Library / Tipiṭaka / තිපිටක • Tipiṭaka / වජිරබුද්ධි-ටීකා • Vajirabuddhi-ṭīkā |
2. දුතියපාරාජිකං
2. Dutiyapārājikaṃ
ධනියවත්ථුවණ්ණනා
Dhaniyavatthuvaṇṇanā
84. දුතියෙ රාජූහි එව පරිග්ගහිතත්තා ‘‘රාජගහ’’න්ති ලද්ධනාමකෙ සමීපත්ථෙන, අධිකරණත්ථෙන ච පටිලද්ධභුම්මවිභත්තිකෙ ගිජ්ඣකූටෙ පබ්බතෙ චතූහි විහාරෙහි විහරන්තොති අධිප්පායො. තස්ස ‘‘වස්සං උපගච්ඡිංසූ’’ති ඉමිනා සම්බන්ධො වෙදිතබ්බො. තයො එව හි ඤත්තිං ඨපෙත්වා ගණකම්මං කරොන්ති, න තතො ඌනා අධිකා වා අකිරියත්තා. තත්ථ විනයපරියායෙන සඞ්ඝගණපුග්ගලකම්මකොසල්ලත්ථං ඉදං පකිණ්ණකං වෙදිතබ්බං – අත්ථි සඞ්ඝකම්මං සඞ්ඝො එව කරොති, න ගණො න පුග්ගලො, තං අපලොකනකම්මස්ස කම්මලක්ඛණෙකදෙසං ඨපෙත්වා ඉතරං චතුබ්බිධම්පි කම්මං වෙදිතබ්බං. අත්ථි සඞ්ඝකම්මං සඞ්ඝො ච කරොති, ගණො ච කරොති, පුග්ගලො ච කරොති. කිඤ්චාති? යං පුබ්බෙ ඨපිතං. වුත්තඤ්හෙතං පරිවාරට්ඨකථායං ‘‘යස්මිං විහාරෙ ද්වෙ තයො ජනා වසන්ති , තෙහි නිසීදිත්වා කතම්පි සඞ්ඝෙන කතසදිසමෙව. යස්මිං පන විහාරෙ එකො භික්ඛු හොති, තෙන භික්ඛුනා උපොසථදිවසෙ පුබ්බකරණපුබ්බකිච්චං කත්වා නිසින්නෙන කතම්පි කතිකවත්තං සඞ්ඝෙන කතසදිසමෙව හොතී’’ති (පරි. අට්ඨ. 495-496). පුනපි වුත්තං ‘‘එකභික්ඛුකෙ පන විහාරෙ එකෙන සාවිතෙපි පුරිමකතිකා පටිප්පස්සම්භති එවා’’ති. අත්ථි ගණකම්මං සඞ්ඝො කරොති, ගණො කරොති, පුග්ගලො කරොති, තං තයො පාරිසුද්ධිඋපොසථා අඤ්ඤෙසං සන්තිකෙ කරීයන්ති, තස්ස වසෙන වෙදිතබ්බං. අත්ථි ගණකම්මං ගණොව කරොති, න සඞ්ඝො න පුග්ගලො, තං පාරිසුද්ධිඋපොසථො අඤ්ඤමඤ්ඤං ආරොචනවසෙන කරීයති, තස්ස වසෙන වෙදිතබ්බං. අත්ථි පුග්ගලකම්මං පුග්ගලොව කරොති, න සඞ්ඝො න ගණො, තං අධිට්ඨානුපොසථවසෙන වෙදිතබ්බං. අත්ථි ගණකම්මං එකච්චොව ගණො කරොති, එකච්චො න කරොති, තත්ථ අඤත්තිකං ද්වෙ එව කරොන්ති, න තයො. සඤත්තිකං තයොව කරොන්ති, න තතො ඌනා අධිකා වා, තෙන වුත්තං ‘‘තයො එව හි ඤත්තිං ඨපෙත්වා ගණකම්මං කරොන්ති, න තතො ඌනා අධිකා වා අකිරියත්තා’’ති. තස්මා තයොව විනයපරියායෙන සම්පහුලා, න තතො උද්ධන්ති වෙදිතබ්බං. අනුගණ්ඨිපදෙ පන ‘‘කිඤ්චාපි කම්මලක්ඛණං තයොව කරොන්ති, අථ ඛො තෙහි කතං සඞ්ඝෙන කතසදිසන්ති වුත්තත්තා එකෙන පරියායෙන තයො ජනා විනයපරියායෙනපි සඞ්ඝො’’ති වුත්තං, ඉදං සබ්බම්පි විනයකම්මං උපාදාය වුත්තං, ලාභං පන උපාදාය අන්තමසො එකොපි අනුපසම්පන්නොපි ‘‘සඞ්ඝො’’ති සඞ්ඛ්යං ගච්ඡති කිර. පවාරණාදිවසස්ස අරුණුග්ගමනසමනන්තරමෙව ‘‘වුත්ථගස්සා’’ති වුච්චන්ති, උක්කංසනයෙන ‘‘පාටිපදදිවසතො පට්ඨායා’’ති වුත්තං, තෙනෙව ‘‘මහාපවාරණාය පවාරිතා’’ති වුත්තං. අඤ්ඤථා අන්තරායෙන අපවාරිතා ‘‘වුත්ථවස්සා’’ති න වුච්චන්තීති ආපජ්ජති. ථම්භාදි කට්ඨකම්මන්ති වෙදිතබ්බං. කෙචි තනුකං දාරුත්ථම්භං අන්තොකත්වා මත්තිකාමයං ථම්භං කරොන්ති, අයං පන තථා න අකාසි, තෙන වුත්තං ‘‘සබ්බමත්තිකාමයං කුටිකං කරිත්වා’’ති. තෙලමිස්සාය තම්බමත්තිකාය.
