Library / Tipiṭaka / ਤਿਪਿਟਕ • Tipiṭaka / ਥੇਰਗਾਥਾ-ਅਟ੍ਠਕਥਾ • Theragāthā-aṭṭhakathā |
੪. ਧਨਿਯਤ੍ਥੇਰਗਾਥਾવਣ੍ਣਨਾ
4. Dhaniyattheragāthāvaṇṇanā
ਸੁਖਞ੍ਚੇ ਜੀવਿਤੁਂ ਇਚ੍ਛੇਤਿ ਆਯਸ੍ਮਤੋ ਧਨਿਯਤ੍ਥੇਰਸ੍ਸ ਗਾਥਾ। ਕਾ ਉਪ੍ਪਤ੍ਤਿ? ਅਯਮ੍ਪਿ ਪੁਰਿਮਬੁਦ੍ਧੇਸੁ ਕਤਾਧਿਕਾਰੋ ਤਤ੍ਥ ਤਤ੍ਥ ਭવੇ ਪੁਞ੍ਞਾਨਿ ਉਪਚਿਨਨ੍ਤੋ ਸਿਖਿਸ੍ਸ ਭਗવਤੋ ਕਾਲੇ ਕੁਲਗੇਹੇ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਿਤ੍વਾ વਿਞ੍ਞੁਤਂ ਪਤ੍ਤੋ ਏਕਦਿવਸਂ ਸਤ੍ਥਾਰਂ ਦਿਸ੍વਾ ਪਸਨ੍ਨਮਾਨਸੋ ਨਲ਼ਮਾਲਾਯ ਪੂਜਂ ਅਕਾਸਿ। ਸੋ ਤੇਨ ਪੁਞ੍ਞਕਮ੍ਮੇਨ ਦੇવਮਨੁਸ੍ਸੇਸੁ ਸਂਸਰਨ੍ਤੋ ਇਮਸ੍ਮਿਂ ਬੁਦ੍ਧੁਪ੍ਪਾਦੇ ਰਾਜਗਹੇ ਕੁਮ੍ਭਕਾਰਕੁਲੇ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਿਤ੍વਾ ਧਨਿਯੋਤਿ ਲਦ੍ਧਨਾਮੋ વਯਪ੍ਪਤ੍ਤੋ ਕੁਮ੍ਭਕਾਰਕਮ੍ਮੇਨ ਜੀવਤਿ। ਤੇਨ ਚ ਸਮਯੇਨ ਸਤ੍ਥਾ ਧਨਿਯਸ੍ਸ ਕੁਮ੍ਭਕਾਰਸ੍ਸ ਸਾਲਾਯਂ ਨਿਸੀਦਿਤ੍વਾ ਪੁਕ੍ਕੁਸਾਤਿਸ੍ਸ ਕੁਲਪੁਤ੍ਤਸ੍ਸ ਛਧਾਤੁવਿਭਙ੍ਗਸੁਤ੍ਤਂ (ਮ॰ ਨਿ॰ ੩.੩੪੨ ਆਦਯੋ) ਦੇਸੇਸਿ। ਸੋ ਤਂ ਸੁਤ੍વਾ ਕਤਕਿਚ੍ਚੋ ਅਹੋਸਿ। ਧਨਿਯੋ ਤਸ੍ਸ ਪਰਿਨਿਬ੍ਬੁਤਭਾવਂ ਸੁਤ੍વਾ ‘‘ਨਿਯ੍ਯਾਨਿਕਂ વਤ ਬੁਦ੍ਧਸਾਸਨਂ, ਯਤ੍ਥ ਏਕਰਤ੍ਤਿਪਰਿਚਯੇਨਾਪਿ વਟ੍ਟਦੁਕ੍ਖਤੋ ਮੁਞ੍ਚਿਤੁਂ ਸਕ੍ਕਾ’’ਤਿ ਪਟਿਲਦ੍ਧਸਦ੍ਧੋ ਪਬ੍ਬਜਿਤ੍વਾ ਕੁਟਿਮਣ੍ਡਨਾਨੁਯੁਤ੍ਤੋ વਿਹਰਨ੍ਤੋ ਕੁਟਿਕਰਣਂ ਪਟਿਚ੍ਚ ਭਗવਤਾ ਗਰਹਿਤੋ ਸਙ੍ਘਿਕੇ ਸੇਨਾਸਨੇ વਸਨ੍ਤੋ વਿਪਸ੍ਸਨਂ વਡ੍ਢੇਤ੍વਾ ਅਰਹਤ੍ਤਂ ਪਾਪੁਣਿ। ਤੇਨ વੁਤ੍ਤਂ ਅਪਦਾਨੇ (ਅਪ॰ ਥੇਰ ੨.੪੮.੧-੭) –
Sukhañcejīvituṃ iccheti āyasmato dhaniyattherassa gāthā. Kā uppatti? Ayampi purimabuddhesu katādhikāro tattha tattha bhave puññāni upacinanto sikhissa bhagavato kāle kulagehe nibbattitvā viññutaṃ patto ekadivasaṃ satthāraṃ disvā pasannamānaso naḷamālāya pūjaṃ akāsi. So tena puññakammena devamanussesu saṃsaranto imasmiṃ buddhuppāde rājagahe kumbhakārakule nibbattitvā dhaniyoti laddhanāmo vayappatto kumbhakārakammena jīvati. Tena ca samayena satthā dhaniyassa kumbhakārassa sālāyaṃ nisīditvā pukkusātissa kulaputtassa chadhātuvibhaṅgasuttaṃ (ma. ni. 3.342 ādayo) desesi. So taṃ sutvā katakicco ahosi. Dhaniyo tassa parinibbutabhāvaṃ sutvā ‘‘niyyānikaṃ vata buddhasāsanaṃ, yattha ekarattiparicayenāpi vaṭṭadukkhato muñcituṃ sakkā’’ti paṭiladdhasaddho pabbajitvā kuṭimaṇḍanānuyutto viharanto kuṭikaraṇaṃ paṭicca bhagavatā garahito saṅghike senāsane vasanto vipassanaṃ vaḍḍhetvā arahattaṃ pāpuṇi. Tena vuttaṃ apadāne (apa. thera 2.48.1-7) –
‘‘ਸੁવਣ੍ਣવਣ੍ਣਂ ਸਮ੍ਬੁਦ੍ਧਂ, ਆਹੁਤੀਨਂ ਪਟਿਗ੍ਗਹਂ।
‘‘Suvaṇṇavaṇṇaṃ sambuddhaṃ, āhutīnaṃ paṭiggahaṃ;
વਿਪਿਨਗ੍ਗੇਨ ਗਚ੍ਛਨ੍ਤਂ, ਅਦ੍ਦਸਂ ਲੋਕਨਾਯਕਂ॥
Vipinaggena gacchantaṃ, addasaṃ lokanāyakaṃ.
‘‘ਨਲ਼ਮਾਲਂ ਗਹੇਤ੍વਾਨ, ਨਿਕ੍ਖਮਨ੍ਤੋ ਚ ਤਾવਦੇ।
‘‘Naḷamālaṃ gahetvāna, nikkhamanto ca tāvade;
ਤਤ੍ਥਦ੍ਦਸਾਸਿਂ ਸਮ੍ਬੁਦ੍ਧਂ, ਓਘਤਿਣ੍ਣਮਨਾਸવਂ॥
Tatthaddasāsiṃ sambuddhaṃ, oghatiṇṇamanāsavaṃ.
‘‘ਪਸਨ੍ਨਚਿਤ੍ਤੋ ਸੁਮਨੋ, ਨਲ਼ਮਾਲਮਪੂਜਯਿਂ।
‘‘Pasannacitto sumano, naḷamālamapūjayiṃ;
ਦਕ੍ਖਿਣੇਯ੍ਯਂ ਮਹਾવੀਰਂ, ਸਬ੍ਬਲੋਕਾਨੁਕਮ੍ਪਕਂ॥
Dakkhiṇeyyaṃ mahāvīraṃ, sabbalokānukampakaṃ.
