṃ gantvā dhammaṃ desessāmi, ubhopi pabbajitvā arahattaṃ pāpuṇissanti. No ce gamissāmi, sve udakoghena vinassissantī’’ti taṃ khaṇeyeva sāvatthito satta yojanasatāni dhaniyassa nivāsaṭṭhānaṃ ākāsena gantvā tassa kuṭiyā upari aṭṭhāsi. Dhaniyo taṃ gāthaṃ punappunaṃ bhāsatiyeva , na niṭṭhāpeti, bhagavati gatepi bhāsati. Bhagavā ca taṃ sutvā ‘‘na ettakena santuṭṭhā vā vissatthā vā honti, evaṃ pana hontī’’ti dassetuṃ –

    ‘‘അക്കോധനോ വിഗതഖിലോഹമസ്മി, അനുതീരേ മഹിയേകരത്തിവാസോ;

    ‘‘Akkodhano vigatakhilohamasmi,anutīre mahiyekarattivāso;

    വിവടാ കുടി നിബ്ബുതോ ഗിനി, അഥ ചേ പത്ഥയസീ പവസ്സ ദേവാ’’തി. –

    Vivaṭā kuṭi nibbuto gini,atha ce patthayasī pavassa devā’’ti. –

    ഇമം പടിഗാഥം അഭാസി ബ്യഞ്ജനസഭാഗം നോ അത്ഥസഭാഗം. ന ഹി ‘‘പക്കോദനോ’’തി, ‘‘അക്കോധനോ’’തി ച ആദീനി പദാനി അത്ഥതോ സമേന്തി മഹാസമുദ്ദസ്സ ഓരിമപാരിമതീരാനി വിയ, ബ്യഞ്ജനം പനേത്ഥ കിഞ്ചി കിഞ്ചി സമേതീതി ബ്യഞ്ജനസഭാഗാനി ഹോന്തി. തത്ഥ പുരിമഗാഥായ സദിസപദാനം വുത്തനയേനേവ അത്ഥോ വേദിതബ്ബോ.

    Imaṃ paṭigāthaṃ abhāsi byañjanasabhāgaṃ no atthasabhāgaṃ. Na hi ‘‘pakkodano’’ti, ‘‘akkodhano’’ti ca ādīni padāni atthato samenti mahāsamuddassa orimapārimatīrāni viya, byañjanaṃ panettha kiñci kiñci sametīti byañjanasabhāgāni honti. Tattha purimagāthāya sadisapadānaṃ vuttanayeneva attho veditabbo.

    വിസേസപദാനം പനായം പദതോ അത്ഥതോ ച വണ്ണനാ – അക്കോധനോതി അകുജ്ഝനസഭാവോ. യോ ഹി സോ പുബ്ബേ വുത്തപ്പകാരആഘാതവത്ഥുസമ്ഭവോ കോധോ ഏകച്ചസ്സ സുപരിത്തോപി ഉപ്പജ്ജമാനോ ഹദയം സന്താപേത്വാ വൂപസമ്മതി, യേന ച തതോ ബലവതരുപ്പന്നേന ഏകച്ചോ മുഖവികുണനമത്തം കരോതി, തതോ ബലവതരേന ഏകച്ചോ ഫരുസം വത്തുകാമോ ഹനുസഞ്ചലനമത്തം കരോതി, അപരോ തതോ ബലവതരേന ഫരുസം ഭണതി, അപരോ തതോ ബലവതരേന ദണ്ഡം വാ സത്ഥം വാ ഗവേസന്തോ ദിസാ വിലോകേതി, അപരോ തതോ ബലവതരേന ദണ്ഡം വാ സത്ഥം വാ ആമസതി, അപരോ തതോ ബലവതരേന ദണ്ഡാദീനി ഗഹേത്വാ ഉപധാവതി, അപരോ തതോ ബലവതരേന ഏകം വാ ദ്വേ വാ പഹാരേ ദേതി, അപരോ തതോ ബലവതരേന അപി ഞാതിസാലോഹിതം ജീവിതാ വോരോപേതി, ഏകച്ചോ തതോ ബലവതരേന പച്ഛാ വിപ്പടിസാരീ അത്താനമ്പി ജീവിതാ വോരോപേതി സീഹളദീപേ കാലഗാമവാസീ അമച്ചോ വിയ. ഏത്താവതാ ച കോധോ പരമവേപുല്ലപ്പത്തോ ഹോതി. സോ ഭഗവതാ ബോധിമണ്ഡേയേവ സബ്ബസോ പഹീനോ ഉച്ഛിന്നമൂലോ താലാവത്ഥുകതോ, തസ്മാ ഭഗവാ ‘‘അക്കോധനോഹമസ്മീ’’തി ആഹ.

    Visesapadānaṃ panāyaṃ padato atthato ca vaṇṇanā – akkodhanoti akujjhanasabhāvo. Yo hi so pubbe vuttappakāraāghātavatthusambhavo kodho ekaccassa suparittopi uppajjamāno hadayaṃ santāpetvā vūpasammati, yena ca tato balavataruppannena ekacco mukhavikuṇanamattaṃ karoti, tato balavatarena ekacco pharusaṃ vattukāmo hanusañcalanamattaṃ karoti, aparo tato balavatarena pharusaṃ bhaṇati, aparo tato balavatarena daṇḍaṃ vā satthaṃ vā gavesanto disā viloketi, aparo tato balavatarena daṇḍaṃ vā satthaṃ vā āmasati, aparo tato balavatarena daṇḍādīni gahetvā upadhāvati, aparo tato balavatarena ekaṃ vā dve vā pahāre deti, aparo tato balavatarena api ñātisālohitaṃ jīvitā voropeti, ekacco tato balavatarena pacchā vippaṭisārī attānampi jīvitā voropeti sīhaḷadīpe kālagāmavāsī amacco viya. Ettāvatā ca kodho paramavepullappatto hoti. So bhagavatā bodhimaṇḍeyeva sabbaso pahīno ucchinnamūlo tālāvatthukato, tasmā bhagavā ‘‘akkodhanohamasmī’’ti āha.

    വിഗതഖിലോതി അപഗതഖിലോ. യേ ഹി തേ ചിത്തബന്ധഭാവേന പഞ്ച ചേതോഖിലാ വുത്താ, യേ ഹി ച ഖിലഭൂതേ ചിത്തേ സേയ്യഥാപി നാമ ഖിലേ ഭൂമിഭാഗേ ചത്താരോ മാസേ വസ്സന്തേപി ദേവേ സസ്സാനി ന രുഹന്തി, ഏവമേവം സദ്ധമ്മസ്സവനാദികുസലഹേതുവസ്സേ വസ്സന്തേപി കുസലം ന രുഹതി തേ ച ഭഗവതാ ബോധിമണ്ഡേയേവ സബ്ബസോ പഹീനാ, തസ്മാ ഭഗവാ ‘‘വിഗതഖിലോഹമസ്മീ’’തി ആഹ.

    Vigatakhiloti apagatakhilo. Ye hi te cittabandhabhāvena pañca cetokhilā vuttā, ye hi ca khilabhūte citte seyyathāpi nāma khile bhūmibhāge cattāro māse vassantepi deve sassāni na ruhanti, evamevaṃ saddhammassavanādikusalahetuvasse vassantepi kusalaṃ na ruhati te ca bhagavatā bodhimaṇḍeyeva sabbaso pahīnā, tasmā bhagavā ‘‘vigatakhilohamasmī’’ti āha.

    ഏകരത്തിം വാസോ അസ്സാതി ഏകരത്തിവാസോ . യഥാ ഹി ധനിയോ തത്ഥ ചത്താരോ വസ്സികേ മാസേ നിബദ്ധവാസം ഉപഗതോ, ന തഥാ ഭഗവാ. ഭഗവാ ഹി തംയേവ രത്തിം തസ്സ അത്ഥകാമതായ തത്ഥ വാസം ഉപഗതോ. തസ്മാ ‘‘ഏകരത്തിവാസോ’’തി ആഹ. വിവടാതി അപനീതച്ഛദനാ. കുടീതി അത്തഭാവോ. അത്തഭാവോ ഹി തം തം അത്ഥവസം പടിച്ച കായോതിപി ഗുഹാതിപി ദേഹോതിപി സന്ദേഹോതിപി നാവാതിപി രഥോതിപി വണോതിപി ധജോതിപി വമ്മികോതിപി കുടീതിപി കുടികാതിപി വുച്ചതി. ഇധ പന കട്ഠാദീനി പടിച്ച ഗേഹനാമികാ കുടി വിയ അട്ഠിആദീനി പടിച്ച സങ്ഖ്യം ഗതത്താ ‘‘കുടീ’’തി വുത്തോ. യഥാഹ –

    Ekarattiṃ vāso assāti ekarattivāso . Yathā hi dhaniyo tattha cattāro vassike māse nibaddhavāsaṃ upagato, na tathā bhagavā. Bhagavā hi taṃyeva rattiṃ tassa atthakāmatāya tattha vāsaṃ upagato. Tasmā ‘‘ekarattivāso’’ti āha. Vivaṭāti apanītacchadanā. Kuṭīti attabhāvo. Attabhāvo hi taṃ taṃ atthavasaṃ paṭicca kāyotipi guhātipi dehotipi sandehotipi nāvātipi rathotipi vaṇotipi dhajotipi vammikotipi kuṭītipi kuṭikātipi vuccati. Idha pana kaṭṭhādīni paṭicca gehanāmikā kuṭi viya aṭṭhiādīni paṭicca saṅkhyaṃ gatattā ‘‘kuṭī’’ti vutto. Yathāha –

    ‘‘സേയ്യഥാപി, ആവുസോ, കട്ഠഞ്ച പടിച്ച, വല്ലിഞ്ച പടിച്ച, മത്തികഞ്ച പടിച്ച, തിണഞ്ച പടിച്ച, ആകാസോ പരിവാരിതോ അഗാരംത്വേവ സങ്ഖം ഗച്ഛതി; ഏവമേവ ഖോ, ആവുസോ, അട്ഠിഞ്ച പടിച്ച, ന്ഹാരുഞ്ച പടിച്ച, മംസഞ്ച പടിച്ച, ചമ്മഞ്ച പടിച്ച, ആകാസോ പരിവാരിതോ രൂപന്ത്വേവ സങ്ഖം ഗച്ഛതീ’’തി (മ॰ നി॰ ൧.൩൦൬).

    ‘‘Seyyathāpi, āvuso, kaṭṭhañca paṭicca, valliñca paṭicca, mattikañca paṭicca, tiṇañca paṭicca, ākāso parivārito agāraṃtveva saṅkhaṃ gacchati; evameva kho, āvuso, aṭṭhiñca paṭicca, nhāruñca paṭicca, maṃsañca paṭicca, cammañca paṭicca, ākāso parivārito rūpantveva saṅkhaṃ gacchatī’’ti (ma. ni. 1.306).

    ചിത്തമക്കടസ്സ നിവാസതോ വാ കുടി. യഥാഹ –

    Cittamakkaṭassa nivāsato vā kuṭi. Yathāha –

    ‘‘അട്ഠികങ്കലകുടി ചേ സാ, മക്കടാവസഥോ ഇതി;

    ‘‘Aṭṭhikaṅkalakuṭi ce sā, makkaṭāvasatho iti;

    മക്കടോ പഞ്ചദ്വാരായ, കുടികായ പസക്കിയ;

    Makkaṭo pañcadvārāya, kuṭikāya pasakkiya;

    ദ്വാരേന അനുപരിയാതി, ഘട്ടയന്തോ പുനപ്പുന’’ന്തി. (ഥേരഗാ॰ ൧൨൫);

    Dvārena anupariyāti, ghaṭṭayanto punappuna’’nti. (theragā. 125);

    സാ കുടി യേന തണ്ഹാമാനദിട്ഠിഛദനേന സത്താനം ഛന്നത്താ പുനപ്പുനം രാഗാദികിലേസവസ്സം അതിവസ്സതി. യഥാഹ –

    Sā kuṭi yena taṇhāmānadiṭṭhichadanena sattānaṃ channattā punappunaṃ rāgādikilesavassaṃ ativassati. Yathāha –

    ‘‘ഛന്നമതിവസ്സതി, വിവടം നാതിവസ്സതി;

    ‘‘Channamativassati, vivaṭaṃ nātivassati;

    തസ്മാ ഛന്നം വിവരേഥ, ഏവം തം നാതിവസ്സതീ’’തി. (ഉദാ॰ ൪൫; ഥേരഗാ॰ ൪൪൭; പരി॰ ൩൩൯);

    Tasmā channaṃ vivaretha, evaṃ taṃ nātivassatī’’ti. (udā. 45; theragā. 447; pari. 339);

    അയം ഗാഥാ ദ്വീസു ഠാനേസു വുത്താ ഖന്ധകേ ഥേരഗാഥായഞ്ച. ഖന്ധകേ ഹി ‘‘യോ ആപത്തിം പടിച്ഛാദേതി, തസ്സ കിലേസാ ച പുനപ്പുനം ആപത്തിയോ ച അതിവസ്സന്തി, യോ പന ന പടിച്ഛാദേതി, തസ്സ നാതിവസ്സന്തീ’’തി ഇമം അത്ഥം പടിച്ച വുത്താ. ഥേരഗാഥായം ‘‘യസ്സ രാഗാദിച്ഛദനം അത്ഥി, തസ്സ പുന ഇട്ഠാരമ്മണാദീസു രാഗാദിസമ്ഭവതോ ഛന്നമതിവസ്സതി . യോ വാ ഉപ്പന്നേ കിലേസേ അധിവാസേതി, തസ്സേവ അധിവാസിതകിലേസച്ഛദനച്ഛന്നാ അത്തഭാവകുടി പുനപ്പുനം കിലേസവസ്സം അതിവസ്സതി. യസ്സ പന അരഹത്തമഗ്ഗഞാണവാതേന കിലേസച്ഛദനസ്സ വിദ്ധംസിതത്താ വിവടാ, തസ്സ നാതിവസ്സതീ’’തി. അയമത്ഥോ ഇധ അധിപ്പേതോ. ഭഗവതാ ഹി യഥാവുത്തം ഛദനം യഥാവുത്തേനേവ നയേന വിദ്ധംസിതം, തസ്മാ ‘‘വിവടാ കുടീ’’തി ആഹ. നിബ്ബുതോതി ഉപസന്തോ. ഗിനീതി അഗ്ഗി. യേന ഹി ഏകാദസവിധേന അഗ്ഗിനാ സബ്ബമിദം ആദിത്തം. യഥാഹ – ‘‘ആദിത്തം രാഗഗ്ഗിനാ’’തി വിത്ഥാരോ. സോ അഗ്ഗി ഭഗവതോ ബോധിമൂലേയേവ അരിയമഗ്ഗസലിലസേകേന നിബ്ബുതോ, തസ്മാ ‘‘നിബ്ബുതോ ഗിനീ’’തി ആഹ.

