Library / Tipiṭaka / ತಿಪಿಟಕ • Tipiṭaka / ಥೇರಗಾಥಾ-ಅಟ್ಠಕಥಾ • Theragāthā-aṭṭhakathā |
೪. ಧನಿಯತ್ಥೇರಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ
4. Dhaniyattheragāthāvaṇṇanā
ಸುಖಞ್ಚೇ ಜೀವಿತುಂ ಇಚ್ಛೇತಿ ಆಯಸ್ಮತೋ ಧನಿಯತ್ಥೇರಸ್ಸ ಗಾಥಾ। ಕಾ ಉಪ್ಪತ್ತಿ? ಅಯಮ್ಪಿ ಪುರಿಮಬುದ್ಧೇಸು ಕತಾಧಿಕಾರೋ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಭವೇ ಪುಞ್ಞಾನಿ ಉಪಚಿನನ್ತೋ ಸಿಖಿಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಕಾಲೇ ಕುಲಗೇಹೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಿತ್ವಾ ವಿಞ್ಞುತಂ ಪತ್ತೋ ಏಕದಿವಸಂ ಸತ್ಥಾರಂ ದಿಸ್ವಾ ಪಸನ್ನಮಾನಸೋ ನಳಮಾಲಾಯ ಪೂಜಂ ಅಕಾಸಿ। ಸೋ ತೇನ ಪುಞ್ಞಕಮ್ಮೇನ ದೇವಮನುಸ್ಸೇಸು ಸಂಸರನ್ತೋ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಬುದ್ಧುಪ್ಪಾದೇ ರಾಜಗಹೇ ಕುಮ್ಭಕಾರಕುಲೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಿತ್ವಾ ಧನಿಯೋತಿ ಲದ್ಧನಾಮೋ ವಯಪ್ಪತ್ತೋ ಕುಮ್ಭಕಾರಕಮ್ಮೇನ ಜೀವತಿ। ತೇನ ಚ ಸಮಯೇನ ಸತ್ಥಾ ಧನಿಯಸ್ಸ ಕುಮ್ಭಕಾರಸ್ಸ ಸಾಲಾಯಂ ನಿಸೀದಿತ್ವಾ ಪುಕ್ಕುಸಾತಿಸ್ಸ ಕುಲಪುತ್ತಸ್ಸ ಛಧಾತುವಿಭಙ್ಗಸುತ್ತಂ (ಮ॰ ನಿ॰ ೩.೩೪೨ ಆದಯೋ) ದೇಸೇಸಿ। ಸೋ ತಂ ಸುತ್ವಾ ಕತಕಿಚ್ಚೋ ಅಹೋಸಿ। ಧನಿಯೋ ತಸ್ಸ ಪರಿನಿಬ್ಬುತಭಾವಂ ಸುತ್ವಾ ‘‘ನಿಯ್ಯಾನಿಕಂ ವತ ಬುದ್ಧಸಾಸನಂ, ಯತ್ಥ ಏಕರತ್ತಿಪರಿಚಯೇನಾಪಿ ವಟ್ಟದುಕ್ಖತೋ ಮುಞ್ಚಿತುಂ ಸಕ್ಕಾ’’ತಿ ಪಟಿಲದ್ಧಸದ್ಧೋ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ ಕುಟಿಮಣ್ಡನಾನುಯುತ್ತೋ ವಿಹರನ್ತೋ ಕುಟಿಕರಣಂ ಪಟಿಚ್ಚ ಭಗವತಾ ಗರಹಿತೋ ಸಙ್ಘಿಕೇ ಸೇನಾಸನೇ ವಸನ್ತೋ ವಿಪಸ್ಸನಂ ವಡ್ಢೇತ್ವಾ ಅರಹತ್ತಂ ಪಾಪುಣಿ। ತೇನ ವುತ್ತಂ ಅಪದಾನೇ (ಅಪ॰ ಥೇರ ೨.೪೮.೧-೭) –
Sukhañcejīvituṃ iccheti āyasmato dhaniyattherassa gāthā. Kā uppatti? Ayampi purimabuddhesu katādhikāro tattha tattha bhave puññāni upacinanto sikhissa bhagavato kāle kulagehe nibbattitvā viññutaṃ patto ekadivasaṃ satthāraṃ disvā pasannamānaso naḷamālāya pūjaṃ akāsi. So tena puññakammena devamanussesu saṃsaranto imasmiṃ buddhuppāde rājagahe kumbhakārakule nibbattitvā dhaniyoti laddhanāmo vayappatto