‘‘ਏਕਤਿਂਸੇ ਇਤੋ ਕਪ੍ਪੇ, ਯਂ ਮਾਲਮਭਿਰੋਪਯਿਂ।
‘‘Ekatiṃse ito kappe, yaṃ mālamabhiropayiṃ;
ਦੁਗ੍ਗਤਿਂ ਨਾਭਿਜਾਨਾਮਿ, ਬੁਦ੍ਧਪੂਜਾਯਿਦਂ ਫਲਂ॥
Duggatiṃ nābhijānāmi, buddhapūjāyidaṃ phalaṃ.
‘‘ਕਿਲੇਸਾ ਝਾਪਿਤਾ ਮਯ੍ਹਂ…ਪੇ॰… ਕਤਂ ਬੁਦ੍ਧਸ੍ਸ ਸਾਸਨ’’ਨ੍ਤਿ॥
‘‘Kilesā jhāpitā mayhaṃ…pe… kataṃ buddhassa sāsana’’nti.
ਅਰਹਤ੍ਤਂ ਪਨ ਪਤ੍વਾ ਯੇ ਭਿਕ੍ਖੂ ਧੁਤਙ੍ਗਸਮਾਧਾਨੇਨ ਅਤ੍ਤਾਨਂ ਉਕ੍ਕਂਸੇਤ੍વਾ ਸਙ੍ਘਭਤ੍ਤਾਦਿਂ ਸਾਦਿਯਨ੍ਤੇ ਅਞ੍ਞੇ ਭਿਕ੍ਖੂ ਅવਜਾਨਨ੍ਤਿ, ਤੇਸਂ ਓવਾਦਦਾਨਮੁਖੇਨ ਅਞ੍ਞਂ ਬ੍ਯਾਕਰੋਨ੍ਤੋ –
Arahattaṃ pana patvā ye bhikkhū dhutaṅgasamādhānena attānaṃ ukkaṃsetvā saṅghabhattādiṃ sādiyante aññe bhikkhū avajānanti, tesaṃ ovādadānamukhena aññaṃ byākaronto –
੨੨੮.
228.
‘‘ਸੁਖਞ੍ਚੇ ਜੀવਿਤੁਂ ਇਚ੍ਛੇ, ਸਾਮਞ੍ਞਸ੍ਮਿਂ ਅਪੇਕ੍ਖવਾ।
‘‘Sukhañce jīvituṃ icche, sāmaññasmiṃ apekkhavā;
ਸਙ੍ਘਿਕਂ ਨਾਤਿਮਞ੍ਞੇਯ੍ਯ, ਚੀવਰਂ ਪਾਨਭੋਜਨਂ॥
Saṅghikaṃ nātimaññeyya, cīvaraṃ pānabhojanaṃ.
੨੨੯.
229.
ਸੁਖਞ੍ਚੇ ਜੀવਿਤੁਂ ਇਚ੍ਛੇ, ਸਾਮਞ੍ਞਸ੍ਮਿਂ ਅਪੇਕ੍ਖવਾ।
Sukhañce jīvituṃ icche, sāmaññasmiṃ apekkhavā;
ਅਹਿ ਮੂਸਿਕਸੋਬ੍ਭਂવ, ਸੇવੇਥ ਸਯਨਾਸਨਂ॥
Ahi mūsikasobbhaṃva, sevetha sayanāsanaṃ.
੨੩੦.
230.