84. Dutiye rājūhi eva pariggahitattā ‘‘rājagaha’’nti laddhanāmake samīpatthena, adhikaraṇatthena ca paṭiladdhabhummavibhattike gijjhakūṭe pabbate catūhi vihārehi viharantoti adhippāyo. Tassa ‘‘vassaṃ upagacchiṃsū’’ti iminā sambandho veditabbo. Tayo eva hi ñattiṃ ṭhapetvā gaṇakammaṃ karonti, na tato ūnā adhikā vā akiriyattā. Tattha vinayapariyāyena saṅghagaṇapuggalakammakosallatthaṃ idaṃ pakiṇṇakaṃ veditabbaṃ – atthi saṅghakammaṃ saṅgho eva karoti, na gaṇo na puggalo, taṃ apalokanakammassa kammalakkhaṇekadesaṃ ṭhapetvā itaraṃ catubbidhampi kammaṃ veditabbaṃ. Atthi saṅghakammaṃ saṅgho ca karoti, gaṇo ca karoti, puggalo ca karoti. Kiñcāti? Yaṃ pubbe ṭhapitaṃ. Vuttañhetaṃ parivāraṭṭhakathāyaṃ ‘‘yasmiṃ vihāre dve tayo janā vasanti , tehi nisīditvā katampi saṅghena katasadisameva. Yasmiṃ pana vihāre eko bhikkhu hoti, tena bhikkhunā uposathadivase pubbakaraṇapubbakiccaṃ katvā nisinnena katampi katikavattaṃ saṅghena katasadisameva hotī’’ti (pari. aṭṭha. 495-496). Punapi vuttaṃ ‘‘ekabhikkhuke pana vihāre ekena sāvitepi purimakatikā paṭippassambhati evā’’ti. Atthi gaṇakammaṃ saṅgho karoti, gaṇo karoti, puggalo karoti, taṃ tayo pārisuddhiuposathā aññesaṃ santike karīyanti, tassa vasena veditabbaṃ. Atthi gaṇakammaṃ gaṇova karoti, na saṅgho na puggalo, taṃ pārisuddhiuposatho aññamaññaṃ ārocanavasena karīyati, tassa vasena veditabbaṃ. Atthi puggalakammaṃ puggalova karoti, na saṅgho na gaṇo, taṃ adhiṭṭhānuposathavasena veditabbaṃ. Atthi gaṇakammaṃ ekaccova gaṇo karoti, ekacco na karoti, tattha añattikaṃ dve eva karonti, na tayo. Sañattikaṃ tayova karonti, na tato ūnā adhikā vā, tena vuttaṃ ‘‘tayo eva hi ñattiṃ ṭhapetvā gaṇakammaṃ karonti, na tato ūnā adhikā vā akiriyattā’’ti. Tasmā tayova vinayapariyāyena sampahulā, na tato uddhanti veditabbaṃ. Anugaṇṭhipade pana ‘‘kiñcāpi kammalakkhaṇaṃ tayova karonti, atha kho tehi kataṃ saṅghena