kumbhakārakammena jīvati. Tena ca samayena satthā dhaniyassa kumbhakārassa sālāyaṃ nisīditvā pukkusātissa kulaputtassa chadhātuvibhaṅgasuttaṃ (ma. ni. 3.342 ādayo) desesi. So taṃ sutvā katakicco ahosi. Dhaniyo tassa parinibbutabhāvaṃ sutvā ‘‘niyyānikaṃ vata buddhasāsanaṃ, yattha ekarattiparicayenāpi vaṭṭadukkhato muñcituṃ sakkā’’ti paṭiladdhasaddho pabbajitvā kuṭimaṇḍanānuyutto viharanto kuṭikaraṇaṃ paṭicca bhagavatā garahito saṅghike senāsane vasanto vipassanaṃ vaḍḍhetvā arahattaṃ pāpuṇi. Tena vuttaṃ apadāne (apa. thera 2.48.1-7) –
‘‘ಸುವಣ್ಣವಣ್ಣಂ ಸಮ್ಬುದ್ಧಂ, ಆಹುತೀನಂ ಪಟಿಗ್ಗಹಂ।
‘‘Suvaṇṇavaṇṇaṃ sambuddhaṃ, āhutīnaṃ paṭiggahaṃ;
ವಿಪಿನಗ್ಗೇನ ಗಚ್ಛನ್ತಂ, ಅದ್ದಸಂ ಲೋಕನಾಯಕಂ॥
Vipinaggena gacchantaṃ, addasaṃ lokanāyakaṃ.
‘‘ನಳಮಾಲಂ ಗಹೇತ್ವಾನ, ನಿಕ್ಖಮನ್ತೋ ಚ ತಾವದೇ।
‘‘Naḷamālaṃ gahetvāna, nikkhamanto ca tāvade;
ತತ್ಥದ್ದಸಾಸಿಂ ಸಮ್ಬುದ್ಧಂ, ಓಘತಿಣ್ಣಮನಾಸವಂ॥
Tatthaddasāsiṃ sambuddhaṃ, oghatiṇṇamanāsavaṃ.
‘‘ಪಸನ್ನಚಿತ್ತೋ ಸುಮನೋ, ನಳಮಾಲಮಪೂಜಯಿಂ।
‘‘Pasannacitto sumano, naḷamālamapūjayiṃ;
ದಕ್ಖಿಣೇಯ್ಯಂ ಮಹಾವೀರಂ, ಸಬ್ಬಲೋಕಾನುಕಮ್ಪಕಂ॥
Dakkhiṇeyyaṃ mahāvīraṃ, sabbalokānukampakaṃ.
‘‘ಏಕತಿಂಸೇ ಇತೋ ಕಪ್ಪೇ, ಯಂ ಮಾಲಮಭಿರೋಪಯಿಂ।
‘‘Ekatiṃse ito kappe, yaṃ mālamabhiropayiṃ;
ದುಗ್ಗತಿಂ ನಾಭಿಜಾನಾಮಿ, ಬುದ್ಧಪೂಜಾಯಿದಂ ಫಲಂ॥
Duggatiṃ nābhijānāmi, buddhapūjāyidaṃ phalaṃ.
‘‘ಕಿಲೇಸಾ ಝಾಪಿತಾ ಮಯ್ಹಂ…ಪೇ॰… ಕತಂ ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಸಾಸನ’’ನ್ತಿ॥
‘‘Kilesā jhāpitā mayhaṃ…pe… kataṃ buddhassa sāsana’’nti.
ಅರಹತ್ತಂ ಪನ ಪತ್ವಾ ಯೇ ಭಿಕ್ಖೂ ಧುತಙ್ಗಸಮಾಧಾನೇನ ಅತ್ತಾನಂ ಉಕ್ಕಂಸೇತ್ವಾ ಸಙ್ಘಭತ್ತಾದಿಂ ಸಾದಿಯನ್ತೇ ಅಞ್ಞೇ ಭಿಕ್ಖೂ ಅವಜಾನನ್ತಿ, ತೇಸಂ ಓವಾದದಾನಮುಖೇನ ಅಞ್ಞಂ ಬ್ಯಾಕರೋನ್ತೋ –
Arahattaṃ pana patvā ye bhikkhū dhutaṅgasamādhānena attānaṃ ukkaṃsetvā saṅghabhattādiṃ sādiyante aññe bhikkhū avajānanti, tesaṃ ovādadānamukhena aññaṃ byākaronto –
೨೨೮.