ਸੁਖਞ੍ਚੇ ਜੀવਿਤੁਂ ਇਚ੍ਛੇ, ਸਾਮਞ੍ਞਸ੍ਮਿਂ ਅਪੇਕ੍ਖવਾ।
Sukhañce jīvituṃ icche, sāmaññasmiṃ apekkhavā;
ਇਤਰੀਤਰੇਨ ਤੁਸ੍ਸੇਯ੍ਯ, ਏਕਧਮ੍ਮਞ੍ਚ ਭਾવਯੇ’’ਤਿ॥ – ਤਿਸ੍ਸੋ ਗਾਥਾ ਅਭਾਸਿ।
Itarītarena tusseyya, ekadhammañca bhāvaye’’ti. – tisso gāthā abhāsi;
ਤਤ੍ਥ ਸੁਖਞ੍ਚੇ ਜੀવਿਤੁਂ ਇਚ੍ਛੇ, ਸਾਮਞ੍ਞਸ੍ਮਿਂ ਅਪੇਕ੍ਖવਾਤਿ ਸਾਮਞ੍ਞਸ੍ਮਿਂ ਸਮਣਭਾવੇ ਅਪੇਕ੍ਖવਾ ਸਿਕ੍ਖਾਯ ਤਿਬ੍ਬਗਾਰવੋ ਹੁਤ੍વਾ ਸੁਖਂ ਜੀવਿਤੁਂ ਇਚ੍ਛੇਯ੍ਯ ਚੇ, ਅਨੇਸਨਂ ਪਹਾਯ ਸਾਮਞ੍ਞਸੁਖੇਨ ਸਚੇ ਜੀવਿਤੁਕਾਮੋਤਿ ਅਤ੍ਥੋ । ਸਙ੍ਘਿਕਂ ਨਾਤਿਮਞ੍ਞੇਯ੍ਯ, ਚੀવਰਂ ਪਾਨਭੋਜਨਨ੍ਤਿ ਸਙ੍ਘਤੋ ਆਭਤਂ ਚੀવਰਂ ਆਹਾਰਂ ਨ ਅવਮਞ੍ਞੇਯ੍ਯ, ਸਙ੍ਘਸ੍ਸ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਨਕਲਾਭੋ ਨਾਮ ਪਰਿਸੁਦ੍ਧੁਪ੍ਪਾਦੋ ਹੋਤੀਤਿ ਤਂ ਪਰਿਭੁਞ੍ਜਨ੍ਤਸ੍ਸ ਆਜੀવਪਾਰਿਸੁਦ੍ਧਿਸਮ੍ਭવੇਨ ਸਾਮਞ੍ਞਸੁਖਂ ਹਤ੍ਥਗਤਮੇવਾਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੋ। ਅਹਿ ਮੂਸਿਕਸੋਬ੍ਭਂવਾਤਿ ਅਹਿ વਿਯ ਮੂਸਿਕਾਯ ਖਤਬਿਲਂ ਸੇવੇਥ ਸੇવੇਯ੍ਯ ਸੇਨਾਸਨਂ। ਯਥਾ ਨਾਮ ਸਪ੍ਪੋ ਸਯਮਤ੍ਤਨੋ ਆਸਯਂ ਅਕਤ੍વਾ ਮੂਸਿਕਾਯ ਅਞ੍ਞੇਨ વਾ ਕਤੇ ਆਸਯੇ વਸਿਤ੍વਾ ਯੇਨ ਕਾਮਂ ਪਕ੍ਕਮਤਿ, ਏવਮੇવਂ ਭਿਕ੍ਖੁ ਸਯਂ ਸੇਨਾਸਨਕਰਣਾ ਸਂਕਿਲੇਸਂ ਅਨਾਪਜ੍ਜਿਤ੍વਾ ਯਤ੍ਥ ਕਤ੍ਥਚਿ વਸਿਤ੍વਾ ਪਕ੍ਕਮੇਯ੍ਯਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ।
Tattha sukhañce jīvituṃ icche, sāmaññasmiṃ apekkhavāti sāmaññasmiṃ samaṇabhāve apekkhavā sikkhāya tibbagāravo hutvā sukhaṃ jīvituṃ iccheyya ce, anesanaṃ pahāya sāmaññasukhena sace jīvitukāmoti attho . Saṅghikaṃ nātimaññeyya, cīvaraṃ pānabhojananti saṅghato ābhataṃ cīvaraṃ āhāraṃ na avamaññeyya, saṅghassa uppajjanakalābho nāma parisuddhuppādo hotīti taṃ paribhuñjantassa ājīvapārisuddhisambhavena sāmaññasukhaṃ hatthagatamevāti adhippāyo. Ahi mūsikasobbhaṃvāti ahi viya mūsikāya khatabilaṃ sevetha seveyya senāsanaṃ. Yathā nāma sappo sayamattano āsayaṃ akatvā mūsikāya aññena vā kate āsaye vasitvā yena kāmaṃ pakkamati, evamevaṃ bhikkhu sayaṃ senāsanakaraṇā saṃkilesaṃ anāpajjitvā yattha katthaci vasitvā pakkameyyāti attho.
