| Library / Tipiṭaka / ติปิฎก • Tipiṭaka / สํยุตฺตนิกาย (ฎีกา) • Saṃyuttanikāya (ṭīkā) |
๖. ธนุคฺคหสุตฺตวณฺณนา
6. Dhanuggahasuttavaṇṇanā
๒๒๘. ทฬฺหธนุโนติ ถิรตรธนุโนฯ อิทานิ ตสฺส ถิรตรภาวํ ปริเจฺฉทโต ทเสฺสตุํ ‘‘ทฬฺหธนู’’ติอาทิ วุตฺตํฯ ตตฺถ ทฺวิสหสฺสถามนฺติ ปลานํ ทฺวิสหสฺสถามํฯ วุตฺตเมวตฺถํ ปากฎตรํ กตฺวา ทเสฺสตุํ ‘‘ยสฺสา’’ติอาทิมาหฯ ตตฺถ ยสฺสาติ ธนุโนฯ อาโรปิตสฺสาติ ชิยํ อาโรปิตสฺสฯ ชิยาพโทฺธติ ชิยาย พโทฺธฯ ปถวิโต มุจฺจติ, เอตํ ‘‘ทฺวิสหสฺสถาม’’นฺติ เวทิตพฺพํ ฯ โลหสีสาทีนนฺติ กาฬโลหตมฺพโลหสีสาทีนํฯ ภาโรติ ปุริสภาโร, โส ปน มชฺฌิมปุริสสฺส วเสน เอทิสํ ตสฺส พลํ ทฎฺฐพฺพํฯ อุคฺคหิตสิปฺปา ธนุเวทสิกฺขาวเสนฯ จิณฺณวสีภาวา ลเกฺขสุ อวิรชฺฌนสรเกฺขปวเสนฯ กตํ ราชกุลาทีสุ อุปคนฺตฺวา อสนํ สรเกฺขโป เอเตหีติ กตูปสนาติ อาห ‘‘ราชกุลาทีสุ ทสฺสิตสิปฺปา’’ติฯ
228.Daḷhadhanunoti thirataradhanuno. Idāni tassa thiratarabhāvaṃ paricchedato dassetuṃ ‘‘daḷhadhanū’’tiādi vuttaṃ. Tattha dvisahassathāmanti palānaṃ dvisahassathāmaṃ. Vuttamevatthaṃ pākaṭataraṃ katvā dassetuṃ ‘‘yassā’’tiādimāha. Tattha yassāti dhanuno. Āropitassāti jiyaṃ āropitassa. Jiyābaddhoti jiyāya baddho. Pathavito muccati, etaṃ ‘‘dvisahassathāma’’nti veditabbaṃ . Lohasīsādīnanti kāḷalohatambalohasīsādīnaṃ. Bhāroti purisabhāro, so pana majjhimapurisassa vasena edisaṃ tassa balaṃ daṭṭhabbaṃ. Uggahitasippā dhanuvedasikkhāvasena. Ciṇṇavasībhāvā lakkhesu avirajjhanasarakkhepavasena. Kataṃ rājakulādīsu upagantvā asanaṃ sarakkhepo etehīti katūpasanāti āha ‘‘rājakulādīsu dassitasippā’’ti.
‘‘โพธิสโตฺต จตฺตาริ กณฺฑานิ อาหรี’’ติ วตฺวา ตเมว อตฺถํ วิตฺถารโต ทเสฺสโนฺต ‘‘ตทา กิรา’’ติอาทิมาหฯ ตตฺถ ชวิสฺสามาติ ธาวิสฺสามฯ อคฺคิ อุฎฺฐหีติ สีฆปตนสนฺตาเปน จ สูริยรสฺมิสนฺตาปสฺส อาสนฺนภาเวน จ อุสุมา อุฎฺฐหิฯ ปกฺขปญฺชเรนาติ ปกฺขชาลนฺตเรนฯ
‘‘Bodhisatto cattāri kaṇḍāni āharī’’ti vatvā tameva atthaṃ vitthārato dassento ‘‘tadā kirā’’tiādimāha. Tattha javissāmāti dhāvissāma. Aggi uṭṭhahīti sīghapatanasantāpena ca sūriyarasmisantāpassa āsannabhāvena ca usumā uṭṭhahi. Pakkhapañjarenāti pakkhajālantarena.
นิวตฺติตฺวาติ ‘‘นิปฺปโยชนมิทํ ชวน’’นฺติ นิวตฺติตฺวาฯ ปตฺตกฎาเหน โอตฺถฎปโตฺต วิยาติ ปิหิตปโตฺต วิย อโหสิ, เวคสา ปตเนน นครสฺส อุปริ อากาสสฺส นิริกฺขณํ อโหสิฯ สญฺจาริตตฺตา อเนกหํสสหสฺสสทิโส ปญฺญายิ เสยฺยถาปิ โพธิสตฺตสฺส ธนุคฺคหกาเล สรกูฎาทิทสฺสเนฯ
Nivattitvāti ‘‘nippayojanamidaṃ javana’’nti nivattitvā. Pattakaṭāhena otthaṭapatto viyāti pihitapatto viya ahosi, vegasā patanena nagarassa upari ākāsassa nirikkhaṇaṃ ahosi. Sañcāritattā anekahaṃsasahassasadiso paññāyi seyyathāpi bodhisattassa dhanuggahakāle sarakūṭādidassane.