    Ayaṃ gāthā dvīsu ṭhānesu vuttā khandhake theragāthāyañca. Khandhake hi ‘‘yo āpattiṃ paṭicchādeti, tassa kilesā ca punappunaṃ āpattiyo ca ativassanti, yo pana na paṭicchādeti, tassa nātivassantī’’ti imaṃ atthaṃ paṭicca vuttā. Theragāthāyaṃ ‘‘yassa rāgādicchadanaṃ atthi, tassa puna iṭṭhārammaṇādīsu rāgādisambhavato channamativassati . Yo vā uppanne kilese adhivāseti, tasseva adhivāsitakilesacchadanacchannā attabhāvakuṭi punappunaṃ kilesavassaṃ ativassati. Yassa pana arahattamaggañāṇavātena kilesacchadanassa viddhaṃsitattā vivaṭā, tassa nātivassatī’’ti. Ayamattho idha adhippeto. Bhagavatā hi yathāvuttaṃ chadanaṃ yathāvutteneva nayena viddhaṃsitaṃ, tasmā ‘‘vivaṭā kuṭī’’ti āha. Nibbutoti upasanto. Ginīti aggi. Yena hi ekādasavidhena agginā sabbamidaṃ ādittaṃ. Yathāha – ‘‘ādittaṃ rāgagginā’’ti vitthāro. So aggi bhagavato bodhimūleyeva ariyamaggasalilasekena nibbuto, tasmā ‘‘nibbuto ginī’’ti āha.

    ഏവം വദന്തോ ച ധനിയം അതുട്ഠബ്ബേന തുസ്സമാനം അഞ്ഞാപദേസേനേവ പരിഭാസതി, ഓവദതി, അനുസാസതി. കഥം? ‘‘അക്കോധനോ’’തി ഹി വദമാനോ, ധനിയ, ത്വം ‘‘പക്കോദനോഹമസ്മീ’’തി തുട്ഠോ, ഓദനപാകോ ച യാവജീവം ധനപരിക്ഖയേന കത്തബ്ബോ, ധനപരിക്ഖയോ ച ആരക്ഖാദിദുക്ഖപദട്ഠാനോ, ഏവം സന്തേ ദുക്ഖേനേവ തുട്ഠോ ഹോസി. അഹം പന ‘‘അക്കോധനോഹമസ്മീ’’തി തുസ്സന്തോ സന്ദിട്ഠികസമ്പരായികദുക്ഖാഭാവേന തുട്ഠോ ഹോമീതി ദീപേതി. ‘‘വിഗതഖിലോ’’തി വദമാനോ ത്വം ‘‘ദുദ്ധഖീരോഹമസ്മീ’’തി തുസ്സന്തോ അകതകിച്ചോവ ‘‘കതകിച്ചോഹമസ്മീ’’തി മന്ത്വാ തുട്ഠോ, അഹം പന ‘‘വിഗതഖിലോഹമസ്മീ’’തി തുസ്സന്തോ കതകിച്ചോവ തുട്ഠോ ഹോമീതി ദീപേതി. ‘‘അനുതീരേ മഹിയേകരത്തിവാസോ’’തി വദമാനോ ത്വം അനുതീരേ മഹിയാ സമാനവാസോതി തുസ്സന്തോ ചതുമാസനിബദ്ധവാസേന തുട്ഠോ. നിബദ്ധവാസോ ച ആവാസസങ്ഗേന ഹോതി, സോ ച ദുക്ഖോ, ഏവം സന്തേ ദുക്ഖേനേവ തുട്ഠോ ഹോസി. അഹം പന ഏകരത്തിവാസോതി തുസ്സന്തോ അനിബദ്ധവാസേന തുട്ഠോ, അനിബദ്ധവാസോ ച ആവാസസങ്ഗാഭാവേന ഹോതി, ആവാസസങ്ഗാഭാവോ ച സുഖോതി സുഖേനേവ തുട്ഠോ ഹോമീതി ദീപേതി.

    Evaṃ vadanto ca dhaniyaṃ atuṭṭhabbena tussamānaṃ aññāpadeseneva paribhāsati, ovadati, anusāsati. Kathaṃ? ‘‘Akkodhano’’ti hi vadamāno, dhaniya, tvaṃ ‘‘pakkodanohamasmī’’ti tuṭṭho, odanapāko ca yāvajīvaṃ dhanaparikkhayena kattabbo, dhanaparikkhayo ca ārakkhādidukkhapadaṭṭhāno, evaṃ sante dukkheneva tuṭṭho hosi. Ahaṃ pana ‘‘akkodhanohamasmī’’ti tussanto sandiṭṭhikasamparāyikadukkhābhāvena tuṭṭho homīti dīpeti. ‘‘Vigatakhilo’’ti vadamāno tvaṃ ‘‘duddhakhīrohamasmī’’ti tussanto akatakiccova ‘‘katakiccohamasmī’’ti mantvā tuṭṭho, ahaṃ pana ‘‘vigatakhilohamasmī’’ti tussanto katakiccova tuṭṭho homīti dīpeti. ‘‘Anutīre mahiyekarattivāso’’ti vadamāno tvaṃ anutīre mahiyā samānavāsoti tussanto catumāsanibaddhavāsena tuṭṭho. Nibaddhavāso ca āvāsasaṅgena hoti, so ca dukkho, evaṃ sante dukkheneva tuṭṭho hosi. Ahaṃ pana ekarattivāsoti tussanto anibaddhavāsena tuṭṭho, anibaddhavāso ca āvāsasaṅgābhāvena hoti, āvāsasaṅgābhāvo ca sukhoti sukheneva tuṭṭho homīti dīpeti.

    ‘‘വിവടാ കുടീ’’തി വദമാനോ ത്വം ഛന്നാ കുടീതി തുസ്സന്തോ ഛന്നഗേഹതായ തുട്ഠോ, ഗേഹേ ച തേ ഛന്നേപി അത്തഭാവകുടികം കിലേസവസ്സം അതിവസ്സതി, യേന സഞ്ജനിതേഹി ചതൂഹി മഹോഘേഹി വുയ്ഹമാനോ അനയബ്യസനം പാപുണേയ്യാസി, ഏവം സന്തേ അതുട്ഠബ്ബേനേവ തുട്ഠോ ഹോസി. അഹം പന ‘‘വിവടാ കുടീ’’തി തുസ്സന്തോ അത്തഭാവകുടിയാ കിലേസച്ഛദനാഭാവേന തുട്ഠോ. ഏവഞ്ച മേ വിവടായ കുടിയാ ന തം കിലേസവസ്സം അതിവസ്സതി, യേന സഞ്ജനിതേഹി ചതൂഹി മഹോഘേഹി വുയ്ഹമാനോ അനയബ്യസനം പാപുണേയ്യം, ഏവം സന്തേ തുട്ഠബ്ബേനേവ തുട്ഠോ ഹോമീതി ദീപേതി. ‘‘നിബ്ബുതോ ഗിനീ’’തി വദമാനോ ത്വം ആഹിതോ ഗിനീതി തുസ്സന്തോ അകതൂപദ്ദവനിവാരണോവ കതൂപദ്ദവനിവാരണോസ്മീതി മന്ത്വാ തുട്ഠോ. അഹം പന നിബ്ബുതോ ഗിനീതി തുസ്സന്തോ ഏകാദസഗ്ഗിപരിളാഹാഭാവതോ കതൂപദ്ദവനിവാരണതായേവ തുട്ഠോതി ദീപേതി. ‘‘അഥ ചേ പത്ഥയസീ പവസ്സ ദേവാ’’തി വദമാനോ ഏവം വിഗതദുക്ഖാനം അനുപ്പത്തസുഖാനം കതസബ്ബകിച്ചാനം അമ്ഹാദിസാനം ഏതം വചനം സോഭതി, അഥ ചേ പത്ഥയസി, പവസ്സ ദേവ, ന നോ തയി വസ്സന്തേ വാ അവസ്സന്തേ വാ വുഡ്ഢി വാ ഹാനി വാ അത്ഥി, ത്വം പന കസ്മാ ഏവം വദസീതി ദീപേതി. തസ്മാ യം വുത്തം ‘‘ഏവം വദന്തോ ച ധനിയ അതുട്ഠബ്ബേനേവ തുസ്സമാനം അഞ്ഞാപദേസേനേവ പരിഭാസതി ഓവദതി, അനുസാസതീ’’തി, തം സമ്മദേവ വുത്തന്തി.

    ‘‘Vivaṭā kuṭī’’ti vadamāno tvaṃ channā kuṭīti tussanto channagehatāya tuṭṭho, gehe ca te channepi attabhāvakuṭikaṃ kilesavassaṃ ativassati, yena sañjanitehi catūhi mahoghehi vuyhamāno anayabyasanaṃ pāpuṇeyyāsi, evaṃ sante atuṭṭhabbeneva tuṭṭho hosi. Ahaṃ pana ‘‘vivaṭā kuṭī’’ti tussanto attabhāvakuṭiyā kilesacchadanābhāvena tuṭṭho. Evañca me vivaṭāya kuṭiyā na taṃ kilesavassaṃ ativassati, yena sañjanitehi catūhi mahoghehi vuyhamāno anayabyasanaṃ pāpuṇeyyaṃ, evaṃ sante tuṭṭhabbeneva tuṭṭho homīti dīpeti. ‘‘Nibbuto ginī’’ti vadamāno tvaṃ āhito ginīti tussanto akatūpaddavanivāraṇova katūpaddavanivāraṇosmīti mantvā tuṭṭho. Ahaṃ pana nibbuto ginīti tussanto ekādasaggipariḷāhābhāvato katūpaddavanivāraṇatāyeva tuṭṭhoti dīpeti. ‘‘Atha ce patthayasī pavassa devā’’ti vadamāno evaṃ vigatadukkhānaṃ anuppattasukhānaṃ katasabbakiccānaṃ amhādisānaṃ etaṃ vacanaṃ sobhati, atha ce patthayasi, pavassa deva, na no tayi vassante vā avassante vā vuḍḍhi vā hāni vā atthi, tvaṃ pana kasmā evaṃ vadasīti dīpeti. Tasmā yaṃ vuttaṃ ‘‘evaṃ vadanto ca dhaniya atuṭṭhabbeneva tussamānaṃ aññāpadeseneva paribhāsati ovadati, anusāsatī’’ti, taṃ sammadeva vuttanti.

    ൨൦. ഏവമിമം ഭഗവതാ വുത്തം ഗാഥം സുത്വാപി ധനിയോ ഗോപോ ‘‘കോ അയം ഗാഥം ഭാസതീ’’തി അവത്വാ തേന സുഭാസിതേന പരിതുട്ഠോ പുനപി തഥാരൂപം സോതുകാമോ അപരമ്പി ഗാഥമാഹ ‘‘അന്ധകമകസാ’’തി. തത്ഥ അന്ധകാതി കാളമക്ഖികാനം അധിവചനം, പിങ്ഗലമക്ഖികാനന്തിപി ഏകേ. മകസാതി മകസായേവ. ന വിജ്ജരേതി നത്ഥി. കച്ഛേതി ദ്വേ കച്ഛാ – നദീകച്ഛോ ച പബ്ബതകച്ഛോ ച. ഇധ നദീകച്ഛോ. രുള്ഹതിണേതി സഞ്ജാതതിണേ. ചരന്തീതി ഭത്തകിച്ചം കരോന്തി. വുട്ഠിമ്പീതി വാതവുട്ഠിആദികാ അനേകാ വുട്ഠിയോ, താ ആളവകസുത്തേ പകാസയിസ്സാമ. ഇധ പന വസ്സവുട്ഠിം സന്ധായ വുത്തം. സഹേയ്യുന്തി ഖമേയ്യും. സേസം പാകടമേവ. ഏത്ഥ ധനിയോ യേ അന്ധകമകസാ സന്നിപതിത്വാ രുധിരേ പിവന്താ മുഹുത്തേനേവ ഗാവോ അനയബ്യസനം പാപേന്തി, തസ്മാ വുട്ഠിതമത്തേയേവ തേ ഗോപാലകാ പംസുനാ ച സാഖാഹി ച മാരേന്തി, തേസം അഭാവേന ഗുന്നം ഖേമതം, കച്ഛേ രുള്ഹതിണചരണേന അദ്ധാനഗമനപരിസ്സമാഭാവം വത്വാ ഖുദാകിലമഥാഭാവഞ്ച ദീപേന്തോ ‘‘യഥാ അഞ്ഞേസം ഗാവോ അന്ധകമകസസമ്ഫസ്സേഹി ദിസ്സമാനാ അദ്ധാനഗമനേന കിലന്താ ഖുദായ മിലായമാനാ ഏകവുട്ഠിനിപാതമ്പി ന സഹേയ്യും, ന മേ തഥാ ഗാവോ, മയ്ഹം പന ഗാവോ വുത്തപ്പകാരാഭാവാ ദ്വിക്ഖത്തും വാ തിക്ഖതും വാ വുട്ഠിമ്പി സഹേയ്യു’’ന്തി ദീപേതി.