228.
‘‘ಸುಖಞ್ಚೇ ಜೀವಿತುಂ ಇಚ್ಛೇ, ಸಾಮಞ್ಞಸ್ಮಿಂ ಅಪೇಕ್ಖವಾ।
‘‘Sukhañce jīvituṃ icche, sāmaññasmiṃ apekkhavā;
ಸಙ್ಘಿಕಂ ನಾತಿಮಞ್ಞೇಯ್ಯ, ಚೀವರಂ ಪಾನಭೋಜನಂ॥
Saṅghikaṃ nātimaññeyya, cīvaraṃ pānabhojanaṃ.
೨೨೯.
229.
ಸುಖಞ್ಚೇ ಜೀವಿತುಂ ಇಚ್ಛೇ, ಸಾಮಞ್ಞಸ್ಮಿಂ ಅಪೇಕ್ಖವಾ।
Sukhañce jīvituṃ icche, sāmaññasmiṃ apekkhavā;
ಅಹಿ ಮೂಸಿಕಸೋಬ್ಭಂವ, ಸೇವೇಥ ಸಯನಾಸನಂ॥
Ahi mūsikasobbhaṃva, sevetha sayanāsanaṃ.
೨೩೦.
230.
ಸುಖಞ್ಚೇ ಜೀವಿತುಂ ಇಚ್ಛೇ, ಸಾಮಞ್ಞಸ್ಮಿಂ ಅಪೇಕ್ಖವಾ।
Sukhañce jīvituṃ icche, sāmaññasmiṃ apekkhavā;
ಇತರೀತರೇನ ತುಸ್ಸೇಯ್ಯ, ಏಕಧಮ್ಮಞ್ಚ ಭಾವಯೇ’’ತಿ॥ – ತಿಸ್ಸೋ ಗಾಥಾ ಅಭಾಸಿ।
Itarītarena tusseyya, ekadhammañca bhāvaye’’ti. – tisso gāthā abhāsi;
ತತ್ಥ ಸುಖಞ್ಚೇ ಜೀವಿತುಂ ಇಚ್ಛೇ, ಸಾಮಞ್ಞಸ್ಮಿಂ ಅಪೇಕ್ಖವಾತಿ ಸಾಮಞ್ಞಸ್ಮಿಂ ಸಮಣಭಾವೇ ಅಪೇಕ್ಖವಾ ಸಿಕ್ಖಾಯ ತಿಬ್ಬಗಾರವೋ ಹುತ್ವಾ ಸುಖಂ ಜೀವಿತುಂ ಇಚ್ಛೇಯ್ಯ ಚೇ, ಅನೇಸನಂ ಪಹಾಯ ಸಾಮಞ್ಞಸುಖೇನ ಸಚೇ ಜೀವಿತುಕಾಮೋತಿ ಅತ್ಥೋ । ಸಙ್ಘಿಕಂ ನಾತಿಮಞ್ಞೇಯ್ಯ, ಚೀವರಂ ಪಾನಭೋಜನನ್ತಿ ಸಙ್ಘತೋ ಆಭತಂ ಚೀವರಂ ಆಹಾರಂ ನ ಅವಮಞ್ಞೇಯ್ಯ, ಸಙ್ಘಸ್ಸ ಉಪ್ಪಜ್ಜನಕಲಾಭೋ ನಾಮ ಪರಿಸುದ್ಧುಪ್ಪಾದೋ ಹೋತೀತಿ ತಂ ಪರಿಭುಞ್ಜನ್ತಸ್ಸ ಆಜೀವಪಾರಿಸುದ್ಧಿಸಮ್ಭವೇನ ಸಾಮಞ್ಞಸುಖಂ ಹತ್ಥಗತಮೇವಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ಅಹಿ ಮೂಸಿಕಸೋಬ್ಭಂವಾತಿ ಅಹಿ ವಿಯ ಮೂಸಿಕಾಯ ಖತಬಿಲಂ ಸೇವೇಥ ಸೇವೇಯ್ಯ ಸೇನಾಸನಂ। ಯಥಾ ನಾಮ ಸಪ್ಪೋ ಸಯಮತ್ತನೋ ಆಸಯಂ ಅಕತ್ವಾ ಮೂಸಿಕಾಯ ಅಞ್ಞೇನ ವಾ ಕತೇ ಆಸಯೇ ವಸಿತ್ವಾ ಯೇನ ಕಾಮಂ ಪಕ್ಕಮತಿ, ಏವಮೇವಂ ಭಿಕ್ಖು ಸಯಂ ಸೇನಾಸನಕರಣಾ ಸಂಕಿಲೇಸಂ ಅನಾಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ಯತ್ಥ ಕತ್ಥಚಿ ವಸಿತ್ವಾ ಪಕ್ಕಮೇಯ್ಯಾತಿ ಅತ್ಥೋ।
Tattha sukhañce jīvituṃ icche, sāmaññasmiṃ apekkhavāti sāmaññasmiṃ samaṇabhāve apekkhavā sikkhāya tibbagāravo hutvā sukhaṃ jīvituṃ iccheyya ce, anesanaṃ pahāya sāmaññasukhena sace jīvitukāmoti attho . Saṅghikaṃ nātimaññeyya, cīvaraṃ pānabhojananti saṅghato ābhataṃ cīvaraṃ āhāraṃ na avamaññeyya, saṅghassa