| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / इतिवुत्तक-अट्ठकथा • Itivuttaka-aṭṭhakathā |
९. धातुसोसंसन्दनसुत्तवण्णना
9. Dhātusosaṃsandanasuttavaṇṇanā
७८. नवमे धातुसोति धातुतो। धातूति च अज्झासयधातु अज्झासयसभावो अधिप्पेतो, यो अधिमुत्तीतिपि वुच्चति। संसन्दन्तीति ताय धातुसभागताय यथाधातु यथाअज्झासयं अल्लीयन्ति एकतो होन्ति। समेन्तीति ताय एव समानज्झासयताय एकचित्ता हुत्वा समागच्छन्ति अञ्ञमञ्ञं भजन्ति उपसङ्कमन्ति, अत्तनो रुचिभावखन्तिदिट्ठियो वा तत्थ तत्थ समे करोन्ता पवत्तन्ति। हीनाधिमुत्तिकाति हीने कामगुणादिके अधिमुत्ति एतेसन्ति हीनाधिमुत्तिका, हीनज्झासया। कल्याणाधिमुत्तिकाति कल्याणे नेक्खम्मादिके अधिमुत्ति एतेसन्ति कल्याणाधिमुत्तिका, पणीतज्झासया। सचे हि आचरियुपज्झाया न सीलवन्तो , अन्तेवासिकसद्धिविहारिका च सीलवन्तो, ते आचरियुपज्झायेपि न उपसङ्कमन्ति, अत्तनो सदिसे सारुप्पभिक्खूयेव उपसङ्कमन्ति। सचे पन आचरियुपज्झाया सीलवन्तो, इतरे न सीलवन्तो, तेपि न आचरियुपज्झाये उपसङ्कमन्ति, अत्तनो सदिसे हीनाधिमुत्तिकेयेव उपसङ्कमन्ति। एवं उपसङ्कमनं पन न केवलं एतरहि एव, अथ खो अतीतानागतेपीति दस्सेन्तो ‘‘अतीतम्पि, भिक्खवे’’तिआदिमाह। सङ्खेपतो संकिलेसधम्मेसु अभिनिविट्ठा हीनाधिमुत्तिका , वोदानधम्मेसु अभिनिविट्ठा कल्याणाधिमुत्तिका।
78. Navame dhātusoti dhātuto. Dhātūti ca ajjhāsayadhātu ajjhāsayasabhāvo adhippeto, yo adhimuttītipi vuccati. Saṃsandantīti tāya dhātusabhāgatāya yathādhātu yathāajjhāsayaṃ allīyanti ekato honti. Samentīti tāya eva samānajjhāsayatāya ekacittā hutvā samāgacchanti aññamaññaṃ bhajanti upasaṅkamanti, attano rucibhāvakhantidiṭṭhiyo vā tattha tattha same karontā pavattanti. Hīnādhimuttikāti hīne kāmaguṇādike adhimutti etesanti hīnādhimuttikā, hīnajjhāsayā. Kalyāṇādhimuttikāti kalyāṇe nekkhammādike adhimutti etesanti kalyāṇādhimuttikā, paṇītajjhāsayā. Sace hi ācariyupajjhāyā na sīlavanto , antevāsikasaddhivihārikā ca sīlavanto, te ācariyupajjhāyepi na upasaṅkamanti, attano sadise sāruppabhikkhūyeva upasaṅkamanti. Sace pana ācariyupajjhāyā sīlavanto, itare na sīlavanto, tepi na ācariyupajjhāye upasaṅkamanti, attano sadise hīnādhimuttikeyeva upasaṅkamanti. Evaṃ upasaṅkamanaṃ pana na kevalaṃ etarahi eva, atha kho atītānāgatepīti dassento ‘‘atītampi, bhikkhave’’tiādimāha. Saṅkhepato saṃkilesadhammesu abhiniviṭṭhā hīnādhimuttikā , vodānadhammesu abhiniviṭṭhā kalyāṇādhimuttikā.