    20. Evamimaṃ bhagavatā vuttaṃ gāthaṃ sutvāpi dhaniyo gopo ‘‘ko ayaṃ gāthaṃ bhāsatī’’ti avatvā tena subhāsitena parituṭṭho punapi tathārūpaṃ sotukāmo aparampi gāthamāha ‘‘andhakamakasā’’ti. Tattha andhakāti kāḷamakkhikānaṃ adhivacanaṃ, piṅgalamakkhikānantipi eke. Makasāti makasāyeva. Na vijjareti natthi. Kaccheti dve kacchā – nadīkaccho ca pabbatakaccho ca. Idha nadīkaccho. Ruḷhatiṇeti sañjātatiṇe. Carantīti bhattakiccaṃ karonti. Vuṭṭhimpīti vātavuṭṭhiādikā anekā vuṭṭhiyo, tā āḷavakasutte pakāsayissāma. Idha pana vassavuṭṭhiṃ sandhāya vuttaṃ. Saheyyunti khameyyuṃ. Sesaṃ pākaṭameva. Ettha dhaniyo ye andhakamakasā sannipatitvā rudhire pivantā muhutteneva gāvo anayabyasanaṃ pāpenti, tasmā vuṭṭhitamatteyeva te gopālakā paṃsunā ca sākhāhi ca mārenti, tesaṃ abhāvena gunnaṃ khemataṃ, kacche ruḷhatiṇacaraṇena addhānagamanaparissamābhāvaṃ vatvā khudākilamathābhāvañca dīpento ‘‘yathā aññesaṃ gāvo andhakamakasasamphassehi dissamānā addhānagamanena kilantā khudāya milāyamānā ekavuṭṭhinipātampi na saheyyuṃ, na me tathā gāvo, mayhaṃ pana gāvo vuttappakārābhāvā dvikkhattuṃ vā tikkhatuṃ vā vuṭṭhimpi saheyyu’’nti dīpeti.

    ൨൧. തതോ ഭഗവാ യസ്മാ ധനിയോ അന്തരദീപേ വസന്തോ ഭയം ദിസ്വാ, കുല്ലം ബന്ധിത്വാ, മഹാമഹിം തരിത്വാ, തം കച്ഛം ആഗമ്മ ‘‘അഹം സുട്ഠു ആഗതോ, നിബ്ഭയേവ ഠാനേ ഠിതോ’’തി മഞ്ഞമാനോ ഏവമാഹ, സഭയേ ഏവ ച സോ ഠാനേ ഠിതോ, തസ്മാ തസ്സ ആഗമനട്ഠാനാ അത്തനോ ആഗമനട്ഠാനം ഉത്തരിതരഞ്ച പണീതതരഞ്ച വണ്ണേന്തോ ‘‘ബദ്ധാസി ഭിസീ’’തി ഇമം ഗാഥമഭാസി, അത്ഥസഭാഗം നോ ബ്യഞ്ജനസഭാഗം.

    21. Tato bhagavā yasmā dhaniyo antaradīpe vasanto bhayaṃ disvā, kullaṃ bandhitvā, mahāmahiṃ taritvā, taṃ kacchaṃ āgamma ‘‘ahaṃ suṭṭhu āgato, nibbhayeva ṭhāne ṭhito’’ti maññamāno evamāha, sabhaye eva ca so ṭhāne ṭhito, tasmā tassa āgamanaṭṭhānā attano āgamanaṭṭhānaṃ uttaritarañca paṇītatarañca vaṇṇento ‘‘baddhāsi bhisī’’ti imaṃ gāthamabhāsi, atthasabhāgaṃ no byañjanasabhāgaṃ.

    തത്ഥ ഭിസീതി പത്ഥരിത്വാ പുഥുലം കത്വാ ബദ്ധകുല്ലോ വുച്ചതി ലോകേ. അരിയസ്സ പന ധമ്മവിനയേ അരിയമഗ്ഗസ്സേതം അധിവചനം. അരിയമഗ്ഗോ ഹി –

    Tattha bhisīti pattharitvā puthulaṃ katvā baddhakullo vuccati loke. Ariyassa pana dhammavinaye ariyamaggassetaṃ adhivacanaṃ. Ariyamaggo hi –

    ‘‘മഗ്ഗോ പജ്ജോ പഥോ പന്ഥോ, അഞ്ജസം വടുമായനം;

    ‘‘Maggo pajjo patho pantho, añjasaṃ vaṭumāyanaṃ;

    നാവാ ഉത്തരസേതു ച, കുല്ലോ ച ഭിസി സങ്കമോ’’. (ചൂളനി॰ പാരായനത്ഥുതിഗാഥാനിദ്ദേസ ൧൦൧);

    Nāvā uttarasetu ca, kullo ca bhisi saṅkamo’’. (cūḷani. pārāyanatthutigāthāniddesa 101);

    ‘‘അദ്ധാനം പഭവോ ചേവ, തത്ഥ തത്ഥ പകാസിതോ’’.

    ‘‘Addhānaṃ pabhavo ceva, tattha tattha pakāsito’’.

    ഇമായപി ഗാഥായ ഭഗവാ പുരിമനയേനേവ തം ഓവദന്തോ ഇമം അത്ഥം ആഹാതി വേദിതബ്ബോ – ധനിയ, ത്വം കുല്ലം ബന്ധിത്വാ, മഹിം തരിത്വാ, ഇമം ഠാനമാഗതോ, പുനപി ച തേ കുല്ലോ ബന്ധിതബ്ബോ ഏവ ഭവിസ്സതി, നദീ ച തരിതബ്ബാ, ന ചേതം ഠാനം ഖേമം. മയാ പന ഏകചിത്തേ മഗ്ഗങ്ഗാനി സമോധാനേത്വാ ഞാണബന്ധനേന ബദ്ധാ അഹോസി ഭിസി. സാ ച സത്തതിംസബോധിപക്ഖിയധമ്മപരിപുണ്ണതായ ഏകരസഭാവൂപഗതത്താ അഞ്ഞമഞ്ഞം അനതിവത്തനേന പുന ബന്ധിതബ്ബപ്പയോജനാഭാവേന ദേവമനുസ്സേസു കേനചി മോചേതും അസക്കുണേയ്യതായ ച സുസങ്ഖതാ. തായ ചമ്ഹി തിണ്ണോ, പുബ്ബേ പത്ഥിതം തീരപ്പദേസം ഗതോ. ഗച്ഛന്തോപി ച ന സോതാപന്നാദയോ വിയ കഞ്ചിദേവ പദേസം ഗതോ. അഥ ഖോ പാരഗതോ സബ്ബാസവക്ഖയം സബ്ബധമ്മപാരം പരമം ഖേമം നിബ്ബാനം ഗതോ, തിണ്ണോതി വാ സബ്ബഞ്ഞുതം പത്തോ, പാരഗതോതി അരഹത്തം പത്തോ . കിം വിനേയ്യ പാരഗതോതി ചേ? വിനേയ്യ ഓഘം, കാമോഘാദിചതുബ്ബിധം ഓഘം തരിത്വാ അതിക്കമ്മ തം പാരം ഗതോതി. ഇദാനി ച പന മേ പുന തരിതബ്ബാഭാവതോ അത്ഥോ ഭിസിയാ ന വിജ്ജതി, തസ്മാ മമേവ യുത്തം വത്തും ‘‘അഥ ചേ പത്ഥയസീ പവസ്സ ദേവാ’’തി.

    Imāyapi gāthāya bhagavā purimanayeneva taṃ ovadanto imaṃ atthaṃ āhāti veditabbo – dhaniya, tvaṃ kullaṃ bandhitvā, mahiṃ taritvā, imaṃ ṭhānamāgato, punapi ca te kullo bandhitabbo eva bhavissati, nadī ca taritabbā, na cetaṃ ṭhānaṃ khemaṃ. Mayā pana ekacitte maggaṅgāni samodhānetvā ñāṇabandhanena baddhā ahosi bhisi. Sā ca sattatiṃsabodhipakkhiyadhammaparipuṇṇatāya ekarasabhāvūpagatattā aññamaññaṃ anativattanena puna bandhitabbappayojanābhāvena devamanussesu kenaci mocetuṃ asakkuṇeyyatāya ca susaṅkhatā. Tāya camhi tiṇṇo, pubbe patthitaṃ tīrappadesaṃ gato. Gacchantopi ca na sotāpannādayo viya kañcideva padesaṃ gato. Atha kho pāragato sabbāsavakkhayaṃ sabbadhammapāraṃ paramaṃ khemaṃ nibbānaṃ gato, tiṇṇoti vā sabbaññutaṃ patto, pāragatoti arahattaṃ patto . Kiṃ vineyya pāragatoti ce? Vineyya oghaṃ, kāmoghādicatubbidhaṃ oghaṃ taritvā atikkamma taṃ pāraṃ gatoti. Idāni ca pana me puna taritabbābhāvato attho bhisiyā na vijjati, tasmā mameva yuttaṃ vattuṃ ‘‘atha ce patthayasī pavassa devā’’ti.

    ൨൨. തമ്പി സുത്വാ ധനിയോ പുരിമനയേനേവ ‘‘ഗോപീ മമ അസ്സവാ’’തി ഇമം ഗാഥം അഭാസി. തത്ഥ ഗോപീതി ഭരിയം നിദ്ദിസതി. അസ്സവാതി വചനകരാ കിംകാരപടിസാവിനീ. അലോലാതി മാതുഗാമോ ഹി പഞ്ചഹി ലോലതാഹി ലോലോ ഹോതി – ആഹാരലോലതായ, അലങ്കാരലോലതായ, പരപുരിസലോലതായ, ധനലോലതായ, പാദലോലതായ. തഥാ ഹി മാതുഗാമോ ഭത്തപൂവസുരാദിഭേദേ ആഹാരേ ലോലതായ അന്തമസോ പാരിവാസികഭത്തമ്പി ഭുഞ്ജതി, ഹത്ഥോതാപകമ്പി ഖാദതി, ദിഗുണം ധനമനുപ്പദത്വാപി സുരം പിവതി. അലങ്കാരലോലതായ അഞ്ഞം അലങ്കാരം അലഭമാനോ അന്തമസോ ഉദകതേലകേനപി കേസേ ഓസണ്ഡേത്വാ മുഖം പരിമജ്ജതി. പരപുരിസലോലതായ അന്തമസോ പുത്തേനപി താദിസേ പദേസേ പക്കോസിയമാനോ പഠമം അസദ്ധമ്മവസേന ചിന്തേതി. ധനലോലതായ ‘‘ഹംസരാജം ഗഹേത്വാന സുവണ്ണാ പരിഹായഥ’’. പാദലോലതായ ആരാമാദിഗമനസീലോ ഹുത്വാ സബ്ബം ധനം വിനാസേതി. തത്ഥ ധനിയോ ‘‘ഏകാപി ലോലതാ മയ്ഹം ഗോപിയാ നത്ഥീ’’തി ദസ്സേന്തോ അലോലാതി ആഹ.

    22. Tampi sutvā dhaniyo purimanayeneva ‘‘gopī mama assavā’’ti imaṃ gāthaṃ abhāsi. Tattha gopīti bhariyaṃ niddisati. Assavāti vacanakarā kiṃkārapaṭisāvinī. Alolāti mātugāmo hi pañcahi lolatāhi lolo hoti – āhāralolatāya, alaṅkāralolatāya, parapurisalolatāya, dhanalolatāya, pādalolatāya. Tathā hi mātugāmo bhattapūvasurādibhede āhāre lolatāya antamaso pārivāsikabhattampi bhuñjati, hatthotāpakampi khādati, diguṇaṃ dhanamanuppadatvāpi suraṃ pivati. Alaṅkāralolatāya aññaṃ alaṅkāraṃ alabhamāno antamaso udakatelakenapi kese osaṇḍetvā mukhaṃ parimajjati. Parapurisalolatāya antamaso puttenapi tādise padese pakkosiyamāno paṭhamaṃ asaddhammavasena cinteti. Dhanalolatāya ‘‘haṃsarājaṃ gahetvāna suvaṇṇā parihāyatha’’. Pādalolatāya ārāmādigamanasīlo hutvā sabbaṃ dhanaṃ vināseti. Tattha dhaniyo ‘‘ekāpi lolatā mayhaṃ gopiyā natthī’’ti dassento alolāti āha.