katasadisanti vuttattā ekena pariyāyena tayo janā vinayapariyāyenapi saṅgho’’ti vuttaṃ, idaṃ sabbampi vinayakammaṃ upādāya vuttaṃ, lābhaṃ pana upādāya antamaso ekopi anupasampannopi ‘‘saṅgho’’ti saṅkhyaṃ gacchati kira. Pavāraṇādivasassa aruṇuggamanasamanantarameva ‘‘vutthagassā’’ti vuccanti, ukkaṃsanayena ‘‘pāṭipadadivasato paṭṭhāyā’’ti vuttaṃ, teneva ‘‘mahāpavāraṇāya pavāritā’’ti vuttaṃ. Aññathā antarāyena apavāritā ‘‘vutthavassā’’ti na vuccantīti āpajjati. Thambhādi kaṭṭhakammanti veditabbaṃ. Keci tanukaṃ dārutthambhaṃ antokatvā mattikāmayaṃ thambhaṃ karonti, ayaṃ pana tathā na akāsi, tena vuttaṃ ‘‘sabbamattikāmayaṃ kuṭikaṃ karitvā’’ti. Telamissāya tambamattikāya.
85. ‘‘මා පච්ඡිමා ජනතා පාණෙසු පාතබ්යතං ආපජ්ජී’’ති ඉමිනා අනුද්දෙසසික්ඛාපදෙන යත්ථ ඉට්ඨකපචන පත්තපචන කුටිකරණ විහාරකාරාපන නවකම්මකරණ ඛණ්ඩඵුල්ලපටිසඞ්ඛරණ විහාරසම්මජ්ජන පටග්ගිදාන කූපපොක්ඛරණීඛණාපනාදීසු පාතබ්යතං ජානන්තෙන භික්ඛුනා කප්පියවචනම්පි න වත්තබ්බන්ති දස්සෙති, තෙනෙව පරියායං අවත්වා තෙසං සික්ඛාපදානං අනාපත්තිවාරෙසු ‘‘අනාපත්ති අසතියා අජානන්තස්සා’’ති වුත්තං. ‘‘අන්තරාපත්තිසික්ඛාපද’’න්තිපි එතස්ස නාමමෙව. ‘‘ගච්ඡථෙතං, භික්ඛවෙ, කුටිකං භින්දථා’’ති ඉමිනා කතං ලභිත්වා තත්ථ වසන්තානම්පි දුක්කටමෙවාති ච සිද්ධං. අඤ්ඤථා හි භගවා න භින්දාපෙය්ය. එස නයො භෙදනකං ඡෙදනකං උද්දාලනකන්ති එත්ථාපි, ආපත්තිභෙදාව. තතො එව හි භෙදනකසික්ඛාපදාදීසු විය ‘‘අඤ්ඤෙන කතං පටිලභිත්වා පරිභුඤ්ජති, ආපත්ති දුක්කටස්සා’’ති න වුත්තං, තථා අඤ්ඤස්සත්ථාය කරොති, චෙතියාදීනං අත්ථාය කරොති, දුක්කටමෙවාති ච සිද්ධං, අඤ්ඤථා කුටිකාරසික්ඛාපදාදීසු විය ‘‘අඤ්ඤස්සත්ථාය වාසාගාරං ඨපෙත්වා සබ්බත්ථ, අනාපත්තී’’ති නයමෙව වදෙය්ය, න භින්දාපෙය්ය. සබ්බමත්තිකාමයභාවං පන මොචෙත්වා කට්ඨපාසාණාදිමිස්සං කත්වා පරිභුඤ්ජති, අනාපත්ති. තථා හි ඡෙදනකසික්ඛාපදාදීසු භගවතා නයො දින්නො ‘‘අඤ්ඤෙන කතං පමාණාතික්කන්තං පටිලභිත්වා ඡින්දිත්වා පරිභුඤ්ජතී’’තිආදීසු. කෙචි පන ‘‘වයකම්මම්පීති එතෙන මූලං දත්වා කාරාපිතම්පි අත්ථි, තෙන තං අඤ්ඤෙන කතම්පි න වට්ටතීති සිද්ධ’’න්ති වදන්ති, තං න සුන්දරං. කස්මා? සම්භාරෙ කිණිත්වා සයමෙව කරොන්තස්සාපි වයකම්මසම්භවතො. කිං වා පාළිලෙසෙ සති අට්ඨකථාලෙසනයො. ඉට්ඨකාහි ගිඤ්ජකාවසථසඞ්ඛෙපෙන කතා වට්ටතීති එත්ථ පකතිඉට්ඨකාහි චිනිත්වා කත්තබ්බාවසථො ගිඤ්ජකාවසථො නාම. සා හි ‘‘මත්තිකාමයා’’ති න වුච්චති, ‘‘ඉට්ඨකකුටිකා’’ත්වෙව