Library / Tipiṭaka / තිපිටක • Tipiṭaka / ථෙරගාථා-අට්ඨකථා • Theragāthā-aṭṭhakathā |
4. ධනියත්ථෙරගාථාවණ්ණනා
4. Dhaniyattheragāthāvaṇṇanā
සුඛඤ්චෙ ජීවිතුං ඉච්ඡෙති ආයස්මතො ධනියත්ථෙරස්ස ගාථා. කා උප්පත්ති? අයම්පි පුරිමබුද්ධෙසු කතාධිකාරො තත්ථ තත්ථ භවෙ පුඤ්ඤානි උපචිනන්තො සිඛිස්ස භගවතො කාලෙ කුලගෙහෙ නිබ්බත්තිත්වා විඤ්ඤුතං පත්තො එකදිවසං සත්ථාරං දිස්වා පසන්නමානසො නළමාලාය පූජං අකාසි. සො තෙන පුඤ්ඤකම්මෙන දෙවමනුස්සෙසු සංසරන්තො ඉමස්මිං බුද්ධුප්පාදෙ රාජගහෙ කුම්භකාරකුලෙ නිබ්බත්තිත්වා ධනියොති ලද්ධනාමො වයප්පත්තො කුම්භකාරකම්මෙන ජීවති. තෙන ච සමයෙන සත්ථා ධනියස්ස කුම්භකාරස්ස සාලායං නිසීදිත්වා පුක්කුසාතිස්ස කුලපුත්තස්ස ඡධාතුවිභඞ්ගසුත්තං (ම. නි. 3.342 ආදයො) දෙසෙසි. සො තං සුත්වා කතකිච්චො අහොසි. ධනියො තස්ස පරිනිබ්බුතභාවං සුත්වා ‘‘නිය්යානිකං වත බුද්ධසාසනං, යත්ථ එකරත්තිපරිචයෙනාපි වට්ටදුක්ඛතො මුඤ්චිතුං සක්කා’’ති පටිලද්ධසද්ධො පබ්බජිත්වා කුටිමණ්ඩනානුයුත්තො විහරන්තො කුටිකරණං පටිච්ච භගවතා ගරහිතො සඞ්ඝිකෙ සෙනාසනෙ වසන්තො විපස්සනං වඩ්ඪෙත්වා අරහත්තං පාපුණි. තෙන වුත්තං අපදානෙ (අප. ථෙර 2.48.1-7) –
Sukhañcejīvituṃ iccheti āyasmato dhaniyattherassa gāthā. Kā uppatti? Ayampi purimabuddhesu katādhikāro tattha tattha bhave puññāni upacinanto sikhissa bhagavato kāle kulagehe nibbattitvā viññutaṃ patto ekadivasaṃ satthāraṃ disvā pasannamānaso naḷamālāya pūjaṃ akāsi. So tena puññakammena devamanussesu saṃsaranto imasmiṃ buddhuppāde rājagahe kumbhakārakule nibbattitvā dhaniyoti laddhanāmo vayappatto kumbhakārakammena jīvati. Tena ca samayena satthā dhaniyassa kumbhakārassa sālāyaṃ nisīditvā pukkusātissa kulaputtassa chadhātuvibhaṅgasuttaṃ (ma. ni. 3.342 ādayo) desesi. So taṃ sutvā katakicco ahosi. Dhaniyo tassa parinibbutabhāvaṃ sutvā ‘‘niyyānikaṃ vata buddhasāsanaṃ, yattha ekarattiparicayenāpi vaṭṭadukkhato muñcituṃ sakkā’’ti paṭiladdhasaddho pabbajitvā kuṭimaṇḍanānuyutto viharanto kuṭikaraṇaṃ paṭicca bhagavatā garahito saṅghike senāsane vasanto vipassanaṃ vaḍḍhetvā arahattaṃ pāpuṇi. Tena vuttaṃ apadāne (apa. thera 2.48.1-7) –
‘‘සුවණ්ණවණ්ණං සම්බුද්ධං, ආහුතීනං පටිග්ගහං;
‘‘Suvaṇṇavaṇṇaṃ sambuddhaṃ, āhutīnaṃ paṭiggahaṃ;
විපිනග්ගෙන ගච්ඡන්තං, අද්දසං ලොකනායකං.