    ദീഘരത്തം സംവാസിയാതി ദീഘകാലം സദ്ധിം വസമാനാ കോമാരഭാവതോ പഭുതി ഏകതോ വഡ്ഢിതാ. തേന പരപുരിസേ ന ജാനാതീതി ദസ്സേതി. മനാപാതി ഏവം പരപുരിസേ അജാനന്തീ മമേവ മനം അല്ലീയതീതി ദസ്സേതി. തസ്സാ ന സുണാമി കിഞ്ചി പാപന്തി ‘‘ഇത്ഥന്നാമേന നാമ സദ്ധിം ഇമായ ഹസിതം വാ ലപിതം വാ’’തി ഏവം തസ്സാ ന സുണാമി, കഞ്ചി അതിചാരദോസന്തി ദസ്സേതി.

    Dīgharattaṃ saṃvāsiyāti dīghakālaṃ saddhiṃ vasamānā komārabhāvato pabhuti ekato vaḍḍhitā. Tena parapurise na jānātīti dasseti. Manāpāti evaṃ parapurise ajānantī mameva manaṃ allīyatīti dasseti. Tassā na suṇāmi kiñci pāpanti ‘‘itthannāmena nāma saddhiṃ imāya hasitaṃ vā lapitaṃ vā’’ti evaṃ tassā na suṇāmi, kañci aticāradosanti dasseti.

    ൨൩. അഥ ഭഗവാ ഏതേഹി ഗുണേഹി ഗോപിയാ തുട്ഠം ധനിയം ഓവദന്തോ പുരിമനയേനേവ ‘‘ചിത്തം മമ അസ്സവ’’ന്തി ഇമം ഗാഥമഭാസി, അത്ഥസഭാഗം, ബ്യഞ്ജനസഭാഗഞ്ച. തത്ഥ ഉത്താനത്ഥാനേവ പദാനി. അയം പന അധിപ്പായോ – ധനിയ, ത്വം ‘‘ഗോപീ മമ അസ്സവാ’’തി തുട്ഠോ, സാ പന തേ അസ്സവാ ഭവേയ്യ വാ ന വാ; ദുജ്ജാനം പരചിത്തം, വിസേസതോ മാതുഗാമസ്സ. മാതുഗാമഞ്ഹി കുച്ഛിയാ പരിഹരന്താപി രക്ഖിതും ന സക്കോന്തി, ഏവം ദുരക്ഖചിത്തത്താ ഏവ ന സക്കാ തുമ്ഹാദിസേഹി ഇത്ഥീ അലോലാതി വാ സംവാസിയാതി വാ മനാപാതി വാ നിപ്പാപാതി വാ ജാനിതും. മയ്ഹം പന ചിത്തം അസ്സവം ഓവാദപടികരം മമ വസേ വത്തതി, നാഹം തസ്സ വസേ വത്താമി. സോ ചസ്സ അസ്സവഭാവോ യമകപാടിഹാരിയേ ഛന്നം വണ്ണാനം അഗ്ഗിധാരാസു ച ഉദകധാരാസു ച പവത്തമാനാസു സബ്ബജനസ്സ പാകടോ അഹോസി. അഗ്ഗിനിമ്മാനേ ഹി തേജോകസിണം സമാപജ്ജിതബ്ബം ഉദകനിമ്മാനേ ആപോകസിണം, നീലാദിനിമ്മാനേ നീലാദികസിണാനി. ബുദ്ധാനമ്പി ഹി ദ്വേ ചിത്താനി ഏകതോ നപ്പവത്തന്തി, ഏകമേവ പന അസ്സവഭാവേന ഏവം വസവത്തി അഹോസി. തഞ്ച ഖോ പന സബ്ബകിലേസബന്ധനാപഗമാ വിമുത്തം, വിമുത്തത്താ തദേവ അലോലം, ന തവ ഗോപീ. ദീപങ്കരബുദ്ധകാലതോ ച പഭുതി ദാനസീലാദീഹി ദീഘരത്തം പരിഭാവിതത്താ സംവാസിയം, ന തവ ഗോപീ. തദേതം അനുത്തരേന ദമഥേന ദമിതത്താ സുദന്തം, സുദന്തത്താ അത്തനോ വസേന ഛദ്വാരവിസേവനം പഹായ മമേവ അധിപ്പായമനസ്സ വസേനാനുവത്തനതോ മനാപം, ന തവ ഗോപീ.

    23. Atha bhagavā etehi guṇehi gopiyā tuṭṭhaṃ dhaniyaṃ ovadanto purimanayeneva ‘‘cittaṃ mama assava’’nti imaṃ gāthamabhāsi, atthasabhāgaṃ, byañjanasabhāgañca. Tattha uttānatthāneva padāni. Ayaṃ pana adhippāyo – dhaniya, tvaṃ ‘‘gopī mama assavā’’ti tuṭṭho, sā pana te assavā bhaveyya vā na vā; dujjānaṃ paracittaṃ, visesato mātugāmassa. Mātugāmañhi kucchiyā pariharantāpi rakkhituṃ na sakkonti, evaṃ durakkhacittattā eva na sakkā tumhādisehi itthī alolāti vā saṃvāsiyāti vā manāpāti vā nippāpāti vā jānituṃ. Mayhaṃ pana cittaṃ assavaṃ ovādapaṭikaraṃ mama vase vattati, nāhaṃ tassa vase vattāmi. So cassa assavabhāvo yamakapāṭihāriye channaṃ vaṇṇānaṃ aggidhārāsu ca udakadhārāsu ca pavattamānāsu sabbajanassa pākaṭo ahosi. Agginimmāne hi tejokasiṇaṃ samāpajjitabbaṃ udakanimmāne āpokasiṇaṃ, nīlādinimmāne nīlādikasiṇāni. Buddhānampi hi dve cittāni ekato nappavattanti, ekameva pana assavabhāvena evaṃ vasavatti ahosi. Tañca kho pana sabbakilesabandhanāpagamā vimuttaṃ, vimuttattā tadeva alolaṃ, na tava gopī. Dīpaṅkarabuddhakālato ca pabhuti dānasīlādīhi dīgharattaṃ paribhāvitattā saṃvāsiyaṃ, na tava gopī. Tadetaṃ anuttarena damathena damitattā sudantaṃ, sudantattā attano vasena chadvāravisevanaṃ pahāya mameva adhippāyamanassa vasenānuvattanato manāpaṃ, na tava gopī.

    പാപം പന മേ ന വിജ്ജതീതി ഇമിനാ പന ഭഗവാ തസ്സ അത്തനോ ചിത്തസ്സ പാപാഭാവം ദസ്സേതി, ധനിയോ വിയ ഗോപിയാ. സോ ചസ്സ പാപാഭാവോ ന കേവലം സമ്മാസമ്ബുദ്ധകാലേയേവ, ഏകൂനതിംസ വസ്സാനി സരാഗാദികാലേ അഗാരമജ്ഝേ വസന്തസ്സാപി വേദിതബ്ബോ. തദാപി ഹിസ്സ അഗാരിയഭാവാനുരൂപം വിഞ്ഞുപടികുട്ഠം കായദുച്ചരിതം വാ വചീദുച്ചരിതം വാ മനോദുച്ചരിതം വാ ന ഉപ്പന്നപുബ്ബം. തതോ പരം മാരോപി ഛബ്ബസ്സാനി അനഭിസമ്ബുദ്ധം, ഏകം വസ്സം അഭിസമ്ബുദ്ധന്തി സത്ത വസ്സാനി തഥാഗതം അനുബന്ധി ‘‘അപ്പേവ നാമ വാലഗ്ഗനിതുദനമത്തമ്പിസ്സ പാപസമാചാരം പസ്സേയ്യ’’ന്തി. സോ അദിസ്വാവ നിബ്ബിന്നോ ഇമം ഗാഥം അഭാസി –

    Pāpaṃ pana me na vijjatīti iminā pana bhagavā tassa attano cittassa pāpābhāvaṃ dasseti, dhaniyo viya gopiyā. So cassa pāpābhāvo na kevalaṃ sammāsambuddhakāleyeva, ekūnatiṃsa vassāni sarāgādikāle agāramajjhe vasantassāpi veditabbo. Tadāpi hissa agāriyabhāvānurūpaṃ viññupaṭikuṭṭhaṃ kāyaduccaritaṃ vā vacīduccaritaṃ vā manoduccaritaṃ vā na uppannapubbaṃ. Tato paraṃ māropi chabbassāni anabhisambuddhaṃ, ekaṃ vassaṃ abhisambuddhanti satta vassāni tathāgataṃ anubandhi ‘‘appeva nāma vālagganitudanamattampissa pāpasamācāraṃ passeyya’’nti. So adisvāva nibbinno imaṃ gāthaṃ abhāsi –

    ‘‘സത്ത വസ്സാനി ഭഗവന്തം, അനുബന്ധിം പദാപദം;

    ‘‘Satta vassāni bhagavantaṃ, anubandhiṃ padāpadaṃ;

    ഓതാരം നാധിഗച്ഛിസ്സം, സമ്ബുദ്ധസ്സ സതീമതോ’’തി. (സു॰ നി॰ ൪൪൮);

    Otāraṃ nādhigacchissaṃ, sambuddhassa satīmato’’ti. (su. ni. 448);

    ബുദ്ധകാലേപി നം ഉത്തരമാണവോ സത്ത മാസാനി അനുബന്ധി ആഭിസമാചാരികം ദട്ഠുകാമോ. സോ കിഞ്ചി വജ്ജം അദിസ്വാവ പരിസുദ്ധസമാചാരോ ഭഗവാതി ഗതോ. ചത്താരി ഹി തഥാഗതസ്സ അരക്ഖേയ്യാനി. യഥാഹ –

    Buddhakālepi naṃ uttaramāṇavo satta māsāni anubandhi ābhisamācārikaṃ daṭṭhukāmo. So kiñci vajjaṃ adisvāva parisuddhasamācāro bhagavāti gato. Cattāri hi tathāgatassa arakkheyyāni. Yathāha –

    ‘‘ചത്താരിമാനി , ഭിക്ഖവേ, തഥാഗതസ്സ അരക്ഖേയ്യാനി. കതമാനി ചത്താരി? പരിസുദ്ധകായസമാചാരോ, ഭിക്ഖവേ, തഥാഗതോ, നത്ഥി തഥാഗതസ്സ കായദുച്ചരിതം, യം തഥാഗതോ രക്ഖേയ്യ ‘മാ മേ ഇദം പരോ അഞ്ഞാസീ’തി, പരിസുദ്ധവചീസമാചാരോ…പേ॰… പരിസുദ്ധമനോസമാചാരോ…പേ॰… പരിസുദ്ധാജീവോ, ഭിക്ഖവേ, തഥാഗതോ, നത്ഥി തഥാഗതസ്സ മിച്ഛാജീവോ, യം തഥാഗതോ രക്ഖേയ്യ ‘മാ മേ ഇദം പരോ അഞ്ഞാസീ’’’തി (അ॰ നി॰ ൭.൫൮).

    ‘‘Cattārimāni , bhikkhave, tathāgatassa arakkheyyāni. Katamāni cattāri? Parisuddhakāyasamācāro, bhikkhave, tathāgato, natthi tathāgatassa kāyaduccaritaṃ, yaṃ tathāgato rakkheyya ‘mā me idaṃ paro aññāsī’ti, parisuddhavacīsamācāro…pe… parisuddhamanosamācāro…pe… parisuddhājīvo, bhikkhave, tathāgato, natthi tathāgatassa micchājīvo, yaṃ tathāgato rakkheyya ‘mā me idaṃ paro aññāsī’’’ti (a. ni. 7.58).

    ഏവം യസ്മാ തഥാഗതസ്സ ചിത്തസ്സ ന കേവലം സമ്മാസമ്ബുദ്ധകാലേ, പുബ്ബേപി പാപം നത്ഥി ഏവ, തസ്മാ ആഹ – ‘‘പാപം പന മേ ന വിജ്ജതീ’’തി. തസ്സാധിപ്പായോ – മമേവ ചിത്തസ്സ പാപം ന സക്കാ സുണിതും, ന തവ ഗോപിയാ. തസ്മാ യദി ഏതേഹി ഗുണേഹി തുട്ഠേന ‘‘അഥ ചേ പത്ഥയസീ പവസ്സ ദേവാ’’തി വത്തബ്ബം, മയാവേതം വത്തബ്ബന്തി.

    Evaṃ yasmā tathāgatassa cittassa na kevalaṃ sammāsambuddhakāle, pubbepi pāpaṃ natthi eva, tasmā āha – ‘‘pāpaṃ pana me na vijjatī’’ti. Tassādhippāyo – mameva cittassa pāpaṃ na sakkā suṇituṃ, na tava gopiyā. Tasmā yadi etehi guṇehi tuṭṭhena ‘‘atha ce patthayasī pavassa devā’’ti vattabbaṃ, mayāvetaṃ vattabbanti.

    ൨൪. തമ്പി സുത്വാ ധനിയോ തതുത്തരിപി സുഭാസിതരസായനം പിവിതുകാമോ അത്തനോ ഭുജിസ്സഭാവം ദസ്സേന്തോ ആഹ ‘‘അത്തവേതനഭതോഹമസ്മീ’’തി. തത്ഥ അത്തവേതനഭതോതി അത്തനിയേനേവ ഘാസച്ഛാദനേന ഭതോ, അത്തനോയേവ കമ്മം കത്വാ ജീവാമി, ന പരസ്സ വേതനം ഗഹേത്വാ പരസ്സ കമ്മം കരോമീതി ദസ്സേതി. പുത്താതി ധീതരോ ച പുത്താ ച, തേ സബ്ബേ പുത്താത്വേവ ഏകജ്ഝം വുച്ചന്തി. സമാനിയാതി സന്നിഹിതാ അവിപ്പവുട്ഠാ. അരോഗാതി നിരാബാധാ, സബ്ബേവ ഊരുബാഹുബലാതി ദസ്സേതി. തേസം ന സുണാമി കിഞ്ചി പാപന്തി തേസം ചോരാതി വാ പരദാരികാതി വാ ദുസ്സീലാതി വാ കിഞ്ചി പാപം ന സുണാമീതി.

