| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / संयुत्तनिकाय (टीका) • Saṃyuttanikāya (ṭīkā) |
६. धनुग्गहसुत्तवण्णना
6. Dhanuggahasuttavaṇṇanā
२२८. दळ्हधनुनोति थिरतरधनुनो। इदानि तस्स थिरतरभावं परिच्छेदतो दस्सेतुं ‘‘दळ्हधनू’’तिआदि वुत्तं। तत्थ द्विसहस्सथामन्ति पलानं द्विसहस्सथामं। वुत्तमेवत्थं पाकटतरं कत्वा दस्सेतुं ‘‘यस्सा’’तिआदिमाह। तत्थ यस्साति धनुनो। आरोपितस्साति जियं आरोपितस्स। जियाबद्धोति जियाय बद्धो। पथवितो मुच्चति, एतं ‘‘द्विसहस्सथाम’’न्ति वेदितब्बं । लोहसीसादीनन्ति काळलोहतम्बलोहसीसादीनं। भारोति पुरिसभारो, सो पन मज्झिमपुरिसस्स वसेन एदिसं तस्स बलं दट्ठब्बं। उग्गहितसिप्पा धनुवेदसिक्खावसेन। चिण्णवसीभावा लक्खेसु अविरज्झनसरक्खेपवसेन। कतं राजकुलादीसु उपगन्त्वा असनं सरक्खेपो एतेहीति कतूपसनाति आह ‘‘राजकुलादीसु दस्सितसिप्पा’’ति।
228.Daḷhadhanunoti thirataradhanuno. Idāni tassa thiratarabhāvaṃ paricchedato dassetuṃ ‘‘daḷhadhanū’’tiādi vuttaṃ. Tattha dvisahassathāmanti palānaṃ dvisahassathāmaṃ. Vuttamevatthaṃ pākaṭataraṃ katvā dassetuṃ ‘‘yassā’’tiādimāha. Tattha yassāti dhanuno. Āropitassāti jiyaṃ āropitassa. Jiyābaddhoti jiyāya baddho. Pathavito muccati, etaṃ ‘‘dvisahassathāma’’nti veditabbaṃ . Lohasīsādīnanti kāḷalohatambalohasīsādīnaṃ. Bhāroti purisabhāro, so pana majjhimapurisassa vasena edisaṃ tassa balaṃ daṭṭhabbaṃ. Uggahitasippā dhanuvedasikkhāvasena. Ciṇṇavasībhāvā lakkhesu avirajjhanasarakkhepavasena. Kataṃ rājakulādīsu upagantvā asanaṃ sarakkhepo etehīti katūpasanāti āha ‘‘rājakulādīsu dassitasippā’’ti.
‘‘बोधिसत्तो चत्तारि कण्डानि आहरी’’ति वत्वा तमेव अत्थं वित्थारतो दस्सेन्तो ‘‘तदा किरा’’तिआदिमाह। तत्थ जविस्सामाति धाविस्साम। अग्गि उट्ठहीति सीघपतनसन्तापेन च सूरियरस्मिसन्तापस्स आसन्नभावेन च उसुमा उट्ठहि। पक्खपञ्जरेनाति पक्खजालन्तरेन।
‘‘Bodhisatto cattāri kaṇḍāni āharī’’ti vatvā tameva atthaṃ vitthārato dassento ‘‘tadā kirā’’tiādimāha. Tattha javissāmāti dhāvissāma. Aggi uṭṭhahīti sīghapatanasantāpena ca sūriyarasmisantāpassa āsannabhāvena ca usumā uṭṭhahi. Pakkhapañjarenāti pakkhajālantarena.
निवत्तित्वाति ‘‘निप्पयोजनमिदं जवन’’न्ति निवत्तित्वा। पत्तकटाहेन ओत्थटपत्तो वियाति पिहितपत्तो विय अहोसि, वेगसा पतनेन नगरस्स उपरि आकासस्स निरिक्खणं अहोसि। सञ्चारितत्ता अनेकहंससहस्ससदिसो पञ्ञायि सेय्यथापि बोधिसत्तस्स धनुग्गहकाले सरकूटादिदस्सने।
Nivattitvāti ‘‘nippayojanamidaṃ javana’’nti nivattitvā. Pattakaṭāhena otthaṭapatto viyāti pihitapatto viya ahosi, vegasā patanena nagarassa upari ākāsassa nirikkhaṇaṃ ahosi. Sañcāritattā anekahaṃsasahassasadiso paññāyi seyyathāpi bodhisattassa dhanuggahakāle sarakūṭādidassane.