ทุกฺกรนฺติ ตสฺส อทสฺสนํ สนฺธายาห, น อตฺตโน ปตนํฯ สูริยมณฺฑลญฺหิ อติสีเฆน ชเวน คจฺฉนฺตมฺปิ ปญฺญาสโยชนายามวิตฺถตํ อตฺตโน วิปุลตาย ปภสฺสรตาย จ สตฺตานํ จกฺขุสฺส โคจรภาวํ คจฺฉติ, ชวนหํโส ปน ตาทิเสน สูริเยน สทฺธิํ ชเวน คจฺฉโนฺต น ปญฺญาเยยฺยฯ ตสฺมา วุตฺตํ ‘‘น สกฺกา ตยา ปสฺสิตุ’’นฺติฯ จตฺตาโร อกฺขณเวธิโนฯ คนฺตฺวา คหิเต โสตุํ ฆณฺฑํ ปิฬนฺธาเปตฺวา สยํ ปุรตฺถาภิมุโข นิสิโนฺนฯ ปุรตฺถิมทิสาภิมุขํ คตกณฺฑํ สนฺธายาห ‘‘ปฐมกเณฺฑเนว สทฺธิํ อุปฺปติตฺวา’’ติฯ เต จตฺตาริ กณฺฑานิ เอกกฺขเณเยว ขิปิํสุฯ
Dukkaranti tassa adassanaṃ sandhāyāha, na attano patanaṃ. Sūriyamaṇḍalañhi atisīghena javena gacchantampi paññāsayojanāyāmavitthataṃ attano vipulatāya pabhassaratāya ca sattānaṃ cakkhussa gocarabhāvaṃ gacchati, javanahaṃso pana tādisena sūriyena saddhiṃ javena gacchanto na paññāyeyya. Tasmā vuttaṃ ‘‘na sakkā tayā passitu’’nti. Cattāro akkhaṇavedhino. Gantvā gahite sotuṃ ghaṇḍaṃ piḷandhāpetvā sayaṃ puratthābhimukho nisinno. Puratthimadisābhimukhaṃ gatakaṇḍaṃ sandhāyāha ‘‘paṭhamakaṇḍeneva saddhiṃ uppatitvā’’ti. Te cattāri kaṇḍāni ekakkhaṇeyeva khipiṃsu.
อายุํ สงฺขโรติ เอเตนาติ อายุสงฺขาโรฯ ยถา หิ กมฺมชรูปานํ ปวตฺติ ชีวิตินฺทฺริยปฎิพทฺธา, เอวํ อตฺตภาวสฺส ปวตฺติ ตปฺปฎิพทฺธาติฯ พหุวจนนิเทฺทโส ปน ปาฬิยํ เอกสฺมิํ ขเณ อเนกสตสงฺขสฺส ชีวิตินฺทฺริยสฺส อุปลพฺภนโตฯ ตํ ชีวิตินฺทฺริยํฯ ตโต ยถาวุตฺตเทวตานํ ชวโต สีฆตรํ ขียติ อิตฺตรขณตฺตาฯ วุตฺตเญฺหตํ –
Āyuṃ saṅkharoti etenāti āyusaṅkhāro. Yathā hi kammajarūpānaṃ pavatti jīvitindriyapaṭibaddhā, evaṃ attabhāvassa pavatti tappaṭibaddhāti. Bahuvacananiddeso pana pāḷiyaṃ ekasmiṃ khaṇe anekasatasaṅkhassa jīvitindriyassa upalabbhanato. Taṃ jīvitindriyaṃ. Tato yathāvuttadevatānaṃ javato sīghataraṃ khīyati ittarakhaṇattā. Vuttañhetaṃ –
‘‘ชีวิตํ อตฺตภาโว จ, สุขทุกฺขา จ เกวลา;
‘‘Jīvitaṃ attabhāvo ca, sukhadukkhā ca kevalā;
เอกจิตฺตสมายุตฺตา, ลหุโส วตฺตเต ขโณ’’ติฯ (มหานิ. ๑๐);
Ekacittasamāyuttā, lahuso vattate khaṇo’’ti. (mahāni. 10);
เภโทติ ภโงฺคฯ น สกฺกา ปญฺญาเปตุํ ตโตปิ อติวิย อิตฺตรขณตฺตาฯ
Bhedoti bhaṅgo. Na sakkā paññāpetuṃ tatopi ativiya ittarakhaṇattā.
ธนุคฺคหสุตฺตวณฺณนา นิฎฺฐิตาฯ
Dhanuggahasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
ติปิฎก (มูล) • Tipiṭaka (Mūla) / สุตฺตปิฎก • Suttapiṭaka / สํยุตฺตนิกาย • Saṃyuttanikāya / ๖. ธนุคฺคหสุตฺตํ • 6. Dhanuggahasuttaṃ
อฎฺฐกถา • Aṭṭhakathā / สุตฺตปิฎก (อฎฺฐกถา) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / สํยุตฺตนิกาย (อฎฺฐกถา) • Saṃyuttanikāya (aṭṭhakathā) / ๖. ธนุคฺคหสุตฺตวณฺณนา • 6. Dhanuggahasuttavaṇṇanā