Vipinaggena gacchantaṃ, addasaṃ lokanāyakaṃ.
‘‘නළමාලං ගහෙත්වාන, නික්ඛමන්තො ච තාවදෙ;
‘‘Naḷamālaṃ gahetvāna, nikkhamanto ca tāvade;
තත්ථද්දසාසිං සම්බුද්ධං, ඔඝතිණ්ණමනාසවං.
Tatthaddasāsiṃ sambuddhaṃ, oghatiṇṇamanāsavaṃ.
‘‘පසන්නචිත්තො සුමනො, නළමාලමපූජයිං;
‘‘Pasannacitto sumano, naḷamālamapūjayiṃ;
දක්ඛිණෙය්යං මහාවීරං, සබ්බලොකානුකම්පකං.
Dakkhiṇeyyaṃ mahāvīraṃ, sabbalokānukampakaṃ.
‘‘එකතිංසෙ ඉතො කප්පෙ, යං මාලමභිරොපයිං;
‘‘Ekatiṃse ito kappe, yaṃ mālamabhiropayiṃ;
දුග්ගතිං නාභිජානාමි, බුද්ධපූජායිදං ඵලං.
Duggatiṃ nābhijānāmi, buddhapūjāyidaṃ phalaṃ.
‘‘කිලෙසා ඣාපිතා මය්හං…පෙ.… කතං බුද්ධස්ස සාසන’’න්ති.
‘‘Kilesā jhāpitā mayhaṃ…pe… kataṃ buddhassa sāsana’’nti.
අරහත්තං පන පත්වා යෙ භික්ඛූ ධුතඞ්ගසමාධානෙන අත්තානං උක්කංසෙත්වා සඞ්ඝභත්තාදිං සාදියන්තෙ අඤ්ඤෙ භික්ඛූ අවජානන්ති, තෙසං ඔවාදදානමුඛෙන අඤ්ඤං බ්යාකරොන්තො –
Arahattaṃ pana patvā ye bhikkhū dhutaṅgasamādhānena attānaṃ ukkaṃsetvā saṅghabhattādiṃ sādiyante aññe bhikkhū avajānanti, tesaṃ ovādadānamukhena aññaṃ byākaronto –
228.
228.
‘‘සුඛඤ්චෙ ජීවිතුං ඉච්ඡෙ, සාමඤ්ඤස්මිං අපෙක්ඛවා;
‘‘Sukhañce jīvituṃ icche, sāmaññasmiṃ apekkhavā;
සඞ්ඝිකං නාතිමඤ්ඤෙය්ය, චීවරං පානභොජනං.
Saṅghikaṃ nātimaññeyya, cīvaraṃ pānabhojanaṃ.
229.
229.
සුඛඤ්චෙ ජීවිතුං ඉච්ඡෙ, සාමඤ්ඤස්මිං අපෙක්ඛවා;
Sukhañce jīvituṃ icche, sāmaññasmiṃ apekkhavā;
අහි මූසිකසොබ්භංව, සෙවෙථ සයනාසනං.
Ahi mūsikasobbhaṃva, sevetha sayanāsanaṃ.
230.
230.
සුඛඤ්චෙ ජීවිතුං ඉච්ඡෙ, සාමඤ්ඤස්මිං අපෙක්ඛවා;
Sukhañce jīvituṃ icche, sāmaññasmiṃ apekkhavā;
ඉතරීතරෙන තුස්සෙය්ය, එකධම්මඤ්ච භාවයෙ’’ති. – තිස්සො ගාථා අභාසි;
Itarītarena tusseyya, ekadhammañca bhāvaye’’ti. – tisso gāthā abhāsi;
තත්ථ සුඛඤ්චෙ ජීවිතුං ඉච්ඡෙ, සාමඤ්ඤස්මිං අපෙක්ඛවාති සාමඤ්ඤස්මිං සමණභාවෙ අපෙක්ඛවා සික්ඛාය තිබ්බගාරවො හුත්වා සුඛං ජීවිතුං ඉච්ඡෙය්ය චෙ, අනෙසනං පහාය සාමඤ්ඤසුඛෙන සචෙ ජීවිතුකාමොති අත්ථො . සඞ්ඝිකං නාතිමඤ්ඤෙය්ය, චීවරං පානභොජනන්ති සඞ්ඝතො ආභතං චීවරං ආහාරං න අවමඤ්ඤෙය්ය, සඞ්ඝස්ස උප්පජ්ජනකලාභො නාම පරිසුද්ධුප්පාදො හොතීති තං පරිභුඤ්ජන්තස්ස ආජීවපාරිසුද්ධිසම්භවෙන සාමඤ්ඤසුඛං හත්ථගතමෙවාති අධිප්පායො. අහි මූසිකසොබ්භංවාති අහි විය මූසිකාය ඛතබිලං සෙවෙථ සෙවෙය්ය සෙනාසනං. යථා නාම සප්පො සයමත්තනො ආසයං අකත්වා මූසිකාය අඤ්ඤෙන වා කතෙ ආසයෙ වසිත්වා යෙන කාමං පක්කමති, එවමෙවං භික්ඛු සයං සෙනාසනකරණා සංකිලෙසං අනාපජ්ජිත්වා යත්ථ කත්ථචි වසිත්වා පක්කමෙය්යාති අත්ථො.