ਇਦਾਨਿ વੁਤ੍ਤੇ ਅવੁਤ੍ਤੇ ਚ ਪਚ੍ਚਯੇ ਯਥਾਲਾਭਸਨ੍ਤੋਸੇਨੇવ ਸਾਮਞ੍ਞਸੁਖਂ ਹੋਤਿ, ਨ ਅਞ੍ਞਥਾਤਿ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ਆਹ ‘‘ਇਤਰੀਤਰੇਨ ਤੁਸ੍ਸੇਯ੍ਯਾ’’ਤਿ, ਯੇਨ ਕੇਨਚਿ ਹੀਨੇਨ વਾ ਪਣੀਤੇਨ વਾ ਯਥਾਲਦ੍ਧੇਨ ਪਚ੍ਚਯੇਨ ਸਨ੍ਤੋਸਂ ਆਪਜ੍ਜੇਯ੍ਯਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਏਕਧਮ੍ਮਨ੍ਤਿ ਅਪ੍ਪਮਾਦਭਾવਂ, ਤਞ੍ਹਿ ਅਨੁਯੁਞ੍ਜਨ੍ਤਸ੍ਸ ਅਨવਜ੍ਜਂ ਸਬ੍ਬਂ ਲੋਕਿਯਸੁਖਂ ਲੋਕੁਤ੍ਤਰਸੁਖਞ੍ਚ ਹਤ੍ਥਗਤਮੇવ ਹੋਤਿ। ਤੇਨਾਹ ਭਗવਾ – ‘‘ਅਪ੍ਪਮਤ੍ਤੋ ਹਿ ਝਾਯਨ੍ਤੋ, ਪਪ੍ਪੋਤਿ વਿਪੁਲਂ ਸੁਖ’’ਨ੍ਤਿ (ਮ॰ ਨਿ॰ ੨.੩੫੨; ਧ॰ ਪ॰ ੨੭)।
Idāni vutte avutte ca paccaye yathālābhasantoseneva sāmaññasukhaṃ hoti, na aññathāti dassento āha ‘‘itarītarena tusseyyā’’ti, yena kenaci hīnena vā paṇītena vā yathāladdhena paccayena santosaṃ āpajjeyyāti attho. Ekadhammanti appamādabhāvaṃ, tañhi anuyuñjantassa anavajjaṃ sabbaṃ lokiyasukhaṃ lokuttarasukhañca hatthagatameva hoti. Tenāha bhagavā – ‘‘appamatto hi jhāyanto, pappoti vipulaṃ sukha’’nti (ma. ni. 2.352; dha. pa. 27).
ਧਨਿਯਤ੍ਥੇਰਗਾਥਾવਣ੍ਣਨਾ ਨਿਟ੍ਠਿਤਾ।
Dhaniyattheragāthāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
ਤਿਪਿਟਕ (ਮੂਲ) • Tipiṭaka (Mūla) / ਸੁਤ੍ਤਪਿਟਕ • Suttapiṭaka / ਖੁਦ੍ਦਕਨਿਕਾਯ • Khuddakanikāya / ਥੇਰਗਾਥਾਪਾਲ਼ਿ • Theragāthāpāḷi / ੪. ਧਨਿਯਤ੍ਥੇਰਗਾਥਾ • 4. Dhaniyattheragāthā