    24. Tampi sutvā dhaniyo tatuttaripi subhāsitarasāyanaṃ pivitukāmo attano bhujissabhāvaṃ dassento āha ‘‘attavetanabhatohamasmī’’ti. Tattha attavetanabhatoti attaniyeneva ghāsacchādanena bhato, attanoyeva kammaṃ katvā jīvāmi, na parassa vetanaṃ gahetvā parassa kammaṃ karomīti dasseti. Puttāti dhītaro ca puttā ca, te sabbe puttātveva ekajjhaṃ vuccanti. Samāniyāti sannihitā avippavuṭṭhā. Arogāti nirābādhā, sabbeva ūrubāhubalāti dasseti. Tesaṃ na suṇāmi kiñci pāpanti tesaṃ corāti vā paradārikāti vā dussīlāti vā kiñci pāpaṃ na suṇāmīti.

    ൨൫. ഏവം വുത്തേ ഭഗവാ പുരിമനയേനേവ ധനിയം ഓവദന്തോ ഇമം ഗാഥം അഭാസി – ‘‘നാഹം ഭതകോ’’തി. അത്രാപി ഉത്താനത്ഥാനേവ പദാനി. അയം പന അധിപ്പായോ – ത്വം ‘‘ഭുജിസ്സോഹമസ്മീ’’തി മന്ത്വാ തുട്ഠോ, പരമത്ഥതോ ച അത്തനോ കമ്മം കരിത്വാ ജീവന്തോപി ദാസോ ഏവാസി തണ്ഹാദാസത്താ, ഭതകവാദാ ച ന പരിമുച്ചസി. വുത്തഞ്ഹേതം ‘‘ഊനോ ലോകോ അതിത്തോ തണ്ഹാദാസോ’’തി (മ॰ നി॰ ൨.൩൦൫). പരമത്ഥതോ പന നാഹം ഭതകോസ്മി കസ്സചി. അഹഞ്ഹി കസ്സചി പരസ്സ വാ അത്തനോ വാ ഭതകോ ന ഹോമി. കിം കാരണാ? യസ്മാ നിബ്ബിട്ഠേന ചരാമി സബ്ബലോകേ. അഹഞ്ഹി ദീപങ്കരപാദമൂലതോ യാവ ബോധി, താവ സബ്ബഞ്ഞുതഞ്ഞാണസ്സ ഭതകോ അഹോസിം. സബ്ബഞ്ഞുതം പത്തോ പന നിബ്ബിട്ഠോ നിബ്ബിസോ രാജഭതോ വിയ. തേനേവ നിബ്ബിട്ഠേന സബ്ബഞ്ഞുഭാവേന ലോകുത്തരസമാധിസുഖേന ച ജീവാമി. തസ്സ മേ ഇദാനി ഉത്തരികരണീയസ്സ കതപരിചയസ്സ വാ അഭാവതോ അപ്പഹീനപടിസന്ധികാനം താദിസാനം വിയ പത്തബ്ബോ കോചി അത്ഥോ ഭതിയാ ന വിജ്ജതി. ‘‘ഭടിയാ’’തിപി പാഠോ. തസ്മാ യദി ഭുജിസ്സതായ തുട്ഠേന ‘‘അഥ ചേ പത്ഥയസീ പവസ്സ ദേവാ’’തി വത്തബ്ബം, മയാവേതം വത്തബ്ബന്തി.

    25. Evaṃ vutte bhagavā purimanayeneva dhaniyaṃ ovadanto imaṃ gāthaṃ abhāsi – ‘‘nāhaṃ bhatako’’ti. Atrāpi uttānatthāneva padāni. Ayaṃ pana adhippāyo – tvaṃ ‘‘bhujissohamasmī’’ti mantvā tuṭṭho, paramatthato ca attano kammaṃ karitvā jīvantopi dāso evāsi taṇhādāsattā, bhatakavādā ca na parimuccasi. Vuttañhetaṃ ‘‘ūno loko atitto taṇhādāso’’ti (ma. ni. 2.305). Paramatthato pana nāhaṃ bhatakosmi kassaci. Ahañhi kassaci parassa vā attano vā bhatako na homi. Kiṃ kāraṇā? Yasmā nibbiṭṭhena carāmi sabbaloke. Ahañhi dīpaṅkarapādamūlato yāva bodhi, tāva sabbaññutaññāṇassa bhatako ahosiṃ. Sabbaññutaṃ patto pana nibbiṭṭho nibbiso rājabhato viya. Teneva nibbiṭṭhena sabbaññubhāvena lokuttarasamādhisukhena ca jīvāmi. Tassa me idāni uttarikaraṇīyassa kataparicayassa vā abhāvato appahīnapaṭisandhikānaṃ tādisānaṃ viya pattabbo koci attho bhatiyā na vijjati. ‘‘Bhaṭiyā’’tipi pāṭho. Tasmā yadi bhujissatāya tuṭṭhena ‘‘atha ce patthayasī pavassa devā’’ti vattabbaṃ, mayāvetaṃ vattabbanti.

    ൨൬. തമ്പി സുത്വാ ധനിയോ അതിത്തോവ സുഭാസിതാമതേന അത്തനോ പഞ്ചപ്പകാരഗോമണ്ഡലപരിപുണ്ണഭാവം ദസ്സേന്തോ ആഹ ‘‘അത്ഥി വസാ’’തി. തത്ഥ വസാതി അദമിതവുഡ്ഢവച്ഛകാ. ധേനുപാതി ധേനും പിവന്താ തരുണവച്ഛകാ, ഖീരദായികാ വാ ഗാവോ. ഗോധരണിയോതി ഗബ്ഭിനിയോ. പവേണിയോതി വയപ്പത്താ ബലീബദ്ദേഹി സദ്ധിം മേഥുനപത്ഥനകഗാവോ. ഉസഭോപി ഗവമ്പതീതി യോ ഗോപാലകേഹി പാതോ ഏവ ന്ഹാപേത്വാ, ഭോജേത്വാ, പഞ്ചങ്ഗുലം ദത്വാ, മാലം ബന്ധിത്വാ – ‘‘ഏഹി, താത, ഗാവോ ഗോചരം പാപേത്വാ രക്ഖിത്വാ ആനേഹീ’’തി പേസീയതി, ഏവം പേസിതോ ച താ ഗാവോ അഗോചരം പരിഹരിത്വാ, ഗോചരേ ചാരേത്വാ, സീഹബ്യഗ്ഘാദിഭയാ പരിത്തായിത്വാ ആനേതി, തഥാരൂപോ ഉസഭോപി ഗവമ്പതി ഇധ മയ്ഹം ഗോമണ്ഡലേ അത്ഥീതി ദസ്സേസി.

    26. Tampi sutvā dhaniyo atittova subhāsitāmatena attano pañcappakāragomaṇḍalaparipuṇṇabhāvaṃ dassento āha ‘‘atthi vasā’’ti. Tattha vasāti adamitavuḍḍhavacchakā. Dhenupāti dhenuṃ pivantā taruṇavacchakā, khīradāyikā vā gāvo. Godharaṇiyoti gabbhiniyo. Paveṇiyoti vayappattā balībaddehi saddhiṃ methunapatthanakagāvo. Usabhopi gavampatīti yo gopālakehi pāto eva nhāpetvā, bhojetvā, pañcaṅgulaṃ datvā, mālaṃ bandhitvā – ‘‘ehi, tāta, gāvo gocaraṃ pāpetvā rakkhitvā ānehī’’ti pesīyati, evaṃ pesito ca tā gāvo agocaraṃ pariharitvā, gocare cāretvā, sīhabyagghādibhayā parittāyitvā āneti, tathārūpo usabhopi gavampati idha mayhaṃ gomaṇḍale atthīti dassesi.

    ൨൭. ഏവം വുത്തേ ഭഗവാ തഥേവ ധനിയം ഓവദന്തോ ഇമം പച്ചനീകഗാഥം ആഹ ‘‘നത്ഥി വസാ’’തി. ഏത്ഥ ചേസ അധിപ്പായോ – ഇധ അമ്ഹാകം സാസനേ അദമിതട്ഠേന വുഡ്ഢട്ഠേന ച വസാസങ്ഖാതാ പരിയുട്ഠാനാ വാ, തരുണവച്ഛകേ സന്ധായ വസാനം മൂലട്ഠേന ഖീരദായിനിയോ സന്ധായ പഗ്ഘരണട്ഠേന ധേനുപാസങ്ഖാതാ അനുസയാ വാ, പടിസന്ധിഗബ്ഭധാരണട്ഠേന ഗോധരണിസങ്ഖാതാ പുഞ്ഞാപുഞ്ഞാനേഞ്ജാഭിസങ്ഖാരചേതനാ വാ, സംയോഗപത്ഥനട്ഠേന പവേണിസങ്ഖാതാ പത്ഥനാ തണ്ഹാ വാ, ആധിപച്ചട്ഠേന പുബ്ബങ്ഗമട്ഠേന സേട്ഠട്ഠേന ച ഗവമ്പതിഉസഭസങ്ഖാതം അഭിസങ്ഖാരവിഞ്ഞാണം വാ നത്ഥി, സ്വാഹം ഇമായ സബ്ബയോഗക്ഖേമഭൂതായ നത്ഥിതായ തുട്ഠോ. ത്വം പന സോകാദിവത്ഥുഭൂതായ അത്ഥിതായ തുട്ഠോ . തസ്മാ സബ്ബയോഗക്ഖേമതായ തുട്ഠസ്സ മമേവേതം യുത്തം വത്തും ‘‘അഥ ചേ പത്ഥയസീ പവസ്സ ദേവാ’’തി.

    27. Evaṃ vutte bhagavā tatheva dhaniyaṃ ovadanto imaṃ paccanīkagāthaṃ āha ‘‘natthi vasā’’ti. Ettha cesa adhippāyo – idha amhākaṃ sāsane adamitaṭṭhena vuḍḍhaṭṭhena ca vasāsaṅkhātā pariyuṭṭhānā vā, taruṇavacchake sandhāya vasānaṃ mūlaṭṭhena khīradāyiniyo sandhāya paggharaṇaṭṭhena dhenupāsaṅkhātā anusayā vā, paṭisandhigabbhadhāraṇaṭṭhena godharaṇisaṅkhātā puññāpuññāneñjābhisaṅkhāracetanā vā, saṃyogapatthanaṭṭhena paveṇisaṅkhātā patthanā taṇhā vā, ādhipaccaṭṭhena pubbaṅgamaṭṭhena seṭṭhaṭṭhena ca gavampatiusabhasaṅkhātaṃ abhisaṅkhāraviññāṇaṃ vā natthi, svāhaṃ imāya sabbayogakkhemabhūtāya natthitāya tuṭṭho. Tvaṃ pana sokādivatthubhūtāya atthitāya tuṭṭho . Tasmā sabbayogakkhematāya tuṭṭhassa mamevetaṃ yuttaṃ vattuṃ ‘‘atha ce patthayasī pavassa devā’’ti.

    ൨൮. തമ്പി സുത്വാ ധനിയോ തതുത്തരിപി സുഭാസിതം അമതരസം അധിഗന്തുകാമോ അത്തനോ ഗോഗണസ്സ ഖിലബന്ധനസമ്പത്തിം ദസ്സേന്തോ ആഹ ‘‘ഖിലാ നിഖാതാ’’തി. തത്ഥ ഖിലാതി ഗുന്നം ബന്ധനത്ഥമ്ഭാ. നിഖാതാതി ആകോടേത്വാ ഭൂമിയം പവേസിതാ ഖുദ്ദകാ മഹന്താ ഖണിത്വാ ഠപിതാ. അസമ്പവേധീതി അകമ്പകാ. ദാമാതി വച്ഛകാനം ബന്ധനത്ഥായ കതാ ഗന്ഥിതപാസയുത്താ രജ്ജുബന്ധനവിസേസാ. മുഞ്ജമയാതി മുഞ്ജതിണമയാ. നവാതി അചിരകതാ. സുസണ്ഠാനാതി സുട്ഠു സണ്ഠാനാ, സുവട്ടിതസണ്ഠാനാ വാ. ന ഹി സക്ഖിന്തീതി നേവ സക്ഖിസ്സന്തി. ധേനുപാപി ഛേത്തുന്തി തരുണവച്ഛകാപി ഛിന്ദിതും.

    28. Tampi sutvā dhaniyo tatuttaripi subhāsitaṃ amatarasaṃ adhigantukāmo attano gogaṇassa khilabandhanasampattiṃ dassento āha ‘‘khilā nikhātā’’ti. Tattha khilāti gunnaṃ bandhanatthambhā. Nikhātāti ākoṭetvā bhūmiyaṃ pavesitā khuddakā mahantā khaṇitvā ṭhapitā. Asampavedhīti akampakā. Dāmāti vacchakānaṃ bandhanatthāya katā ganthitapāsayuttā rajjubandhanavisesā. Muñjamayāti muñjatiṇamayā. Navāti acirakatā. Susaṇṭhānāti suṭṭhu saṇṭhānā, suvaṭṭitasaṇṭhānā vā. Na hi sakkhintīti neva sakkhissanti. Dhenupāpi chettunti taruṇavacchakāpi chindituṃ.

