Library / Tipiṭaka / තිපිටක • Tipiṭaka / විමතිවිනොදනී-ටීකා • Vimativinodanī-ṭīkā |
ධනියවත්ථුවණ්ණනා
Dhaniyavatthuvaṇṇanā
84. රාජූහි ගහිතන්ති රාජගහන්ති ආහ ‘‘මන්ධාතූ’’ති. රාජපුරොහිතෙන පරිග්ගහිතම්පි රාජපරිග්ගහිතමෙවාති මහාගොවින්දග්ගහණං, නගරසද්දාපෙක්ඛාය චෙත්ථ ‘‘රාජගහ’’න්ති නපුංසකනිද්දෙසො. අඤ්ඤෙපෙත්ථ පකාරෙති සුසංවිහිතාරක්ඛත්තා රාජූනං ගහං ගෙහභූතන්ති රාජගහන්තිආදිකෙ පකාරෙ. වසන්තවනන්ති කීළාවනං, වසන්තකාලෙ කීළාය යෙභුය්යත්තා පන වසන්තවනන්ති වුත්තං.
84. Rājūhi gahitanti rājagahanti āha ‘‘mandhātū’’ti. Rājapurohitena pariggahitampi rājapariggahitamevāti mahāgovindaggahaṇaṃ, nagarasaddāpekkhāya cettha ‘‘rājagaha’’nti napuṃsakaniddeso. Aññepettha pakāreti susaṃvihitārakkhattā rājūnaṃ gahaṃ gehabhūtanti rājagahantiādike pakāre. Vasantavananti kīḷāvanaṃ, vasantakāle kīḷāya yebhuyyattā pana vasantavananti vuttaṃ.
සද්වාරබන්ධාති වස්සූපගමනයොග්ගතාදස්සනං. නාලකපටිපදන්ති සුත්තනිපාතෙ (සු. නි. 684 ආදයො) නාලකත්ථෙරස්ස දෙසිතං මොනෙය්යපටිපදං. පඤ්චන්නං ඡදනානන්ති තිණපණ්ණඉට්ඨකසිලාසුධාසඞ්ඛාතානං පඤ්චන්නං. නො චෙ ලභති…පෙ.… සාමම්පි කාතබ්බන්ති ඉමිනා නාවාසත්ථවජෙ ඨපෙත්වා අඤ්ඤත්ථ ‘‘අසෙනාසනිකො අහ’’න්ති ආලයකරණමත්තෙන උපගමනං න වට්ටති. සෙනාසනං පරියෙසිත්වා වචීභෙදං කත්වා වස්සං උපගන්තබ්බමෙවාති දස්සෙති. ‘‘න, භික්ඛවෙ, අසෙනාසනිකෙනා’’තිආදිනා (මහාව. 204) හි පාළියං ‘‘නාලකපටිපදං පටිපන්නෙනාපී’’ති අට්ඨකථායඤ්ච අවිසෙසෙන දළ්හං කත්වා වුත්තං, නාවාසත්ථවජෙසුයෙව ච ‘‘අනුජානාමි, භික්ඛවෙ, නාවාය වස්සං උපගන්තු’’න්තිආදිනා (මහාව. 203) අසතිපි සෙනාසනෙ ආලයකරණවසෙන වස්සූපගමනං අනුඤ්ඤාතං, නාඤ්ඤත්ථාති ගහෙතබ්බං. අයමනුධම්මතාති සාමීචිවත්තං. කතිකවත්තානීති භස්සාරාමතාදිං විහාය සබ්බදා අප්පමත්තෙහි භවිතබ්බන්තිආදිකතිකවත්තානි. ඛන්ධකවත්තානීති ‘‘ආගන්තුකාදිඛන්ධකවත්තං පූරෙතබ්බ’’න්ති එවං ඛන්ධකවත්තානි ච අධිට්ඨහිත්වා.