Tattha sukhañce jīvituṃ icche, sāmaññasmiṃ apekkhavāti sāmaññasmiṃ samaṇabhāve apekkhavā sikkhāya tibbagāravo hutvā sukhaṃ jīvituṃ iccheyya ce, anesanaṃ pahāya sāmaññasukhena sace jīvitukāmoti attho . Saṅghikaṃ nātimaññeyya, cīvaraṃ pānabhojananti saṅghato ābhataṃ cīvaraṃ āhāraṃ na avamaññeyya, saṅghassa uppajjanakalābho nāma parisuddhuppādo hotīti taṃ paribhuñjantassa ājīvapārisuddhisambhavena sāmaññasukhaṃ hatthagatamevāti adhippāyo. Ahi mūsikasobbhaṃvāti ahi viya mūsikāya khatabilaṃ sevetha seveyya senāsanaṃ. Yathā nāma sappo sayamattano āsayaṃ akatvā mūsikāya aññena vā kate āsaye vasitvā yena kāmaṃ pakkamati, evamevaṃ bhikkhu sayaṃ senāsanakaraṇā saṃkilesaṃ anāpajjitvā yattha katthaci vasitvā pakkameyyāti attho.
ඉදානි වුත්තෙ අවුත්තෙ ච පච්චයෙ යථාලාභසන්තොසෙනෙව සාමඤ්ඤසුඛං හොති, න අඤ්ඤථාති දස්සෙන්තො ආහ ‘‘ඉතරීතරෙන තුස්සෙය්යා’’ති, යෙන කෙනචි හීනෙන වා පණීතෙන වා යථාලද්ධෙන පච්චයෙන සන්තොසං ආපජ්ජෙය්යාති අත්ථො. එකධම්මන්ති අප්පමාදභාවං, තඤ්හි අනුයුඤ්ජන්තස්ස අනවජ්ජං සබ්බං ලොකියසුඛං ලොකුත්තරසුඛඤ්ච හත්ථගතමෙව හොති. තෙනාහ භගවා – ‘‘අප්පමත්තො හි ඣායන්තො, පප්පොති විපුලං සුඛ’’න්ති (ම. නි. 2.352; ධ. ප. 27).
Idāni vutte avutte ca paccaye yathālābhasantoseneva sāmaññasukhaṃ hoti, na aññathāti dassento āha ‘‘itarītarena tusseyyā’’ti, yena kenaci hīnena vā paṇītena vā yathāladdhena paccayena santosaṃ āpajjeyyāti attho. Ekadhammanti appamādabhāvaṃ, tañhi anuyuñjantassa anavajjaṃ sabbaṃ lokiyasukhaṃ lokuttarasukhañca hatthagatameva hoti. Tenāha bhagavā – ‘‘appamatto hi jhāyanto, pappoti vipulaṃ sukha’’nti (ma. ni. 2.352; dha. pa. 27).
ධනියත්ථෙරගාථාවණ්ණනා නිට්ඨිතා.
Dhaniyattheragāthāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
තිපිටක (මූල) • Tipiṭaka (Mūla) / සුත්තපිටක • Suttapiṭaka / ඛුද්දකනිකාය • Khuddakanikāya / ථෙරගාථාපාළි • Theragāthāpāḷi / 4. ධනියත්ථෙරගාථා • 4. Dhaniyattheragāthā