    ൨൯. ഏവം വുത്തേ ഭഗവാ ധനിയസ്സ ഇന്ദ്രിയ-പരിപാകകാലം ഞത്വാ പുരിമനയേനേവ തം ഓവദന്തോ ഇമം ചതുസച്ചദീപികം ഗാഥം അഭാസി ‘‘ഉസഭോരിവ ഛേത്വാ’’തി. തത്ഥ ഉസഭോതി ഗോപിതാ ഗോപരിണായകോ ഗോയൂഥപതി ബലീബദ്ദോ. കേചി പന ഭണന്തി ‘‘ഗവസതജേട്ഠോ ഉസഭോ, സഹസ്സജേട്ഠോ വസഭോ, സതസഹസ്സജേട്ഠോ നിസഭോ’’തി. അപരേ ‘‘ഏകഗാമഖേത്തേ ജേട്ഠോ ഉസഭോ, ദ്വീസു ജേട്ഠോ വസഭോ, സബ്ബത്ഥ അപ്പടിഹതോ നിസഭോ’’തി. സബ്ബേപേതേ പപഞ്ചാ, അപിച ഖോ പന ഉസഭോതി വാ വസഭോതി വാ നിസഭോതി വാ സബ്ബേപേതേ അപ്പടിസമട്ഠേന വേദിതബ്ബാ. യഥാഹ – ‘‘നിസഭോ വത ഭോ സമണോ ഗോതമോ’’തി (സം॰ നി॰ ൧.൩൮). ര-കാരോ പദസന്ധികരോ. ബന്ധനാനീതി രജ്ജുബന്ധനാനി കിലേസബന്ധനാനി ച. നാഗോതി ഹത്ഥീ. പൂതിലതന്തി ഗളോചീലതം. യഥാ ഹി സുവണ്ണവണ്ണോപി കായോ പൂതികായോ, വസ്സസതികോപി സുനഖോ കുക്കുരോ, തദഹുജാതോപി സിങ്ഗാലോ ‘‘ജരസിങ്ഗാലോ’’തി വുച്ചതി, ഏവം അഭിനവാപി ഗളോചീലതാ അസാരകത്തേന ‘‘പൂതിലതാ’’തി വുച്ചതി. ദാലയിത്വാതി ഛിന്ദിത്വാ. ഗബ്ഭഞ്ച സേയ്യഞ്ച ഗബ്ഭസേയ്യം. തത്ഥ ഗബ്ഭഗ്ഗഹണേന ജലാബുജയോനി, സേയ്യഗ്ഗഹണേന അവസേസാ. ഗബ്ഭസേയ്യമുഖേന വാ സബ്ബാപി താ വുത്താതി വേദിതബ്ബാ. സേസമേത്ഥ പദത്ഥതോ ഉത്താനമേവ.

    29. Evaṃ vutte bhagavā dhaniyassa indriya-paripākakālaṃ ñatvā purimanayeneva taṃ ovadanto imaṃ catusaccadīpikaṃ gāthaṃ abhāsi ‘‘usabhoriva chetvā’’ti. Tattha usabhoti gopitā gopariṇāyako goyūthapati balībaddo. Keci pana bhaṇanti ‘‘gavasatajeṭṭho usabho, sahassajeṭṭho vasabho, satasahassajeṭṭho nisabho’’ti. Apare ‘‘ekagāmakhette jeṭṭho usabho, dvīsu jeṭṭho vasabho, sabbattha appaṭihato nisabho’’ti. Sabbepete papañcā, apica kho pana usabhoti vā vasabhoti vā nisabhoti vā sabbepete appaṭisamaṭṭhena veditabbā. Yathāha – ‘‘nisabho vata bho samaṇo gotamo’’ti (saṃ. ni. 1.38). Ra-kāro padasandhikaro. Bandhanānīti rajjubandhanāni kilesabandhanāni ca. Nāgoti hatthī. Pūtilatanti gaḷocīlataṃ. Yathā hi suvaṇṇavaṇṇopi kāyo pūtikāyo, vassasatikopi sunakho kukkuro, tadahujātopi siṅgālo ‘‘jarasiṅgālo’’ti vuccati, evaṃ abhinavāpi gaḷocīlatā asārakattena ‘‘pūtilatā’’ti vuccati. Dālayitvāti chinditvā. Gabbhañca seyyañca gabbhaseyyaṃ. Tattha gabbhaggahaṇena jalābujayoni, seyyaggahaṇena avasesā. Gabbhaseyyamukhena vā sabbāpi tā vuttāti veditabbā. Sesamettha padatthato uttānameva.

    അയം പനേത്ഥ അധിപ്പായോ – ധനിയ, ത്വം ബന്ധനേന തുട്ഠോ, അഹം പന ബന്ധനേന അട്ടീയന്തോ ഥാമവീരിയൂപേതോ മഹാഉസഭോരിവ ബന്ധനാനി പഞ്ചുദ്ധമ്ഭാഗിയസംയോജനാനി ചതുത്ഥഅരിയമഗ്ഗഥാമവീരിയേന ഛേത്വാ, നാഗോ പൂതിലതംവ പഞ്ചോരമ്ഭാഗിയസംയോജനബന്ധനാനി ഹേട്ഠാമഗ്ഗത്തയഥാമവീരിയേന ദാലയിത്വാ, അഥ വാ ഉസഭോരിവ ബന്ധനാനി അനുസയേ നാഗോ പൂതിലതംവ പരിയുട്ഠാനാനി ഛേത്വാ ദാലയിത്വാവ ഠിതോ. തസ്മാ ന പുന ഗബ്ഭസേയ്യം ഉപേസ്സം. സോഹം ജാതിദുക്ഖവത്ഥുകേഹി സബ്ബദുക്ഖേഹി പരിമുത്തോ സോഭാമി – ‘‘അഥ ചേ പത്ഥയസീ പവസ്സ ദേവാ’’തി വദമാനോ. തസ്മാ സചേ ത്വമ്പി അഹം വിയ വത്തുമിച്ഛസി, ഛിന്ദ താനി ബന്ധനാനീതി. ഏത്ഥ ച ബന്ധനാനി സമുദയസച്ചം, ഗബ്ഭസേയ്യാ ദുക്ഖസച്ചം, ‘‘ന ഉപേസ്സ’’ന്തി ഏത്ഥ അനുപഗമോ അനുപാദിസേസവസേന, ‘‘ഛേത്വാ ദാലയിത്വാ’’തി ഏത്ഥ ഛേദോ പദാലനഞ്ച സഉപാദിസേസവസേന നിരോധസച്ചം, യേന ഛിന്ദതി പദാലേതി ച, തം മഗ്ഗസച്ചന്തി.

    Ayaṃ panettha adhippāyo – dhaniya, tvaṃ bandhanena tuṭṭho, ahaṃ pana bandhanena aṭṭīyanto thāmavīriyūpeto mahāusabhoriva bandhanāni pañcuddhambhāgiyasaṃyojanāni catutthaariyamaggathāmavīriyena chetvā, nāgo pūtilataṃva pañcorambhāgiyasaṃyojanabandhanāni heṭṭhāmaggattayathāmavīriyena dālayitvā, atha vā usabhoriva bandhanāni anusaye nāgo pūtilataṃva pariyuṭṭhānāni chetvā dālayitvāva ṭhito. Tasmā na puna gabbhaseyyaṃ upessaṃ. Sohaṃ jātidukkhavatthukehi sabbadukkhehi parimutto sobhāmi – ‘‘atha ce patthayasī pavassa devā’’ti vadamāno. Tasmā sace tvampi ahaṃ viya vattumicchasi, chinda tāni bandhanānīti. Ettha ca bandhanāni samudayasaccaṃ, gabbhaseyyā dukkhasaccaṃ, ‘‘na upessa’’nti ettha anupagamo anupādisesavasena, ‘‘chetvā dālayitvā’’ti ettha chedo padālanañca saupādisesavasena nirodhasaccaṃ, yena chindati padāleti ca, taṃ maggasaccanti.

    ഏവമേതം ചതുസച്ചദീപികം ഗാഥം സുത്വാ ഗാഥാപരിയോസാനേ ധനിയോ ച പജാപതി ചസ്സ ദ്വേ ച ധീതരോതി ചത്താരോ ജനാ സോതാപത്തിഫലേ പതിട്ഠഹിംസു. അഥ ധനിയോ അവേച്ചപ്പസാദയോഗേന തഥാഗതേ മൂലജാതായ പതിട്ഠിതായ സദ്ധായ പഞ്ഞാചക്ഖുനാ ഭഗവതോ ധമ്മകായം ദിസ്വാ ധമ്മതായ ചോദിതഹദയോ ചിന്തേസി – ‘‘ബന്ധനാനി ഛിന്ദിം, ഗബ്ഭസേയ്യോ ച മേ നത്ഥീ’’തി അവീചിം പരിയന്തം കത്വാ യാവ ഭവഗ്ഗാ കോ അഞ്ഞോ ഏവം സീഹനാദം നദിസ്സതി അഞ്ഞത്ര ഭഗവതാ, ആഗതോ നു ഖോ മേ സത്ഥാതി. തതോ ഭഗവാ ഛബ്ബണ്ണരസ്മിജാലവിചിത്രം സുവണ്ണരസസേകപിഞ്ജരം വിയ സരീരാഭം ധനിയസ്സ നിവേസനേ മുഞ്ചി ‘‘പസ്സ ദാനി യഥാസുഖ’’ന്തി.

    Evametaṃ catusaccadīpikaṃ gāthaṃ sutvā gāthāpariyosāne dhaniyo ca pajāpati cassa dve ca dhītaroti cattāro janā sotāpattiphale patiṭṭhahiṃsu. Atha dhaniyo aveccappasādayogena tathāgate mūlajātāya patiṭṭhitāya saddhāya paññācakkhunā bhagavato dhammakāyaṃ disvā dhammatāya coditahadayo cintesi – ‘‘bandhanāni chindiṃ, gabbhaseyyo ca me natthī’’ti avīciṃ pariyantaṃ katvā yāva bhavaggā ko añño evaṃ sīhanādaṃ nadissati aññatra bhagavatā, āgato nu kho me satthāti. Tato bhagavā chabbaṇṇarasmijālavicitraṃ suvaṇṇarasasekapiñjaraṃ viya sarīrābhaṃ dhaniyassa nivesane muñci ‘‘passa dāni yathāsukha’’nti.

    ൩൦. അഥ ധനിയോ അന്തോ പവിട്ഠചന്ദിമസൂരിയം വിയ സമന്താ പജ്ജലിതപദീപസഹസ്സസമുജ്ജലിതമിവ ച നിവേസനം ദിസ്വാ ‘‘ആഗതോ ഭഗവാ’’തി ചിത്തം ഉപ്പാദേസി. തസ്മിംയേവ ച സമയേ മേഘോപി പാവസ്സി. തേനാഹു സങ്ഗീതികാരാ ‘‘നിന്നഞ്ച ഥലഞ്ച പൂരയന്തോ’’തി. തത്ഥ നിന്നന്തി പല്ലലം. ഥലന്തി ഉക്കൂലം. ഏവമേതം ഉക്കൂലവികൂലം സബ്ബമ്പി സമം കത്വാ പൂരയന്തോ മഹാമേഘോ പാവസ്സി, വസ്സിതും ആരഭീതി വുത്തം ഹോതി. താവദേവാതി യം ഖണം ഭഗവാ സരീരാഭം മുഞ്ചി, ധനിയോ ച ‘‘സത്ഥാ മേ ആഗതോ’’തി സദ്ധാമയം ചിത്താഭം മുഞ്ചി, തം ഖണം പാവസ്സീതി. കേചി പന ‘‘സൂരിയുഗ്ഗമനമ്പി തസ്മിംയേവ ഖണേ’’തി വണ്ണയന്തി.

    30. Atha dhaniyo anto paviṭṭhacandimasūriyaṃ viya samantā pajjalitapadīpasahassasamujjalitamiva ca nivesanaṃ disvā ‘‘āgato bhagavā’’ti cittaṃ uppādesi. Tasmiṃyeva ca samaye meghopi pāvassi. Tenāhu saṅgītikārā ‘‘ninnañca thalañca pūrayanto’’ti. Tattha ninnanti pallalaṃ. Thalanti ukkūlaṃ. Evametaṃ ukkūlavikūlaṃ sabbampi samaṃ katvā pūrayanto mahāmegho pāvassi, vassituṃ ārabhīti vuttaṃ hoti. Tāvadevāti yaṃ khaṇaṃ bhagavā sarīrābhaṃ muñci, dhaniyo ca ‘‘satthā me āgato’’ti saddhāmayaṃ cittābhaṃ muñci, taṃ khaṇaṃ pāvassīti. Keci pana ‘‘sūriyuggamanampi tasmiṃyeva khaṇe’’ti vaṇṇayanti.

    ൩൧-൩൨. ഏവം തസ്മിം ധനിയസ്സ സദ്ധുപ്പാദതഥാഗതോഭാസഫരണസൂരിയുഗ്ഗമനക്ഖണേ വസ്സതോ ദേവസ്സ സദ്ദം സുത്വാ ധനിയോ പീതിസോമനസ്സജാതോ ഇമമത്ഥം അഭാസഥ ‘‘ലാഭാ വത നോ അനപ്പകാ’’തി ദ്വേ ഗാഥാ വത്തബ്ബാ.