Sadvārabandhāti vassūpagamanayoggatādassanaṃ. Nālakapaṭipadanti suttanipāte (su. ni. 684 ādayo) nālakattherassa desitaṃ moneyyapaṭipadaṃ. Pañcannaṃ chadanānanti tiṇapaṇṇaiṭṭhakasilāsudhāsaṅkhātānaṃ pañcannaṃ. No ce labhati…pe… sāmampi kātabbanti iminā nāvāsatthavaje ṭhapetvā aññattha ‘‘asenāsaniko aha’’nti ālayakaraṇamattena upagamanaṃ na vaṭṭati. Senāsanaṃ pariyesitvā vacībhedaṃ katvā vassaṃ upagantabbamevāti dasseti. ‘‘Na, bhikkhave, asenāsanikenā’’tiādinā (mahāva. 204) hi pāḷiyaṃ ‘‘nālakapaṭipadaṃ paṭipannenāpī’’ti aṭṭhakathāyañca avisesena daḷhaṃ katvā vuttaṃ, nāvāsatthavajesuyeva ca ‘‘anujānāmi, bhikkhave, nāvāya vassaṃ upagantu’’ntiādinā (mahāva. 203) asatipi senāsane ālayakaraṇavasena vassūpagamanaṃ anuññātaṃ, nāññatthāti gahetabbaṃ. Ayamanudhammatāti sāmīcivattaṃ. Katikavattānīti bhassārāmatādiṃ vihāya sabbadā appamattehi bhavitabbantiādikatikavattāni. Khandhakavattānīti ‘‘āgantukādikhandhakavattaṃ pūretabba’’nti evaṃ khandhakavattāni ca adhiṭṭhahitvā.
වස්සංවුත්ථාති පදස්ස අට්ඨකථායං ‘‘පුරිමිකාය උපගතා මහාපවාරණාය පවාරිතා පාටිපදදිවසතො පට්ඨාය ‘වුත්ථවස්සා’ති වුච්චන්තී’’ති වුත්තත්තා මහාපවාරණාදිවසෙ පවාරෙත්වා වා අප්පවාරෙත්වා වා අඤ්ඤත්ථ ගච්ඡන්තෙහි සත්තාහකරණීයනිමිත්තෙ සති එව ගන්තබ්බං, නාසති, ඉතරථා වස්සච්ඡෙදො දුක්කටඤ්ච හොතීති වෙදිතබ්බං. ‘‘ඉමං තෙමාසං වස්සං උපෙමී’’ති හි ‘‘න, භික්ඛවෙ, වස්සං උපගන්ත්වා පුරිමං වා තෙමාසං පච්ඡිමං වා තෙමාසං අවසිත්වා චාරිකා පක්කමිතබ්බා’’ති (මහාව. 185) ච වුත්තං. ඉධෙව ච වස්සංවුත්ථා තෙමාසච්චයෙන…පෙ.… පක්කමිංසූති වුත්තං. පවාරණාදිවසොපි තෙමාසපරියාපන්නොව. කෙචි පන ‘‘අනුජානාමි, භික්ඛවෙ, වස්සංවුත්ථානං භික්ඛූනං තීහි ඨානෙහි පවාරෙතුන්ති (මහාව. 209) පවාරණාකම්මස්ස පුබ්බෙයෙව වස්සංවුත්ථානන්ති වුත්ථවස්සතාය වුත්තත්තා මහාපවාරණාදිවසෙ සත්තාහකරණීයනිමිත්තං විනාපි යථාසුඛං ගන්තුං වට්ටතී’’ති වදන්ති, තං තෙසං මතිමත්තං, වුත්ථවස්සානඤ්හි පවාරණානුජානනං අනුපගතඡින්නවස්සාදීනං නිවත්තනත්ථං කතං, න පන පවාරණාදිවසෙ අවසිත්වා පක්කමිතබ්බන්ති දස්සනත්ථං තදත්ථස්ස ඉධ පසඞ්ගාභාවා, පවාරණං කාතුං අනුච්ඡවිකානං පවාරණා ඉධ විධීයති, යෙ ච වස්සං උපගන්ත්වා වස්සච්ඡෙදඤ්ච අකත්වා යාව පවාරණාදිවසා වසිංසු, තෙ තත්තකෙන පවාරණාකම්මං පති පරියායතො වුත්ථවස්සාති වුච්චන්ති, අප්පකං ඌනමධිකං වා ගණනූපගං න හොතීති ඤායතො, න කථිනකම්මං පති තෙමාසස්ස අපරිපුණ්ණත්තා, ඉතරථා තස්මිං මහාපවාරණාදිවසෙපි කථිනත්ථාරප්පසඞ්ගතො. ‘‘අනුජානාමි, භික්ඛවෙ, වස්සංවුත්ථානං භික්ඛූනං කථිනං අත්ථරිතු’’න්ති (මහාව. 306) ඉදං පන ‘‘න, භික්ඛවෙ, වස්සං උපගන්ත්වා පුරිමං වා තෙමාසං පච්ඡිමං වා තෙමාසං අවසිත්වා චාරිකා පක්කමිතබ්බා’’තිආදි (මහාව. 185) ච නිප්පරියායතො මහාපවාරණාය අනන්තරපාටිපදදිවසතො පට්ඨාය කථිනත්ථාරං පක්කමනඤ්ච සන්ධාය වුත්තං, පරිවාරෙ ච ‘‘කථිනස්ස අත්ථාරමාසො ජානිතබ්බො’’ති (පරි. 412) වත්වා ‘‘වස්සානස්ස පච්ඡිමො මාසො ජානිතබ්බො’’ති (පරි. 412) වුත්තං. යො හි කථිනත්ථාරස්ස කාලො, තතො පට්ඨායෙව චාරිකාපක්කමනස්සාපි කාලො, න තතො පුරෙ වස්සංවුත්ථානංයෙව කථිනත්ථාරාරහත්තා. යදග්ගෙන හි පවාරණාදිවසෙ කථිනත්ථාරො න වට්ටති, තදග්ගෙන භික්ඛූපි වුත්ථවස්සා න හොන්ති පවාරණාදිවසස්ස අවුත්ථත්තා.