इदं पन दुस्सीलानं दुस्सीलसेवनमेव, सीलवन्तानं सीलवन्तसेवनमेव, दुप्पञ्ञानं दुप्पञ्ञसेवनमेव, पञ्ञवन्तानं पञ्ञवन्तसेवनमेव को नियामेतीति? अज्झासयधातु नियामेति। सम्बहुला किर भिक्खू एकस्मिं गामे भिक्खाचारं चरन्ति। ते मनुस्सा बहुं भत्तं आहरित्वा पत्तानि पूरेत्वा ‘‘यथासभागं परिभुञ्जथा’’ति वत्वा उय्योजेसुं। भिक्खू आहंसु ‘‘आवुसो, मनुस्सा धातुसंयुत्तकम्मे पयोजेन्ती’’ति। एवं अज्झासयधातु नियामेतीति। धातुसंयुत्तेन अयमत्थो दीपेतब्बो – गिज्झकूटपब्बतस्मिञ्हि गिलानसेय्याय निपन्नो भगवा आरक्खत्थाय परिवारेत्वा वसन्तेसु सारिपुत्तमोग्गल्लानादीसु एकमेकं अत्तनो परिसाय सद्धिं चङ्कमन्तं ओलोकेत्वा भिक्खू आमन्तेसि ‘‘पस्सथ नो तुम्हे, भिक्खवे, सारिपुत्तं सम्बहुलेहि भिक्खूहि सद्धिं चङ्कमन्तन्ति। एवं, भन्ते। सब्बे खो एते, भिक्खवे, भिक्खू महापञ्ञा’’ति (सं॰ नि॰ २.९९) सब्बं वित्थारेतब्बं।
Idaṃ pana dussīlānaṃ dussīlasevanameva, sīlavantānaṃ sīlavantasevanameva, duppaññānaṃ duppaññasevanameva, paññavantānaṃ paññavantasevanameva ko niyāmetīti? Ajjhāsayadhātu niyāmeti. Sambahulā kira bhikkhū ekasmiṃ gāme bhikkhācāraṃ caranti. Te manussā bahuṃ bhattaṃ āharitvā pattāni pūretvā ‘‘yathāsabhāgaṃ paribhuñjathā’’ti vatvā uyyojesuṃ. Bhikkhū āhaṃsu ‘‘āvuso, manussā dhātusaṃyuttakamme payojentī’’ti. Evaṃ ajjhāsayadhātu niyāmetīti. Dhātusaṃyuttena ayamattho dīpetabbo – gijjhakūṭapabbatasmiñhi gilānaseyyāya nipanno bhagavā ārakkhatthāya parivāretvā vasantesu sāriputtamoggallānādīsu ekamekaṃ attano parisāya saddhiṃ caṅkamantaṃ oloketvā bhikkhū āmantesi ‘‘passatha no tumhe, bhikkhave, sāriputtaṃ sambahulehi bhikkhūhi saddhiṃ caṅkamantanti. Evaṃ, bhante. Sabbe kho ete, bhikkhave, bhikkhū mahāpaññā’’ti (saṃ. ni. 2.99) sabbaṃ vitthāretabbaṃ.
गाथासु संसग्गाति संकिलेसतो सहवासादिवसेन समायोगतो, अथ वा दस्सनसंसग्गो, सवनसंसग्गो, समुल्लापसंसग्गो, सम्भोगसंसग्गो, कायसंसग्गोति एवं पञ्चविधे संसग्गे यतो कुतोचि संसग्गतो। वनथो जातोति किलेसो उप्पन्नो मग्गेन असमूहतो। असंसग्गेन छिज्जतीति संसग्गपटिक्खेपेन कायविवेकादिना पुब्बभागे छिज्जित्वा पुन अच्चन्तासंसग्गेन समुच्छेदविवेकेन छिज्जति पहीयति। एत्तावता सङ्खेपतो हीनाधिमुत्तिया समुदयो अत्थङ्गमो च दस्सितो होति।
Gāthāsu saṃsaggāti saṃkilesato sahavāsādivasena samāyogato, atha vā dassanasaṃsaggo, savanasaṃsaggo, samullāpasaṃsaggo, sambhogasaṃsaggo, kāyasaṃsaggoti evaṃ pañcavidhe saṃsagge yato kutoci saṃsaggato. Vanatho jātoti kileso uppanno maggena asamūhato. Asaṃsaggena chijjatīti saṃsaggapaṭikkhepena kāyavivekādinā pubbabhāge chijjitvā puna accantāsaṃsaggena samucchedavivekena chijjati pahīyati. Ettāvatā saṅkhepato hīnādhimuttiyā samudayo atthaṅgamo ca dassito hoti.