uppajjanakalābho nāma parisuddhuppādo hotīti taṃ paribhuñjantassa ājīvapārisuddhisambhavena sāmaññasukhaṃ hatthagatamevāti adhippāyo. Ahi mūsikasobbhaṃvāti ahi viya mūsikāya khatabilaṃ sevetha seveyya senāsanaṃ. Yathā nāma sappo sayamattano āsayaṃ akatvā mūsikāya aññena vā kate āsaye vasitvā yena kāmaṃ pakkamati, evamevaṃ bhikkhu sayaṃ senāsanakaraṇā saṃkilesaṃ anāpajjitvā yattha katthaci vasitvā pakkameyyāti attho.
ಇದಾನಿ ವುತ್ತೇ ಅವುತ್ತೇ ಚ ಪಚ್ಚಯೇ ಯಥಾಲಾಭಸನ್ತೋಸೇನೇವ ಸಾಮಞ್ಞಸುಖಂ ಹೋತಿ, ನ ಅಞ್ಞಥಾತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಆಹ ‘‘ಇತರೀತರೇನ ತುಸ್ಸೇಯ್ಯಾ’’ತಿ, ಯೇನ ಕೇನಚಿ ಹೀನೇನ ವಾ ಪಣೀತೇನ ವಾ ಯಥಾಲದ್ಧೇನ ಪಚ್ಚಯೇನ ಸನ್ತೋಸಂ ಆಪಜ್ಜೇಯ್ಯಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಏಕಧಮ್ಮನ್ತಿ ಅಪ್ಪಮಾದಭಾವಂ, ತಞ್ಹಿ ಅನುಯುಞ್ಜನ್ತಸ್ಸ ಅನವಜ್ಜಂ ಸಬ್ಬಂ ಲೋಕಿಯಸುಖಂ ಲೋಕುತ್ತರಸುಖಞ್ಚ ಹತ್ಥಗತಮೇವ ಹೋತಿ। ತೇನಾಹ ಭಗವಾ – ‘‘ಅಪ್ಪಮತ್ತೋ ಹಿ ಝಾಯನ್ತೋ, ಪಪ್ಪೋತಿ ವಿಪುಲಂ ಸುಖ’’ನ್ತಿ (ಮ॰ ನಿ॰ ೨.೩೫೨; ಧ॰ ಪ॰ ೨೭)।
Idāni vutte avutte ca paccaye yathālābhasantoseneva sāmaññasukhaṃ hoti, na aññathāti dassento āha ‘‘itarītarena tusseyyā’’ti, yena kenaci hīnena vā paṇītena vā yathāladdhena paccayena santosaṃ āpajjeyyāti attho. Ekadhammanti appamādabhāvaṃ, tañhi anuyuñjantassa anavajjaṃ sabbaṃ lokiyasukhaṃ lokuttarasukhañca hatthagatameva hoti. Tenāha bhagavā – ‘‘appamatto hi jhāyanto, pappoti vipulaṃ sukha’’nti (ma. ni. 2.352; dha. pa. 27).
ಧನಿಯತ್ಥೇರಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
Dhaniyattheragāthāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
ತಿಪಿಟಕ (ಮೂಲ) • Tipiṭaka (Mūla) / ಸುತ್ತಪಿಟಕ • Suttapiṭaka / ಖುದ್ದಕನಿಕಾಯ • Khuddakanikāya / ಥೇರಗಾಥಾಪಾಳಿ • Theragāthāpāḷi / ೪. ಧನಿಯತ್ಥೇರಗಾಥಾ • 4. Dhaniyattheragāthā