Vassaṃvutthāti padassa aṭṭhakathāyaṃ ‘‘purimikāya upagatā mahāpavāraṇāya pavāritā pāṭipadadivasato paṭṭhāya ‘vutthavassā’ti vuccantī’’ti vuttattā mahāpavāraṇādivase pavāretvā vā appavāretvā vā aññattha gacchantehi sattāhakaraṇīyanimitte sati eva gantabbaṃ, nāsati, itarathā vassacchedo dukkaṭañca hotīti veditabbaṃ. ‘‘Imaṃ temāsaṃ vassaṃ upemī’’ti hi ‘‘na, bhikkhave, vassaṃ upagantvā purimaṃ vā temāsaṃ pacchimaṃ vā temāsaṃ avasitvā cārikā pakkamitabbā’’ti (mahāva. 185) ca vuttaṃ. Idheva ca vassaṃvutthā temāsaccayena…pe… pakkamiṃsūti vuttaṃ. Pavāraṇādivasopi temāsapariyāpannova. Keci pana ‘‘anujānāmi, bhikkhave, vassaṃvutthānaṃ bhikkhūnaṃ tīhi ṭhānehi pavāretunti (mahāva. 209) pavāraṇākammassa pubbeyeva vassaṃvutthānanti vutthavassatāya vuttattā mahāpavāraṇādivase sattāhakaraṇīyanimittaṃ vināpi yathāsukhaṃ gantuṃ vaṭṭatī’’ti vadanti, taṃ tesaṃ matimattaṃ, vutthavassānañhi pavāraṇānujānanaṃ anupagatachinnavassādīnaṃ nivattanatthaṃ kataṃ, na pana pavāraṇādivase avasitvā pakkamitabbanti dassanatthaṃ tadatthassa idha pasaṅgābhāvā, pavāraṇaṃ kātuṃ anucchavikānaṃ pavāraṇā idha vidhīyati, ye ca vassaṃ upagantvā vassacchedañca akatvā yāva pavāraṇādivasā vasiṃsu, te tattakena pavāraṇākammaṃ pati pariyāyato vutthavassāti vuccanti, appakaṃ ūnamadhikaṃ vā gaṇanūpagaṃ na hotīti ñāyato, na kathinakammaṃ pati temāsassa aparipuṇṇattā, itarathā tasmiṃ mahāpavāraṇādivasepi kathinatthārappasaṅgato. ‘‘Anujānāmi, bhikkhave, vassaṃvutthānaṃ bhikkhūnaṃ kathinaṃ attharitu’’nti (mahāva. 306) idaṃ pana ‘‘na, bhikkhave, vassaṃ upagantvā purimaṃ vā temāsaṃ pacchimaṃ vā temāsaṃ avasitvā cārikā pakkamitabbā’’tiādi (mahāva. 185) ca nippariyāyato mahāpavāraṇāya anantarapāṭipadadivasato paṭṭhāya kathinatthāraṃ pakkamanañca sandhāya vuttaṃ, parivāre ca ‘‘kathinassa atthāramāso jānitabbo’’ti (pari. 412) vatvā ‘‘vassānassa pacchimo māso jānitabbo’’ti (pari. 412) vuttaṃ. Yo hi kathinatthārassa kālo, tato paṭṭhāyeva cārikāpakkamanassāpi kālo, na tato pure vassaṃvutthānaṃyeva kathinatthārārahattā. Yadaggena hi pavāraṇādivase kathinatthāro na vaṭṭati, tadaggena bhikkhūpi vutthavassā na honti pavāraṇādivasassa avutthattā.
