Library / Tipiṭaka / တိပိဋက • Tipiṭaka / ထေရဂာထာ-အဋ္ဌကထာ • Theragāthā-aṭṭhakathā |
၄. ဓနိယတ္ထေရဂာထာဝဏ္ဏနာ
4. Dhaniyattheragāthāvaṇṇanā
သုခဉ္စေ ဇီဝိတုံ ဣစ္ဆေတိ အာယသ္မတော ဓနိယတ္ထေရသ္သ ဂာထာ။ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? အယမ္ပိ ပုရိမဗုဒ္ဓေသု ကတာဓိကာရော တတ္ထ တတ္ထ ဘဝေ ပုညာနိ ဥပစိနန္တော သိခိသ္သ ဘဂဝတော ကာလေ ကုလဂေဟေ နိဗ္ဗတ္တိတ္ဝာ ဝိညုတံ ပတ္တော ဧကဒိဝသံ သတ္ထာရံ ဒိသ္ဝာ ပသန္နမာနသော နဠမာလာယ ပူဇံ အကာသိ။ သော တေန ပုညကမ္မေန ဒေဝမနုသ္သေသု သံသရန္တော ဣမသ္မိံ ဗုဒ္ဓုပ္ပာဒေ ရာဇဂဟေ ကုမ္ဘကာရကုလေ နိဗ္ဗတ္တိတ္ဝာ ဓနိယောတိ လဒ္ဓနာမော ဝယပ္ပတ္တော ကုမ္ဘကာရကမ္မေန ဇီဝတိ။ တေန စ သမယေန သတ္ထာ ဓနိယသ္သ ကုမ္ဘကာရသ္သ သာလာယံ နိသီဒိတ္ဝာ ပုက္ကုသာတိသ္သ ကုလပုတ္တသ္သ ဆဓာတုဝိဘင္ဂသုတ္တံ (မ. နိ. ၃.၃၄၂ အာဒယော) ဒေသေသိ။ သော တံ သုတ္ဝာ ကတကိစ္စော အဟောသိ။ ဓနိယော တသ္သ ပရိနိဗ္ဗုတဘာဝံ သုတ္ဝာ ‘‘နိယ္ယာနိကံ ဝတ ဗုဒ္ဓသာသနံ, ယတ္ထ ဧကရတ္တိပရိစယေနာပိ ဝဋ္ဋဒုက္ခတော မုဉ္စိတုံ သက္ကာ’’တိ ပဋိလဒ္ဓသဒ္ဓော ပဗ္ဗဇိတ္ဝာ ကုဋိမဏ္ဍနာနုယုတ္တော ဝိဟရန္တော ကုဋိကရဏံ ပဋိစ္စ ဘဂဝတာ ဂရဟိတော သင္ဃိကေ သေနာသနေ ဝသန္တော ဝိပသ္သနံ ဝဍ္ဎေတ္ဝာ အရဟတ္တံ ပာပုဏိ။ တေန ဝုတ္တံ အပဒာနေ (အပ. ထေရ ၂.၄၈.၁-၇) –
Sukhañcejīvituṃ iccheti āyasmato dhaniyattherassa gāthā. Kā uppatti? Ayampi purimabuddhesu katādhikāro tattha tattha bhave puññāni upacinanto sikhissa bhagavato kāle kulagehe nibbattitvā viññutaṃ patto ekadivasaṃ satthāraṃ disvā pasannamānaso naḷamālāya pūjaṃ akāsi. So tena puññakammena devamanussesu saṃsaranto imasmiṃ buddhuppāde rājagahe kumbhakārakule nibbattitvā dhaniyoti laddhanāmo vayappatto kumbhakārakammena jīvati. Tena ca samayena satthā dhaniyassa kumbhakārassa sālāyaṃ nisīditvā pukkusātissa kulaputtassa chadhātuvibhaṅgasuttaṃ (ma. ni. 3.342 ādayo) desesi. So taṃ sutvā katakicco ahosi. Dhaniyo tassa parinibbutabhāvaṃ sutvā ‘‘niyyānikaṃ vata buddhasāsanaṃ, yattha ekarattiparicayenāpi vaṭṭadukkhato muñcituṃ sakkā’’ti paṭiladdhasaddho pabbajitvā kuṭimaṇḍanānuyutto viharanto kuṭikaraṇaṃ paṭicca bhagavatā garahito saṅghike senāsane vasanto vipassanaṃ vaḍḍhetvā arahattaṃ pāpuṇi. Tena vuttaṃ apadāne (apa. thera 2.48.1-7) –
‘‘သုဝဏ္ဏဝဏ္ဏံ သမ္ဗုဒ္ဓံ၊ အာဟုတီနံ ပဋိဂ္ဂဟံ။
‘‘Suvaṇṇavaṇṇaṃ sambuddhaṃ, āhutīnaṃ paṭiggahaṃ;
ဝိပိနဂ္ဂေန ဂစ္ဆန္တံ၊ အဒ္ဒသံ လောကနာယကံ။
Vipinaggena gacchantaṃ, addasaṃ lokanāyakaṃ.