दुक्करन्ति तस्स अदस्सनं सन्धायाह, न अत्तनो पतनं। सूरियमण्डलञ्हि अतिसीघेन जवेन गच्छन्तम्पि पञ्ञासयोजनायामवित्थतं अत्तनो विपुलताय पभस्सरताय च सत्तानं चक्खुस्स गोचरभावं गच्छति, जवनहंसो पन तादिसेन सूरियेन सद्धिं जवेन गच्छन्तो न पञ्ञायेय्य। तस्मा वुत्तं ‘‘न सक्का तया पस्सितु’’न्ति। चत्तारो अक्खणवेधिनो। गन्त्वा गहिते सोतुं घण्डं पिळन्धापेत्वा सयं पुरत्थाभिमुखो निसिन्नो। पुरत्थिमदिसाभिमुखं गतकण्डं सन्धायाह ‘‘पठमकण्डेनेव सद्धिं उप्पतित्वा’’ति। ते चत्तारि कण्डानि एकक्खणेयेव खिपिंसु।
Dukkaranti tassa adassanaṃ sandhāyāha, na attano patanaṃ. Sūriyamaṇḍalañhi atisīghena javena gacchantampi paññāsayojanāyāmavitthataṃ attano vipulatāya pabhassaratāya ca sattānaṃ cakkhussa gocarabhāvaṃ gacchati, javanahaṃso pana tādisena sūriyena saddhiṃ javena gacchanto na paññāyeyya. Tasmā vuttaṃ ‘‘na sakkā tayā passitu’’nti. Cattāro akkhaṇavedhino. Gantvā gahite sotuṃ ghaṇḍaṃ piḷandhāpetvā sayaṃ puratthābhimukho nisinno. Puratthimadisābhimukhaṃ gatakaṇḍaṃ sandhāyāha ‘‘paṭhamakaṇḍeneva saddhiṃ uppatitvā’’ti. Te cattāri kaṇḍāni ekakkhaṇeyeva khipiṃsu.
आयुं सङ्खरोति एतेनाति आयुसङ्खारो। यथा हि कम्मजरूपानं पवत्ति जीवितिन्द्रियपटिबद्धा, एवं अत्तभावस्स पवत्ति तप्पटिबद्धाति। बहुवचननिद्देसो पन पाळियं एकस्मिं खणे अनेकसतसङ्खस्स जीवितिन्द्रियस्स उपलब्भनतो। तं जीवितिन्द्रियं। ततो यथावुत्तदेवतानं जवतो सीघतरं खीयति इत्तरखणत्ता। वुत्तञ्हेतं –
Āyuṃ saṅkharoti etenāti āyusaṅkhāro. Yathā hi kammajarūpānaṃ pavatti jīvitindriyapaṭibaddhā, evaṃ attabhāvassa pavatti tappaṭibaddhāti. Bahuvacananiddeso pana pāḷiyaṃ ekasmiṃ khaṇe anekasatasaṅkhassa jīvitindriyassa upalabbhanato. Taṃ jīvitindriyaṃ. Tato yathāvuttadevatānaṃ javato sīghataraṃ khīyati ittarakhaṇattā. Vuttañhetaṃ –
‘‘जीवितं अत्तभावो च, सुखदुक्खा च केवला।
‘‘Jīvitaṃ attabhāvo ca, sukhadukkhā ca kevalā;
एकचित्तसमायुत्ता, लहुसो वत्तते खणो’’ति॥ (महानि॰ १०)।
Ekacittasamāyuttā, lahuso vattate khaṇo’’ti. (mahāni. 10);
भेदोति भङ्गो। न सक्का पञ्ञापेतुं ततोपि अतिविय इत्तरखणत्ता।
Bhedoti bhaṅgo. Na sakkā paññāpetuṃ tatopi ativiya ittarakhaṇattā.
धनुग्गहसुत्तवण्णना निट्ठिता।
Dhanuggahasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / संयुत्तनिकाय • Saṃyuttanikāya / ६. धनुग्गहसुत्तं • 6. Dhanuggahasuttaṃ
अट्ठकथा • Aṭṭhakathā / सुत्तपिटक (अट्ठकथा) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / संयुत्तनिकाय (अट्ठकथा) • Saṃyuttanikāya (aṭṭhakathā) / ६. धनुग्गहसुत्तवण्णना • 6. Dhanuggahasuttavaṇṇanā