යං පන සාරත්ථදීපනියං (සාරත්ථ. ටී. පාරාජිකකණ්ඩ 2.84) ‘‘එකදෙසෙන අවුත්ථම්පි තං දිවසං වුත්ථභාගාපෙක්ඛාය වුත්ථමෙව හොතී’’තිආදි වුත්තං, තං න යුත්තං, තංදිවසපරියොසානෙ අරුණුග්ගමනකාලෙ වසන්තොව හි තං දිවසං වුත්ථො නාම හොති පරිවාසඅරඤ්ඤවාසාදීසු විය, අයඤ්ච විචාරණා උපරි වස්සූපනායිකක්ඛන්ධකෙ ආවි භවිස්සතීති තත්ථෙව තං පාකටං කරිස්සාම.
Yaṃ pana sāratthadīpaniyaṃ (sārattha. ṭī. pārājikakaṇḍa 2.84) ‘‘ekadesena avutthampi taṃ divasaṃ vutthabhāgāpekkhāya vutthameva hotī’’tiādi vuttaṃ, taṃ na yuttaṃ, taṃdivasapariyosāne aruṇuggamanakāle vasantova hi taṃ divasaṃ vuttho nāma hoti parivāsaaraññavāsādīsu viya, ayañca vicāraṇā upari vassūpanāyikakkhandhake āvi bhavissatīti tattheva taṃ pākaṭaṃ karissāma.
මහාපවාරණාය පවාරිතාති පුරිමිකාය වස්සං උපගන්ත්වා අච්ඡින්නවස්සතාදස්සනපරං එතං කෙනචි අන්තරායෙන අප්පවාරිතානම්පි වුත්ථවස්සත්තා. න ඔවස්සියතීති අනොවස්සකන්ති කම්මසාධනං දට්ඨබ්බං, යථා න තෙමියති, තථා කත්වාති අත්ථො. අනවයොති එත්ථ අනුසද්දො විච්ඡායං වත්තතීති ආහ අනු අනු අවයොතිආදි. ආචරියස්ස කම්මං ආචරියකන්ති ආහ ‘‘ආචරියකම්මෙ’’ති. කට්ඨකම්මං ථම්භාදි. තෙලතම්බමත්තිකායාති තෙලමිස්සාය තම්බමත්තිකාය.
Mahāpavāraṇāyapavāritāti purimikāya vassaṃ upagantvā acchinnavassatādassanaparaṃ etaṃ kenaci antarāyena appavāritānampi vutthavassattā. Na ovassiyatīti anovassakanti kammasādhanaṃ daṭṭhabbaṃ, yathā na temiyati, tathā katvāti attho. Anavayoti ettha anusaddo vicchāyaṃ vattatīti āha anu anu avayotiādi. Ācariyassa kammaṃ ācariyakanti āha ‘‘ācariyakamme’’ti. Kaṭṭhakammaṃ thambhādi. Telatambamattikāyāti telamissāya tambamattikāya.