‘‘နဠမာလံ ဂဟေတ္ဝာန၊ နိက္ခမန္တော စ တာဝဒေ။
‘‘Naḷamālaṃ gahetvāna, nikkhamanto ca tāvade;
တတ္ထဒ္ဒသာသိံ သမ္ဗုဒ္ဓံ၊ ဩဃတိဏ္ဏမနာသဝံ။
Tatthaddasāsiṃ sambuddhaṃ, oghatiṇṇamanāsavaṃ.
‘‘ပသန္နစိတ္တော သုမနော၊ နဠမာလမပူဇယိံ။
‘‘Pasannacitto sumano, naḷamālamapūjayiṃ;
ဒက္ခိဏေယ္ယံ မဟာဝီရံ၊ သဗ္ဗလောကာနုကမ္ပကံ။
Dakkhiṇeyyaṃ mahāvīraṃ, sabbalokānukampakaṃ.
‘‘ဧကတိံသေ ဣတော ကပ္ပေ၊ ယံ မာလမဘိရောပယိံ။
‘‘Ekatiṃse ito kappe, yaṃ mālamabhiropayiṃ;
ဒုဂ္ဂတိံ နာဘိဇာနာမိ၊ ဗုဒ္ဓပူဇာယိဒံ ဖလံ။
Duggatiṃ nābhijānāmi, buddhapūjāyidaṃ phalaṃ.
‘‘ကိလေသာ ဈာပိတာ မယ္ဟံ။ပေ.။ ကတံ ဗုဒ္ဓသ္သ သာသန’’န္တိ။
‘‘Kilesā jhāpitā mayhaṃ…pe… kataṃ buddhassa sāsana’’nti.
အရဟတ္တံ ပန ပတ္ဝာ ယေ ဘိက္ခူ ဓုတင္ဂသမာဓာနေန အတ္တာနံ ဥက္ကံသေတ္ဝာ သင္ဃဘတ္တာဒိံ သာဒိယန္တေ အညေ ဘိက္ခူ အဝဇာနန္တိ, တေသံ ဩဝာဒဒာနမုခေန အညံ ဗ္ယာကရောန္တော –
Arahattaṃ pana patvā ye bhikkhū dhutaṅgasamādhānena attānaṃ ukkaṃsetvā saṅghabhattādiṃ sādiyante aññe bhikkhū avajānanti, tesaṃ ovādadānamukhena aññaṃ byākaronto –
၂၂၈.
228.
‘‘သုခဉ္စေ ဇီဝိတုံ ဣစ္ဆေ၊ သာမညသ္မိံ အပေက္ခဝာ။
‘‘Sukhañce jīvituṃ icche, sāmaññasmiṃ apekkhavā;
သင္ဃိကံ နာတိမညေယ္ယ၊ စီဝရံ ပာနဘောဇနံ။
Saṅghikaṃ nātimaññeyya, cīvaraṃ pānabhojanaṃ.
၂၂၉.
229.
သုခဉ္စေ ဇီဝိတုံ ဣစ္ဆေ၊ သာမညသ္မိံ အပေက္ခဝာ။
Sukhañce jīvituṃ icche, sāmaññasmiṃ apekkhavā;
အဟိ မူသိကသောဗ္ဘံဝ၊ သေဝေထ သယနာသနံ။
Ahi mūsikasobbhaṃva, sevetha sayanāsanaṃ.
၂၃၀.
230.