    31-32. Evaṃ tasmiṃ dhaniyassa saddhuppādatathāgatobhāsapharaṇasūriyuggamanakkhaṇe vassato devassa saddaṃ sutvā dhaniyo pītisomanassajāto imamatthaṃ abhāsatha ‘‘lābhā vata no anappakā’’ti dve gāthā vattabbā.

    തത്ഥ യസ്മാ ധനിയോ സപുത്തദാരോ ഭഗവതോ അരിയമഗ്ഗപടിവേധേന ധമ്മകായം ദിസ്വാ, ലോകുത്തരചക്ഖുനാ രൂപകായം ദിസ്വാ, ലോകിയചക്ഖുനാ സദ്ധാപടിലാഭം ലഭി. തസ്മാ ആഹ – ‘‘ലാഭാ വത നോ അനപ്പകാ, യേ മയം ഭഗവന്തം അദ്ദസാമാ’’തി. തത്ഥ വത ഇതി വിമ്ഹയത്ഥേ നിപാതോ. നോ ഇതി അമ്ഹാകം. അനപ്പകാതി വിപുലാ. സേസം ഉത്താനമേവ. സരണം തം ഉപേമാതി ഏത്ഥ പന കിഞ്ചാപി മഗ്ഗപടിവേധേനേവസ്സ സിദ്ധം സരണഗമനം, തത്ഥ പന നിച്ഛയഗമനമേവ ഗതോ, ഇദാനി വാചായ അത്തസന്നിയ്യാതനം കരോതി. മഗ്ഗവസേന വാ സന്നിയ്യാതനസരണതം അചലസരണതം പത്തോ, തം പരേസം വാചായ പാകടം കരോന്തോ പണിപാതസരണഗമനം ഗച്ഛതി. ചക്ഖുമാതി ഭഗവാ പകതിദിബ്ബപഞ്ഞാസമന്തബുദ്ധചക്ഖൂഹി പഞ്ചഹി ചക്ഖൂഹി ചക്ഖുമാ. തം ആലപന്തോ ആഹ – ‘‘സരണം തം ഉപേമ ചക്ഖുമാ’’തി. ‘‘സത്ഥാ നോ ഹോഹി തുവം മഹാമുനീ’’തി ഇദം പന വചനം സിസ്സഭാവൂപഗമനേനാപി സരണഗമനം പൂരേതും ഭണതി, ഗോപീ ച അഹഞ്ച അസ്സവാ, ബ്രഹ്മചരിയം സുഗതേ ചരാമസേതി ഇദം സമാദാനവസേന.

    Tattha yasmā dhaniyo saputtadāro bhagavato ariyamaggapaṭivedhena dhammakāyaṃ disvā, lokuttaracakkhunā rūpakāyaṃ disvā, lokiyacakkhunā saddhāpaṭilābhaṃ labhi. Tasmā āha – ‘‘lābhā vata no anappakā, ye mayaṃ bhagavantaṃ addasāmā’’ti. Tattha vata iti vimhayatthe nipāto. No iti amhākaṃ. Anappakāti vipulā. Sesaṃ uttānameva. Saraṇaṃ taṃ upemāti ettha pana kiñcāpi maggapaṭivedhenevassa siddhaṃ saraṇagamanaṃ, tattha pana nicchayagamanameva gato, idāni vācāya attasanniyyātanaṃ karoti. Maggavasena vā sanniyyātanasaraṇataṃ acalasaraṇataṃ patto, taṃ paresaṃ vācāya pākaṭaṃ karonto paṇipātasaraṇagamanaṃ gacchati. Cakkhumāti bhagavā pakatidibbapaññāsamantabuddhacakkhūhi pañcahi cakkhūhi cakkhumā. Taṃ ālapanto āha – ‘‘saraṇaṃ taṃ upema cakkhumā’’ti. ‘‘Satthā no hohi tuvaṃ mahāmunī’’ti idaṃ pana vacanaṃ sissabhāvūpagamanenāpi saraṇagamanaṃ pūretuṃ bhaṇati, gopī ca ahañca assavā, brahmacariyaṃsugate carāmaseti idaṃ samādānavasena.

    തത്ഥ ബ്രഹ്മചരിയന്തി മേഥുനവിരതിമഗ്ഗസമണധമ്മസാസനസദാരസന്തോസാനമേതം അധിവചനം. ‘‘ബ്രഹ്മചാരീ’’തി ഏവമാദീസു (മ॰ നി॰ ൧.൮൩) ഹി മേഥുനവിരതി ബ്രഹ്മചരിയന്തി വുച്ചതി. ‘‘ഇദം ഖോ പന മേ പഞ്ചസിഖ, ബ്രഹ്മചരിയം ഏകന്തനിബ്ബിദായാ’’തി ഏവമാദീസു (ദീ॰ നി॰ ൨.൩൨൯) മഗ്ഗോ. ‘‘അഭിജാനാമി ഖോ പനാഹം, സാരിപുത്ത, ചതുരങ്ഗസമന്നാഗതം ബ്രഹ്മചരിയം ചരിതാ’’തി ഏവമാദീസു (മ॰ നി॰ ൧.൧൫൫) സമണധമ്മോ. ‘‘തയിദം ബ്രഹ്മചരിയം ഇദ്ധഞ്ചേവ ഫീതഞ്ചാ’’തി ഏവമാദീസു (ദീ॰ നി॰ ൩.൧൭൪) സാസനം.

    Tattha brahmacariyanti methunaviratimaggasamaṇadhammasāsanasadārasantosānametaṃ adhivacanaṃ. ‘‘Brahmacārī’’ti evamādīsu (ma. ni. 1.83) hi methunavirati brahmacariyanti vuccati. ‘‘Idaṃ kho pana me pañcasikha, brahmacariyaṃ ekantanibbidāyā’’ti evamādīsu (dī. ni. 2.329) maggo. ‘‘Abhijānāmi kho panāhaṃ, sāriputta, caturaṅgasamannāgataṃ brahmacariyaṃ caritā’’ti evamādīsu (ma. ni. 1.155) samaṇadhammo. ‘‘Tayidaṃ brahmacariyaṃ iddhañceva phītañcā’’ti evamādīsu (dī. ni. 3.174) sāsanaṃ.

    ‘‘മയഞ്ച ഭരിയാ നാതിക്കമാമ, അമ്ഹേ ച ഭരിയാ നാതിക്കമന്തി;

    ‘‘Mayañca bhariyā nātikkamāma, amhe ca bhariyā nātikkamanti;

    അഞ്ഞത്ര താഹി ബ്രഹ്മചരിയം ചരാമ, തസ്മാ ഹി അമ്ഹം ദഹരാ ന മീയരേ’’തി. (ജാ॰ ൧.൧൦.൯൭) –

    Aññatra tāhi brahmacariyaṃ carāma, tasmā hi amhaṃ daharā na mīyare’’ti. (jā. 1.10.97) –

    ഏവമാദീസു സദാരസന്തോസോ. ഇധ പന സമണധമ്മബ്രഹ്മചരിയപുബ്ബങ്ഗമം ഉപരിമഗ്ഗബ്രഹ്മചരിയമധിപ്പേതം. സുഗതേതി സുഗതസ്സ സന്തികേ. ഭഗവാ ഹി അന്തദ്വയമനുപഗ്ഗമ്മ സുട്ഠു ഗതത്താ, സോഭണേന ച അരിയമഗ്ഗഗമനേന സമന്നാഗതത്താ, സുന്ദരഞ്ച നിബ്ബാനസങ്ഖാതം ഠാനം ഗതത്താ സുഗതോതി വുച്ചതി. സമീപത്ഥേ ചേത്ഥ ഭുമ്മവചനം, തസ്മാ സുഗതസ്സ സന്തികേതി അത്ഥോ. ചരാമസേതി ചരാമ. യഞ്ഹി തം സക്കതേ ചരാമസീതി വുച്ചതി, തം ഇധ ചരാമസേതി. അട്ഠകഥാചരിയാ പന ‘‘സേതി നിപാതോ’’തി ഭണന്തി. തേനേവ ചേത്ഥ ആയാചനത്ഥം സന്ധായ ‘‘ചരേമ സേ’’തിപി പാഠം വികപ്പേന്തി. യം രുച്ചതി, തം ഗഹേതബ്ബം.

    Evamādīsu sadārasantoso. Idha pana samaṇadhammabrahmacariyapubbaṅgamaṃ uparimaggabrahmacariyamadhippetaṃ. Sugateti sugatassa santike. Bhagavā hi antadvayamanupaggamma suṭṭhu gatattā, sobhaṇena ca ariyamaggagamanena samannāgatattā, sundarañca nibbānasaṅkhātaṃ ṭhānaṃ gatattā sugatoti vuccati. Samīpatthe cettha bhummavacanaṃ, tasmā sugatassa santiketi attho. Carāmaseti carāma. Yañhi taṃ sakkate carāmasīti vuccati, taṃ idha carāmaseti. Aṭṭhakathācariyā pana ‘‘seti nipāto’’ti bhaṇanti. Teneva cettha āyācanatthaṃ sandhāya ‘‘carema se’’tipi pāṭhaṃ vikappenti. Yaṃ ruccati, taṃ gahetabbaṃ.

    ഏവം ധനിയോ ബ്രഹ്മചരിയചരണാപദേസേന ഭഗവന്തം പബ്ബജ്ജം യാചിത്വാ പബ്ബജ്ജപയോജനം ദീപേന്തോ ആഹ ‘‘ജാതീമരണസ്സ പാരഗൂ, ദുക്ഖസ്സന്തകരാ ഭവാമസേ’’തി. ജാതിമരണസ്സ പാരം നാമ നിബ്ബാനം, തം അരഹത്തമഗ്ഗേന ഗച്ഛാമ. ദുക്ഖസ്സാതി വട്ടദുക്ഖസ്സ. അന്തകരാതി അഭാവകരാ. ഭവാമസേതി ഭവാമ, അഥ വാ അഹോ വത മയം ഭവേയ്യാമാതി. ‘‘ചരാമസേ’’തി ഏത്ഥ വുത്തനയേനേവ തം വേദിതബ്ബം. ഏവം വത്വാപി ച പുന ഉഭോപി കിര ഭഗവന്തം വന്ദിത്വാ ‘‘പബ്ബാജേഥ നോ ഭഗവാ’’തി ഏവം പബ്ബജ്ജം യാചിംസൂതി.

    Evaṃ dhaniyo brahmacariyacaraṇāpadesena bhagavantaṃ pabbajjaṃ yācitvā pabbajjapayojanaṃ dīpento āha ‘‘jātīmaraṇassa pāragū, dukkhassantakarā bhavāmase’’ti. Jātimaraṇassa pāraṃ nāma nibbānaṃ, taṃ arahattamaggena gacchāma. Dukkhassāti vaṭṭadukkhassa. Antakarāti abhāvakarā. Bhavāmaseti bhavāma, atha vā aho vata mayaṃ bhaveyyāmāti. ‘‘Carāmase’’ti ettha vuttanayeneva taṃ veditabbaṃ. Evaṃ vatvāpi ca puna ubhopi kira bhagavantaṃ vanditvā ‘‘pabbājetha no bhagavā’’ti evaṃ pabbajjaṃ yāciṃsūti.

    ൩൩. അഥ മാരോ പാപിമാ ഏവം തേ ഉഭോപി വന്ദിത്വാ പബ്ബജ്ജം യാചന്തേ ദിസ്വാ – ‘‘ഇമേ മമ വിസയം അതിക്കമിതുകാമാ, ഹന്ദ നേസം അന്തരായം കരോമീ’’തി ആഗന്ത്വാ ഘരാവാസേ ഗുണം ദസ്സേന്തോ ഇമം ഗാഥമാഹ ‘‘നന്ദതി പുത്തേഹി പുത്തിമാ’’തി. തത്ഥ നന്ദതീതി തുസ്സതി മോദതി. പുത്തേഹീതി പുത്തേഹിപി ധീതരേഹിപി, സഹയോഗത്ഥേ, കരണത്ഥേ വാ കരണവചനം, പുത്തേഹി സഹ നന്ദതി, പുത്തേഹി കരണഭൂതേഹി നന്ദതീതി വുത്തം ഹോതി. പുത്തിമാതി പുത്തവാ പുഗ്ഗലോ. ഇതീതി ഏവമാഹ. മാരോതി വസവത്തിഭൂമിയം അഞ്ഞതരോ ദാമരികദേവപുത്തോ. സോ ഹി സട്ഠാനാതിക്കമിതുകാമം ജനം യം സക്കോതി, തം മാരേതി. യം ന സക്കോതി, തസ്സപി മരണം ഇച്ഛതി. തേന ‘‘മാരോ’’തി വുച്ചതി. പാപിമാതി ലാമകപുഗ്ഗലോ, പാപസമാചാരോ വാ. സങ്ഗീതികാരാനമേതം വചനം, സബ്ബഗാഥാസു ച ഈദിസാനി. യഥാ ച പുത്തേഹി പുത്തിമാ, ഗോപിയോ ഗോഹി തഥേവ നന്ദതി. യസ്സ ഗാവോ അത്ഥി, സോപി ഗോപിയോ, ഗോഹി സഹ, ഗോഹി വാ കരണഭൂതേഹി തഥേവ നന്ദതീതി അത്ഥോ.