यस्मा पन ते संसग्गा ते च किलेसा कोसज्जवसेन उप्पज्जन्ति चेव वड्ढन्ति च, न वीरियारम्भवसेन, तस्मा हीनाधिमुत्तिके कुसीतपुग्गले वज्जेत्वा कल्याणाधिमुत्तिके आरद्धवीरिये सेवन्तेन असंसग्गेन संसग्गजो वनथो छिन्दितब्बोति यथावुत्तमत्थं वित्थारतो दस्सेन्तो कुसीतसेवनाय ताव आदीनवं पकासेतुं ‘‘परित्तं दारु’’न्तिआदिमाह।
Yasmā pana te saṃsaggā te ca kilesā kosajjavasena uppajjanti ceva vaḍḍhanti ca, na vīriyārambhavasena, tasmā hīnādhimuttike kusītapuggale vajjetvā kalyāṇādhimuttike āraddhavīriye sevantena asaṃsaggena saṃsaggajo vanatho chinditabboti yathāvuttamatthaṃ vitthārato dassento kusītasevanāya tāva ādīnavaṃ pakāsetuṃ ‘‘parittaṃ dāru’’ntiādimāha.
तत्थ परित्तं दारुन्ति खुद्दकं कट्ठमयं कुल्लं। यथा सीदे महण्णवेति यथा खुद्दकं कुल्लं आरुहित्वा महासमुद्दं तरितुकामो तीरं अप्पत्वा समुद्दमज्झेयेव सीदेय्य, पतित्वा मच्छकच्छपभक्खो भवेय्य। एवं कुसीतं आगम्म, साधुजीवीपि सीदतीति एवमेव कुसीतं वीरियारम्भरहितं किलेसवसिकं पुग्गलं निस्साय तेन कतसंसग्गो साधुजीवीपि परिसुद्धाजीवो परिसुद्धसीलोपि समानो हीनसंसग्गतो उप्पन्नेहि कामवितक्कादीहि खज्जमानो पारं गन्तुं असमत्थो संसारण्णवेयेव सीदति। तस्माति यस्मा एवं अनत्थावहो कुसीतसंसग्गो, तस्मा तं आगम्म आलसियानुयोगेन कुच्छितं सीदतीति कुसीतं। ततो एव हीनवीरियं निब्बीरियं अकल्याणमित्तं परिवज्जेय्य। एकन्तेनेव पन कायविवेकादीनञ्चेव तदङ्गविवेकादीनञ्च वसेन पविवित्तेहि, ततो एव किलेसेहि आरकत्ता अरियेहि परिसुद्धेहि निब्बानं पटिपेसितत्तभावतो पहितत्तेहि आरम्मणलक्खणूपनिज्झानानं वसेन झायनतो झायीहि सब्बकालं पग्गहितवीरियताय आरद्धवीरियेहि पण्डितेहि सप्पञ्ञेहियेव सह आवसेय्य संवसेय्याति।
Tattha parittaṃ dārunti khuddakaṃ kaṭṭhamayaṃ kullaṃ. Yathā sīde mahaṇṇaveti yathā khuddakaṃ kullaṃ āruhitvā mahāsamuddaṃ taritukāmo tīraṃ appatvā samuddamajjheyeva sīdeyya, patitvā macchakacchapabhakkho bhaveyya. Evaṃ kusītaṃ āgamma, sādhujīvīpi sīdatīti evameva kusītaṃ vīriyārambharahitaṃ kilesavasikaṃ puggalaṃ nissāya tena katasaṃsaggo sādhujīvīpi parisuddhājīvo parisuddhasīlopi samāno hīnasaṃsaggato uppannehi kāmavitakkādīhi khajjamāno pāraṃ gantuṃ asamattho saṃsāraṇṇaveyeva sīdati. Tasmāti yasmā evaṃ anatthāvaho kusītasaṃsaggo, tasmā taṃ āgamma ālasiyānuyogena kucchitaṃ sīdatīti kusītaṃ. Tato eva hīnavīriyaṃ nibbīriyaṃ akalyāṇamittaṃ parivajjeyya. Ekanteneva pana kāyavivekādīnañceva tadaṅgavivekādīnañca vasena pavivittehi, tato eva kilesehi ārakattā ariyehi parisuddhehi nibbānaṃ paṭipesitattabhāvato pahitattehi ārammaṇalakkhaṇūpanijjhānānaṃ vasena jhāyanato jhāyīhi sabbakālaṃ paggahitavīriyatāya āraddhavīriyehi paṇḍitehi sappaññehiyeva saha āvaseyya saṃvaseyyāti.
नवमसुत्तवण्णना निट्ठिता।
Navamasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / खुद्दकनिकाय • Khuddakanikāya / इतिवुत्तकपाळि • Itivuttakapāḷi / ९. धातुसोसंसन्दनसुत्तं • 9. Dhātusosaṃsandanasuttaṃ