သုခဉ္စေ ဇီဝိတုံ ဣစ္ဆေ၊ သာမညသ္မိံ အပေက္ခဝာ။
Sukhañce jīvituṃ icche, sāmaññasmiṃ apekkhavā;
ဣတရီတရေန တုသ္သေယ္ယ၊ ဧကဓမ္မဉ္စ ဘာဝယေ’’တိ။ – တိသ္သော ဂာထာ အဘာသိ။
Itarītarena tusseyya, ekadhammañca bhāvaye’’ti. – tisso gāthā abhāsi;
တတ္ထ သုခဉ္စေ ဇီဝိတုံ ဣစ္ဆေ, သာမညသ္မိံ အပေက္ခဝာတိ သာမညသ္မိံ သမဏဘာဝေ အပေက္ခဝာ သိက္ခာယ တိဗ္ဗဂာရဝော ဟုတ္ဝာ သုခံ ဇီဝိတုံ ဣစ္ဆေယ္ယ စေ, အနေသနံ ပဟာယ သာမညသုခေန သစေ ဇီဝိတုကာမောတိ အတ္ထော ။ သင္ဃိကံ နာတိမညေယ္ယ, စီဝရံ ပာနဘောဇနန္တိ သင္ဃတော အာဘတံ စီဝရံ အာဟာရံ န အဝမညေယ္ယ, သင္ဃသ္သ ဥပ္ပဇ္ဇနကလာဘော နာမ ပရိသုဒ္ဓုပ္ပာဒော ဟောတီတိ တံ ပရိဘုဉ္ဇန္တသ္သ အာဇီဝပာရိသုဒ္ဓိသမ္ဘဝေန သာမညသုခံ ဟတ္ထဂတမေဝာတိ အဓိပ္ပာယော။ အဟိ မူသိကသောဗ္ဘံဝာတိ အဟိ ဝိယ မူသိကာယ ခတဗိလံ သေဝေထ သေဝေယ္ယ သေနာသနံ။ ယထာ နာမ သပ္ပော သယမတ္တနော အာသယံ အကတ္ဝာ မူသိကာယ အညေန ဝာ ကတေ အာသယေ ဝသိတ္ဝာ ယေန ကာမံ ပက္ကမတိ, ဧဝမေဝံ ဘိက္ခု သယံ သေနာသနကရဏာ သံကိလေသံ အနာပဇ္ဇိတ္ဝာ ယတ္ထ ကတ္ထစိ ဝသိတ္ဝာ ပက္ကမေယ္ယာတိ အတ္ထော။
Tattha sukhañce jīvituṃ icche, sāmaññasmiṃ apekkhavāti sāmaññasmiṃ samaṇabhāve apekkhavā sikkhāya tibbagāravo hutvā sukhaṃ jīvituṃ iccheyya ce, anesanaṃ pahāya sāmaññasukhena sace jīvitukāmoti attho . Saṅghikaṃ nātimaññeyya, cīvaraṃ pānabhojananti saṅghato ābhataṃ cīvaraṃ āhāraṃ na avamaññeyya, saṅghassa uppajjanakalābho nāma parisuddhuppādo hotīti taṃ paribhuñjantassa ājīvapārisuddhisambhavena sāmaññasukhaṃ hatthagatamevāti adhippāyo. Ahi mūsikasobbhaṃvāti ahi viya mūsikāya khatabilaṃ sevetha seveyya senāsanaṃ. Yathā nāma sappo sayamattano āsayaṃ akatvā mūsikāya aññena vā kate āsaye vasitvā yena kāmaṃ pakkamati, evamevaṃ bhikkhu sayaṃ senāsanakaraṇā saṃkilesaṃ anāpajjitvā yattha katthaci vasitvā pakkameyyāti attho.
ဣဒာနိ ဝုတ္တေ အဝုတ္တေ စ ပစ္စယေ ယထာလာဘသန္တောသေနေဝ သာမညသုခံ ဟောတိ, န အညထာတိ ဒသ္သေန္တော အာဟ ‘‘ဣတရီတရေန တုသ္သေယ္ယာ’’တိ, ယေန ကေနစိ ဟီနေန ဝာ ပဏီတေန ဝာ ယထာလဒ္ဓေန ပစ္စယေန သန္တောသံ အာပဇ္ဇေယ္ယာတိ အတ္ထော။ ဧကဓမ္မန္တိ အပ္ပမာဒဘာဝံ, တဉ္ဟိ အနုယုဉ္ဇန္တသ္သ အနဝဇ္ဇံ သဗ္ဗံ လောကိယသုခံ လောကုတ္တရသုခဉ္စ ဟတ္ထဂတမေဝ ဟောတိ။ တေနာဟ ဘဂဝာ – ‘‘အပ္ပမတ္တော ဟိ ဈာယန္တော, ပပ္ပောတိ ဝိပုလံ သုခ’’န္တိ (မ. နိ. ၂.၃၅၂; ဓ. ပ. ၂၇)။
Idāni vutte avutte ca paccaye yathālābhasantoseneva sāmaññasukhaṃ hoti, na aññathāti dassento āha ‘‘itarītarena tusseyyā’’ti, yena kenaci hīnena vā paṇītena vā yathāladdhena paccayena santosaṃ āpajjeyyāti attho. Ekadhammanti appamādabhāvaṃ, tañhi anuyuñjantassa anavajjaṃ sabbaṃ lokiyasukhaṃ lokuttarasukhañca hatthagatameva hoti. Tenāha bhagavā – ‘‘appamatto hi jhāyanto, pappoti vipulaṃ sukha’’nti (ma. ni. 2.352; dha. pa. 27).
ဓနိယတ္ထေရဂာထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
Dhaniyattheragāthāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
တိပိဋက (မူလ) • Tipiṭaka (Mūla) / သုတ္တပိဋက • Suttapiṭaka / ခုဒ္ဒကနိကာယ • Khuddakanikāya / ထေရဂာထာပာဠိ • Theragāthāpāḷi / ၄. ဓနိယတ္ထေရဂာထာ • 4. Dhaniyattheragāthā