85. කුටිකාය කරණභාවන්ති කුටියා කතභාවං. කිං-සද්දප්පයොගෙ අනාගතප්පච්චයවිධානං සන්ධාය තස්ස ලක්ඛණන්තිආදි වුත්තං. කිඤ්චාපි ථෙරස්ස පාණඝාතාධිප්පායො නත්ථි, අනුපපරික්ඛිත්වා කරණෙන පන බහූනං පාණානං මරණත්තා පාණෙ බ්යාබාධෙන්තස්සාතිආදි වුත්තං. පාතබ්යභාවන්ති විනාසෙතබ්බතං. පාණාතිපාතං කරොන්තානන්ති ථෙරෙන අකතෙපි පාණාතිපාතෙ පාණකානං මරණමත්තෙන පච්ඡිමානං ලෙසෙන ගහණාකාරං දස්සෙති, තෙන ච ‘‘මම තාදිසං අකුසලං නත්ථී’’ති පච්ඡිමානං විපල්ලාසලෙසග්ගහණනිමිත්තකිච්චං න කත්තබ්බන්ති දීපිතං හොති. දිට්ඨානුගතින්ති දිට්ඨස්ස කම්මස්ස අනුපගමනං අනුකිරියං, දිට්ඨියා වා ලද්ධියා අනුගමනං ගාහං. ඝංසිතබ්බෙති මද්දිතබ්බෙ, විනාසිතබ්බෙති අත්ථො. කතං ලභිත්වා තත්ථ වසන්තානම්පි දුක්කටමෙවාති ඉදං භගවතා කුටියා භෙදාපනවචනෙන සිද්ධං, සාපි තිණදබ්බසම්භාරෙහි තුලාථම්භාදීහි අමිස්සා සුද්ධමත්තිකාමයාපි ඉට්ඨකාහි කතා වට්ටති. කෙචි හි ඉට්ඨකාහියෙව ථම්භෙ චිනිත්වා තදුපරි ඉට්ඨකාහියෙව විතානාදිසණ්ඨානෙන තුලාදිදාරුසම්භාරවිරහිතං ඡදනම්පි බන්ධිත්වා ඉට්ඨකාමයමෙව ආවසථං කරොන්ති, තාදිසං වට්ටති. ගිඤ්ජකාවසථසඞ්ඛෙපෙන කතාති එත්ථ ගිඤ්ජකා වුච්චන්ති ඉට්ඨකා, තාහියෙව කතො ආවසථො ගිඤ්ජකාවසථො. වයකම්මම්පීති මත්තිකුද්ධාරණඉට්ඨකදාරුච්ඡෙදනාදිකාරකානං දින්නභත්තවෙත්තනාදිවත්ථුබ්බයෙන නිප්ඵන්නකම්මම්පි අත්ථි, එතෙන කුටිභෙදකානං ගීවාදිභාවං පරිසඞ්කති. තිත්ථියධජොති තිත්ථියානමෙව සඤ්ඤාණභූතත්තා වුත්තං. තෙ හි ඊදිසෙසු චාටිආදීසු වසන්ති. අඤ්ඤානිපීති පි-සද්දෙන අත්තනා වුත්තකාරණද්වයම්පි මහාඅට්ඨකථායමෙව වුත්තන්ති දස්සෙති. යස්මා සබ්බමත්තිකාමයා කුටි සීතකාලෙ අතිසීතා උණ්හකාලෙ ච උණ්හා සුකරා ච හොති චොරෙහි භින්දිතුං, තස්මා තත්ථ ඨපිතපත්තචීවරාදිකං සීතුණ්හචොරාදීහි විනස්සතීති වුත්තං ‘‘පත්තචීවරගුත්තත්ථායා’’ති. ඡින්දාපෙය්ය වා භින්දාපෙය්ය වා අනුපවජ්ජොති ඉදං අයං කුටි විය සබ්බථා අනුපයොගාරහං සන්ධාය වුත්තං. යං පන පඤ්චවණ්ණසුත්තෙහි විනද්ධඡත්තාදිකං, තත්ථ අකප්පියභාගොව ඡින්දිතබ්බො, න තදවසෙසො තස්ස කප්පියත්තා, තං ඡින්දන්තො උපවජ්ජොව හොති. තෙනෙව වක්ඛති ‘‘ඝටකම්පි වාළරූපම්පි භින්දිත්වා ධාරෙතබ්බ’’න්තිආදි.