වුච්චති, තස්මා ථුසගොමයතිණපලාලමිස්සා මත්තිකාමයාපි අපක්කිට්ඨකමයාපි ‘‘සබ්බමත්තිකාමයා’’ත්වෙව වුච්චතීති නො ඛන්තීති ආචරියො, භස්මාදයො හි මත්තිකාය දළ්හිභාවත්ථමෙව ආදීයන්ති, අපක්කිට්ඨකමයාපි ගිඤ්ජකාවසථසඞ්ඛ්යං න ගච්ඡති, න ච ආයස්මා ධනියො එකප්පහාරෙනෙව කුම්භකාරො විය කුම්භං තං කුටිකං නිට්ඨාපෙසි, අනුක්කමෙන පන සුක්ඛාපෙත්වා සුක්ඛාපෙත්වා මත්තිකාපිණ්ඩෙහි චිනිත්වා නිට්ඨාපෙසි, අපක්කිට්ඨකමයා කුටි විය සබ්බමත්තිකාමයා කුටි එකාබද්ධා හොති, න තථා පක්කිට්ඨකමයා, තස්මා සා කප්පතීති එකෙ. සබ්බමත්තිකාමයාය කුටියා බහි චෙ තිණකුටිකාදිං කත්වා අන්තො වසති, දුක්කටමෙව. සචෙ තත්ථ තත්ථ ඡිද්දං කත්වා බන්ධිත්වා එකාබද්ධං කරොති, වට්ටති. අන්තො චෙ තිණකුටිකාදිං කත්වා අන්තො වසති, වට්ටති. කාරකො එව චෙ වසති, කරණපච්චයා දුක්කටං ආපජ්ජති, න වසනපච්චයා. සචෙ අන්තො වා බහි වා උභයත්ථ වා සුධාය ලිම්පති, වට්ටති. යස්මා සබ්බමත්තිකාමයා කුටි සුකරා භින්දිතුං, තස්මා තත්ථ ඨපිතං පත්තචීවරාදි අගුත්තං හොති, චොරාදීහි අවහරිතුං සක්කා, තෙන වුත්තං ‘‘පත්තචීවරගුත්තත්ථායා’’ති.
85. ‘‘Mā pacchimā janatā pāṇesu pātabyataṃ āpajjī’’ti iminā anuddesasikkhāpadena yattha iṭṭhakapacana pattapacana kuṭikaraṇa vihārakārāpana navakammakaraṇa khaṇḍaphullapaṭisaṅkharaṇa vihārasammajjana paṭaggidāna kūpapokkharaṇīkhaṇāpanādīsu pātabyataṃ jānantena bhikkhunā kappiyavacanampi na vattabbanti dasseti, teneva pariyāyaṃ avatvā tesaṃ sikkhāpadānaṃ anāpattivāresu ‘‘anāpatti asatiyā ajānantassā’’ti vuttaṃ. ‘‘Antarāpattisikkhāpada’’ntipi etassa nāmameva. ‘‘Gacchathetaṃ, bhikkhave, kuṭikaṃ bhindathā’’ti iminā kataṃ labhitvā tattha vasantānampi dukkaṭamevāti ca siddhaṃ. Aññathā hi bhagavā na bhindāpeyya. Esa nayo bhedanakaṃ chedanakaṃ uddālanakanti etthāpi, āpattibhedāva. Tato eva hi bhedanakasikkhāpadādīsu viya ‘‘aññena kataṃ paṭilabhitvā paribhuñjati, āpatti dukkaṭassā’’ti na vuttaṃ, tathā aññassatthāya karoti, cetiyādīnaṃ atthāya karoti, dukkaṭamevāti ca siddhaṃ, aññathā kuṭikārasikkhāpadādīsu viya ‘‘aññassatthāya vāsāgāraṃ ṭhapetvā sabbattha, anāpattī’’ti nayameva vadeyya, na bhindāpeyya. Sabbamattikāmayabhāvaṃ pana mocetvā kaṭṭhapāsāṇādimissaṃ katvā paribhuñjati, anāpatti. Tathā hi chedanakasikkhāpadādīsu bhagavatā nayo dinno ‘‘aññena kataṃ pamāṇātikkantaṃ paṭilabhitvā