    33. Atha māro pāpimā evaṃ te ubhopi vanditvā pabbajjaṃ yācante disvā – ‘‘ime mama visayaṃ atikkamitukāmā, handa nesaṃ antarāyaṃ karomī’’ti āgantvā gharāvāse guṇaṃ dassento imaṃ gāthamāha ‘‘nandati puttehi puttimā’’ti. Tattha nandatīti tussati modati. Puttehīti puttehipi dhītarehipi, sahayogatthe, karaṇatthe vā karaṇavacanaṃ, puttehi saha nandati, puttehi karaṇabhūtehi nandatīti vuttaṃ hoti. Puttimāti puttavā puggalo. Itīti evamāha. Māroti vasavattibhūmiyaṃ aññataro dāmarikadevaputto. So hi saṭṭhānātikkamitukāmaṃ janaṃ yaṃ sakkoti, taṃ māreti. Yaṃ na sakkoti, tassapi maraṇaṃ icchati. Tena ‘‘māro’’ti vuccati. Pāpimāti lāmakapuggalo, pāpasamācāro vā. Saṅgītikārānametaṃ vacanaṃ, sabbagāthāsu ca īdisāni. Yathā ca puttehi puttimā, gopiyo gohi tatheva nandati. Yassa gāvo atthi, sopi gopiyo, gohi saha, gohi vā karaṇabhūtehi tatheva nandatīti attho.

    ഏവം വത്വാ ഇദാനി തസ്സത്ഥസ്സ സാധകകാരണം നിദ്ദിസതി, ‘‘ഉപധീ ഹി നരസ്സ നന്ദനാ’’തി. തത്ഥ ഉപധീതി ചത്താരോ ഉപധയോ – കാമൂപധി, ഖന്ധൂപധി, കിലേസൂപധി, അഭിസങ്ഖാരൂപധീതി. കാമാ ഹി ‘‘യം പഞ്ചകാമഗുണേ പടിച്ച ഉപ്പജ്ജതി സുഖം സോമനസ്സം, അയം കാമാനം അസ്സാദോ’’തി (മ॰ നി॰ ൧.൧൬൬) ഏവം വുത്തസ്സ സുഖസ്സ അധിട്ഠാനഭാവതോ ഉപധീയതി ഏത്ഥ സുഖന്തി ഇമിനാ വചനത്ഥേന ഉപധീതി വുച്ചന്തി. ഖന്ധാപി ഖന്ധമൂലകദുക്ഖസ്സ അധിട്ഠാനഭാവതോ, കിലേസാപി അപായദുക്ഖസ്സ അധിട്ഠാനഭാവതോ, അഭിസങ്ഖാരാപി ഭവദുക്ഖസ്സ അധിട്ഠാനഭാവതോതി. ഇധ പന കാമൂപധി അധിപ്പേതോ. സോ സത്തസങ്ഖാരവസേന ദുവിധോ. തത്ഥ സത്തപടിബദ്ധോ പധാനോ, തം ദസ്സേന്തോ ‘‘പുത്തേഹി ഗോഹീ’’തി വത്വാ കാരണമാഹ – ‘‘ഉപധീ ഹി നരസ്സ നന്ദനാ’’തി. തസ്സത്ഥോ – യസ്മാ ഇമേ കാമൂപധീ നരസ്സ നന്ദനാ, നന്ദയന്തി നരം പീതിസോമനസ്സം ഉപസംഹരന്താ, തസ്മാ വേദിതബ്ബമേതം ‘‘നന്ദതി പുത്തേഹി പുത്തിമാ, ഗോപിയോ ഗോഹി തഥേവ നന്ദതി, ത്വഞ്ച പുത്തിമാ ഗോപിയോ ച, തസ്മാ ഏതേഹി, നന്ദ, മാ പബ്ബജ്ജം പാടികങ്ഖി. പബ്ബജിതസ്സ ഹി ഏതേ ഉപധയോ ന സന്തി, ഏവം സന്തേ ത്വം ദുക്ഖസ്സന്തം പത്ഥേന്തോപി ദുക്ഖിതോവ ഭവിസ്സസീ’’തി.

    Evaṃ vatvā idāni tassatthassa sādhakakāraṇaṃ niddisati, ‘‘upadhī hi narassa nandanā’’ti. Tattha upadhīti cattāro upadhayo – kāmūpadhi, khandhūpadhi, kilesūpadhi, abhisaṅkhārūpadhīti. Kāmā hi ‘‘yaṃ pañcakāmaguṇe paṭicca uppajjati sukhaṃ somanassaṃ, ayaṃ kāmānaṃ assādo’’ti (ma. ni. 1.166) evaṃ vuttassa sukhassa adhiṭṭhānabhāvato upadhīyati ettha sukhanti iminā vacanatthena upadhīti vuccanti. Khandhāpi khandhamūlakadukkhassa adhiṭṭhānabhāvato, kilesāpi apāyadukkhassa adhiṭṭhānabhāvato, abhisaṅkhārāpi bhavadukkhassa adhiṭṭhānabhāvatoti. Idha pana kāmūpadhi adhippeto. So sattasaṅkhāravasena duvidho. Tattha sattapaṭibaddho padhāno, taṃ dassento ‘‘puttehi gohī’’ti vatvā kāraṇamāha – ‘‘upadhī hi narassa nandanā’’ti. Tassattho – yasmā ime kāmūpadhī narassa nandanā, nandayanti naraṃ pītisomanassaṃ upasaṃharantā, tasmā veditabbametaṃ ‘‘nandati puttehi puttimā, gopiyo gohi tatheva nandati, tvañca puttimā gopiyo ca, tasmā etehi, nanda, mā pabbajjaṃ pāṭikaṅkhi. Pabbajitassa hi ete upadhayo na santi, evaṃ sante tvaṃ dukkhassantaṃ patthentopi dukkhitova bhavissasī’’ti.

    ഇദാനി തസ്സപി അത്ഥസ്സ സാധകകാരണം നിദ്ദിസതി ‘‘ന ഹി സോ നന്ദതി, യോ നിരൂപധീ’’തി. തസ്സത്ഥോ – യസ്മാ യസ്സേതേ ഉപധയോ നത്ഥി, സോ പിയേഹി ഞാതീഹി വിപ്പയുത്തോ നിബ്ഭോഗൂപകരണോ ന നന്ദതി, തസ്മാ ത്വം ഇമേ ഉപധയോ വജ്ജേത്വാ പബ്ബജിതോ ദുക്ഖിതോവ ഭവിസ്സസീതി.

    Idāni tassapi atthassa sādhakakāraṇaṃ niddisati ‘‘na hi so nandati, yo nirūpadhī’’ti. Tassattho – yasmā yassete upadhayo natthi, so piyehi ñātīhi vippayutto nibbhogūpakaraṇo na nandati, tasmā tvaṃ ime upadhayo vajjetvā pabbajito dukkhitova bhavissasīti.

    ൩൪. അഥ ഭഗവാ ‘‘മാരോ അയം പാപിമാ ഇമേസം അന്തരായായ ആഗതോ’’തി വിദിത്വാ ഫലേന ഫലം പാതേന്തോ വിയ തായേവ മാരേനാഭതായ ഉപമായ മാരവാദം ഭിന്ദന്തോ തമേവ ഗാഥം പരിവത്തേത്വാ ‘‘ഉപധി സോകവത്ഥൂ’’തി ദസ്സേന്തോ ആഹ ‘‘സോചതി പുത്തേഹി പുത്തിമാ’’തി. തത്ഥ സബ്ബം പദത്ഥതോ ഉത്താനമേവ. അയം പന അധിപ്പായോ – മാ, പാപിമ, ഏവം അവച ‘‘നന്ദതി പുത്തേഹി പുത്തിമാ’’തി. സബ്ബേഹേവ ഹി പിയേഹി, മനാപേഹി നാനാഭാവോ വിനാഭാവോ, അനതിക്കമനീയോ അയം വിധി, തേസഞ്ച പിയമനാപാനം പുത്തദാരാനം ഗവാസ്സവളവഹിരഞ്ഞസുവണ്ണാദീനം വിനാഭാവേന അധിമത്തസോകസല്ലസമപ്പിതഹദയാ സത്താ ഉമ്മത്തകാപി ഹോന്തി ഖിത്തചിത്താ, മരണമ്പി നിഗച്ഛന്തി മരണമത്തമ്പി ദുക്ഖം. തസ്മാ ഏവം ഗണ്ഹ – സോചതി പുത്തേഹി പുത്തിമാ. യഥാ ച പുത്തേഹി പുത്തിമാ, ഗോപിയോ ഗോഹി തഥേവ സോചതീതി. കിം കാരണാ? ഉപധീ ഹി നരസ്സ സോചനാ. യസ്മാ ച ഉപധീ ഹി നരസ്സ സോചനാ, തസ്മാ ഏവ ‘‘ന ഹി സോ സോചതി, യോ നിരൂപധി’’. യോ ഉപധീസു സങ്ഗപ്പഹാനേന നിരുപധി ഹോതി, സോ സന്തുട്ഠോ ഹോതി കായപരിഹാരികേന ചീവരേന, കുച്ഛിപരിഹാരികേന പിണ്ഡപാതേന, യേന യേനേവ പക്കമതി, സമാദായേവ പക്കമതി. സേയ്യഥാപി നാമ പക്ഖീ സകുണോ …പേ॰… നാപരം ഇത്ഥത്തായാതി പജാനാതി. ഏവം സബ്ബസോകസമുഗ്ഘാതാ ‘‘ന ഹി സോ സോചതി, യോ നിരുപധീ’’തി. ഇതി ഭഗവാ അരഹത്തനികൂടേന ദേസനം വോസാപേസി. അഥ വാ യോ നിരുപധി, യോ നിക്കിലേസോ, സോ ന സോചതി. യാവദേവ ഹി കിലേസാ സന്തി, താവദേവ സബ്ബേ ഉപധയോ സോകപ്ഫലാവ ഹോന്തി. കിലേസപ്പഹാനാ പന നത്ഥി സോകോതി. ഏവമ്പി അരഹത്തനികൂടേനേവ ദേസനം വോസാപേസി. ദേസനാപരിയോസാനേ ധനിയോ ച ഗോപീ ച ഉഭോപി പബ്ബജിംസു. ഭഗവാ ആകാസേനേവ ജേതവനം അഗമാസി. തേ പബ്ബജിത്വാ അരഹത്തം സച്ഛികരിംസു. വസനട്ഠാനേ ച നേസം ഗോപാലകാ വിഹാരം കാരേസും. സോ അജ്ജാപി ഗോപാലകവിഹാരോത്വേവ പഞ്ഞായതീതി.

    34. Atha bhagavā ‘‘māro ayaṃ pāpimā imesaṃ antarāyāya āgato’’ti viditvā phalena phalaṃ pātento viya tāyeva mārenābhatāya upamāya māravādaṃ bhindanto tameva gāthaṃ parivattetvā ‘‘upadhi sokavatthū’’ti dassento āha ‘‘socati puttehi puttimā’’ti. Tattha sabbaṃ padatthato uttānameva. Ayaṃ pana adhippāyo – mā, pāpima, evaṃ avaca ‘‘nandati puttehi puttimā’’ti. Sabbeheva hi piyehi, manāpehi nānābhāvo vinābhāvo, anatikkamanīyo ayaṃ vidhi, tesañca piyamanāpānaṃ puttadārānaṃ gavāssavaḷavahiraññasuvaṇṇādīnaṃ vinābhāvena adhimattasokasallasamappitahadayā sattā ummattakāpi honti khittacittā, maraṇampi nigacchanti maraṇamattampi dukkhaṃ. Tasmā evaṃ gaṇha – socati puttehi puttimā. Yathā ca puttehi puttimā, gopiyo gohi tatheva socatīti. Kiṃ kāraṇā? Upadhī hi narassa socanā. Yasmā ca upadhī hi narassa socanā, tasmā eva ‘‘na hi so socati, yo nirūpadhi’’. Yo upadhīsu saṅgappahānena nirupadhi hoti, so santuṭṭho hoti kāyaparihārikena cīvarena, kucchiparihārikena piṇḍapātena, yena yeneva pakkamati, samādāyeva pakkamati. Seyyathāpi nāma pakkhī sakuṇo …pe… nāparaṃ itthattāyāti pajānāti. Evaṃ sabbasokasamugghātā ‘‘na hi so socati, yo nirupadhī’’ti. Iti bhagavā arahattanikūṭena desanaṃ vosāpesi. Atha vā yo nirupadhi, yo nikkileso, so na socati. Yāvadeva hi kilesā santi, tāvadeva sabbe upadhayo sokapphalāva honti. Kilesappahānā pana natthi sokoti. Evampi arahattanikūṭeneva desanaṃ vosāpesi. Desanāpariyosāne dhaniyo ca gopī ca ubhopi pabbajiṃsu. Bhagavā ākāseneva jetavanaṃ agamāsi. Te pabbajitvā arahattaṃ sacchikariṃsu. Vasanaṭṭhāne ca nesaṃ gopālakā vihāraṃ kāresuṃ. So ajjāpi gopālakavihārotveva paññāyatīti.

    പരമത്ഥജോതികായ ഖുദ്ദക-അട്ഠകഥായ

    Paramatthajotikāya khuddaka-aṭṭhakathāya

    സുത്തനിപാത-അട്ഠകഥായ ധനിയസുത്തവണ്ണനാ നിട്ഠിതാ.

    Suttanipāta-aṭṭhakathāya dhaniyasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.







    Related texts:



    തിപിടക (മൂല) • Tipiṭaka (Mūla) / സുത്തപിടക • Suttapiṭaka / ഖുദ്ദകനികായ • Khuddakanikāya / സുത്തനിപാതപാളി • Suttanipātapāḷi / ൨. ധനിയസുത്തം • 2. Dhaniyasuttaṃ


    © 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
    Contact