85.Kuṭikāya karaṇabhāvanti kuṭiyā katabhāvaṃ. Kiṃ-saddappayoge anāgatappaccayavidhānaṃ sandhāya tassa lakkhaṇantiādi vuttaṃ. Kiñcāpi therassa pāṇaghātādhippāyo natthi, anupaparikkhitvā karaṇena pana bahūnaṃ pāṇānaṃ maraṇattā pāṇe byābādhentassātiādi vuttaṃ. Pātabyabhāvanti vināsetabbataṃ. Pāṇātipātaṃ karontānanti therena akatepi pāṇātipāte pāṇakānaṃ maraṇamattena pacchimānaṃ lesena gahaṇākāraṃ dasseti, tena ca ‘‘mama tādisaṃ akusalaṃ natthī’’ti pacchimānaṃ vipallāsalesaggahaṇanimittakiccaṃ na kattabbanti dīpitaṃ hoti. Diṭṭhānugatinti diṭṭhassa kammassa anupagamanaṃ anukiriyaṃ, diṭṭhiyā vā laddhiyā anugamanaṃ gāhaṃ. Ghaṃsitabbeti madditabbe, vināsitabbeti attho. Kataṃ labhitvā tattha vasantānampi dukkaṭamevāti idaṃ bhagavatā kuṭiyā bhedāpanavacanena siddhaṃ, sāpi tiṇadabbasambhārehi tulāthambhādīhi amissā suddhamattikāmayāpi iṭṭhakāhi katā vaṭṭati. Keci hi iṭṭhakāhiyeva thambhe cinitvā tadupari iṭṭhakāhiyeva vitānādisaṇṭhānena tulādidārusambhāravirahitaṃ chadanampi bandhitvā iṭṭhakāmayameva āvasathaṃ karonti, tādisaṃ vaṭṭati. Giñjakāvasathasaṅkhepena katāti ettha giñjakā vuccanti iṭṭhakā, tāhiyeva kato āvasatho giñjakāvasatho. Vayakammampīti mattikuddhāraṇaiṭṭhakadārucchedanādikārakānaṃ dinnabhattavettanādivatthubbayena nipphannakammampi atthi, etena kuṭibhedakānaṃ gīvādibhāvaṃ parisaṅkati. Titthiyadhajoti titthiyānameva saññāṇabhūtattā vuttaṃ. Te hi īdisesu cāṭiādīsu vasanti. Aññānipīti pi-saddena attanā vuttakāraṇadvayampi mahāaṭṭhakathāyameva vuttanti dasseti. Yasmā sabbamattikāmayā kuṭi sītakāle atisītā uṇhakāle ca uṇhā sukarā ca hoti corehi bhindituṃ, tasmā tattha ṭhapitapattacīvarādikaṃ sītuṇhacorādīhi vinassatīti vuttaṃ ‘‘pattacīvaraguttatthāyā’’ti. Chindāpeyya vā bhindāpeyya vā anupavajjoti idaṃ ayaṃ kuṭi viya sabbathā anupayogārahaṃ sandhāya vuttaṃ. Yaṃ pana pañcavaṇṇasuttehi vinaddhachattādikaṃ, tattha akappiyabhāgova chinditabbo, na tadavaseso tassa kappiyattā, taṃ chindanto upavajjova hoti. Teneva vakkhati ‘‘ghaṭakampi vāḷarūpampi bhinditvā dhāretabba’’ntiādi.
Related texts:
තිපිටක (මූල) • Tipiṭaka (Mūla) / විනයපිටක • Vinayapiṭaka / මහාවිභඞ්ග • Mahāvibhaṅga / 2. දුතියපාරාජිකං • 2. Dutiyapārājikaṃ
අට්ඨකථා • Aṭṭhakathā / විනයපිටක (අට්ඨකථා) • Vinayapiṭaka (aṭṭhakathā) / මහාවිභඞ්ග-අට්ඨකථා • Mahāvibhaṅga-aṭṭhakathā / 2. දුතියපාරාජිකං • 2. Dutiyapārājikaṃ
ටීකා • Tīkā / විනයපිටක (ටීකා) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / සාරත්ථදීපනී-ටීකා • Sāratthadīpanī-ṭīkā / ධනියවත්ථුවණ්ණනා • Dhaniyavatthuvaṇṇanā
ටීකා • Tīkā / විනයපිටක (ටීකා) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / වජිරබුද්ධි-ටීකා • Vajirabuddhi-ṭīkā / ධනියවත්ථුවණ්ණනා • Dhaniyavatthuvaṇṇanā