chinditvā paribhuñjatī’’tiādīsu. Keci pana ‘‘vayakammampīti etena mūlaṃ datvā kārāpitampi atthi, tena taṃ aññena katampi na vaṭṭatīti siddha’’nti vadanti, taṃ na sundaraṃ. Kasmā? Sambhāre kiṇitvā sayameva karontassāpi vayakammasambhavato. Kiṃ vā pāḷilese sati aṭṭhakathālesanayo. Iṭṭhakāhi giñjakāvasathasaṅkhepena katā vaṭṭatīti ettha pakatiiṭṭhakāhi cinitvā kattabbāvasatho giñjakāvasatho nāma. Sā hi ‘‘mattikāmayā’’ti na vuccati, ‘‘iṭṭhakakuṭikā’’tveva vuccati, tasmā thusagomayatiṇapalālamissā mattikāmayāpi apakkiṭṭhakamayāpi ‘‘sabbamattikāmayā’’tveva vuccatīti no khantīti ācariyo, bhasmādayo hi mattikāya daḷhibhāvatthameva ādīyanti, apakkiṭṭhakamayāpi giñjakāvasathasaṅkhyaṃ na gacchati, na ca āyasmā dhaniyo ekappahāreneva kumbhakāro viya kumbhaṃ taṃ kuṭikaṃ niṭṭhāpesi, anukkamena pana sukkhāpetvā sukkhāpetvā mattikāpiṇḍehi cinitvā niṭṭhāpesi, apakkiṭṭhakamayā kuṭi viya sabbamattikāmayā kuṭi ekābaddhā hoti, na tathā pakkiṭṭhakamayā, tasmā sā kappatīti eke. Sabbamattikāmayāya kuṭiyā bahi ce tiṇakuṭikādiṃ katvā anto vasati, dukkaṭameva. Sace tattha tattha chiddaṃ katvā bandhitvā ekābaddhaṃ karoti, vaṭṭati. Anto ce tiṇakuṭikādiṃ katvā anto vasati, vaṭṭati. Kārako eva ce vasati, karaṇapaccayā dukkaṭaṃ āpajjati, na vasanapaccayā. Sace anto vā bahi vā ubhayattha vā sudhāya limpati, vaṭṭati. Yasmā sabbamattikāmayā kuṭi sukarā bhindituṃ, tasmā tattha ṭhapitaṃ pattacīvarādi aguttaṃ hoti, corādīhi avaharituṃ sakkā, tena vuttaṃ ‘‘pattacīvaraguttatthāyā’’ti.
Related texts:
තිපිටක (මූල) • Tipiṭaka (Mūla) / විනයපිටක • Vinayapiṭaka / මහාවිභඞ්ග • Mahāvibhaṅga / 2. දුතියපාරාජිකං • 2. Dutiyapārājikaṃ
අට්ඨකථා • Aṭṭhakathā / විනයපිටක (අට්ඨකථා) • Vinayapiṭaka (aṭṭhakathā) / මහාවිභඞ්ග-අට්ඨකථා • Mahāvibhaṅga-aṭṭhakathā / 2. දුතියපාරාජිකං • 2. Dutiyapārājikaṃ
ටීකා • Tīkā / විනයපිටක (ටීකා) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / සාරත්ථදීපනී-ටීකා • Sāratthadīpanī-ṭīkā / ධනියවත්ථුවණ්ණනා • Dhaniyavatthuvaṇṇanā
ටීකා • Tīkā / විනයපිටක (ටීකා) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / විමතිවිනොදනී-ටීකා • Vimativinodanī-ṭīkā / ධනියවත්ථුවණ්ණනා • Dhaniyavatthuvaṇṇanā